Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 47, 20 November 1869 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

A horse!! A horse !!

1. He @ he @ he @ kamahao!

Ke hoopalalu ia, a holo @

He oopa ole ke holo a mau

Mai ke ao a po ae, mai ka po ai a ao @

Ke ha ahí nei me he peie pahu,

E okoko ana; he oiwi hao!

He po ke nana, holo @ no nae!

Owai eia ho @ e kuailo mai.

 

2. Me @ kana ai la, aole he mauo,

He @no uka, he lanaho hao!

Hoonuu a @, o oni, hoho;

K aholo no ia i o lilo no.

@ nono, he ha ahí e;

Me he kohoka puhi, ke pupuhi nei--

Kakani, kakani na kapuai hao;

Nana i ka holo, he holo @ !

 

3. Hoholo! hoholo! ho ho lea'e.

Palalu a hoho a @ aulii!

Hoholo! hoholo! mama me he ao;

A hala i hope na awawa na puu.

Hoholo. hoholo. huto! a huro!

Ke hookanaie e hoopiipii hou;--

Nana a kueaii ka poe @,

A hapae ma hapa o ho'ohia'e.

 

4. Me he hui @, he nauwe o ai,

Ke hehu @ @ kapuai;

Me he @ uila ka holo mama,

A uwalaau me he koa ulupa.

Ke pii i na mauoa, ke hou i na puu;

Ka ala ho look, ua puka @.

Me ka maka hookahi a ola makau,

A @ @ @ la, a naue ke ao!

 

5. @ la na uapu i kona wawae,

Me na kaa kani @ @ walnau mai;

Ua hala na ahua, ke @ i na puu,

A @ @ hoholo @;

Aole manao i  na mea @.

He kao, @ @. he @ have.

Hoholo, hehehe, @ makau.

Owai keia @, ka ko @!

 

6. Hamau! he hooho, @ loa'e!

@! @ au @, ua hiki @;

Eia pu no kakou e huro! e huro!

Na hoa hoholo pu maluna o'u;

Ua hiki! ua hiki! me e kuu mama !

He @ mile, hookalu no la!"

Lua ole kuu ho ! malialo maikai;

Owai kona inoa? e kuailo mai.

                                      HAWAII.

Nu hou! nu kou!!

____

Me he polo poha la noloko mai o ke kai e

kokoke ana i Kiholo paha, no Kona Akau.

Ma ke ahiahi loa o ka la Saheti, la 24 o

Okatoba nei ka ike ia'na o na mea kupana-

na nei e makou ka poe e kilokilo ana. Ua

nana makou a iwaiwa loa-me ke kahaha

loa ana, a me ka hooho ana-he pele! he

pele! heaha la! me he la ulaula olinolino

loa la mamua e kau ana maluna iho o na ao

nunui-aole hoi ka la-ua kaawale loa aku

ia.  Koli makou a loihi-ua napoo loa ka

la-a malalo iho o ua mea olinolino loa la,

e punohu ana he kia ahi, a loihi no ka pii

ana @-me he kia ahi pele la ka hoi

ia.  Heaha la? e ka poe kilo, e hai mai.

                                                HAWAII.

Waimea, H. Oct. 27, 1969.

_______________

Pane oiaio ia J. L. N. Kamakahoa.

____

E KE KUOKOA; Aloha pu kaua:

E oluolu oe e ka Luna Hooponopono a me

kou hope e ae mai ia'u e pane aku au i ka

mea nona ka inoa maluna, oiai, ua ike iho

nei au i kana mau olelo pane ia'u ma ka he-

lu 13, non 2, no kuu kumumanao i welo ae

ai ma ka helu 39. nono 1.  Malaila au i ike

@ ai i kana olelo pane uso ole no ua com-

position la, nolaila, ulelu ae nei ka manao e

koele leo iaia.  He oiaio, ua kuhihewa oe e

ka mea e pane nei.

Kuhihewa 1. Oia no ko hooia ana me ka

ae iho ua kupono no ka i na kanaka naauao

o Hawaii nei e malama a hoohana i na ku-

muwaiwai nui me ke kokua ole ia e na ha-

ole, oiai aole o Hawaii nei i lelepuni ma ka

huli waiwai ana. Me ko hoole iho, aole ka

i manao nui ia ka waiwai e ko Hawaii nei.

Aia malaila ko kuhihewa nui loa e ke @,

mauao anei oe o na kumuwaiwai he wahi

mea iki i hooia mai ai oe.

Pela io paha ohi ka hiki ia oe. Eia ke ano

oia mea he kumuwaiwai nui.

1. Na Wiliko.

2. Na Mahu Hooheehee Hao.

3. Na Mahu Kamana a me ka Mahu Hoomaemae kopaa.

4. Ke kukulu ana i mau pa hana a me na

ano like he nui wale.

Aka, i kuu ike ana iho nei hoi i kau mau

olelo @ me ka @, alaila, lana loa koʻu

manao o oe io no ka oioi o Maui Hikina, a

ke ice io aku nei uo au ma ka lohe ana mai

nou kekahi wili-mahu e ku la i Wailuku.

me kekahi pahana mahiko o laila, Aole io no

o ka hiki? Ua makapo paha oe i pane mai

nei; @ oe ka hui e hoi hou ai ka wai o lao

i uka a kohe ae ma kahi e.

Kuhihewa 2. O ko hoole ana iho aole i

manao nui ia ka waiwai e ko Hawaii nei.

