Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 50, 11 December 1869 — Page 2
This text was transcribed by: | Breana Lynzi Lein?ala Domingo |
This work is dedicated to: | Princess Bernice Pauahi Bishop |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
English Column
FOREIGN NEWS
By the arrival of the schooner Flying Dart,
we are in @@ccipt of news@
HAVANA. November 15th. Mr. Crowper,
the English Consul at Trinidad is charged
with connivance at the escape of the brig
E@h@, and with committing an act of bar-
barite in selling the brig's cargo without no-
tidying the consignees. The action causes
much comment among merchants, and a legal
process will be taken to procure justice.
Lopez has transferred his Headquarters to
San Joaquin. It is reported that Lopez has
killed his mother and one of his brothers. In
consequence of a suspicion that they were
engaged in a conspiracy against his life.
The twenty-five Spanish gunboats have
all been brought to New York, but are de-
tained by order of the President--Peru be-
ing the complainant ; but Peru has not yet
justified the sus@icion that they were intend-
ed against her.
NEW YORK. November 23d. Specials say
the Spanish Government has made formal
demand for thirty gunboats now in New York
harbor.
LONDON. November 17th. The following
dispatch was received from the Isthmus of
Suez Ismalia, on Wednesday night : "The
best detachment of the fleet, with visitors,
made Port Sa@d, from this place, in @@ hours.
F@@@@@@am@rs have just arrived from Suez.
The southern termi@us of the canal from Port
Sa@d. The town on the banks of the canal
and all the vessels are illuminated ; the night
is given up to festivities."
PARIS. November 15th. The Journal Official
publishes the following telegraphs account
of the progress of the Empress of the French :
H@@ Majesty arrived at Port Sa#d to-day,
w@@ @@@ was received and subsequently
was visited on board her yacht Aigle by the
Viceroy of Egypt. Emperor of Austria, Prince
Royal of Pr@ssin. Prince and Princess of Hol-
@@@d and com@@anders of men-of-war in the
harbor. The Empress subsequently landed
and assisted at a Te Deum and Musselman
prayers, which were chanted on the occasion
of the inauguration of the canal. In the
evening the shipping in the harbor were illu-
@@nated, and a display of fireworks on sea
and shore took place.
PORT SAID. November 18th. To-day im-
preside religiou ceremonies were held in
connection with the opening of the canal. A
solemn blessing on the work was invoked by
P@re Blances, Almer of the Empress Eugenie's
suite. He preached a sermon, in which he
congratulate the world on this grand enter-
prize ; tanker the Khedive, who, he said,
had immortalized his name and reign by
cooperation in one of the greatest undetak-
ins of modern times. He dwelt in terms of
lively grat@tication on the liberty of worship
which had been granted to Christians, and
thanked the Empress for the sympathy she
had shown and M. De Lesseps for the exer-
@ons he had made to bring the work to com-
placation. He also returned thanks to all the
other illustrious personages who honored this
@@@asion with their presence. The Emperor
of Austria, the Empress Eugenie, Viceroy of
Egypt. Princes of Prussia and Holland and
many foreign Envoys assisted at the cere-
monies. The multitude of spectators was
immense and the greatest enthusiasm was
@na@@lested.
ISMALIA. Thursday, noon. Thiry-four
steamers have arrived ; others are expected.
At shallowest point between Ismalia and Port
Said, the water of the canal is 19 feet deep ;
it is generally from 25 to 30 feet along the
whole @oe. The festivities are continued
with great magnificence. There are un@euse
crowds of visitors from all parts of the world
here. The number of guests that have been
specially invited exceeds 3,000 Europeans
and 25,000 Orientals. The expenditure of
money is unlimited. The entire fleet starts
for Seuz to-morrow.
The buildings in Ismalia are tilled with
guests and other visitors. The surrounding
plains are covered with the tents of the na-
tie trines, who have assembled in great
numbers.
The lake in front of Ismalia is brilliantly
illuminated ; the scene is one of great splendor.
De Lesseps gave a banquet this evening to
the representatives of the Chambers of Com-
merce, members of the press and others.
ISMALIA. Friday, November 19th. The fleet
of steamships sailed this morning for Suez,
the Imperial yacht Aigle, bearing the Em-
press Eugenie, taking the lead.
SUEZ. Sunday (@ia Alexandria.) Novem-
beer 21st. The Inauguration fleet of forty-
five steamers arrived here. None were obliged
to employ pilots. The only difficulty they
had was owing to their numbers ; some were
crowded upon the banks of the canal several
times, but got off without trouble, the sandy
bottom neither holding nor hurting them. On
leaving Ismalia several steamers fouled each
other, but no serious damage was done. The
water in canal between this point and Isma-
lia is full twenty feet deep at the shallowest
spot. In several parts it is less than twenty-
five feet, but at all these points the bottom
can be easily deepened. A steamer drawing
fifteen feet can navigate from Port Said to
Suez with ease in fifteen hours. The water
don't wash away the banks as much as was
apprehended. The complete success of the
great work exceeds all expectations. The
arrangements for transportation and taking
care of visitors here are generally excellent.
