Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 20, 14 Mei 1870 — Page 4
| This text was transcribed by: | Noe Kapuni-reynolds |
| This work is dedicated to: | Johnette Keonaona Toy Len Kapuni-Reynolds |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII.
He komo apuepue loa ka nui o ka poe he enalu e ae, aka, o Kaahumanu a me ua Moi nei, he wai nohea wale no is wahi ia laua, no ka mea, ma hoi e hiki ana i kahi halehale o ka nalu, alaila, holo loa iho i ke kumu o ka nalu; a i ke poi ana iho o ka nalu, ua komo mua aku la iloko o ua kaheka la, a o ka hua wale no o ka nalu ke pa mai, aole nae he ikaika, a pae ana i ua kaheka la. He akamai aku, he akamai mai ka ka aha makaikai e nonoho ana a e kuku ana hoi me ka uwa. Ua lilo keia i mea waiwai nui ia wa, a pela i piha mau ai na wahi he enalu i na kane a me na wahine.
O kahi nalu hoi o Huiha, aia ne ia ma Honuaola, i Kailua ponoi, mauka pono iho o kahi ku moku a makai pono iho no o ka heiau o Keikipuipui. He wahi nalu kohola aaka i ka wa o nalu e hahale ana, a ua makau loa ka mea akahiakahi, aka, o ka poe i paulehia wale, he wahi paani ia na lakou. He wahi paena no ko keia wahi nalu, he wahi kipuka one, a ua oluolu i ka wiliau kohola e puka ana i waho, a malaila e pae mai ai a ua kipuka one la. Ua paapu loa keia wahi i ka poe he enalu a me Kiope i ka wa kaikoo, a ua hala loa ka nalu ilaila, a he mau makalae elua ma ka aoao akau o ua kipuka one la he lae akiaki, a ma kona aoaoa kau hoi, he lae pahoehoe, a mawaho iki ae o kona aoaoa kau, he mau pukoa kulana nalu, a maloko ae o ka pahoehoe, a ma ka aoaoa kau ae o ua Keikipuipui la, he wahi kulana nalu no kamalii, no ka wahine a me kanaka makua makau wale. Ina o ua Moi la ka mea nana e hoomo mai, ua pae maikai oia i keia wahi nalu. A i kekahi wa kaikoo, ua pae loa oia a hiki iloko o Kiope. A i kekahi manawa ko hoi, ua ane puka ole oia i Kiope, no ka haiki loa o kahi e puka loa aku ai iloo Kiope, no ka mea, ua aneane ka nalu e poi ae i ka lae pahoehoe i oleloia, eia ka e puka loa ana i Kiope me ka laelae.
O ka maka e ike ia ai ka nalu o keia kulana nalu, aia i ka lae o Kaliliki. Ina elua a ekolu pii ana ae o kehu o ke kai iluna, pela no ka nui o na nalu. Ina hoi e kiekie loa ka piii ana ae o kehu o ke kai o Kaliliki iluna, he mau nalu nunui loa ia, alaila, hookaawale e ka poe makau wale iwaho, aka, o ka po akamai, neenee aku la lakou a ke kumu o ka nalu, noho mai. O ua Moi nei ane, he lele waa wale no ka mea i ike pinepineia nona ma keia wahi nalu, a pela no hoi ma Kooka. O ka poe akamai o kahi e i ka he ʻenalu , a hele a laila, e kaia ana oia i kela wahi nalu, a e aho no ka noho malie iho a nana aku i ka hoekepue mai a ua keiki kamaaina o ua nalu la iloko o kehuehu. A ina e hoano ae oe e au, e hoi okoa mai ana oe me ka pae ole, a i hoano aku hoi oe e pae, he make ka hope.
Na ano nalu a me na inoa.
No ka maa o na kanaka i na hana lealea, pela no ka nui o nei mea he nalu e oleloia nei e kakou, aka, he nalu no ma ka aoao hema aku o Huiha, o Kiikau ka inoa o ka nalu ae iloko, a o Naohulelua kai waho ae, a he holo hema nae ka pae ana o ia mau nalu. A o ka nalu hoi o Kamakakaia ma Auhaukeae, e holo ana kona pae ana i ka akau. A i ka wa kaikoo, e hui pu ana ko laila nalu me ko Naohulelua. O ka nalu hoi o Kamoa ma keolonahihi a me Puu hoi ma kona aoaoa kau ae, iwaho pono aku o Puu punawai.
Ua olelo mua ia hoi e kakou, malaila ko ua Moi nei wahi o ke ao ia ana i nei mea o ka he enalu.
O ka nalu o Kaulu ma Keauhou, he nalu loihi no ia, a ua like pu paha me ka nalu o Kamoa ma Keolonahihi.
O ka nalu hoi o Kapahukapu ma Napoopoo, a he nalu no hoi ma Keei.
He nalu no hoi ma ka aoao hikina o Kalae i Kau, o Kapuuone ka inoa, pela no hoi ka nalu o Paiahaa ma Kaalualu a me Kawa ma Hilea.
