Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 43, 23 October 1869 — Page 1
This text was transcribed by: | Kaylin Kapua Kawamura |
This work is dedicated to: | Kanani and Kela Kawamura |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE VIII. HELE 43. HONOLULU, OKATOBA 23, 1869 NA HELU A PAU 412.
KA NUPEPA KUOKOA.
@
i kela Poano keia Poaono.
$2.00
No na @ he Umikumalua!
@1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@
"KA NUPEPA KUOKOA."
Is published @ Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.
@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@q
@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@
@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@
Ka Nupepa Kuokoa.
NA HUNAHUNA
-NO KA-
MOOLELO HAWAII.
E kamailio ae paha kakou no ka wa i
hoomakaia ai ka oihana @, in a pela
@. a o ke kau mai okuu no ia e @
@ na alii a me na makaainana wa @
wahi a pau o keia mokupuni. Ua hiki
paha ia kakou ke @ iho, oia no ke
@ o ko Heneri Opukahaia ma haalele
ana iho ia Kealakekua, ma Kona Hema,
Hawaii, a holo aku la i ke aupuni @.
@, a ike i ke Akua oiaio @. A
@ ua makahiki 1806 la, oia no ka mana-
wa a ka mea @keia @ i haalele,
aku ai i ka puhaka o kona makuahine, a
@ no @ oia malalo o na kauoho a pau
a kona mau makua. A malama paha,
ua ike oukou ia ano a me kona ano hai-
pule @, aka @, i mea @ e mao-
papa ai oia, @ i huli ae i ka akau a i
ka hema ma kona kamaaina i na @
naaupo he nui o kela kau, mai ka oiaio
ae o ka @ a me @ mana o ha Uha-
he Hemolele.
E waiho ae paha kakou ia mau @
, no ka mea, ua @ heia mau
@ ia kakou. @, ke ninau mai nei pa-
ha @ o na @ lawe @ Kuokoa,
no kahi i @ mai ai ke hilana mai i ke-
la a me keia mokupuni, i olelo ia e ka-
@ ma kela Helu aku la, e i ana. "Ku
i mea @, he mea ke one, he mea ka
aahu, a he mea ka puaa, he mea ka mai,
a he mea ka luau."
He moolelo nui no keia, a ua hooma-
ka ia i ke au ia @, oiai oia e noho ana
@ ka aina o Waipio, i Hamakua, Ha-
waii, a o ka makahiki hea la ia? A ua
oleloia no hoi, ua hele mai kekahi poe
kanaka me ka lakou poe wahine mai Ka-
hiki mai, a o Kahiki hea la ia. Aka, he
ano akua @ lakou a pau. pela i oleloia.
Ua oleloia no @, ua hiki mua lakou ma
Niihau, a pela mai ka hele ana a pau na
mokupuni, a ma ka aoao hema ae a Ha-
waii, a hiki ana ma Puna, hilo, a hiki
ana ma Kukuhaele, Hamakua, maluna
aku o Waipio. A ma na mokupuni nae
a pau a lakou i hele mai ai, pela no ka
laha ana o na mai ma na mokupuni a pau
e pa make ana. A @manaoia, o ka la-
kou mau hana ia iwaena o nalu a me na
kanaka. Ua oleloia, o keia poe no pahu
kai noho ma Kukuihale, i he au ia Li-
loa a mamua ae @, aole nae he @
pono, @, e ike auanei kakou ma heia
hope ae.