PORT SAID. November 22d. The ship
H@rk, belonging to the telegraph service,
has passed through the canal, and will lay a
telegraph cable from this point to Suez on
the bottom of the canal.
PARIS. November 23d. The Journal Official
has the following despatch from Port Said :
The Imperial yacht Aigle with the Empress
on board, and the Imperial fleet, left Suez
yesterday and reached the Mediterranean is
complete. The Emperor of Austria will
leave C@@ro on Tuesday, on his return to
Europe.
The Bishop of Havana arrived at Cadiz,
and embarked for G@braliar, but was arrested
on board the steamer and taken ashore, and
is now detained at the palace of the Governor
of Cadiz.
LONDON. Nov. 23d. The Anglo-American
Telegraph Company have leased one of their
two Atlantic cables to a German Company,
with whom negotiations have long been pend-
ing. The term of the lease is live years.
NU HOU KUWAHO.
Ma ke ku ana mai o kekona Flying Dart
mai hapalakiko mai. @oko o na la he 14,
ua loaa ma@@ makou na mea hou ano nui
o na aupuni e, a ka waiho nei makou mal@-
@@@ho nei.
No Amerika.
HOOKUI NA KAA AHI A NAHAHA.
Ma ka la 14 o Novemaba i hala, ua ho@-
kui kekahi mau kaahi elua ma kahi e hala-
wai ai na kaa elua, a holo aku kekahi ma
kona wahi e holo ai, a pela no boi kekahi. I
ke kakahiaka o ua la nei, na haalele iho ke-
kahi ia Okalana, me ka manao e holo i ka
Hikioa, aka, iaia i hiki aku ai ma kahi e hui
ai na kaa, aia boi, aole i hiki mai kekahi
kaa i ka wa i oleloia. Nolaila, ua holo aku
no keia kaa, me ka manao ua hala e ke kaa
mamua mai, aka, iaia holo ana, holo ika-
ika mai la ke kaa mamua mai, a i ka mana-
wa pokole loa e holo mai ana e hookui, ua
hiki ole i na kaa elua ke hooki i ko laua
mau holo. No ka paapu hoi kekahi o ia
kakahiaka i ka now, nolaila, ike ole ia aku
ai ka holo ana mai o kekahi kaa i kahi ma-
mao. I ka hookui ana, ua nahaha na ipu-
hao, a lele hilii na kaa. He umikumamali-
ma paha ka nui o na uhua i make a he ka-
makolu a oi ae ka poe i hoehele. I ka loheia
ana o keia huikau, ua hoouna ia aku na ko-
kua mai na apana e ae a pau o kahi e pili
koke aku ana. I ka hookui ana o na kaa,
a hoopoinoia ka alanui, aohe i manao
@ kalii põe e hoohakalia i ka waiho wale
ana i kela wahi, nolaila, lawelawe koke ka
pie lima hana i ke kapili hou i ke alanui, a
hoemoe iho i na mea p@@ e hi@, i ai i na kaa
ke holo iho ai. I ke ahiahi, m@mu@ o ka holo ana
mai o kekahi kaa ahi e holo ana i ke Komo-
hana, ua hele loa aku me he la aohe wai i
naha o ka alanui malaila, oiai ua p@a loa ua
wahi la i po@no. Eleu no paa koke. Ao-
he pioloke nui e ae i keia ma Kapalakiko,
mahope iho o ke pioloko i ke olai nana i
hoonaueue i na kauhale o Kapalakiko, i like
mai me keia poino emoole.
Ua hoopaana ka holo ana aku o kekahi
mau moku kaua o Sepania, i kapiliia hoi ma
Amerika, ma@nuli o ke kauoha a ka Peresi-
dena Kalani. Ua kapiliia keia mau moku,
no ke kaua ma Cuba, mawaena o na kama-
aina a me ke aupuni makuahine.
Ua hoouna aku ka Pereidena o na kama-
aino o Cuba i ko lakou Luna Nui ma Nu
loka, i na momi maikai loa, i hiki aku ke
kumukuai i ka iwakalua kumamalima @au-
s@ni dala ma ke guia. I hoounaia aku keia
mau momi, i mea e kaui ai i mau pono no
ka puali kaua kamaaina ma Cuba.
Aia mawaena o ka nune ana a na kama-
aina o Nu loka, ke manao wale ia la, e ku-
kulu i kia hoomanao no George Pebode, ke-
kahi o na on a dala nui na haole Amerika,
i hoopomaikaiia ma ka noho ana waiwai me
keia honua.
No Cuba.