He nalu no hoi ko Kanukuokamanu, ma Waiakea Hilo, he nalu ko Punahoa, he nalu no hoi ko Piihonua, o Huia kona inoa, a o ka nalu no hoi o Paula ma Puueo. O ka nalu hoi o Kapoai, he nalu loihi ia, a ua olelo ia, he 15 ahupuaa ka loihi o ka holo ana o ia nalu, mai ka wai mai o Honolii. He nalu heepuewai ko Papaikou, he nalu no hoi ko Laupaoehoe, a ua oleloia malaila kahi i kaha nalu o Umi laua o Paiea.
He nalu hee pueone hoi ko Waipio, i Hamakua.
O ka nalu hoi o Maliu ma Halelua, i Kohala, ma ka aoao hikina ae o ka lae o Kauhola, he ekolu a eha paha kaulahao ka loihi, a oi aku paha. Aia malaila o Kekakau; a ua eleloia, oia ka oi o ke kanaka akamai i ka heenalu, a he kamaaina hoi oia no ia wahi. A o keia kamaaina ka mea nana i alakai ia Kaahumanu i ka nalu o Mahu. I ko lau awa paha e noho mahiai ana ia Kauhola, a o ka makahiki hea la ia? Ua oleloia, ua mua o Kauhola ia Laupahoehoe mua a me Laupahoehoe muli.
Ke alakai ana o Kekakau ia Kaahumanu e hee i ka nalu o Maliu
Ua oleloia nae, i ko lau awa o ka au ana a o ka holo ana paha ma ka waa a hiki i ke kulana nalu. Ia laua ka i haalele iho ai ia uka, ua a na umu ilio. Mamua nae o ko laua haalele ana ia uk ua kuka mua ua Kakekau nei me ka Moi i na ano o ua nalu la; a pela oia i hoikeike ai ia Kaahumanu i na wahi ana e pae mai ai ma ke kapa keokeo. Ina e hele ana i ka akau a i ka hema paha ke kapa keokeo, alaila, e holo i ka lala akau a i ka hema paha, mamua o ka halehale ana o ka nalu e poi ia laua; a ina ua uhola ia ke kapa a popo ia paha, a laila, e holo pono iwaena o ka nalu.
I ka wa e pae mai ana laua la i ka nalu mai ke kulana nalu mai, a hiki i kahi e halehale ana ka nalu ia laua, pela aku o Kekakau i ke’lii wahine a me ko uka mau hailona pa ia laua, a pae wale ana iuka ma kahi o ka paena nalu, pae no hoi, na moa na umu ilio.
O ka nalu hoi o Kumoho i ka wa kaikoo, he nalu hee ole ia paha, aia no ma Naohaku, ma ka aoao hema ae o Maliu. O ka nalu hoi o Puakea, aohe no he ano nui, he wahi ano kaheka wale iho no, aka, he kaulana nae. O ka nalu o Kapuailuna ma Kawaihae a me Kahaleula, ma Mahaiula, a he nalu no hoi ma Honokohau, a he mau nalu no i koe ma na muku iloko o ia mokupuni.
O ka nalu o Puhele ma Hana, Maui, a o ka nalu o Kaleholeho, Wailuku. Ka nalu o Kaakaupohaku a me Paukukalo ma Wailuku, a o Kahahawai a me Popoie ma Waihee, a o Uhailio a me Uo ma Lahaina.
He nalu o Kapua, Kaihuwaa,-he nao Kapuni a me Kalehuawehe ma Waikiki-he nalu o Ulakua ma Honolulu a me ke one o Leimoku ma Waianae. He nalu hee puewai ko Waimea ma Koolauloa.
O ka nalu o Kamakaiwa, ma Kapaa, i Kauai-pela no hoi ka nalu o Kaohala a me ka pueone o Wailua. O ka nalu o Poo, Kaalua a me ka nuku muliwai pueone o Waimea, a o ka nalu o Maunalau, ma Waioli. O ka nalu o Kaununui ma Niihau. A anei la, pau na mokupuni, a pau no hoi na nalu a’u i hoomaopopo ai, a ia oukou aku hoi ke koena. (Aole i pau)
Ka make ana o C.B. Kahoinea a me KONA KANIKAU.