O na mai i oleloia, oia ka @, wela, na-
lulu a me ke pani, a pela aku. Eia na
inoa o kekahi poe o lakou: Kaalaenuia-
hina, Kahuilaokalani, Kaneikaulanaula,
a pele wale aku. Aka, o kamakanuia-
hailono, hele mai la ia mahope o lakoui
la, a o ka make ka lakou la, a o ke ola
@ ka ia nei. a pela no kakou i ike @
nei mamua, no ka @ ana @
ka mai a me ka luau ma na mokupuni a
pau a hiki i Hawaii; a ma kahi a lakou
i haele ai, pela no ka ia nei hele ana a
ma Kau ae. A hiki keia ma ka aina i
@ e @, e pili ana ma ka @
@ o Wa ohinu. e piha ana ia wa'
hi i na kanaka, a e noho ana @ @ @
kakou aha. Noho iho la keia @ kekahi
wahi @. a hele mai la na kanaka
he lehulehu wale e makaihai ia ia nei. no
ka mea, @ maka hou oia akahi no a ike
@, a ua mau @ no ia ano a hiki i @
wa. @ @ e noho ana, ike aku la ke-
ia i ka @ o ka @ o kekahi kanaka, i aku
la oia i kanaka, @ ka hui ka ula o
ha @ o kela kanaka. Pane nui la na
kamaaina, O Lono ia, @ @ ka
aina, a he mahiai @ @. I hou aku
la no keia, @ ka @ ke kanaka @
nui, (ma ka ula o ka ili ha ia nei ihe
ana.) Pane hoa nui ka poe kamaaina,
O kela kanaka mai ole ka la, he @
iho la ka hoi ia oe. Kaha aku la no ke-
@ hele, me ka @ ana iho i na ka-
@. Holo aku la hoi kekahi o ka
põe i @ i ka ia la olelo, a hai aku la i
ua alu la, Kupanaha ka olelo a kela
kanaka e hele la, @ i mai nei, he kanaka
mai nui ka oe." A @ ua alu nei, kai-
kaikai ae la oia i kana oo ilona, me ka
olelo iho, Me keia ano mai ole no o'i
a he mai iho la ka! i kona pahu ana
iho nae i kana @ ilalo me ka ikaika, ua
poleleo ka iho ana a ku ma kona kapuai,
a puha ana ilalo, a kahe aku la ke kuku,
a waiho a maule iho la. Hopu iho la
kekahi kanaka i ka puaa, a kahai aku la
mahope o ia la. A lohe kela i ka alala
aku o ka puaa mahope, i alawa mai ka
hana, e holo aku ana keia kanaka me ka
puau, huli pono mai la keia a nana. Ho-
lo aku la no hoi ua kanaka nei a hookuu
aku la i ka puaa ma ko ia la alo, me ka
hai pu aku i ka pilikia o Lono. Hoi hou
aku la keia i hope, me ka puili(ohi) ana
i ka hua popolo opiopio a me ka lau po-
polo pu iloho o ke kihei. A hiki keia i
kahi o ka mai e moe ana, nonoi aku la
i paakai, a kui pu iho la me ka popolo,
a hana ia a loko o ka aaniu, a kau aku
la ma kahi i eha; a mai ia la o hoi a po,
pau ke kahe ana o ke koko. A hala he
mau pule elua a ekolu paha, ku ae la ke-
ia a hele aku la.
Iaia nei nae e nanea ana i ka hele,
nui ana ka hanu o keia mea mahope, i
au ae ko ia nei hana, eia no ka o Lono.
Ninau mai la o Kamakanuiahailono, me
ka i mai, @eaha kau e Lono, a e hele
ana oe i hea?" Pane mai la o Lono,
"Mamulio o kau hana ana ia'u a ola, no-
laila, ia oe no i hala mai ai, ua @ ka-
ke au me ko'u mau hope, a ua waiho aku
au i ka'u oihana ia lakou, a na lakou no
e hooponopono i na mea a pau. A owau
hoi, i hahai mai nei au ia oe, e ao mai
oe ia'u i ka lapaau." @ mai la ho@
kela, "Hamama mai kowaha." Ia ha-
mama ana aku o ia nei, e kuha mai ana
kela. A o keia kuha ana, ua lilo ia i mea
@ e akamai ai ma ka lapaau ana, a
ua agamia io no hoi.
Ia laua no nae e haele ana, hahai aku
la keia ia Lono, (a no ka eha ana o ko-
na wawae, ua kapa aku keia o Lonopu-
ha) i ke ano o na mai a me ka laau o ke-
la mai keia mai. Pela no ka ia nei hele
ao ana a halu wale o Kau, hiki ana hoi i
Puna a me Hilo, a hele ana laua nei ma
kekahi hapa o Hamakua, e hiki aku ai i
Kukuihaele.