Pela io no. He lohe ole no ka paha nou

olelo ia nei o Hawaii nei no ke aupuni ho-

lo mua ma ka maauao a me ka waiwai. A

he laau hoi i ulu o Hawaii nei ma kapa ka-

hawai. i hoohua nui iho i kona hua i lele ia

mai e na manu o ka lewa a ai i ka hua o

keia laau. Heaha la ke kumu o keia olelo

ia ana o Hawaii nei i ka holo imua ma ka

waiwai, aole anei no ka lilo o ka kiapa nui o

na kanaka ma ka huli waiwai? Ke @

iho nei au a me lakou la ae; oia no.

 

 

Ke pane mai @ no oe ma o @ @

ka ! ka manao @ ana. loa @ ha ma o

@ ia ka manao @; aole hoi e kukuʻu

ia i Papo ma Honolulu i wahi e @ na ka-

naka hana i ka hewa , a @ hoi ma Lahai-

na. Hilo a me Kauai, ana ia hoi @ e hoo-

noho ia i mau Lunakanawai Apana, Luna-

kanawai Kaapuni, Lunakanawai @. oi-

ai ua paulele nui na kanaka ia Iesu @.

O ka waiwai ka e @ ia nei e kaneka. @

kumuwaiwai ua hehi a e ko Lahaioaluna.

he waiwai palaho wale. Ua koho iho oe iaʻu

"he puniwaiwai."

O ko koho wale ia, kai noa i @ ia ka

naauao i kahoa no ka waiwai. Pehea la ko

ike ana i ka Moolelo o Solomona, ua noi

mua anei ia i ka waiwai? Aole? Aole loa

no. O ka naauao kana @ mua ai maho-

pe ka waiwai. Pela no ko Lahainaluna, i he-

le ia e hoomanawanui ia uka-iu-ano no ka

naauao, a loaa ka naauao oia ke kumuwai-

wai oi o na kumuwaiwai a pau, a me ia no-

auao e hiki ai e hoohana i na hana nui a

pau. la oe nae hoi keia hoole ia mai nei.

hoka no hoi oe.

Kuhihewa 3. O na Lahainaluna he poe

lawe @ i ka waiwai pau ole ma kela ao

wahi wau.

Pomaikai kakou i na e like me kou ike

hohonu. Ua paa paha ou maka i ke keae a

kuli hoi ko pepeiao i lohe ole ai oe i ka moo-

lelo o kekahi poe Lahainaluna. Oia nae pa-

ha! Mailia @ mai nei no oe a hoi ae no

ko mai, a oia ku mea i hoopuka iho ai. He

nui a lehulehu o na Lahanialuna i puka po-

no me ka loaa o ka palapala hoomaikai, aka,

i @ wa ke ike ia nei o kekahi oia poe he-

kahi mea nana e @ nei i ka lahui. A

@ no hoi kekahi põe o lakou i puii loa ae a

loaa kahi hulana o ka hanohano, a i kekahi

wa no hoi ua haule iho no ilalo.

Aole i pau loa ua poe neiauelikimainei i

ka lilo i @ e like me @, oiaoia ma koʻu

apana e noho nei he mau Rev., aole nae no

Lahainaluna mai. Aia no maiaila ko @-

wa e haukake loa mai nei; o ko manao nae

paha i ike ia ae oe e hana ana ma ka oiaio

ea. A ke haawi mai nei oe iaʻa i ka moao.

penei no ia: "I mea aha ka lawe ana ae a

ka Lahainaluna a hoohana iho, i loaa anei

ko kumuwaiwai @?"

@. I @ ai ua malama io i na mea

i no ia e lakou maloko oia mau @ ike ho-

honu. la oe mai nei nae hoi keia e ulaaia

mai nei, he mau wahi mea liilii wale no ka

na ike i loaa maloko oia mau @. He oi-

oi @ ka ike hohonu, a ke hoole hou nei no

oe aole i pili pono aʻu haina i kuu ninau. pe-

la paha. E wehewehe hou aku no au ia oe

i pau ko pohihihi a me ko kuhihewa.

1. Aole io no e hiki e hoohana i na kumu-

waiwai nui.

Ua hoike aku la au maluna i na kumuwai-

wai nui eha a puehu aku. a owai oia mau

kumuwaiwai kau i ike ae e hoohana ia ana

me ke kokua ole ia e na haole. Ke hoole

aku nei au a me lakou la ae kekahi. Aole!

Aole!! Aole loa no. Oiai ke ike nei no au

elua Papahana ma ka apana o Puna nei. Na

L. Kaina ma Kaluaopele, a na Mr. Kui ma

Waiakahiula. Aia iloko o keia mau Papa-

hana o na haole no kekuhi, a auhea hoi kao

papahana i ike ai he kanaka wale no, au hoi

i liki paupaka mai nei. E lalau oe i ka pa-

li e pono ai.

Aia no hoi ma Hilo he mau pa Mahiko o

na haole wale no ka haku hana, aohe kana-

ka maoli i ka kaawale ae mamuli o kona

loaa. No keaho mai la. aole no anei no na

kumu mua no i weheweheheia mamoa? Pe-

la no.

2. O ka põe naauao o Hawaii nei, he poe

una io i ke @ iloho o ka lepo.