Mamua o kuu uwe helu ana aku i ke aloha kane maloko o ke kanikau, he pono no’u e hoakaka aku i ke kumu o kona make ana he kanaka o C.B. Kahoinea, i hoopili mau ia e ka mai i ko mau awa ma Jacksonoville Oregano. A no kona makemake ole e waiho kona iwi poo malaila, nolaila, ua haalele aku maua ia wahi a hoi mai ma Healey, Siskiyou, Co., California nei, me ka manao e loaa ka oluolu maanei, ua loaa no ka oluolu, ua komo i ka hana hoi a ka haole ma ke kahawai o Kalamath Rivr, elua dala me hapalua o ka la, he 61 la hana, ua kaa mai kekahi ma ka waiwai puehu, a ke koe nei no ke koena aiea o na haku hana, a ma ka la 17 o Feb. 1870. Ma hope iho o ka pau ana o ko makou paina kakahiaka, o ka wa ia i hele aku ai ka ohana i ka hana dala ma ke kula a ma na kiliki kekahi, a koe iho no maua me ke kane a me kekahi o ko makou ohana, me na keiki elua, ia wa i kii ai ke kane i ka pu laipela, me ka manao e holo ma kela aoao o Kalamath River, i ke ki Babati, a kahea akula ia J. Alapai ma ke ano paani. E mamaka e, kaua i ki Rabati, kaua aku ka leo o ka wahine, o ke kahea kau he hele ko lakou la i ka hana, pani mai kela i ka olelo, ke noho wale mai la no hoi. A o ka olelo hope loa keia a ke kane i waiho mai ai, oiai, aole na ilina o ka poino maluna, o ke kane ia wa a ia laua i hiki ai ma kela aoao o ke kahawai e nana ia akula no e na hale. O ka wa ia i hiki mai ai o ka pilikia i ike ole ia, aia hoi ka Puuwai naha, o ka wa ia o ke kane i hoomaka ai e kahea i kokua ma ke ki pu ana, elima ki ana, ua lohe no na hoa hele i keia mau pu, oia o J. Alapai a me ke keiki a Lumahai o J. Opiurua, ia laua ilohe ai i ka wa i kani ai keia mau pu elima, ua komo ia J. Alapai ka haohao, a manao laua e hele e ike pono, ia hele ana o laua, ua ike no e hahao ana i ka pu, aole nae i ki, a huli hoi mai laua me ka manao ua hoi mua mai ke la, a hiki na hoahele i ka hale, me ke kiai mai i kahi o ka waapa, i ke la wa nae e kiai ia ana, ua komo mai ka haohao i ka wahine oiai, ke hookele ia aku la ka la e iho i Lehua, e alai ia ae ana e ka lau o ke Paina, o ka pakolonahe mai a ka makani he Nouaiki, lo aela i ka lau Oka, o ka wa ia i hele ai o ka wahine e kiai me ke kau mai o na ouli o ka poino, e iho makawalu ana na kuluwai o Kulanihakoi, ia wa ka hui ana mai o na hoa huli kino ma ka hale o ka wahine i hoopahaohao ai na maka i ka nele o ke kane iloko o ia anaina, a me ke koho iho, ua poino kuu kane.
Auwe! Kuu kane-e! o ka wa ia @i koho ia ai elima poe e hele e huli, a ho a, ia ae la elua ipukukui, o ka pau ana ae ia o ka hora 9 me 15 minute o ka po, a hiki keia poe ma kahi i pau ai ke kani ana o na pu elima, o kahi is i helepapa aku ai e huli me ka paa like o na hoa i ka ihoiho kukui a komo, ia hele papa ana, ua hoohalawai ia mai ka mea i poino me W. B. Kanaina, a kahea aku la ina hoa, a hele mai lakou e ike pono, e waiho ana ka mea i poino i ka make eha ole, e moe hilinai aku ana i ka lihi kua, o ka pali, e waiho ana ka pu ma na wawae, ua huli ia kahi i poino, aole nae i loaa, aka, ua akaaka he haawina mai ke Akua mai. O ke ola o ke kanaka, he mahu no ia i pua iki ae analo iho, o Kailua Kona Hawaii, kona one hanau malia paha ke ola mai nei no ka makuakane o ka mea i poino ma Hawaii, makuahine, mau kaikuaana, kaikaina, kaikuahine, na pokii, na kupuna a me na hanauna a pili makamaka o C. B. Kahoinea aloha oukou aloha no hoi wau ka wahine i hoonele ia i ke kane ole, e hoopahaohao mai ana i kuu wa moe e hoomalule mai ana i kuu nui kino. O ke kane kuu mea aloha e uwe no au-e!
Kuu kane mai ka hale hau o Kalepono,
Mai ka hale lewa i ka Maine,
I ka Maine nei ka ke kane hele,
Hele oe haalele mai ia makou.
E ulu wale ana i ka puolo he waimaka,
Kuu makamaka o oe e ke kane,
I puli lua ia e kaua na kuahiwi,
Mai Kaleponi no a Oregona,
Kuu kane kuu kane hoi,
Kuu kane mai ka la welawela o kanaka Flat.