Mamua nae o ko laua hiki ana aku ila-
ila, ua olelo aku keia ia Lonopuha, "Ao-
le oe e pono ke noho pu me makou, ma-
muli auanai holopono ole kau oihana la-
paau, nolaila, he pono ia oe ke hookaa-
wale aku ma kahi e, a malaila oe e hapai
ai i kau hana lapaau."
No keia mea. ua naue loa aku keia a
noho ana ma Waimanu, a malaila keia i
hoomaka ai i kana oihana lapaau. Ma
kona hapai ana i keia oihana malaila. Ma
kona hapai ana i keia oihana malaila, ua
kaulana loa ae la kona akamai ma ka la-
paau ana, a ua kui loa aku ia kaulana a
loha o Kamakanuiahailono ma, ma Ku-
kuihaele, aole nae keia i hoike aku ia
Kaalaenuiahina me, no kona ao ana ia
Lonopuha i ka @apaau. A mamuli hoi o
eia ao ana, ua kaulana oia. A oiai no
hoi, e imi ana o Kaalaenuiahina ma i
mea no Milu e make ai, a e mau ana ke
omaimai mau iaia na lakou la mai.
Lilo o lonopuha i kahuna no Milu.
A lohe o Milu i ke kaulana o Lonopuha
ma ke akamai i ha lapaau, no ka mea
hui, @ na mai i @@@@@ e make ana. A @@
keia kaulana, ua hoounaaku o Milu i kana
elele, e kii ia Lonopuha.
A hiki keia ma kahi o Milu, a nana a
haha pa@@a, me ka olelo a@u, Aohe @@
mai, ke hoolohe nae oe i ka mea a'u e
olelo aku ai ia oe." Hapai ae la keia i
ka @@@@@@ lapiau. I kona lapaau ana no
@. ua ola @ no ka mai, me kona i aku
no hui ia Milu; "Ua lapaai ae nei kaua
ia oe a ola oe, ua pau na mai @@@@ e pali
ana i kou kino, a koe nae ka mai @waho
mai. E kukula nae oe i @@@ hale
lau, a malaila oe e noho malu ai no kekahi
mau pule elua a ekolu paha e hoolana
ai i hou mai." Ua kapaia ia mau
hale, he mau hale pipipi, he mau hale e
hoopau loa mai ai i ka lapaau ana, ke
@@@@@ ole i kekahi oilikia a @@@@ e ae
paha.
Ke ao ana o Lonopuha ia Mila.
"E ke'@@, ke noho nei oe ma keia mau
hale a e like me ka nui o ka manawa i
oleloia, pela no oe e hoomalu ai ia oe ke
hiki mai na hana lealea ma o a maanei, a
@ne na uwanwa ana, no ka mea, o ko
make no ia e k@na mai la, nolaila, mai
wehe aku oe i kau wahi lai o ka hale a
nana aku ia mea. I kou la no e ike ai
ia mea, o kou i la no ia e make ai."
Aole no paha i hala ae na pule elua o
ka hoomalu ana o na alii nei e like me
ka ke kahuna mau ao ana, ua nui mai la
na leo kupunai ma o a maanei a puni kahi
a ua alii nei e noho ana. Aole nae i
haalele na alii nei i na kauoho a ke kahuna
a po wale ia la. Ao ke kumu nae
o keia hauwalaau ana, he mau manu elua
e paani ana ma ka lewa, a no ka laua
mau hana pana paani, ua nui loa ka uwa
ana o ko lalo ia la a po.