O ka huna aʻa i manao ai oia no ka hoo-

hana ole i ua ike nei i ao ia ma ka Akeaka-

mai, ma ia buke ua kuhikuhiia na mea a pau

a ke kanaka akamai e hana ai, a malaila e

holo ai na hana no ka wili mahu a hooholo

mokuahi, ia mea aku ia mea aku.

A ma ke Kalaiaina hoi ua haiia na kumu-

waiwai e hiki ai e hoohana, a o ko lakou oi

no o ka naauao. Pela i hoikeia eia buke, a

pela aku no ka Holomoku ua ao ia a puehu

wale aku. A owai la i hiki e hookele i ko-

na moku, o oe no paha ea.

3. O ka pani hanohano o kakou ka Lahui

Hawaii.

O ka lahui Hawaii he lahui ikaika ma ka

hana, a he pii na hoi ka uku ma ka hoolima-

lima ana, aku, o ka hewa nui oia ka mea i

haiia maluna. A nolaila ea, aole no e hiki

ia Hawaii nui o Keawe e hoohana i na ku-

muwaiwai nui i lohe oe e ka mea kuhihewa

e @ nei. A he hapa uuku paha o na ka-

naka Hawaii i loaa ole keia mea e hoemi ai

i ka loaa e hiki ai e malama i na kumuwai-

wai nui. penei no e akaka ai o na kanaka

Hawaii i loaa nui ka waiwai, aka @ i ko-

mo ia e keia mea he puni hanohano, e hiki-

wawe auanei a o ka pau no ia o ke @ i

loaa iloko o ka waihona; a pelu no ka noo-

noo ana i na mea a pau.

A ma keia mau kumu hou i pakuihou aku

me kela mau kumu mua, oia kekahi mau

hoike ku kaawale nana e hooia mai i ka hi-

ki ole io maoli no i keia lahui e ku kaawale

ae ma ka huli waiwai ana.

A eia no hoi kekahi mea e hiki ole ai o

 ke ku kaawale ou e Hawaii, o ka lawa ole o

kou makaukau. Ioa e hana ana oe i keka-

hi mea a ua lawa, a he mea ia e pii loa ai o

ka loaa ia oe, a he waiwai paha e hiki ai ke

lawe ia i na aina e aku. A eia ka ninau ia

oe. I aha ka mea e hiki ai ia oe e lawe i

ua waiwai la au i wela ai @ @ ka la, i

anu ai hoi i ka ua? I mai paha oe, @ ae

no oʻu mau kalepa la nana e lawe aku @ i

Kalifonia. S. M. KAHOANO.

@. Pena, Hawaii Oct. 25, 1869

 

 

E KE @; Aloha no:

Ua @ au me na manao o ko'u hoa-

@ @. Kaluna o Honolulu, ma ke Au @

o ka la 21 o @, @ ekolu, @

ekolu. e hai ana oia i ka halawai a na haole

manao ma kala 9 o Okatoba; oia kekahi i

@ @ aku. a lohe mai oia mai ka waha

mai o ka poe ike i ka olelo @ @ o Mr.

Green ka haole e hooikaika loa ana e lawe

mai i na @ maanei. I kooa lohe ana. li-

lele kona @ i ka olioli, a puana ae ia, he

manao maikai loa ia. no ka mea. ke ike nei

kakou wahi ana, o na pake wale no ka lahui

Kanaka i hiki ke hoomanawanui i na hana

kaumaha o ka wiliko a kakou i ike ai, a me

he mea la ma key hope aku, o na pake, la-

pana a me na haole ke kamaaina nana e uo-

ho o Hawaii o Kamolehaia. Ke hoole nei

au; aole ia o ka manao maikai loa, oia kou

hoopilimeaai wale me ka naaupo loa, aole ou

wahi pomaikai iki o laila, a in a o oe io ke-

kahi mea wili mahu e ku nei, oia ka paha

kou mea i olioli loa ai a hoike e mai la oe i

ka wanana o na lahui e ke kamaaina o keia

hope aku. Aole paha ia, me he mea la i lo-

he oe; he mea no ia i maopopo i na mea a

pau, no ka lahui e no, aha nae kaua e leie

puiwa e, @ ko kaua mau la, mai manao oe

i ke kaa ana o ka papa maanei oia ko kaua

mea e @ aku ai i ka lakou la mau hanau-

na. aole @, no ka mea. o lakou no kahi e

olelo ino mai nei, he poe maikai nae lakou

no @ noho kupaa ana wahi au, i hoole ia

aku ai oe, aole no na pake wale ka poe @-

hana o na wiliko o kakou e noho nei. Ma

Lahaina kahi a'u e noho nei. aole wahi pake,

lapana a me ka Manihiki hoi iluko o keia

wiliko. Nolaila, ua makehewa wale kau kae-

na ana; pehea ma Kaluanui a me Waika-

pu. ale ka oe e kaena i ka ikaika o kou la-

hui a me ka manaoio hana o kou lahui.