Ua Ioheia ma Havana, ua hiki ae kekahi
Komisina o na koa kamaaina o Cuba, ma
Carrncasn, me ka manao e nui aki i ke au-
puni o Veuezuela, e ae mai, i ko na koa
kamaaina noho'na aupuni, a e ae pu aku
hui ia lakou e ohi i mau koa uo lakou
ma ia aupuni.
Ua hookuu aku ke Kiaaina o Cuba i ke-
kahi hapalima o na paahao i hoopaaia ma
Cincino Villa a me kekahi inau paahau e
ua elua haneri. He nui wale o lakou, ua
hoopiliia no na hihia pili aupuni.
Ua waiho iho ke Kanikela o Amerika
Huipuia, i kona noho'na Kanikela no ia au
puni ma Havana, a au noi aku oia e hookuu
ia mai. Ua ae ia mai kana noi. a mamua
o kona hookuuia ana aku, ua mahaloia ka@a
mau hana a pau e pili ana i kana oihana.
Ua puhi hou ae ne puali koa kipi o Cuba,
i na mala mauhiai nui e pili mai ana ma Sa-
natiago, a ua pau i ka a ia e ka ahi. O ke-
kahi no keia o ka lakou hana maka mua i
ka wa kaua.
No Europa.
KA WEHANA ANA O KE ALAWAI O SEUZA.
Eia ka lono i hiki ae ma Ladina ma ka po
o ka la 17 o Novemaba, maloko mai o ka
waea olelo. "Ua hiki mai ka huakai mua o
na moku me na makaikai ma Awa Said,
mai Ismalia mai iloko o na hora S@@ Ano
no i hiki mai ai he eha mau mokuahi mai
Sueza mai, ma ka aoao hema mai o ke ala
wai ma Awa Said. O na kauhale a pau ma
na aoao o ke ala wai a me na aumoku, ua
ho-a mai i na kuikui malamalama ; ua haa-
wi kaokaoia ka po no na ahaaina."
Eia hoi ka mea Ioheia aku ma Parisa,
ma ka la 18 : "Ua ku mai ka Emepera wa-
hine Eugini ma ka awa o Said, ma keia la,
a ma ia wahi oia i ike ia aku ai maluna
o ka moku Aigala, e ka Moi o Aigupita, ka
Emepera o Auseturia, ka Haki Alii o Peru-
sia, ke Kama Alii Kane a me ke Kama Alii
Wahine o Holani a me na alii o ka moku
kaua e ku ana ma ke awa. Ia wa koke no,
ua laweia aku la ka Emepera Wahine iuka,
a ua meleia kekahi o na mele kaulana imua
me na haipule ana. i ka wa o ka hoo-
makana ana o na hana o ka wehe ana i ke
Alawai. I ka po ana iho, ua hoomalamala-
maia ke awa i na kukui, a ua kao ia na ahi
kao lele ma ka aina a ma na moku pu hoi e
ku ana."
Eia na olelo mai kekahi wahi mai o ke
Alawai, oia o Ismalia, ma ka auina la Po-
aha, la 18: "Ua ku mai nei na mokuahi he
iwakaluakumamaha, a ke kaliia aku nei o
ka hiki mai o kekahi poe moku e ae. O ka-
@hi papau o ke Alaway, aia mawaena o Isma-
lia a me Said. O ka ho@oau ma ia wahi.
@e 19 kapuai. Ua manacia o kahi i koe
aku o ke ala aia mawaena o ka 25 a me 30
kapuai ka hohonu. Ke hoomaua nei ka
@h@ai@a me ka man@. He nui na puulu ma-
kaikai i hiki mai nei mai na palena mai o
ka honua. O ka nui o ka poe i kono mao@@
ia ako. ma ka 3000 mau haole Europa, a
ma ka 25,000 mau haole Asia ma. O ka
@@o no keia mau hana. he uuku loa. Ap@-
po. e holo aku ana na aumoku i Sueza. O
na kauhale a pau o Isamalia, ua piha loa i
na malibini@a o na wahi oneanea aku, ke
aiai mai le ka halelole o na kamaaina. I ke-
ia ahiahi, e haawi ana ka Luna Nui o ke
Alawai nana i e@ iho nei, i ahaaina nui i na
Elele o ka poe Kalepa a me na Lala o ka
põe Pai Palapala i hoouna aku i ko lakou
mau Luna a me kekahi poe e ae.
La 19. I keia kakahiaka, ke holo nei na
aumoku ahí i Sueza. O ka moku o ka
Emepera wahine o Farani, oia no ka moku
mua nana e alakai. Ua ku mai ka aumoku
nana i wehe i ke Alawai ma ka Hale Kukui,
maloko o ka loko Awaawa, a ua hekau iho i
ko lakou mau heleuma i keia po. Apopo, e
hiki aku ana ke aumoku i ke Kai Make."
Eia na mea i oleloia ma ke awa o Said,
ma ka la 22, "Ua hala iho nei kekahi moku
ma ka Alawai, a e hoomoe ia aku ana i wa-
ea moe iloko o ke kai, mai kela wahi malu-
n@ ae a i Sueza."