Ua kokoke paha e hala ke kolu o ka
pule, piha hou o Waipio i na leo uwa, a
pela aku, ua lele mai mai ka lewa mai
kekahi manu nui i hoonaniia i na ano
hulu a pau, a lele kikaha ae la oia mai
ka welau pali mai o Koaekea a i ka welau
pali o Kaholokuaiwa, me ka hoola@ai
iho maluna o na kanaka, nolaila, ua uwa
hele na kanaka i o a ia nei e alualu hele
ana. A no ka uluhua loa o ua alii nei i
na pihe @wauwa, ua hiki ole ia ke hoomanawanui
i na olelo ao a ke kahuna, a
nolaila, pai ae la oia i kekahi mau lai o
ka hale ana e noho ana, a nana aku la i
na manu nei. O ka manawa iho la no
ia o ua manu nei, oiai oia e pale ana i
kekahi mau lai o kona hale, e ake ana e
ike aku i na manu la, a o ka manawa iho
la no ia i lilo ai kona ola a make iho la.
A ike ua kahuna nei i ka manu e lele
ana me ke ake o Milu, alaila, alualu aku
la oia mahope. A ike mai la ua manu
la i ka ia nei alualu aku mahope, komo
koke iho la oia iloko o kekahi poopoo
pohaku maluna aku o ke kumu o ka pali
o Koaekea. A hiki keia malaila, aia hoi,
e lana ana ke koko ma kahi a ua manu
nei i komo aku ai. Pela keia i awili iho
ai i ke pahoola me ke koko, a hoi mai la,
a hookomo aku la i ua mea la ma kahi e
hamama mai ana o ua alii la, ua make.
Nini iho la keia i ka laau nini ma kahi
ana i hookomo ai, a pohala ae la o Milu.
A o kahi hoi a ua manu la i komo aku ai
me ke ake o Milu, ua kupaia ia wahi a
hiki i keia la, o " Keakeonilu."
Ma ia hope iho, lilo ae la keia make
ana o ua alii la i mea ole, a maikai loa
ae la no hi e like me mamua, aka, aole
no nae i hamau iho ke kahuna i kona
waha ma ke ao ana i na alii nei. i ka i
ana er, "Ola ae nei oe i keia make ana,
a 'hookah ou make ana i koe."
Ka make loa ana o ua Milu nei.
I ka pau ana o na la pihaiku o ka mai
maluna o Milu, a noho iho la oia me ka
oluolu maikai mai ka make ana ae, a he
mau malama paha i hala ae, ala mai la
ana na pueone mai o a o o Waipio ka
nalu e hai maikai ana, a ua nui ka uwa
ana o na kane, wahine a me na kamalii,
no ka põe e pae mai ana i ka nalu mai
kai mai. no ka mea, ua maikai ka hai ana
o ka nalu mai kai mai @ hiki i ke one. A
ua mau no hoi ka uwauwa ana i kela la
keia la. A no ka mau o ka uwauwau ana,
pauaho ae la ua o Milu i na ao ana a ke
kahuna, a hiki ole iaia ke hoomanawanui
hou iho, nolaila, hele aku la oia a au aku
la. A hiki oia n@a kulana heenaulu, ka
mai la ka nalu mua a me ka lua, aole no
keia i pae, a a i ke kolu o ka nalu, pae iho
la keia me ka maikai, a uwauwa mai la
o aka mai o a e. Au h@u aku la oia @
hiki ma he kulana omolewa, a hoomo iho
la e like me mamua, a pae mai la me ka
maikui. @aia e nanea ana i ka pae maikai,
a hiki ma kahi o ka nalu e puku ae
ai a popoi iho, pela ua alii nei i oia iho
ai ilalo, a lele ae @a ka papa @@uoa mai
lalo ae a pae ana @uka, a o ko ia la naluwa@-
in a aku ia no ia iloho o ka hohonu.
" A make lua o Milu. " wahi a uka. Ina he
moolelo @@@ keia. akala, ua ike hou no
kakou i keia alu @@@. Ka i no hoi ia lakou
la i hala e aku ia mea he kali, eia
hou no ka hoi.
Ka hoalele una o ua poe kino ano akua
nei ia Kukuihaele.