kKe hoopahemahema nei oe i ka W.C. Ae-

ko olelo ana o na kanaka maoli ka poe paa-

hana e hana i na wiliko e aku pono ia la-

kou. O ka uku nui loa ia o ke kanaka Ha-

waii, kau ia e minamina loa nei i ke dala,

me ka @ hawawa ana ou me he mea io

la o oe kekahi mea wiliko. I na aole e hiki

i ke kanaka Hawaii ke ola no na dala eono

a ehiku no ka mahina. pehea la lakou e ola

ai no ka 12 dala a hiki i ka 15 o ka mahi-

na? ua ike io ka paha oe i ka like ana o ke

ola o na ohana i uku like ole ia e noho ana

ma kahi hookahi i ka mahina hookai ; ko'u

manao, o ka mea i uku nui ia kai lawa po-

no, o ka mea i uku uukuia aole i lawa ; ua

makehewa hou no ia ninau au, a ke kapa

aku nei oe i ka lahui nana i hoolilo i ka po-

poki i akua, lahui naauao akamai i ka mala-

ma dala. aole anei no ke pi a me ka naaupo

loa. a no ka naaupo i haawi mai ai i ko la-

kou Kino me ka uhane e make ma kahi uku

omilumilu ; aole anei ia o ke ano o ke au-

puni ike uuku, ke ike nei kaua i ka poe na-

auao i hiki ma ko kaua aupuni, aole e hana

i kau hana ke haawi oe i kahi uku uuku no

ka la, a pela no ke ukupau ; ua naauao ko

kaua lahui e noho nei, aole nae he like o ka

uku me ko ka haole, a pela hoi kakou aole e

like me ko na lahui naaupo e lawe ia mai

nei. nuku ka uku ; ua oi ka pake ma ka hoo-

manawanui wahi au, o keaha ka hoomana-

wanui o ka pake, i ka hana ana anei o na

pake ma Kualoa pau wale o Kalanui ma-

hiko a me ko Lahaina nei? Ke haanui loa

nei no oe i na pake i ka hana a me ka ika-

ika, aole anei no ko lakou kuai ia a lilo ma

ka olelo ailike wale no e hana ai, aole o la-

kou manawa, ua lilo wale no i ka haku ha-

na? Olelo hou oe, aole au e keehi ana i kuu

lahui no ka ikaika ole, aka ua keehi oe, us

hai pau oe maluna ae o kau kukulu manao

ana, ua oi ka ikaika o ka pake, ua emi ko ke

kanaka Hawaii, i ko'u ike maanei. aole e ka-

ni ke oeoe ua hiki e kanaka maoli i kahi o

ka hana i olelo mua ia e ka luna, a ua oi ka

makemake o keia mau haole i na kanaka

maoli. I hoole hou iho anei oe o kapa ia aku

oe he keehi i kou lahui? Ua akaka no ua

keehi io no oe. Olelo hou oe o ka hoopau ana

mai i ua pake, o ka hoomahuahua ana mai

ia i na kanaka o ko aina e a hoopuipui mai

i ko kakou aupuni. He kupanaha loa kou

haawi i ke aupuni i ka lahui pake ; elua anei

olua e noho aupuni nei? a ua holo anei ko

olua manao e haawi ke aupuni no ka pake?

He nui no o Hawaii a Kamalohaia i make-

make ole i ke kanawai hoopae lima hana, ao-

le owau wale

Nani ke kaa ana o ke aloha i ka haole

nona ka inoa Jones (Aeto) i ko kaua lahui,

i kana olelo e hoomahuahua ae ka uku o ke

kanaka Hawaii, a e kue loa aku i ka pake,

a pela hoi o Dole-opio a me Laiana-opio, a

me kahi keiki loio a Kauka o Alapaki ; no

@ wale no lakou a pau, nui ko lakou

minamina i ko kakou pomaikai. kai noa o

ka pomaikai i hiki i ko kakou aupuni no ka-

kou ia, ia kakou ka hana ka lawelawe, ka

okioki. ka puunaue like, e hoowaiwai like

mai na lii a na makaainana, a pela hoi e la-

ko ai ke aupuni.

O ka olelo ia, he poe malama kaoawai ole

ka pake. He manao koho wale ia au ; eia

ka'u ninau, a nau no e hai mai, a i ole na

kahi mea e ae. Aole io no anei he poe pake

i pepehi kanaka i hiki mai nei i Hawaii nei

a me na hana hilahila a lakou i hana iho ai?

Ina aloe io, he manao koho wale io no ; heaha

ka hewa o ke kanaka o Kaneohe i pepehi

@ ai e lakou, alua kanawai a la-

kou i uahi ai, o ka aihue ana i ka ai o ka

loi. a o ka pepehi ana iho a make me ka ma-

@. A pehea ma Hamakuapoko i Maui

nei. kii e pepehi a make lawe i ke dala. Ao-

le o makou makemake iki i kau pake e pai

kumu mai nei. nani ka lia o ko makou io i

ka lakou pahi loaloa e oe ku nei i ko ma-

kou mau Kino holookoa; waiwai aku la anei

 

 

ke aupuni i ka poe he nai i pau aku @ i ka

make i ka pepehia a me ua poe pake la i @

aku ai ma hope ! ke kokua nei oe i ka @

@ @ a me kahi poe e ae no la-

pana ma. i ola ko @

Eia ko'u manao, e ao oe i kou lahui pake,

mai hana hou i ka lakou mau hana hooma-

inoino ma ko makou aupuni. e hui hou aku

oe me Samuela Alekanedera a me Karina

@ na hoa hui mahiko ou, a e au like i ko

oukou põe lima hana, no ka mea. ke ike nei

no mamou he põe hoala ku i ko lakou huhu

me ka hanaino ole ia aku, a kau e wale no

ka @ i ko makou mau @ a pau e noho

nei mai Hawaii a Kauai.