10. Mai ka huikau lua i-o ia nei,
La nei ka kaua e kaawale ai,
Kaawale oe ke kane ka hoapili,
Pili pu ke aloha me ka waimaka,
Ehoopulu ia nei e na kulu hau o ka lani,
Hiilani ae la ina kuahiwi,
Mehe opua ala ia e kau nei,
Ka halialia mai i kuu manawa,
Aohe manawa o ke kane i hele ai,
20. Aohe minute aohe hora,
O ki pau oe ua palekana,
Kuu kou luhi a mau loa,
Lilo ia’u ka luuluu ke kaumaha,
E ulu nei i ka puolo he waimaka,
Kuu kane kuu kane hoi,
Kuu kane mai ka huikau lua i Jacksanville,
Mai ka makani aku la he No,
Hoopumehana i ka poli o ka hoa,
Kuu hao pupuuanu o ka Heoilo,
30. Hoopumehana i kahi huluhulu,
Kuu kane mai ka huikau ona hale koa,
Ilaila oe hoi luuluu mai,
I enaena na maka o kuu kane,
Kuu kane mai ka wai anu o Lokolewa,
Mai ka piina ikiiki o Anaikahila,
Mai ka luana kanaka la o Kiniuaina,
Kuu kane mai ka piina o Misule Tuleh,
Kuu kane mai ka hihia lua i Keaniani,
Oia wahi a kaua e alo ai,
I alo ia e kaua ka hau ina pali.
40. Pali mai nei ka maka o kuu hoa,
Kuu hoa alo hau anu o Kelena,
Oia wahi a kaua i noho ai,
Hookahi kuleana o ka Maine,
I kuleana ai kaua ilaila,
Auau ai i ka wai o Daimana,
Kuu kane mai ka ihu ona lio,
Kuupau ka holo i ke kula o Pakama,
Ilaila ike i ka haale a ka wai.
50. A-u aku o ka wai o Apple-gate,
Komo aku ai i ka olu o ke Fulute,
I ka hihipea lua i ke Pama,
I ka olu kohai o Hoku kiliki.
I ka piina ikiiki la o Piwa kiliki,
Kulanalana ka piina ina pali,
Hihihina i ke alo o Sipahala,
Hala oe ke kane ka mea aloha,
Noho au i ke kau o ka Pilikia,
E ulu ana i ka waimaka aole nalo,
60. Kuu kane kuu kane hoi,
Kuu kane mai na Palihauliuli,
E huli ana ko Kalepono a me Oregon,
Huli a ke alo nana ia lalo,
Ike i ka wai o Kuleka,
Mehe Daimana la ka alohi i na maka,
Kuu makamaka o kahi makamaka ole,
Kuu kane mai ka ia hoiliili,
Mai ka wai owe mai ike ahiahi,
Ahi mai nei loko i ko aloha,
Kuu kane mai na po anu he Aika.
70. Kuu kane mai ke kapa Hau ina keahiwi,
Kuu kane mai ka ia kulau i na waa,
Aohe pilo waa ke lana i ka wai,
Pau ka piha a me ke Sila,
Kuu kane mai kahi ia iki o ke dala,
Heiki ko aloha maeele i kuu nui kino,
Kaumaha luuluu i kuumanawa,
Kuu lei haule ole he kane,
E haalele mai ana aka oe ia kaua.
80. Alo hookahi ike kula o Awepilina,
Mai ka piina la e Siskiyou,
O ka palena ia o Kalepono,
E huli lua ana ke alo ina pali,
Huli Oregon huli Kaleponi,
Huli hele loa ke alo o ke kane,
Haalele mai ai oe ia makou,
Nahoa luhi kino o ka Maine,
Hoa hana dala ina kula,
Pau pu no me na Kiliki.
90. Na pali, me na awaawa,
Mai ka la wela i Kakanauki,
Mai ka huikau lua ina Hale Leta,
O ka hooihoiho mai ana kaa keiki,
Mai ka huikau ana haole,
Hihihina lua ma Saluna,
Ike i ka au ona aupuni,
Ko Amerika me Europa,
Ko Mesiko me Hawaii,
Pau kou ike kou nana.
Alo hookahi au i ke ehuehu,
E ulu wale ana i ke aloha,
Kuu kane kuu kane hoi,
Kuu kane mai ka hono o Yreka,
Mai ka hihia lua i na kaa.
Mai ka wai la e Shasta river.
O ke kalali a ka Biuta i ka lai,
A haaheo ana i kona kapa he Hau,
He kapa kahiko ia no kuu kane,
Kuu kane kuu kane hoi.
JULIANA KAHOINEA.
Kuu kaikoeke mai ka hale hau o Kaleponi,
Mai ka hale mahu ku-ilua a ka haole,
Na ka papa lewa i ka wai kaua i lawe mai,
I ike ai kaua ia Kakini,
Ia kaona ku hao i ka lai,
Hele no i ke kula o Coroville,
He wela ka puna o Talamea Hill,
O ka hiki keia i ka Maine,
I ka olu ko-hai o ke Paina,
I ka uluwehiwehi a na pua,
O ka malama o July,
He luana noho ana o ka Biuta,
E komo aku ai i Jackson,
He a-ena wawae o Lanikeha,
E hiki aku ai Ai@@@@@.
I ka huikau ona kanaka.
O Dry Digina maluna aku,
Hoi luuinu i ka Waipauma.
