Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 51, 18 December 1869 — Ka Nupepa Kuokoa. NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII.

Aha inu rama. Ua akoakoa'e ma ke kai ma kai ae o Kaholoakeahole, he anaina nui o na kane alo alii a mau alii pu no hoi malaila, a o Kalanimoku ke poo o ia aha inu rama; mai ke awakea a nui ae ka la, pae nui ae i ka aekai o ua wahi la, ma ke alo ae o ko Kalilikauoha hale; a me he la, ua hooholoia ka makemake e ia aha, e hoonoho lalani ia na hoa, a o ka mea mua, e kau mua ma kona waha ka barela wai ona holookoa, a pela aku ke pau ka inu ana, ua lana lakou pela a hiki i ko Kekuamanoha mau hale. A o ka mea nana e hoohainu, oia o Eeka, ke alii no hoi ia, a i ka nana ana, he mea kupanaha ka mikiala o ka mea i kaa ae mahope o Eeka, a holokiki ae a mahope mai o kona hoa, a noho mai la, a o na uha ma o a ma o o kona hoa e noho mua ae ana iaia, a pela lakou a pau e noho ai. Ua kanaha a kanalima paha lakou. Nolaila, e nana ae kakou i kau okoa ana o na galani he 31 iloko o ia poe a ka pakela naaupo. No keia mea, e hoomanao ae pahakou, i ke kulike o ke kanaka me ka holoholona, no ka naaupo i oleloia ae la. Aka, ua ahona paha ia naaupo ia lakou la i ko keia manawa, no ka mea, aohe lakou la i ike i ke ano oiaio o ke Akua, aka, he poe malama akua no ia poe; iloko nae o ka hoomana naaupo, wahi a Paulo i ko Atenai poe. Pela no hoi paha keia pae aina, a i ka wa naaupo no hoi paha. A no ka mea, he mau kanawai ko kakou e noho nei no ka naauao mai ka Palapala Hemolele mai, aka, o ka poe ike ole a manao naauao, aole ike ia mea, ua like no me lakou la ke ano maoli, a ua okoa nae ma kekahi mau mea naaupo. Liuliu ka manao o ke'Lii e hoi i Hawaii Oiai, ua ike kakou i ka nui o kana mau hana, aka, aole nae kakou i kamailio no kekahi mau hana ana, oia ka oihana lawaia, kalai waa, iako, ama, hoe a oia wale a oia wale. Ua malama mau ia keia mau ano e like me ka poe mahiai, nolaila, ua paapu na wahi noho o ia ano. I ka nana aku, ua makaukau ia ma keia mau mea a pau, me kona manao e imi i ka maluhia. Aka nae, mamua o keia liuliu ana, e nana hou ae kakou, no ka mea, ua loaa iaia he mau keikikane a he mau kaikamahine, ua hanauia lakou ma keia noho ana ona ma Oahu nei. Elua kaikamahine, a ekolu keikikane. O Kinau ka mua o na kaikamahine, a o Nanaulu ka lua; o Kekuaina ka mua o na keikikane, a o Aliipalapala ka lua, o Kamoakupa ke kolu, ke ole nae au e kuhihewa. O Kamamalu nae ka mua loa o lakou, a oia hoi ke ono, ma Kawaihae kona wahi i hanau ai, mamua o ka Peleleu i Kahuhuke nei, he wa hula kalaau ka ia. Ma Waikiki ko Kinau wahi i hanau ai a me kona mua, he kakaa kahi maka ona, aka, he ano keiki naauao nae

ia ana. Ma kana olelo aku i ke kanaka ike ole mai iaia. "E ke kanaka, ma o aku, he alii au." A lohe ke kanaka, ua hookaawale koke aku la oia mai ua alii aku nei. A no kana hana mau ana pela, ua pakele pinepine na kanaka iaia. He keiki malama no hoi oia i ke kauoha a na makua, e malama i na mea a pau o ka Hooilina Moi. Ua mahalo na makua iaia, no kona hoopono ma na mea a pau i ku i ka pono. Aka, elua a ekolu paha poe keiki i make ma Honolulu i ko lakou wahi i hanauia'i, mamua o ka hoi ana. Ua nui iwaho o Nanaulu, a make aku la. He mau la, a make aku la kahi; he mau pule ko kekahi, a make iho la. Aka, ua ike mau ia ko Kamamalu noho a wahine pu ana me ka Hooilina Moi. Ma ke ano hoopalau