Ma ka la 22 o Novemaba, ua haalele ka
Emepera Eugini i ke awa o Said, a ua kau
maluna o kena moku Agaila, a ua hoi aku
me na aumoku e ae, a e hiki ana lakou ma
ka la 23 ae i ke Ka@waenehonua. Ua holo
pono na hana o ka weheia ana o ke Alawai.
Ma ka Po@lia ae. la 25, e haalele ana ka
Emepera o Ausetruria i ke kulanakauhale
alii o Kairo, a huli hoi aku i kona aupuni."
Ua make ma Sepania o Generala Dulee,
ke Kiaaina mua iho nei o ke aupuni o Se-
pania ma ka mokupuni o Cuba.
O ke Duke o Genoa, oia ka inoa kaulana
a ikaika paha au@nei, e lilo ai i alii a na ka-
naka o Sepania e koho ai. Na ka manawa
koho e hoike mai i ka oiaio.
Ua hala aku na moku lawe koa o Sepania
i Cuba, oia no hoi na moku i olelo loihiia e
lawe ana i na koa kokua, a akahi no, a hoo-
koia kela hauwawa loihi.
O ka haunaele kuloko ma kekahi wahi
apana aioa i kapaia o Dalematia, ua hamau
i keia wa.
O ka lono i lohe mua ia iho nei e hele ana
ke Suletana o Tureke i ka nana i ka weheia
ana o ke ala wai o Sueza, aole no maopopo
kona hiki ana aku malaila.
E ano hokeke ana no paha ke Suletana o
Tureke me ka Moi o Aigupita no kekahi ku-
mu no e pili ana i na palena o Tureke
me ko ka Moi o Aigupita.
Ke manao ia la e ko Ladana poe e hiki
Kino aku ana ka Moi o Belegiana i ua kula-
nakauhale la, e ike i ka Moiwahine.
Ua hoopaaia ka Bihopa o Havana ma Ci-
daza, Sepania. Ua ku aku oia ma kela wa-
hi ma ka la 18, me ka manao e holo loa i
ka Ahahui a ka Pope ma Roma, aka iaia e
makaukau ana, e kau maluna o kekahi mo-
kuahi e holo aku i ke kulanakauhale o Gi-
balalata, ua hopu ia oia e na mana aupuni,
@ ua hoopaaia ma kela wahi. Aole maopo-
po lea ke kumu o kona hopu ia ana, aka, ma-
nao kekahi põe, no ka palapala ae ole paha.
Ua laweia aku oia i Madarida, a malaila e
hookolokoloia ai no kona hihia. Makemake
loa na luna aupuni o Sepania, e kulike na
kanaka a pau imua o na maka o ke kanawai.
Make o Rev. II. Binamu-makua.
Ma ka lohe i hiki mai nei, ua make aku
la kekahi o na Makua o ka Pono ma Hawaii
nei, oia o REV. H. BINAMU-MAKUA, ma Nu
Havana, Kone@kuka, i ka la 12 o Novema-
ba, iloko hoi o ke 80 o kona mau makuhiki
o ke ola ana ma keia honua. Ma keia hope
aku, e hoopuka aku ana makou i moolelo no
kona make ana. Aloha ion ka makua.
KA LUNA HOOPONOPONO. - - L. H. KULIKA.
KA HOPE LUNA HOOPONOPONO, J. KAWAINUI
POE HAKU MANAO NO KE KUOKOA.
Rev. L. Laiana (Lyons) S.M. Kamakau
Rev. M. Kuaea. Rev. C. B. Anelu
D. Malo, (Lokoino.) (Andrews.)
Ka Aupepa Kuokoa.
HONOLULU, DEKEMABA 11, 1869.
E hoomaha ana ke Kula nui o Wai-
ALUA.
I ka malama o Iune i hala aku nei i hope,
ua hoike aku wau i ka Papa Hawaii kuu
manao. e waiho iho i ka la 1 o Ianuari
1870, i ka hana o ke alakai ana i ke kula
hanai a'u i malama ai ma Kau a me Waia-
lua i na makahiki ehiku i hala. Ua ae mai
ka Papa Hawaii i keia manao o'u a ua
hookuu mai ia'u, e hoopau i kuu noho
ana ma ia oihana i ka la 1 o Ianuari 1870.
Ua hooholo hou iho nei hoi na Kahu o
keia kula, e hoomaha ke kula mai Ianua-
ri aku a hiki aku i ka wa e hapai hou ia'i.
Nolaila, ke kau leo aku nei au i na makua
mea kaikamahine, ke hiki mai lakou i ka
Poalima ka la 17 o Dekemaba e loaa aku
no ia lakou na kaikamanhine ; a o na ma-
kua o na mokupuni e mai, aia no i ko la-
kou la e hiki mai ai mahope koke iho o ia
la, e loaa aku no.
No na Lunamakaainana.