Na keiki kaupahi o Kaleponi,
Komo aku o ka olu o ka ulu Oka,
O ke kula loa i Sacramento,
A ke kaona lai i noho ai,
O ke ku kilakila a na hale,
I ka huikau a na haole,
Kani e ka hokio e ka mokuahi,
Kuu e ka mahu nome ka huila,
Holo e na kaa i Vernon,
O ke kaa keiki i mary Sville,
Me na kao-o Kawaielo,
Ka piha kanaka iuka o Shasta,
He luana nohona Garia Kiliki,
Ike i ka hau o ka Biuta,
Ka piina loa o Paikibona,
Inu i ka wai o Soda Spring,
Komo i ka lai o Yreka,
He luana noho’na Candle Gulch,
Kani e ka ole o ke kaa bipi,
Na kaa kalewa kuai ai,
Kiei i ka wai o Kalamath,
I ke kula loa i Cottonwood,
Komo aku o ka olu o ke Fuluti,
Ka mauna kiekie o Siskiyou,
Ka palena keia o Kalaponi,
E pili ai me Olegona,
I ke kula loa o Lokolewa,
O ke komo keia i Jacksonville,
Ike i ka huikau o na hale,
Ka lulumi lua i na Hale Leta,
He luana noho’na i Kanaka Flat,
Ko wahi keia i hele mai ai,
A waiho ko kino i Kalaponi nei,
Auwe! Kuu hoa kuu kaikoeke.
ISAAKA KALUA.
Kuu aikane mai ka hale hau o Kaleponi,
Mai ka hale lewa la i ka maina,
I ka maina nei kakou a nui,
A ike pu ai kakou i ka inea,
Ka luhi, ka eha, ke kaumaha,
Kou kaumaha nae ua pau,
Kou luuluu ua palekana,
Kuu kou luhi a mau lloa,
Lii iho nei ka ukana nui.
Maluna o na hoa luhi kino,
Ko kino wailua e maalo nei,
Me he hau hulu manu la e lele nei,
Lele pau ke aloha o kuu aikane,
Kuu hoa pili o ka maina,
Kuu hoa holo lio o Shasta River,
Kuupau ka holo i Hokanawela,
Ilaila ike ia Yreka,
Ike i ka hono kui lua o na hale,
I kak huikau lua i na haole,
I ka iho lua mai on kaa,
Ko Kaleponi ma Oregona,
Na Miula Kawaielo,
Me na lio lele o July,
Ninau e ka haole i ka makemake,
Ma ke kini o ke Kuini mahea oe?
Mauka makai o Loakaona,
I ike i ka wai lohi o Mareka,
A lilo i ka wai o Kalamth,
I ke kula loa i Cottonwood,
Komo i ka olu o ka Waihu,
He piina ikiiki o Siskiyou,
Ka palena keia o Kalaponi.
Huli ma ka hikina o Oregona,
Ike i ke kula loa o Lokolewa,
He luana noho ana ka Waipipii,
I ke ku kilakila o na Mills,
O ka Ashland me ka Igala,
O ka Villy Mills i Gasbaga,
Ke komo keia i Jackonsonville,
Ike i ka huikau i na Hale Leta,
He luana noho ana Giniuaina,
Na pali hee hau i Kanaka Flat,
Ko home keia i hele mai ai,
A waiho ko kino i Kalaponi nei,
Auwe! Kuu hoa kuu aikane.
DANIELA MASONA.
He nley, Siskiyou Co., Cal., Mar. 25, 1870
Moolelo o ka Halawai ana o ka AhaHUI EUANELIO O HAWAII AKAU ma Maunahoano Hamakua Hikina ma ka la 4, 5, o Maraki 1870.
Ma ka hora 11, hoomakaia ka halawai ana me ka pule a Rev. E. Bond pau ia, noho o S. C. Luhiau ma ka noho lunahoomalu no ka manawa.
Hoomaopopoia na Lala o ka Aloa i hiki mai.
Ekalesia Kahu, Elele
Kohala A., Rev E. Bond Molale,
“ K., “ Luhiau Haina,
“ H., (Haiolelo) Aiwohi Kilakau,
Waimea K H, S.H. Mahuka
Hamakua K. “ J. Bikanele Makaainana,
“ W., “ “ Kaaekuahiwi
“ Hik. (Haiolelo) Kaaua Kamelamela.
Kohoia na Luna o ka Aha ma ka balota, S. Kaaua, L. Hoomalu, H. Kaaekuahiwi ke kakauolelo.
Mahope iho, noi ia mai elua olelo hooholo. 1. E lilo mai na mea a pau i hiki mai i mau hoa kuka pu me ka Aha. 2. E kohoia o Rev. J. Hanaloa, i hoa kuka no keia Aha. Kohoia e ka Lunahoomalu na komite. I Komite imi Hana, J. Bikanele, S. C. Luhiau S.H. Mahuka. 2. Komite i mi Haawina, E. Bond S. Aiwohi, Molale.
Hoike mai ke Komite i mi Hana i na hana imua o ka Aha. Ua hooholeia.