Eia ka manna hope, ke makamae nei no

makou i ko makou aupuni i ke kapa ia mai

he aupuni hookauwa kuapaa i kekahi lahui

e, no ka mea, he aupuni ko makou i maa i

ka hookauwa olelo, a he mea mahalo nui ia

no ia o ko makou aupuni ; a ma keia ohi ia

ana mai o na lahui e e hoohana ia maanei,

nolaila. kau e mai ia ka haili o ka olelo hoo-

kauwa kuapaa, a me ka hookaumaha wale

mamuli o kahi uku omilumilu hoomahuahua

aku i kahi eke laiki. Hele a pau ka uku mo-

ku i ka hoihoi poho ana. mau lepo maoli ua

põe Kina nei.

E ala kakou e na Hawaii a Kamalohaia e

like me ka manaoio hana i loaa ia kakou, a

e loaa no ke ola o ka noho ana o na la i koe,

e like me ka Kapenaki (Makee) e olelo nei,

e haawi ana no ia e like me ka ikaika i loaa

i ke kunaka, no ka mea, he lahui ikaika ole

ka kaki e like me na pake ke hoohalikeli-

ke. O keaha la ko lakou oi? O ka oe anei

o na pahi loloa iloko o na puuwai makamae

o na haole a me na kauaka Hawaii? He hi-

ki no anei i na lahui la ke haawi manawalea

i ke aupuni Hawaii a me ko na aina e?

J.W. KALAWAIAPOAIMOKU.

Lahaina, Maui, Novemaba 3, 1869

________________

Pane ia Kaluahine @-i Kumukula o

POHOIKI PUNA.

______

E KA NUPEI'A KUOKOA E ; ALOHA OE:--

E oluolu oe e hookommo iho i kela mau hua

e kau ae la maluna, oia hoi keia. "Pane

ia Kaluahine A-i Kumukula o Pohoiki Pu-

na." Aia ma kou Helu 36 o ka la 4 o Sept.

1869, aoao eono o kou kolamu. Ua ike au

i na manao o loko o ka Kaluahine palapala,

e hoohenehene ana, No ka hoike hemahema

i na kula o Puna. E kuu hoa imi naauao e,

e akahele oe malaila, mai wikiwiki a hole

kiki ma kou manao iho ; oiai, aole au i hoo-

unaia aku e hoike i na kula o Puna, ua hele

aku au mamuli o ka hana a ke Akua, a me

ka pono maoliio, oia hoi ke kukulu ana o ka

Aha Euanelio o Hawaii Hikina ma Puna i

Kalapana.

E like me kou manna i hoopukaia ma ke

Kuokoa. He Hope Kahu Kula Nui au, wahi

au, Aole pela, mai kuhihewa oe. Ua hele

aku au e hui aloha me oe, aole au i hele aku

e hoike i kau kula, e like me kau i hoolaha

ai ma ke akea. Auhea oe e kuu hoa! imi

naauao. Eia a pane ia oe, "Aole au i haa-

wi aku i ka Ninau, i kau mau haumana ma

ko'u manao iho. Aka, ma kau olelo ana mai

ia'u i hana aku ai au. E nana aku oe i ke

kula, me kou haawi aku i ka Ninau." Eia

ka'u pane ia oe, "Auhea na haumana o ka

Papa akahi, Pane mai oe ia'u." Elua keiki

o ka Papa akahi. "Ninau aku au ia oe i ka

palena o kahi i ao ia o ka Helunaau." Wahi

au ; Haawi aku au i ka ninau ma ke pela,

olelo aku la au i na haumana. "Ekolu dala

ma ka lima o Kaluahine, haawi aku la ia i

ka elua hapakolu, a ekolu hapaha o ia mau

dala. "Heaha la ka mea i koe ia Kaluahi."

Hai mai la kekahi haumana, "eono dala ia

Kaluahi," pane aku au i au haumana ; e noo-

noo hou." pane hou mai kekahi haumana,

"elua dala me ka hapalua, ka mea ia K.A."

pane aku au ia Kaluahina, "aole paha i maa

keia mau haumana i keia ano ninau," pane

mai no oe, ua maa no ; ma keia ano ninau.

"A no ka lolo iho la no ka mea i loaa ole

ai ;" Pane aku la au i na haumana ana, "ua

like ka mea i lilo, me ka mea i koe ia Ka-

luahi." Alaila, ua lilo ka wehewehe ana o ia

ninau mau no ; aole na no haumana, pau

ko'u wehewehe ana.

Pane hou aku au ia oe, "ua hoomakaia

anei keia mau keiki ma ka Huinahelu?" Ae

mai no oe; "Ae" olelo aku au, "e kakau

ma ka Papa eleele," olelo mai oe, "aohe po-

ho," pane aku au i na haumana, e kakau ma

ka Papa Pohaku. Hai aku au i ka ninau i

na haumana, ekolu haneri tausani heluna,

emi umikumamalua haneri, me kanahiku ku-

mamalima. "Heaha ka mea i koa?" Ua

hana mai no au haumana, a ua loaa no, ao-

le au i hoole, e like me kau i hoolaha ai ma

ke akea. aole au i hoole no ka loaa, aka, ma

ka wehewehe ana ka'u mea i hoole, aole i

pololei ka hana ana. E ike auanei ka poe

e heluhelu ana. i ka aupepa Kuokoa, e nana

mai oukou i ka wehewehe ana a ke keiki

akamai o Pohoiki, Puna. Pane aku au ia

Kaluahine. "Nohea i koaa mai ai ka lima,

ma kahi o na kahi," pane mai no oe. "No

ka umi ma kahi o na kahi," pane hou aku

no au ia oe, "heaha ka huahelu ma kahi o

na kahi?" Pane mai ua keiki nei o Puna,

"he ole ma kahi o na kahi;" pane aku au

ia oe, "ina he ole ma kahi o na kahi, pehea

la e loaa ai ka lima ma kahi o na kahi?"