A make ion la o Milu, ka mea a lakou
i upu nui ai e make, ku ae lakou a hualele
iho la ia Kukuihaele, a hele huakai
mai la ma Koolau o Maui, a hiki ana hoi
i Wailua, oiai e noho ana kekahi mau
Kino wailua ilaila, oia no hoi o pua a me
Kapo, a hookahi ka haele ana o nei hua-kai
i Maunaloa o Kaluakoi i Molokai, a
hookaha nui iho la ia wao laau kula o ia
ama, a malaila kahi i luana nui ai. Ua
oleloia, ua komo nui ua poe kino wailua
la iloko o na laao ia wao laau.
(Aole i pau)
Na palapala Kauoha hooilina (Will.)
Helu 3.
E lawe ana au maanei i ka huaolelo haele
no ka palapala kauoho hooilina, no ka poko-
ie, oia hoi "Will." O ke ano nui o ka Will
oia no ka makemake io o ka mea nona ka
palapala kauoho. in a aole i ku ka Will i ka
makemake, a in a aole e like loa me ka manao
o ka mea nana ia Will, alaila, aole no
pono. He hiki no i ka mea nona ka Will ke
hana hoi i kona Will, ma na manawa a pau,
aia a make oia e imi i ka Will hope loa ana
i hanai oia ka Will oiaio. He haole waiwai
ma Honolulu, eha a elima paha Will i hana
ia nona, no ka lo@@ hou mai o kona manao.
Nelaila, he mea pono ole ka makau loa o na
mea waiwai i ka hana ana i ko lakou Will
o make e lake. He laau make anei ka Will?
Eia na mea nui ioa ka hana ana o ka Will
i hiki ke hooiaioia.
1. E kakauia ka Will ma kekahi palapala,
ua hala ka wa o na kauoho waha.
2. E hooko,o ma ka Will i ka manao oiaio
o ka mea waiwai ma ka hooili ana i kona
waiwai me ke kuhikuhi ole ia mai.
3. E hana ia ka Will, oiai e maikai ana
ka noonoo, aole pupule, aka, e ano kanaka
ana no oia, me ka ike maopopo on a i na mea
a pau ana i hana ai.
4. E kakou inoa ia ka Will, a in a he ike
ole ka mea waiwai i ke kakau palapala, alaila,
na ka mea e e kakau i kona inoa, a nana
no e kaha i kona kaha pea.
5. I elua hoike a oi aku paha, e kakau
maoli lakou i ko lakou mau inoa ma ka Will,
mamuli o ke noi ana o ka mea waiwai
pela, a i mua o kona alo.
A in a pela ka haua ana o ka Palapala kauoha
hooilina, i ka wa ikaika o ke kinoa a me
ka uhaue, alaila, e ae mai no ka Aha e hooiaio
ia me ke kanalua ole. KANAWAI.
Nu hou ma ka Apana o Kapulena,
HAMAKUA, HAWAII.
No kuu manao e ike ka luheluhe holookoa
e noho mai nei ma ke aupuni Hawaii.
Nolaila ke ia leo e hai nei ma luna.
Eia noia i na pule hope o Sept. A.D IS69.
Ua hana alanui kanaka malaila. Eia
ka mea kupanaha i ike ia. Hana ke kane
me ka wahine a me na keiki hookahi
la hana, o ka pau noia o na aupuni eono,
o ke kane o ka wahine, kaikuahine, makuahine
makuakane, ohana o ka pau noia
on a la hana, alanui eono oia kanaka a
pela aku. Hauoli ka manao o na kaoaka
unalaila no ka oluolu o ko lakou Luna alanui
oia hoi o J.P Welewele. Ka lua o
kou manao ma ka mea hou i ike ia kanawai,
poepoe ma Kapulena Hamakua Hawaii.
Ke kula o kou manao ua apono paha,
na Luna nui i ke ia hana a ke ia hope
Luna. O ke ia Welwele he Kumukula
no ia apana, mamua o ka manawa kula,
haawi i kahi e hana ai ke kanaka, hoi
kela e kula a pau ke kula hele mai, ua
hoi kanaka ua pau kahi i kuhikuhi ia ai
me ka hana pono ole ia oia ka mea,
kupanaha nu hou. Hauoli paha ka manao
o ke Kuhina Kalaiaina i ke ia hana.