I. E lilo ka hapalua hora i manawa haipule i ka hoomaka ana o ka Halawai.
II. Na Hoike kihapai.
III. Heluhelu i na Haawina.
IV. Na palapala Hoopii.
I. Hoomakaia ka hana ma ka heluhelu i ka olelo a ke Akua me ka Himeni, Haimanao, me ka haipule a pau ka hapalua hora.
II. Heluhelu i na hoike kihapai-Heluhelu mai kela Kahu keia Kahu, me na Haiolelo i na Hoike Kihapai o lakou, e hoomaka ana ma Kohala Akau a hiki i Hamakua Hikina. Na S. H. Mahuka i heluhelu mai i ka hoike Kihapai o Waimea, no ka hiki ole mai o ke Kahu.
III. Heluheluia na Haawina-Ua hoooholoia.
1. Heluhelu mai o S.C. Luhiau i kona Haawina penei: He mana anei ko keia Aha e hoonoho aku i ke Kahu maluna o kekahi ekalesia me ke koho ole mai o na hoahanau iaia.
2. Heluhelu mai o Kalaukoa i kona haawina ma Mataio 3: 10.
3. Heluhelu mai o G.W. D. Halemanu i kona haawina. “Ua like anei ka hewa o ka inu awa me ka inu rama?”
4. Heluhelu mai o J. Bikanele i kona haawina. “Ka hoopono ana”
Noi mai o E. Bond e hoopanee i ka halawai a ka hora 9 o ka la apopo.
Hooholoia-HOokuuia ka halawai me ka pule a Waianuhea.
Akoakoa hou mai ka Aha ma ka halepule i ka hora 9 o ka la 5 e like me ka hooholo
ana-Lilo ka hapalua hora ma ka haipule ana i ke akua.
Kaheaia na inoa o na Lala o ka Aha, a pau ia. Heluheluia ka moolelo o ka la i ha@ la. Noi mai o S. Kamelamela e kohoia i Komite e hui pu me ke Kakauolelo e hooponopono i ka moolelo a e heluheluia ma ke ahiahi.
Hooholoia-S.C. Luhiau, S. Kaaua ke Komite.
Noi mai o S. Kamelamela e heluheluia na haawina i koe. Hooholoia.
Heluhelu mai o E. Bond i kona haawina. “Ke ano a ka pule a me kona waiwai.”
Heluhelu mai o S. Kaaua i kona haawina. Heaha ka la o ka Haku i oleloia ma 1 Tes. 5:2?
Hapaia ka noonoo ana i na elele elua e holo i ka Ahahui Nui ma Honolulu i ka malama o Iune 1870.
Hoohoioia-Molali, P. Kaaekuahiwi na elele. Kalaukoa, J. W. D. Halemanu na hope.
Hooholoia- S. C. Luhiau ka mea nana e hoike aku i ka moolelo o keia Ahahui i ka Ahahui Euaaelio o ka Hawaii P.A. ma Honolulu i ka malama o Iune 1870.
Hapaia ka noonoo ana i mau keiki na ka Aha-
Haoholoia- J.W. Waiohinu no Hamakua Hikina Haae. Kalaukoa, Molale, kanealai no Kohala Akau.
Heluhelu na palapala hoopii.
1. Heluheluia ka palapala a ka ekalesia o Hamakua Hikina e noi ana ia S. Kaaua i Kahu no lakou.
Noiia mai e kohoia i Komite nana e noonoo i ka palapala noi.
Hooholoia-E. Bond, J. Bikanele, S.C. Luhiau ua Komite la.
2. Heluhelu ia ka palapala a ka ekalesia o Kahala Hema e noi ana ia S. Aiwohi i Kahu no lakou.
Hooholoia-E waihoia ma ka lima o ke komite hookahi.
Hoopaneeia ka hana.
Ma ka halawai hou ana ma ke ahiahi. Hoike mai o E. Bond i ka hoike a ke Komite no ka
palapala hoopii a ka ekalesia o Hamakua Hikina.
“Ma ka manao o ke komite, e hoopaneeia ka hoonoho ana i kahu no lakou a keia hapa
makahiki hou aku, ke hoopii hou lakou, a ke pau hoi keia mau pilikia e keakea ana i ko lakou hoopii ana.” (1) Aole i hoomakaukau ka ekalesia i hale no ke kahu o lakou. (2) “E like me ka nele i ka hale ole pela no ka nele i ka uku ole.” (Aole i hoolawa pono ia ka uku o ke kahu.)
No ka like loa o na pilikia o ka Ekalesia o Kohala Hema, me ka Ekalesia o Hamakua Hikina, nolaila, ua hoopaneeia me ka paipai i keia mau Ekalesia elua, e hoopau koke i na mea keakea i holo pono na hana a ka Haku. Ua aponoia ka hoike a ke Komite.
Noi mai o J.B. Kanaela e hoolohe keia Aha i na manao o na mea Haiolelo i noiia mai ai e na Ekalesia elua. Ua hooholoia.
Ua ae mai o S. Kaaua i ke noi ana a ka Ekalesia o Hamakua Hikina, e noho i Kahu no lakou, a pela no hoi o S. Aiwohi no Kohala Hema, a pau ia.