Oiai ke kekoke mai nei ka Monede
mua o Feberuari o ka makahiki 1870, a
nolaila, ua manao makou, he pono ia ka-
kou na makaainana i o la honua, e no@
noo, a e wae i mau Lunamakaainana ku-
pono i malama pono ia ko kakou mau po-
uo iloko o ka wa e noho ai na Luna a ka-
kou i koho aku ai.
Ua maopop no i ka makou poe helu-
helu a pau o kela kau kohu balota i hala,
ka kakou kumakaia ia mai e kekahi poe
a kakou i hoouna aku ai e hele e huli a e
imi i mau pono no kakou, a o ia poe i
huli mai i ko lakou kua i hope ia kakou,
oia ka makou e noi aku nei, e kapae loa
ae ia lakou me ka hoomano ole i ko la-
kou mau inoa i mau mea na oukou e ko-
ho aku ai. Mai manao i ka hookohuko-
hu pono ana o kekahi o ia poe, ua paule-
hia oi ma ko kakou mau pono, aole, he
kipi o loko.
O na kanaka kupono a kakou e koho
aku ai i mau waha no kakou iloko o ka
Hale Ahaolelo, oia no na kanaka k@okoa,
aole i paa i na hana ma ko lakou mau li-
ma, aole i na Lun@kanawai, na Luna Ku-
la, na Luna Alanui, na Luna Auhau, a
me kela a me keia i paa i no oihana. No
ka mea, he mea kupono ole ia lakou e
haalele i ka lakou mau hana. Ina, ua ike-
ia lakou, he poe haalele wale i na oihana
i hookohuia aku ia lakou, in a aole lakou
e hookohuia e hoopiha i kela mau kulana.
O ko kakou makemake, o ia no na ka-
naka noonoo maikai a kakou i ike ai, e
@mi ana i ka pono kaulike mawaena o ko
kakou aupuni a me na makaainana, a i
kaawale hui mai na hana mai a ko kakou
aupuni.
O i loa aku ka pono e weheia i mau ha-
lawai makaainana, a maloko o ia mau ha-
kemake ana e holo lunamakaainana ; a ia
wa no e ike aku ai ka manao hoopilimea-
ai ole a me ka hoopilimeaai o ia poe.
E hoomaka kakou a noonoo i na Luna-
makaainana no ka mokupuni o Hawaii,
mai ka apana koho mai o Puna.
No Puna -- Ua lohe makou i na inoa he
lehulehu wale e makemake ana e holo ba-
lota ma keia apana, aka, no ko makou ma-
kemake ole, e hoopiha nupepa i ko lakou
mau inoa, nolaila, ke hoikeike aku nei
makou i ka inoa o kekahi kanaka naauao,
o ia o Iosepa K. Nawahi, i inoa na na
makaainana o Puna e koho ai. Ua lawa
oukou ia Kumahoa, a ua hoolaha pinepi-
neia kona hemhema, a na ikemaka ka-
kou i kona holo lua ana, me he muhee la.
No Hilo--Ua hiki mau na lono, e lehu-
lehu ana ka poe e hoikaika loa ana e hoo-
komo i ko lakou balota maanei, aka, aole
nae makou i hoomaopopo i ka poe e pu-
ka mai ana. O na inoa a makou e waiho
aku nei, i kupono no hoi i ka oukou ike,
oia no na inoa o Have R. Hikikoki Esq.,
a me E. Pihi in a laua e ae ana. Aka, ao-
le no paha e nele ana oukou i ka hooko
ana e hooholo i ko laua ma baloka.
Na Hamakua -- Elua a ekolu mau inoa
i loheia e makou, e hana belota ana, aka,
aole nae makou i ike i ka waiwai o keka-
hi mau inoa eae, mamua o ka hoomau ana
mai ia G. W. D. Halemanu, ko oukou
lunamakaainana mua. Ua ike pono ma-
kou i kona loliloli ole ana i o a ia nei. Ke
noi nei makou, e hoomau iaia no keia kau
ae.
No Kohala -- O ka apana keia o Hawa-
ii, he elua wahi e koho ia ai ka Lunama-
kaaiaana, ma Waimea a ma Kohala loko.
Aole i pau ka hanhano a me kaulana
o ko kakou keiki Hawaii, ka C. J. Laiana
opio, ka mokomoko ikaika o ke kau Aha-
olelo i aka hope aku. Pomaikai kakou,
ke loaa na kanaka e like me ia he ano.
Ma on a la i ikeia ai kekahi mau mea i ike
oleia, e kakou. Ke lele e nei ko makou
hauli, oia hookahi wale no ka oukou e
Kohala e koho ai.
No Kona Akau -- O ka apana keia ao-
he i loheia na inoa e hana balota ana, aka,
no ka makou manao, aia no malaila keka-
hi mau kanaka naauao, nolaila, ke hilinai
nei makou e ike ana no lakou i ka mea
kupono a lakou e koho aku ai. Hookahi
a makou wahi mapuna leo, e kauoha aku
ai, mai koho i ka mea elua haku, o hoo-
wahawaha auanei i kekahi a hoino i ke-
kahi.