D.W.L WAHINEALOHA.
Hamakua Hawaii. Oct.5. 1860
He Kahua pakaulei.
(Koeta mai kela pule mai)
O Polekerate, (Polycrate) ka Bihopa o
Epeso, kahea aku la ia, e akoakoa pu
inai na bihopa o Asia, a waihio aku la i
ua Kumumanao nei imua o lakou. I ka
noonoo ana i ua Kumumanao nei, ua
hooholo like iho lake, aloe e hooluli iki
ia ka la o ko lakou hoomanao ana i ka
Easrer; a nolaila kakau aku la o Polekerate
i ka Pope penei: "He kanaono
kinamalima na makahiki a'u i lawelawe
ai no ka Haku, a ua kukakuka pu no hoi
au me na hoahanau mai na wahi mai a
pau o ke au nei. Ua huli ikaika au i ka
Palapala Hemolele, a ano la aole au makau
i na ino e k@ela ia ana mawaho, no
ka ema na ao ia ao, eh mea pono ke
hoelohe i ka ke Akua mamua o ka kanaka.
Ua hiki na ia u he hoike aku i na
moa o na bihopa i ako koa mai e like me
kau kauoho, a e kahaha no paha oe no
ko lakou nui loa, a o lakou a pau kai hoapono
mai i keia palapala: i ka ike ana.
aole i makehewa ko'u poohina ana, oiai
au e hana ana e like me na kauoho a ka
Haku Iuesau Krista."
Ano, o keia mau mea a'u i wae mai ai
maileko mai o na mea a na pope i kakau
ai, he mau kumu maopopo ia e hewa ai
o Kanakanaauao i ke epa. "Mai na makaluki
mua loa mai, ua haawina ka mana
a pan ia Petero, a ili mai i kona mau hope,"
wahi a na pope e olelo nei, a kuhikuhi
ae la lakou ia Vitoa i kumu hoohalike
no keia olelo. Aka, ua kue lokahi
mai la na ekalesia o Asia Uuku i kana
kauoho. No keia hoohohaii o kana kauoha,
i ohi aku ai ua o Vitoa i ua mau
ekalasia la. Aka, no ia hana ana pela,
ua hoahewa ia mai oia e na poe he nui,
a o lerenausa kekahi o ia poe
I ko'u heluhelu ana, ua hoailona iho
au i kekahi mau kumu hoike e ae i mea
e hoikeike aku ai, aole i hoolohe aku na
bihopa o na keneturia mua i ka Bihopa o
Roma ma kona ano mana kauoha maluna
o lakou; aka, o na mea a'u i hoike
aku nei no ka Pope Yitoa, a me na ekalesia
o Asia Uuku, ua lawa ia no ko'u
Kumumanao. A na na poe pope e hooia
i ka lakou mau hoakaka, ma na mea
ku i ka oiaio. O ka lakou mea nae keia
i hana ole; aia a hana lakou i keia, alaila,
e palekana oukou ke manaoio, ua kukulu.
no ka Haku Iesu i kona ekalesia maluna
o ke kahua i oi ae ka maikai mamua o
na pope.
O ke kahua oiaio wale no i kuhikuhiia
mai ai ma I Kor. 3:10. "No ka mea,
aole e hiki i ke kanaka ke hoonoho i kahua
e ae, o ka mea wale no i hoonohoia,
oia o Iesu Kristo."
Halawai a na Makaainana ma Kau-
MAKAPILI
Oct. 15-Poalima-hora 7 P.M- Halawai
keia Aha.
Kohoia o Hon. D. Kalakaua i Linahoomalu,
a o J.D. Halai i kakauolelo.
Wehewehe mai ka luna H. i ke kumu
o keia halawai ana oia, ka ae aku o
keia halawai i ka hoopae ana mai o na
lima hana mai waho mai, e like me ko ka
põe mahiko makemake i hooholo ai, ma
ka lakou mau halawai ma na la elua i hala,
oia ka la 9 a me o Oct. a me ka
hoole aku paha.