pane hou mai no oe ia'u, "e lawe elima no

loko o ka umi, koe elima," hookahi lawe a

hui me ka hiku, "ewalu." pane aku au ia oe

e Kaluahine. "Peaha i maopopo ai ia oe,

elima kahi, a ewalu umi, no ka mea. he mau

ole ale no na mea e kau ana ma kahi o na

kahi, a me na umi?" A pela aku, pane hou

mai no oe ia'u. "Ua loaa ka lima a me ka

walu, ma kahi o na haneri tausani." A pela

aku, "wahi no au e ua hoa nei."

Pane aku au ia oe, "in a ua loaa ka lima

 

 

ma kahi o na kahi; a me ka walu ma kahi

o na umi no na haneri tausani i koe?" Ma-

loko oia pane a ka mea i hooheneheneia, ua

paa loa kona waha. aohe pane hou mai. la

manawa, pane mai no oe ia'u. "e wehewehe

i ke ano o keia ninau." a ua wehewehe aku

no au imua on a me ka hookaunani ole a me

na haumana. Eia ke ano o kuu wehewehe

ana i @ mai ai ka lehulehu a pau loa.

Emi hookahi haneri tausani, noloko o eko-

lu haneri tausani, koe elua haneri tausani,

a hui aku me ka ole ma kahi o na umi tau-

sani, iliaca, ua umi tausani, lawe akahi umi

tausani no loko o umiumi tausani; kow eiwa

umi tausani; a hui aku akahi umi tausani

me ka ole ma kahi o na tausani, ilaila, umi

tausani; emi akahi tausani no loko o umi

tausani. koe eiwa tausani; a hui aku kahi

tausani me ka ole ma kaho o na haneri, ilai-

la, umi haneri, lawe akahi haneri no loko o

mui haneri; koe eiwa haneri, a hui aku aka-

hi haneri me ka ole ma kahi o na umi, ilaila,

umiumi. Emi akahi umu, no lolo o umiumi.

koe eiwa mui, a hui akahi umi me ka ole ma

kaho o na kahi. ilaila umi kahi; lawe i ka

elima kahi. no loko o umi kahi. koe elima

kahi. lawe ehiku umi no loko o eiwa umi;

koe wlua mui. Lawe ewalu haneri no loko

o eiwa haneri, koe hookahi haneri, lawe aka-

hi tausani no loko o eiwa tausani, koe ewa-

lu tausani. Eiwa umi tausani, elua haneri

tausani.

Oia ke koena o ka puu oi; imua o ka puu

emi. Ina e hooiaioia ke koena o ka pu oi,

me ka mea unuhi, alaila. ua like me ekolu

haneri tausani, oia iho la no ka wehewehe

ana, a ka mea i hooheneheneia imua o ke

kumu akamai o Pohoiki. Malala ko'u hoo-

pau ana i ka ninau, a me ko'u manao ana.

ua lawa kau mea i hookauwa mai ai ia'u. la

manawa, kaua hou mai oe ia'u, e kula hou

aku no. a na ae aku no au e like me kau ole-

lo, olelo aku la au i na haumana. e hoomaka

lakou ma ka heluheu buke. a i ka heluhelu

ana o na keiki, ua makaukau no. he nui ko'u

mahalo, a me ko'u makemake i na keiki, a

waiho mai no oe @, i olelo @, a ua ha-

na aku no au e like me ko'u makemake. I

ko'u paipai ana, na mahalo no au ia oe,

no kou ikaika i ke ao ana. aole hoi au i hana i

keia mea maikai, i mea hoohenehene nau.

A kapa iho ai oe ma kau palapala, he elele

au no Hilo mai. he hope hoi no ke Kahuku-

la Nui nolaila, ke hoomanao ae nei au i

keia olelo a @ i @ e Mose, "no ka

mea, ua aihue ia mai no au no loko o ka ai-

na o ka poe Hepela, aole hoi au i hana i ke-

ia, i mea no'u e hahaola ai iloko o ka lua,"

peia hoi au imua o ka lehulehu, ma kau ha-

na pono ole ana ma ke akea.

E ke hoa! in a ua makemake oe ia'u i hoa

paio nou, he wahi ukana ka'u e hooili aku

ia oe, ma kou kua, a nau ia e amo hele ma

ke a-a oo-i o Puna, ka mea nana i amu ae

na kamaa-hao o kuu lio. Eia mai ua ukana

la au e amo hele ai oe i ka a-a o Puna. (Aka-

hi.) He eka aina no @ Ili Kumukula o Ka-

lapana. Elima tausani kapuai ili; a ma ka

like ana o ke kolu i ka umikumamalua o ko

na loa, oia ko kona laula. E makemake ana

oia e kanu i na kumu-niu. Eia na ninau.