No Kona Hema -- Aohe a makou Lu-
na e ae e hoikeike aku ai no ia apana,
aka, o ka mea wale no nona ka inoa Ae-
ko, (W. C. Jones) a oukou i koho mua
ai, a kapae ia no ka piha ole o kona mau
makahiki o ka noho kamaaina ana. Ke
hooia aku nei makou i kona makaukau e
lawelawe i ka oihana a oukou a hookau
mai ai ma kona hokua. Ua maopop i
na mea a pau, he kanaka kuokoa ia, mai
ka piko o kona poo, a ka poli o na wa-
wae.
No Kau--O ka apana keia nona ka
Lunamakaainana kanaka Hawaii, a ma-
kou i mahalo ai i kela kau aku nei, no
kona kupaa ma ka aoao o ka pono o na
makainana al@ki i ka hookuu ana o ka
Ahaolelo. Oia hookahi ka lunamakaai-
nana Hawaii, ma ka aoao hoololi i ke
Kumukanawai hou. Pomaikai na Luna
e like me ia, a ke puana aenei no makou
e oho like oukou iaia i waha no oukou.
No Hana. Maui -- Eha mau inoa a ma-
kou i hana mai ka lohe e hoolaha balota
ana, aka, hookahi no nae a makou, e hoi-
keike aku i ka inoa, oia o Asa Hopu, ke
pukonakona ia o na kanaka Hawaii ma-
loko o kela kau, a ke lana nei ko makou
manao iaia, aole oukou e Hana, e haalele
mai iaia, a koho aku i na kanaka on a @@-
ma o oukou e hele mai ai ianei, e kaale-
po ai.
No Makawao--O kekahi o na
apana, aole i maopopo na luna e holo
ana, aka, ua lohe wale makou, ua upuu-
pu ale ia na inoa o Kapihe a me R. K.
Puowina. Ke waiho nei nae makou, na
ka apana ua kaulana no o Maui, e koho i
ka Luna no ia apana, me ka lana o ko
makou manao, e koho ana oukou i ka
mea kupono, aole me ka ano o ko oukou
lunamakaainana o kela kau hoopoinaia.
No Wailuku--He elua na Lunamaka-
ainana no keia kau koho ae no keia apa-
na. He ewalu na inoa a makou i lohe
wale ai, aka, aohe nae maopopo ia ma-
kou o ka lakou kulana. Ma ka aoao hea
la lakou? Na oukou e koho i ka mea
kupono nolaila.
No Kaanapali--Ua lohe makou i ka
inoa o Hanale Kamikana e makemake ia
ana e kela apana, a in a pela, alaila, ke
hui lima pu aku nei makou me oukou ka
põe e makemake ana e koho iaia. Ua
maopopo, he kanaka naauao, a kuokoa
keia, a maona la, ma ke koho aku e puka
mai ai kekahi mau pono no kakou.
No Lahaina--Ua lehulehu na inoa a
makou i lohe ai no keia apana, a no ka
maopopo ole ia makou o ka lakuo ano,
nolaila, ke waiho nei makou na lakou e
wae i ne luna kupono no lakou iho. O
na luna mau a oukou i koho ai, ke hai
aku nei, a kumakaia aku ia oukou, me he
mea la, he hana hewa ka oukou ia laua.
Ke makemake nei makou i mau luna hou.
ano hoopilimeaae ole.
No Molokai, a me Lanai -- Ua lohe
makou e hana balota ana o C. Kalu, Esq.,
a me D. W. Kaiue. Aohe maopopo ia
makou ke kumu o ko C. Kalu makemake
nui ana, e holo balota, a waiho wale aku
i kana oihana lunakanawai ia hai. Ku-
okoa no o Kaiue, aka hookahi wahi kina,
he wahi hikaka iki kona i ka wa i hooku-
uia ai ka Ahaolelo. Makemake makou,
i mau kanaka Kuokoa, a auo muhee ole,
e holo ai i o a ianei.
Ka Hihia o Hon. T. C. Hoika.
Ua lohe paha ka hapa nui o ko makou poe
heluhelu i kekahi hihia nui i hana ia ma Ho-
nolulu nei, ima o ka Lunakanawai Hooma-
lu J. Montomery, Esq., no na pule i hala,
no ka hihia o kekahi haole kapela nona ka
inoa maluna ae, a he hoa hoi no ka Aha Ku-
kamalu o ko kakou Moi Kamehameha V.