Noi mai o E. Bond e hoopanee i ka ninau ana i an Haiolelo no ka la apopo hora 10. Kohoia i Komite, E. Bond, S.E. Luhiau, (hope no ka Lunahoomalu) P. Kaaekuahiwi; Ua hooholoia.
Noi mai o J. Hanaloa, e hookuu aku ia ia mai keia Aha aku, ua aeia ke noi. Hoike mai ke Komite imi Haawina i na haawina no ka halawai hou ana ma ka malama Sepatemaba, e hiki mai ana. Aponoia ka hoike a ke Komite.
Rev. S.C. Luhiau.-Heaha ke kumu a me ka pono o ka ahaaina a ka Haku? A pehea la ia e malaia’i?
S. Aiwohi.-Heaha ka hua ku i ka mihi a Iesu e mea mai nei ma Mataio 3:8?
Rev. E. Bond.- He alakai luli ole ana i ko na Ekalesia o Karisto e hahai aku ai ma na mea a pau e pili ana i ka pono? A, ina pela Auhea ua Aalakai nei?
Rev. L. Lyons.- Heaha ka ekalesia Karistiano i oleloia mai ai ma ke Kauoha Hou?
S.K. Mahuka.- Pehea la e lilo ai ka poe opiopio a ui hoi iloko o na ekalesia i mau mea e waiwaiai nui ai ke aupuni o ke Akua?
Rev. J. Bikanele.- Lilo anei ka Ahaaina a ka Haku i mea ole ke nele maoli i ka berena maoli a me ka waina maoli?
S. Kukaheka.-Pono anei i na hoahanau ke hui aku ma na ahaaina kupapau?
J.W. Makaainana.-Pehea la e pio ai ka hoomanamana ma Hawaii nei?
G.W.D. Halemanu.-Pili anei ka oihana hoonaauao i ka pono? A ina pela, mahea oia e pili mai nei?
S. Kaaua.- Poho anei kekahi ekalesia i kona malama pono ana i na Oihana a pau e pili ana i ka pono, a wai wai paha?
P. Kaaekuahiwi- He panihakahaka io anei ka Pope no Kristo?
S. Kamelamela- Heaha ke kumu a me ka pono o ka oihana Bapetizo? A pehea hoi ia e hanaiai’i?
J.W. Waiohinu- Pehea la e lilo ai na hoahanaou i malamalama no ka honoua nei?
Molale- E wehewehe ia Ioane 8:32.
Kalaukoa- E wehewehe ia Kolosa 1:27 hapa hope, “O Kristo iloko o oukou, ka manaolana no ka nani.”
Haae-Pono anei ke ukuia aku na Luna Ekalesia a me na hoahanau no ko lakou mau hana pili i ka pono?
Kanealai-He mea hiki anei ke hui pinepine a pule pu na Kahu a me na Luna Ekalesia e noho ana ma keia Aha Euanelio?
Hooholoia. Ma ke noi a E. Bona, e hoopaneeia ka halawai a ka hora 10 o ka la apopo.
Noi mai kekahi mau lala o keia Aha, e hookuu aku ia lakou e hoi ma ko lakou mau wahi no ko lakou pilikia. Ua aponoia.
Hooholoia. Ma ke noi a E. Bona, e kukuluia ka Ahahui Euanelio o Hawaii Akau, ma Kawaihae-kai, ma ka Poalima mua o Sepatemaba e hiki mai ana.
Hookuuia ka Halawai ma ka himeni ana a me ka pule a J. Bikanele.
Ma ka hora 10 o ka la 6 (Sabati) hoomakaia ha halawai ninau a ke Komite i na Haiolelo elua, oia o Samuela Kaaua a me Samuela Aiwohi, e like me ka hoopanee ana. Ua ikeia e ke Komite ko laua makaukau e lawelawe i ka hana nui a ka Haku ma na Ekalesia a pau e kaheaia mai ai.
Ma ka Poakahi, la 7, haawiia ia laua ka Palapala Ae e Haiolelo no kekahi manawa.
Hookuuia ka Halawai, a huli hoi aku na hoa i na home o lakou.
P. KAAEKUAHIWI, Kakauolelo.
Malanahae, Hamakua, Mar. 15, 1870.
[Mamina loa makou i ka hoololohi wale ana o ke Kakauolelo, i ka hoouna ana mai i keia moolelo. Ke ao nei makou ia ia, ina e koho hou ia ana oia ma keia kulana ma keia mua aku, e pono e awiwi mai. L.H.]