"Ehia kumu-niu. ehia hoi lala niu, e pau

pono ai iloko o ua eka aina la? O ke kowa

o kahi kumu-niu, mai kahi kumu-niu aku,

ekolu kapuai, a o ke kowa o kekahi lalani

aku, me kekahi lalani, elua kapuai. )Alua.)

ekolu iwa, e lawe oe i na hua au i makema-

ke ai, a e hui hou aku me na hua i koe, i

hiki aku kona huina, i ka ekolu tausani eiwa

haneria me kanaiwakumaono. (Ekolu.) I ka

wa i owaka ai ke ahi o kekahi mea kani ma

ka lewa, mahope iho o na sekons elima a me

ka hapalua, kani aku la kona leo.

Eia ka ninau. "Pehea ka loihi o ka ma-

nawa mai kona wahi i kani ai, a kou wahi i

noho ai?" Ua lawa iho la keia mau ukana

ma ka aoao akau. Eia hou mai no ua ukana

au e amo hou ai ma ko aoao hema, i ole oe

e kaumaha kapakahi. (Ninau Baibala.) (1.)

"Heaha ke alanui o Iehova iloko o ke kana-

ka?" (2) "E hia kapuai ke kiekie o Ki-

ana, a me ka laula, a me ka manoanoa o ke

akua o Epeso?" (3.) "Ehia paono ke kau-

maha o Peliala ke akua o Kolineto, ua hoo

halikeia me Iesu?"

Ia oe e Kaluahina A-i; Aloha oe. He

ma'u iho la ia mau wahi ninau eono; oiai

ke manzo nei oe e hoopuka akamai ma ke

akea. Ke hai aku nei au ia oe e kuu hoa ma

ke Kino, a me ka uhane.

E aho iho la ia; hoi luuluu ana i ke a-a

oo-i o Pohoikekae. Ua kuhi au no Kaueleau

oe. no kahi o ka ala-paa; aole ka! no ma o

aku no ka oe, no Kamaili ma o iho. No Ke-

hena, a no ka lenalena, a me ka lolo o kau

hana. Hoolaha wale ae me ka @ ole, i

mua o ke lehulehu. Nolaila, ke hooki nei au

maanei, aia a pane mai oe, alaila kuupau

aku au i na wai-kahe o Alakahi Hilo. Me

ka mahalo no     H.W. KANEEHU.

Kalepolepo, Hilo, H., Nov. 1, 1869.

______________________

I ka makaikai ana i na mea kamailio ma-

waena o ka Ripubalika nui o Amerika Hui-

puia a me ke Aupuni Ku i ka Wa o Sepa-

nia, aohe maopopo lea, nolaila ua hoouna ae

o Sepania, he moku kaua ma kekahi wahi o

Inia Komohana.

Ua haiia mai ka lono mai @ mai ma-

loko o ka waea olelo moe moana, i ke Kuhi-

na noho o Farani ma Wasinetona, ke manao

nei o Farani, e noho o Cuba malalo o Sepa-

nia. O kelo lono mamua iho nei, e hoouna-

ia mai ana, he inau koa kokua hou i Cuba

mai Speania mai, aole i hiki ae. aka,

akahi no @ hoomaka e hookau mai. Ua ma-

naoia. o Adimaraia Tapete o ke au moku

kaua o Sepania. oia ka Ademarala nana e la-

we inai ke au moku e lawe mai ai i na koa

i Cuba.

 

 

Ka make ana o ka mea Kaulana Hon.

G. B. UKEKE. A ME KA MOOLELO

o kona @ ana.

______

Ua hanauia o G. B. Ukeke. ma ka moku-

puni o Molokau, ma ka malama o Kaulua

ka A. D. ISII. I ka eha o kona mau makua

Oahu nei; a iho mai lakou a hiki ma Kapa-

no Koolauloa nei. a noho malaila a hiki

kona nui ana. He keiki hoolohe a hoopono

oia i ka leo o kona mau makua. O ka Uke-

ke hana nui i ka wa @. o na lealea a

pau o ke au kahiko ia lakou la i hala. aka.

aole nae oia i lilo ma na hana haumia ino o

ia wa, he kanaka ikaika oia i ka mahiai, he

akamai oia ma na oihana lawaia. he kanaka

malama pono i kona mau makua. ua lilo ko-

na mau makua he lei alii nona.

I ka hiki ana mai o na Misionari mua i ka

A. D. 1820, aole o Ukeke i hoomaopopo i ka

lakou ao ana mai i na kanaka o keia pae

aina. aia no o Ukeke e noho ana ma na hoo-

mauamana o ka wa pouli. Ua ao nui ia o

Ukeke ma ua pule hooulu ai. a me na pule

hooulu ia. no ka mea, aole i weheia kona

maka ia wa e ike i ka Olelo a ke Akua, ma

ka makahiki 1824. akahi no o Ukeke a aoia

i ka palapala, oia ka A. a hiki i ka W. ma-

laila oia i ao ai a hiki i ka pi-a-pa, a me ka

pi-a-pa walu, pela oia i nee ai a hiki i ka ike

loa ana.

I ka hiki ana o Rev. J. S. Emesona ma

Waialua. ma hope mai o ia manawa, ua lilo

oia kekahi hua mua o ko Koolauloa poe i hu-

li ma ka aoao o ke Akua Ola. a ua ao ia no

hoi o Ukeke ma na mea naauao e J. S. Eme-

sona. malaila ka ike i loaa mai @ iaia; ma

ia wa no oia i huli oiaio ai i ke Akua Oia,

ma hope mai oia manawa mai. oia ka hooma-

ka ana o ka Ahaolelo ma Honolulu. o G. B.