Noi ia mai e heluehelu i na olelo hooholo
i hooholoia ma na la halawai a ka Poe
Mahiko- ma ka ninau ana ua hooleia,
aole e heluhelu i na olelo hooholo.
O ka mea i mua o ka Hale, o ka noonoo
i ka ae ana aku i ka hoopae ana ma;
i na lima hana a me ka hoole.
Ku mai o Kalaaukane a kamailio mai,
e kue ana i ka hoopae ana mai i na pake
ma Hawaii nei. no ka mea, in a e ae aku
kakou i kela poe pake e komo mai a hookahua
ma Hawaii nei, e hele loa auanei
ko kakou mau kuewa i ka hana ole ua
aneane umi na kanaka i hoopaiia i ka
make ma ka pepehi kanaka mai ha wa
mai o ke Kumukanawai i hanaia ma Luaehu,
aka, mai keia wa koke mai nei no
i ka wa i hookomoia mai na pake, ua hiki
aku i ka hapalua oia poe kai make Ina
pela e lawe hiliiia ai, alaila e make mau
ana no kakou he kue au i ka hookomo ana
mai i na pake.
Noi mai ka Lunahoomalu e ae aku ka
hale iaia e kamailio, no ka mea, hookahi
wale no aoao e kamailio ia nei hookiia ka
halawai.
Ku mai o Keawehunahala a kamailio
mai e like peen, ua hooholo iho na haole
mahiko e laweia mai na pake paahana,
malalo o ka lilo o ke aupuni Hawaii, a
na na haole mahiko e hoihoi mai i ko ke
aupuni lilo. E hanaia hoi i mau palapala
hoopaa, a e hoolilo mai kekahi haku a
i kekahi haku. Ma keia hana ana, ua
kue loa i ke Kumukanawai. No ka loihi
o kona kamailio ana, nolaila, ua hooki
okoa ia oia.
Kamailio mai o Pahukula, no ka palaualelo
o na kanaka Hawaii ke kumu o ke
kiiana i na paahana ma kahi e, aka, ma
ko'u ano kanaka, aole au i ae e hookomo
mai i na pake.
Kamailio mai o D.B Mahoe, aole o
na makemake e hookomo mai i na pake,
ana, o k@u makemake e hoopaa i na lima
hana o ko kakou ano ili nei, no ka
mea o ma pake, oe pae, hoopunipuni aihue
a hana oia lakou. O ke kumu i nele
ai na mahiko i na paahana kanaka, no
ka haawi nui e i kinohi, i na@@@a a hana
aku lakou ua pau na @la i ka uhauhae ia
Hoole ioa i ka hoopae ana mai i na pake,
waiho i na hana i na kanaka.
Kamaiho mai o Mr. Aumai, hoole loa
oia, aole e hookomo mai i na pake na
Manahiki a me kekahi lahui @@@ i mau lima
paahana aloe hoi e lawe mai no ka
hooulu i keia lahui, no ka mea, e ulu no
keia lahui i keia lahui.
Kamailio mai o S.W Mahelona ma
ka makemake e hookomo mai i na pake
i mau hina paahana. Ua hoowahwaha
ka hale ia Mahelona, aole i hooloheia kana
kamailio. Ua kue loa ia kona makemake
o ka hoopilia mai i ka aina i na pake.
Kamailio mai o W.A Kiha no kana
mau mea i ike kino ai ma kona wa i noho
kumakahiki ai ma ka mahiko o Kaluanui
ma Makawao, e haanui ana i ke ino
o na pake.
C.J. Laiana, Heaha ka keia hale i makemake
ai? Ua hiki anei ia kakou ke
hooholo i olelo hooholo, e hoole ana i
kekahi lahui, aole e pae mai lakou ma
keia aina, e like me ko lahou makemakea?