Ma na pule mua o ka malama o Novema-
ba i hala, ua loaa maloko o ka pa Papa o
Hulipahu kekahi pu-a iwi kohola, a ma ia
ikeia ana, ua hoike kokeia ka lono i ka Lu-
na Makai Keikie o keia kulanakauhale, a na
ua Makai Kiekie nei i hoouna ae i kekahi
makai e kiai malu i ka mea e kii ae ana i
cela pu-a ici kohola i ka po iho. I ka ma-
kai e kiai ana iwaena o ka po, ua kii ae ka
mea nana i aihue mai ma kahi ana i huna
ai, aka, iaia e lawelawe ana e lawe aku, paa
ana kona mau lima i ka makai, a alakai ia
aku i Halewai ; o ua kanaka la oia no o
Hokuole. Ma ka hookolokolo ana, ua puka
ae kekahi mau inoa i hui pu ia hana, a ua
mahuahua lakou.
O keia hihia o Mr. Hoika, oia no kona
kuai ana i ka waiwai i aihue ia, a mai mawa-
ena o na olelo hoike a na boike, aole i mao-
popo ia makou e puka ana ku mea i hoopiiia
mamuli o ka hewa on a i hoopiiia ai.
O Hakuole ka mea i hookolokoloia no ka
aihue i ka iwi kohola. ua hoopaiia he mau
makahiki ; elua mau luina moku o ke oko-
hola O@uard, ua waihoia a hookolokoloia
imua o ke kiure o keia kau ae ; o ne kana-
ka uapo, o Kamuela a me Nakookoo na mea
nona ka waapa i hoopeia mai ai kela mau
pu-a iwi kohola, ua hoopaiia he elua haneri
kumakahi dala a me kanalimakumakahi pa-
kahi o laua, aka, o ka mea nana i kuai i ke-
ia mau pu-a iwi kohola i loaa mau maloko o
ka aihue ia ana, a i hoopaeia mai me ke du-
te ole, ua hookuu laelae ia me ka kau ole o
kekahi wahi hoopai maluna ona.
Ma keia e ike ko makou poe heluhelu a
pau, o ke kanawai o ko kakou aina, aole no
ia e kau ana maluna o ka poe waiwai, ka
põe uni o na makamaka, aka, maluna iho no
ia o ka poe ilihune e like me kakou.
Pehea ko kakou mau kanawai e hana ia
nei penei ? He oiaio anei o ke ano ia o ko
kakou mau kanawai ? Oia no ke ano o ko
kakou puni haawi oihana i na haole, a ma-
nao no lakou la ia lakou kanaka waiwai, a o
oe e ke kanaka ilihune, ua like oe me he
mea ole la, e hoopai wale ai ana e na kana-
wai o kou aupuni iho.
Ina ua hoopaiia ka mea aihue i kela mau
pu-a iwi kohola, pela no hoi e pono ai e hoo-
paiia ka mea kuai aku i ka waiwai i aihue
ia, aka, ina ua manau ka lunakanawai ma
kona pili makemake a hoa koka no ka Aha
Kokamalu no ka Mao, alaila, ke noi nei ma-
kou, e hoopaa ae i keia lunakanawai mai ka
noho ana lunakanawai ana. e hiki mai aua-
nei na hihia ano like me keia. a o kana ha-
@@ no ka heokuu wale, a pela e hehi wale ia
ai ko kakou mau kanawai e na haole hoo-
kiekie o kahi e mai. i hele mai a hoopomai-
kaiia e kakou maanei. Ke manao nei ma-
kou e ka leo o na makaainana oia no ke ka-
nawai.
Na Kauoha Hou Pakeke a me na
HALEL@.
Ma ka ku ana mai nei a ka mokuahi Id@-
ko. ua @@oa mai i ke Kakouolelo o ka Papa
Hawaii, he ekolu mau pahu buke i hoounaia
mai e ka Ahahui Hoolaha Baibala o Ameri-
ka ma Nu loka.
I ka weheia ana ae, loaa iho la na Kauo-
ha hou liilii kupono no ka hoo ana ma na
pakeke lole a hele i ke Kula Sabati a me na
anaipa huipule.
Na kela Ahahui Hoelaha Baibala wale no.
i imi i na papa pai hua kepau no kia mau
buke liilii a haolilo i ko lakou mau dala, me
ka hooaku ole mai no @ maa mea kumuku-
ai nui, a ke inakana wale nei lakou ia mau
lilo me ke k@i ole mai. Eia wale no ka la-
kou mau wahi lilo e koi mai nei, na ke pai
ana, no ka ili, ka humuhama ana a me ka
uku moku. He manawalea nui keia a keia
Ahahui ia kakou.
Ekolu ana o'na kauoha hou wale iho no i
hoounaia mai nei, oia hoi ke ano mua, o ke
kauoha hou ili nani i hoohinuhinuia i na wai
gula nona ke kumukuai. he hookahi dala me
haplua ; ka lua iho o ke ano. he ili eleele
maoli no, aka, ua hoohinuh@@@@ na kae i ka
wai gula, o ke kumukuai he hapalua dala ;
o ke kolu o ke ano, he Kauoha heu ili ele-
ele, aole i hoohinuhinuia i na neia nana, o
kona kumukuai, he kanakolu kumamalima
keneta.