Ukeke kekahi i komo mua ia kau Ahaolelo

Kau Kanawai; he kanaka noiau a akamai

oia, he naauao ku i ka oiaio, @ kupaa ke

manao ma na mea ana i ike ai he @. Ao-

le oia i imi kapakahi i ka pono wale no o ka

põe i koho aku ia @. ua imi oia i ka @

kaulike mawaena o na makaainana a me @

aupuni. A no ka ike mau ia o Ukeke he ko

i ka pono. a he hele hoi ma na @ o ka oi-

aio, ua komo mau oia i ka Hale Ahaoielo,

kakaikahi na makahiki aoa i komo ole ai i

ka Ahaolelo. Aole no paha he Lunamaka-

ainana i komo pinepine e like me Ukeke ma

ka Ahaolelo.

A no ka malama pono koa o Ukeke i ka

Olelo a ka Haku a me ka hele hoi a malama

i kona mau Kanawai Hemolele. Ua ike mai

na alii he kanaka kupono ia; ua @ ma-

luna on a na hana a ke Aupuni, ua noho Lu-

nakanawai oia, ua noho Lunaauhau no hoi

Ua lilo no hoi ia i Puuku no ka ekalesia

o Hauula, ua loihi kona noho ana e malama

i ka pono o koua Haku a hiki i kona hoi ana

i ka aoao mau o ka @, aneane he 3S ma-

kahiki o kona kupaa ana ma ka Ekalesia

Hemolele, he hoahanau kupaa, he Karistia-

no oiaio, ke hahai la kana mau hana maho-

pe ona.

Ua loaa oia i ka mai ma ka malama o lu-

ne o keia makahiki no. a ma ka malama o

Iolai hele oia ma Honolulu e imi i ke ola o

Kong Kino, o Kauka Minuteole ka mea nana

i hana, olelo mai o Kauka Minuteole S ha-

nawai o Ukeke, a o ka omole lawe aku iaia

ma kona Hale Kauka, ua hanaia no pela, i

ka lawe ana o ka omole hanawai o Ukeke a

hiki ia ia, kukulu oia elua omole @ ma

kela aoao keia aoao, a o ka omole hanawai

o Ukeke mawaena. I ka nana ana o ke

Kauka, aa oi aku ka ikaika o ka hanawai o

Ukeke imua o na omole harani e ku pu ana.

Eia ka olelo a ke Kauka i ke kanaka. "E

hoi oe a olelo aku ia Ukeke, aole oia e ola

ana, e make aku ana oia mahope, no ka mea

ikaika loa kona hanawai." I ka haalele ana

o Minuteole ia Ukeke, lilo oia he kahuna

kanaka. ua loaa ka oluolu ia kahuna, no ka

mea, he pehu a me ka ohao na mai. Ina pa-

ha e hoolohe pono o Ukeke in a olelo a ke

kahuna in a ua ola.

Aka, mahope mai, hoi mai oia mai Hono-

lulu mai a hiki ma kona hale. ua waiho loi-

hi no oia i ka mai lima malama, a ma ka

la 24 Sabati hora 2, make aku la oia, ua ma-

ke oia me ka manaoio i ka Haku, me ka

paulele nui malunu o ka hoola ka Haku Iesu

Karisto. Aole oia i puni aku i na olelo mai

a kona põe, me ka olelo mai e hana kakou

ma ka aumakua i ola oe. olelo mai kela.

"Ke makemake nei oukou e hookomo i kuu

uhane iloko o ka luaahi, aole au makemake

e hoi hou ma na hoomana o ka wa kahiko.

ua haawi au i kuu kino a me kuu uhana na

ke Akua. A i hele au mamua, e hahai oukou

a pau e kuu ohana a me kuu wahine o na la

opiopio o kaua mahope o ko'u meheu, a e

halawai pu no kakou ma kela noho na lani."

Mamua o na la e mai ana oia, a e hele loa

iho ana e nawaliwali, halawai mau no oia

me kona kahunapula a me na hoahanau e

haipule pu me ia, oluolu no kona manao i ka

make, nie ka hooikaika a hiki i ka hopena.

alaila pomaikai. Eia kekahi, i koa kauoha

ana ia J. London, Keaunui e hele mai e ko-

kua i kona palapala kauoha hope loa, ua ha-

na ia no e like me kona makemake. Eia

ka'u i mahalo ai, ua hookomo pu ia maloko

oia palapala kauoha, he hapalua eka o kona

waiwai-paa. ua hoolilo loa aku oia no ka

ekalesia o Hauula ia apana aina, i wahi no

ka hale halawai e kokulu ai, ua hookaawale

no hoi oia he ($30.00) no ia hale halawai.

Ma ka hora elua o keia la 25 Oct. nei, ua

hoolewaia mai oia mai kona hale mai ma

Kapono a waihoia kona kino kupapau ma ka

halepule ma Hauula. e like me kana kauo-

ha ia H. Kauaihilo, in a make hoihoi ma

Hauula - "Pomaikai ka poe make ke make

iloko o ka Haku ma keia hope aku."

J. L. KANAKAAHUAHU.

Hauula. Koolauloa, Oct. 25 1869