I ko'u nana aku, aole hiki ia kahou ke hoole
aku pela. Eia na ike a kakou ke hoole
aku pela Eia na ike a kakou e noonoo
ai, elua ano pake, he poe ano maikai kekahi,
a he põe ano pono ole kahi. A o keia
poe pono ole, a kakou e makemake ole
nie, o lakou ka poe hoopae lima hana
e koiia nei. Aia ma ko kakou mau hanawai
ka pauka e kokua nui ana, i ko lakou iaweia
ana mai. No ka mea, ua ike ka haole
ua hiki iaia ke hoopaa ia lakou ma ka
hana, i hoihoiia mai kona poho. He kanawai
ko kakou e waiho nei,(Pau. 1420, kanawai Kivila)
e hoopaahao la, a me he
põe pepehi kanaka la, hookahi no hoopaa
like ia ana o lake. Ua maikai paha ia
kanawai i ka wa naaupoo kakou. Me
he la nae e hoike ana he poe haalele hana
ka Hawaii. A eia kona mau hua:
He hoaie mua i ka paahana. He ano hookauwa
i ka paahana. He mea ia e lawe
nui ia mai ka poe haahaa a dala ole o na
aina e, e hoohana ia lakou maanei. Ina
e hoopauia kela kanawai, e pau pu ana
me ia ka hoaie panhana; alaila hoi e hoonawaliwaliia
paha ka laweia ana mai o ka
põe i hoopaa palapala ae like ia o na aina
e. Alaila e kau ana ko kakou mau pauhana
ma ke kulana kaulike; oia hoi, i ka
pau ana o ka malama e ohi ai ke dala, a
pela aku me ka hoaie ole ia mamua. He
mea ia e pono ai na haku, a me na paahana,
a e hiki ole mai ka poe a kakou e
makemake ole nei.
Kamailio mai o J.W.Kalua, aia kona
makemake ma ka hoopae ana mai i na
pake. Ua pono loa na pake ke laweia
mai. no ka makemake ole o ke anaina
i ko ianei manao, nolaila, ua hooki okoa
e ia oia.
Ku mai o Mr. Pualewa a kamailio mai,
no kakou ka hewa, he koho ana i na Lunamakaainana
i huli aku a ae i ko kakou
mau pono, e ae aku e hoopae mai i na
pake.
Olelo mai o Mr. Kalani, he kue loa oia
i ka hoopae ana mai i na pake. Ua hoike
mai oia i kona ikemaika i ke ino o na
pake, iaia e noho ana ma Kaleponi. He
põe una dala eia põe pake. Oiai e kamailio
ana, ua olelo pili kino ae oia i ka
Lunakanawai o Ewa, ina paha e hiki iaia
e hana i hookahi dala o ka pule. He
kue loa oia i ka hoopae ana mai i na pake.
Olelo mai o Hanale Kamikana, he kue
loa au i ka lawe ana mai i na pake iloko
o keia aupuni, ma ke ano a kekahi poe i
makemake ai e lawe mai, oia hoi ka hana
ana i na palapala hoopaa me ko na
pake ike ole a maopopo ole, oiai, he poe
pouli lakou. O ke ano o ka lawe ana
mai o na pake, o ke komi ilalo i ka uku
o ke kanaka, a pela aku. Waiho mai oia
i keia mau olelo hooholo.
Hooholoia.-Aole epono i na kanaka
Hawaii e kue aku i ke komo kuokoa ana
mai o na kanaka mai na aina e mai, aka,
aole he pono i ke aupuni e kokua nui i ka
lawe ana mai ianei i na kanaka kupono
ole, e like me na pake i hoopaa palapala
ae-like.
Hooholoia.-O kela pauka 1-120 o ke
Kanawai Ki@ila, e hoopaa ana i na lima
hana i uhai i ko lakou mau palapala aelike,
ua kue i ke Kumukanawai a me ka
pomaikai o ka lehulehu.
Makemake ka Lunahoomalu e kamailiomamua
mamua o ka hooholo ana i ka olelo hooholo,
aka, mamuli o ke koi a na kanaka
e ninau kokeia, nolaila, ua ninauia a hocholuia.
Hoopaneeia ka halawai.