O kekahi ano hoi o na buke i hiki mai nei,
oia no na buke o ke Kauoha hou a me na
Halelu i hu@ia ana ka buke hookahi, o ka
mua, oia ke ano ili nani i nokea wale ia i na
wai gula a hulali, o kona kumukuai, he hoo-
kahi dala me akolu hapaha no ka buke hoo-
kahi ; o ka lua iho o ke ano. he ili eleele
wale no, me na kae i kuhinuia iho i na wai
gula, o kona kumukuai, he kanaono keneta
pakahi ; o ke kolu o ke ano, he ili eleele wa-
le no, me na palahinu ole, o ke kumukuai,
he hapalua dala wale no.
He ekolu hoi o na ano o ka buke o Hale-
lu i hoounaia mai nei, oia hoi, o ke ano mua,
o na Halelu wale no i humuhumu kaawale
ia oia wale iho no, me ka ili nani a maikai,
i molia i na wai gula ma na k@e, he hapalua
dala ko ka buke hookahi o ia ; o ka lua, he
ili eleele wale iho no me na kae wai gula, a
o ke kumukuai, he kanakolu keneta ; o ke
kolu iho o ke ano, he ili eleele no, a o
kona kumukuai, he iwakalua keneta pakahi.
O ka mua keia o ka loaa ana ia kakou o
na Kauoha hou liilii i hiki ke hoo ia ma na
pakekek lole, a i unihiia hoi ma ka olelo Ha-
waii ponoi a kakou, ka olelo pahee a lailai o
ke kakahele ana.
He mea keia na kakou, e hiki ai ke haa-
wi aku i ko kakou mahalo a hoomaikai ana
a pau i kela Ahahui Hoolaha Baibala. Ua
malamalama loa kakou, a ke malama nei
hoi kakou i ko kakou mau kahi ekalesia iho,
a ke hoouna nei i na misionari i na moku-
puni e, malalo o ko kakou mau lilo ponoi
iho, a ke kukulu nei hoi i na hale pule mai-
loko ae o ko kakou mau hookupu ana, aole
nae lakou la o kela Ahahui i manao ua wai-
wai kakou, a hookau mai i mau uku no ke-
la mau luhi mua. Pomaikai maoli kakou i
ka loaa ana o na makamaka o keia ano.
E pono no hoi ia kakou e hoike aku i ko
kakou mahalo i ka luaui o ka pono e noho la
ma Nu Ioka, oia o Rev. E. W. Kalaka, ka
mea nana i heluhelu hoomanawanui a hoo-
ponopono i na hemahema o na hua o keia
mau buke iloko o keia wa hapauea o kona
ola ana no keia hana luhi. Ina aole makou
e poina, alaila, o ka lua keia o kana mau
hana nui. Mamua iho nei, no ka hoopono-
pono ana i ka baibala holookoa me na kuhi-
kuhi, a i keia hoi, no na hua makahi.
E Iona no keia mau buke a pau ma ke
Keena Kuai Buke o ka Papa Hawaii, oia
hoi, ke Keena o ke Kuokoa ma Honolulu
nei, ma na huina o na alanui Betela a me
Kalepa. E wiki mai e ka poe puni olelo a
ke Akua.
Na Palapala mai i ke Kuokou.
Ua loaa mai ia makou kekahi palapala,
mai ka peni kakau mai a ka mea i kapa ia-
ia iho, o Sepena Hukilani Nauhele, o Ho-
nomanu, Koolau. Maui, nona ke poo o ke
kukulu manao ana, "Naue hele ana mai na
pali Koolau aku a hiki i ka lai o Lele, a po-
ai puni ae hoi ia Maui Komohana." Aia ma-
loko o keia moolelo o kana hele huakai ana,
kona hahai ana i kona haalele ana i kona
home, na pali, na alanui maikai a me na pa-
uhakee -- kona ike ana i ka inu he-i o keka-
hi mau kanaka i ka la Sabati a me na olelo
aku he nui i kupono no kona pomaikai a me
kona kaulana no kana huikai hele. Ke hai
aku nei makou, ua ikeia ae la no ko huakai.
Ua hoounia mai i keia Keena kakahi
palapala, mai ka mea huna inoa mai o Ha-
na, Maui Hikina. Maloko o ia palapala ma-
kou i ike iho ai, no na olelo a kekahi kana-
ka no ka la kuokoa o Hawaii nei, aole nae
o ka haiolelo a ka mea haiolelo, aka, no ko-
na lealea wale no a olioli hoi i na olelo i hai
ia mai ia lakou e akoakoa ana no ka hooma-
nao ana. Ua manao paha ka mea kakau
mai, ua hapa ka houlahaia ana ma na nupe
pa o ka wa i hala, nu ia la. Ke hai akau nei