Hoikeia na kal@ o ka apana o Pu@
HAWAII
I na la hope o ka malama o Mamaki o keia makahiki 1870. Ua hele aku ka hope luna
kula o keia apana, e hoike i na kula, a ua hoi mai oia me ka manao hoihoi, a mahalo hoi i na kula no ka holo o ka ike, a ua ninau pono aku au iaia. Pehea na kula o ka apana? A ua pane mai kela, aohe mea e ae a@ e pane aku ai i kau ninau, eia wale no o ka ikaika o na kumu i ke ao ana i na hauman, a ua holo mua ka ike a he mea kahaha @ ia, i ka ike ana i na haumana liilii e kekahi mau kula, ua pili ia lakou ke helehele mai ma ka buke Kauoha Hou, me ke akamak, a maikai hoi ka heluhelu ana. A ma kekahi mau kula ua heluhelu pau loa, mehela u@ waeia na haumana noloko mai o kekahi mau kula, he mau haumana liilii mai ka elima makahiki a hiki i ka umikumamalima a he heluhelu wale no, aole he mau haumana e ao ana i na hua A, aole hoi ma ka hookuikui. Ua hai mai ka hope luna Kula i kekahi mau kula i pau loa ma ka heluhelu wale no. Kula o Makua o Kanekoa ke kumu he 17 haumana, ua hiki loa na haumana o keia kula ke heluhelu, a he poe heluhelu wale no lakou a pau loa he 17, a ua paanaau ka palapala aina, a ua paanaau na hua hoona@ A ina o keia mau hauman liilii a no kekahi mau apana e ae aia ko lakou wahi pono @ ao ia’i ma ka Papa A, a ma na hua pala. Aka, o keia poe liilii loa, ua maikai loa@ heluhelu ana.
O ke kula o Pohoiki ka lua o na kula@ pau loa na keiki i ka heluhelu o Kalua@ ke kumu, a he 27 ka nui o na haumana, @ ua pau loa keia mau haumana i ka heluhelu maikai, he mea hauoli ia, i ka lohe ana @ pau loa na haumana o keia kula i ka heluhelu, a ua ao ia hoi na haumana liilii loa @ hiki i ka Mokuna 5, o ka Helunaau a @ paanaau ka palapala aina a me na hhua @ nui, a ke mahalo nei au i ke kumu, @@ ikaika i ke ao. O ke kula o Kehena, o @ ke kolu o na kula i pau loa na haumana ka heluhelu J.D. Opunui ke kumu, a he @ ka nui o na haumana o keia kula, a ua pa@lea keia mau haumana i ka heluhelu a o @ kekahi maloko o keia kula i ka wa hoike @ ua akamai ma ke kakau lima, ma ka @ aku i ke kino o na haumana, he kupono @ ke heluhelu no ka liilii loa no, elima a e @ makahiki o keia poe liilii. A o na kula@ o keia apana, ua akamai no, ma kekahi @ hookahi wale no haumana e ao ana i ka @ kuikui, a elua ma kekahi, a oi ae ma kekahi. Aka, o ke ano nui ona kula o keia apana, ua makaukau, a holo i mua ma ka @
A ike no au i kekahi mau kula o kekahi mau apana e ae, aole elike me keia @ ka makaukau o na kula. Ua loaa ma @ ike i nahaumana o na kula o keia apana no ka ikaika maoli no o na kumu i ke a@ no keia hooikaika loa ana o na kumu @ a o i na haumana, me ka hoopai aku @ haumana hoopaa ole i na haawina a ke @ @. Nolaila, ua hoopiiia i mua o Ka@ kanawai, elua mau kumu oia na kumu o @ kula o Pohoiki, a me Kehena, a oia hae @ kula a’u i olelo mua ae nei maluna, no @ pau loa o na haumana i ka heluhelu. @ mahalo nui aku nei au i na kumu kula o @ ia apana, no ka ikaika i ke ao i na haumana a ua akamai loa loa na keiki ma na mea i ao ia e na kumu.
O kekahi kumu no o ka holo o ka ike na haumana o na kula o keia apana, o ka makaala o ka luna kula, a me kona hope @ paipai pinepine ana, i na kumu e hooikaika ma ke ao ana i na haumana, a e hele ana no ka hope luna kula e hoike i na kula, i keia hapaha keia hapha, a puni ka makahiki @ ina e loaa ana kekahi kula, aole ikaika @ ke ao ana a ke kumu, e paipai io ana ia @ mu e oi hou ae ka makaukau o na haumana @ o kana kula i kekahi hapaha hou aku. A @ la mau ka hooikaika ana a ka hope luna @ la i na hapaha a pau o ka makahiki. No @ la, eia kekahi mau mea e holo ai ka ike o @ kula. 1. O ka lako o ka haumana i na @ ke kula. 2. O ka ikaika o ke kumu i @ aku. 3. O ka hele mau o ka luna ku@ hoike i na kula, me ka paipai aku i na @ mu nawaliwali ma ke ao ana, e hooika@ hou aku. Ua lilo pono ke dala o ke au@ i na kumu kula o keia apana, no ka mea @ ike na haumana, a ua lilo pono no hoi@ luna kula no ka mea, ua makaala oia i ka@ hana nui maanei. Ke waiho aku nei au @ ko’u mahalo i na kumu kula hoi, a me kona h@
Me ka mahalo. C.C. NAKIAKAUNU
Alapaa Puna, Hawaii Aperila 15, 1870