paha ka noho pu ana, oiai e ano kamalii ana no laua a elua, no ka mea, he 12 paha ko Kamamalu mau makahiki ia wa, a he 17 a 18 paha ko ka Hooilina Moi mau makahiki. Maanei hoi, e olelo iki ae paha kakou no ke ano mahiai, no ka mea, ua kuhikuhiia na wahi mahiai ana e mahiai ai a me na hale ona e noho ai ma ia mau wahi mahiai. A ua oleloia kahi i ku ai kona mau hale mahiai ma Nuuanu, aia ma ka aoao akau o Kapaehala, he mau haneri anana mai laila ae a ia wahi; he wahi puu ma ka aoao komohana o ke alanui Nuuanu a me Hanaiakamalama Hale. I hiki paha iaia ke nana iuka a i kai o na mahinaai. Pela no ma Puupueo, malalo koke ae o Ualakaa. Me he la, pela ke ano i ka nana aku ia ano kahuahale e ku ana ia mau wahi kiekie, koe nae o Helumoa, (i kapa hewa ia o Kekuaokalani, o Kuihelani ka pono) Puaalii ma Waikiki, oiai oia malaila e mahi ana i na kihapai pui kaulana malaila. Pela kona noho ana ma Honolulu, a ua kaulana na wahi mahiai ma o o Kapalama, Keoneula a me na wahi ae no e kokoke ana i Honolulu. A o keia mau oihana hana, ana i lawelawe kino ai, aohe i nele kona ike kino ia iloko o ia mau mea a pau loa. A pela no oia i ike mau ia ai ma ka lawaia me kana poe lawaia ma na kai lawaia moana, kuaau, holahola a pela aku; a me ia kona malama ana i na hoe-waa i mea kii aku i mau lako nona ma na mokupuni e ae a lawe mai; a pela na moku e kii ana i o a ia nei i mau lako upena, aho, olona a me kela mea keia, nolaila, ua nui ka lako i loaa mai iaia; a me ia oia e haawi aku ai i kekahi hapa o ia mau mea i na'lii ona a hiki loa ilalo i ka poe kaaoe (kuewa) kona nai ana. A no kana hana ana pela, ua hana ae kona poe alii a pau, e haawi ana iaia i ka hapa o ko lakou mau lako mai ko lakou mau aina ae, no ka mea, ua puunaue ae ia i na ahupuaa a me na ili-aina ia lakou. Pela na ili-aina ma Waikiki, ma ka ike a Kamanawa ia mau ano aina a pau o Oahu nei, a oia paha ko Keeaumoku muli a mua paha, e kapaia nei "Namahoe." A pela no i puunaueia ai na ahupuaa a me na ili o Waikiki, he kaulana papaheenalu, no ka mea, ua maa na'lii o ka wa kahiko i ka noho mau ilaila no ka lealea i ka heenalu, a pela no hoi ko Hawaii mai poe alii a hiki mai ia kakou e noho nei. A i mea hoi paha e maopopo ai no na opio a me na hanauna ma nei hope aku, penei: O ka iliaina o Kaneloa ma Waikiki, no Keliimaikai ia, a o Punaluu hoi i Koolauloa ke ahupuaa; o Hamohamo ko Keaweaheulu, a o Kaaawa ke ahupuaa. O Kaluaokau a me Pau ko Kaleimamahu, a o na Laie elua ke ahupuaa. O Kalaepohaku ko G. Is. Davida, a o kekahi hapa o Halawa ke ahupuaa. O Pahoa ko John Young (Olohana), a o kekahi hapa o Halawa ke ahupuaa. O Kanewai ko Keeaumoku, ke kalana o Waialua ka i iaia. O Kapunahou ko Kameeiamoku, o Moanalua ke ahupuaa. O Waialae ko Kaahumanu, a o na kupono nui a pau o loko o na aina Moi, oia haawina ia o Kaahumanu. A o na iliaina e ae a pau ma Waikiki, ua haawiia no i na'lii e ae a me na maka hanohano; a pela no i na ahupuaa e ae a puni—mai ke kaua ana nei ia Nuuanu keia nai ana. A pela no kona nai ana i na aina a pau o ka mokupuni o Maui, mai ia Iao mai, a pela no hoi ma Hawaii, mai ia Waioahukini mai ma Kau, ma kona mau mahele mokuaina, o ia o Hamakua, Kohala a me Kona Akau. A ia Mokuohai nei, holo kapapa puni mai Hawaii a Kauai ia Kamehameha I. A o kana mau pono a me na pomaikai ana i nai ai me ka hoomanawanui, oia no keia a kakou e noho nei i keia wa. (Aole i pau.)