Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 42, 16 October 1869 — Page 1
This text was transcribed by: | Keoni John Gary Guzman Iii |
This work is dedicated to: | kamehameha |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KA NUPEPA KUOKOA
KE K@LOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE VIII. HELU 42 HONOLULU. OKATOBA 16, 1869.
KA NUPEPA KUOKOA@@@@@ Honolulu
I kela Poaono keia Poaono$2.00
NO na mabina he Umikumamalua !$1.00 no na mahina eono. ME KA HOOKAA MUA MAI.@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@" KA NUPEPA KUOKOA."Is published in HonoluluEVERY SATURDAY$2.00 per anoumt, or $1.00 per sixmonths, in advance.Advertisement @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@KA NUPEPA NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII Hilo kaulu i mea hekau moku. I ka pau ana o na hana pili waiwai,
ua hoalaia ae e kelii he mau ha mau hana hilo kaula hekau moku ma ua kahua maika nei, @@hope o ka pai wale ana o ko Naihe a Lonohiwa, he kahu no Kamehameha, ua huopaia laua e kukini, no ka mea, ua kaulana ae kona mama. Ua ku laua ma ka pahu-ku, aia hoi ka lepa ma ka pahu hopu, a na ka mea mama o laua e hopu ia mea e kilepalepa ana iwaena o ke anaina pili anu a pili mai. mamuli o kela a me keia o laua e ku ma ana i ka pahuku ; a me he mea la, ua kuihe pu laua i ke kukini pu mai, m@i ka pahu-ku mai a i ka ahu hopu a ka mea mama o laua e lalau ni, a e laua pu paha ke like na mamama o laua. Ak@, ua holo kahi, a ku hoi kai, a pela hoi kekahi i kekahi mai ka pahu-ku ne, nole nae laua i holo pu i ka manawa hookahi, e pono ai ia laua ke u holà pu a hiki i ka pahu hopu . A no ia upa o laua, ua hoopauia ka heihei ana. A manno nae o kekahi poe lauaua, ua hohe pu no piha laua.
A ma ia hope koke no, ua makaukau na kaula aha pulu niu i hiloia e like me na mea a pau oia ane i manaoia. pela
ke ano o na papa wili kaula elua ma kelaa me keia o ua kahua lealea nei. He ekolu mea willi no ka pepa wili hookahi,a pela no laua a elua. Hookahi nae papa panee o laua i ka wa e hui ai nu maawe nui ekolu i ka mea wili hookahi iwawna o ka ; papa e panee nua imua ; a no ka mea, ua huiia na maawe nui i mea hookahi, a na ka puu hoookahi ekolu e auwahaia ua puu la, malaila ua mau maawe la e pili mai ana a ekolu ma ua mau auwaha la ekolu, mamua iho o ka mea wili hookahi e naue, malie ana imua a i
kela papa wili mai, alaila, ua lilo in i kaula nui hookahi, a ua kupono hoi i kaula hekau moku. A ma keia hana ana, aole na ke kanala i hana ia mau kaula hekau. Aka hoi, ma ka'u, he laka, o Lani ka inoa, a e noho pu ana oia me Kamehameha, a me he mea la, o kana loina hana paha ia.Mahope iho o keia mau mea, a oiai e makaola ana o Kamehameha i ka oihana mania, e like me kona ano mau ma ia hana mamua, ua oleloia ua mahi nui oia o me na kauaka aialo pu me ia ; a pela no ma Ualakaa i Manoa; a pela no hoi ma Waikiki a me Kapalama. A iaia nae e hele ana ilaila, ua kau ae ua o Kamehameha maluna o kona lio, i kapoia kona inoa o Kawaioluloa, a he nui hoi na ka malii i hahai aku e ike ia mea kupanaha,a ma ia huakai pu no hoi ka mea nono keia pulima.i ke hiki ana ilaila , aohe kanaka aku a koe maai, i ka paa o kahi e mahiana @ na kanaka, ma hai iho o ke alanui e hele ia nei, mai
Niuhelewai aku a hiki ma ka uhakee o ke alanui ma kahi e ku nei na hale o ka poe pukini. pela no ka paa i na kanaka a hala loa i hai ae. ua lilo ia akaakai i mea ole i ke la hookahi.He nui no hoi ka ni a me ka ia i hoolako ia na ka põe paahana ke hiki ae i ka ainaawakea. A pau ka ai ana. hoomaka hou i ka hana a hiki i ke ahiahi, o ka pau no ia. He okioki akakui ka kekahi poe, he kulapa ka kekahi poe, a he poi akaakai ahu maluna ka kekahi põe; a koe ke kanu ana i ka huli na ka mea nana e malama i ke ahupuaa.A pela no ma kekahi la ae ma Kahoakekanaka e oili ana ia Kamananwai ma Peleula, oa paa no i na kanaka e like me kela, aka, o ka oi aku no nae paha ia, a i ka nana aku no nae hoi i na kanaka o keia, ua hele no hoi a kuene ka hoonohonohoia ana o na kanaka mai uka a kai o ua wahi la, he mahelu a hahau na pae kuauna i ka kaniu maloo; a i kekahi la ae, o ka hehi no ia i ua loi la, a kani no
ka huli. A i ka wa ni nae o na kanaka a me ua Kamehameha nei, aohe no i nele
ua mea nei nona keia pulima i ka haawainaai a ia hoi, no ka mea o kekahi
niau kanaka iloko o ia nui kanaka, he
mau kaikunanae ponoi no ko ia ner makuahine,
a me he mea la, no lakoe paha
i loaa mai ai iaia ka haawina ai ana e
olelo nei, no ka mea o ka makaikai lio
wale no kaua hana, no kona makemake
wale iho no.
Mahope ae o keia mau hana, ua hoala
ae ua Kamehameha nei he pa kuiala.
He ekolu ia mau oa, a o Hahakea hoi
ka inoa o ke kumu o kekahi pa kuialoa,
a o Namakaimi ko kekahi pa, a o Napuauke
a me koka hope na kumu o kekahi palua, a he mau pa liilii e ae no paha kekahi
o ia kau.
A ma ka Napuauki pa lua a me kona
hope, ua uluia ae na keiki aialo he iwakaluakumamaha o ko Kamehameha alo
ponoi, a o kana keiki ponoi no hoi kekahi, oia o Kamehmeha, ka mua aku hoi
o a Kinau. Maloko no hoi o ia pa-lua ka
mea nona keia pulima a me makua alii i
make iho nei. he elua paha malama a
oi ae ke ao ia ana. A he 23 o keia poe
keiki i hala aku i ka make. A mamua
mai nae o ia kau, ua hoomakaia kekahi
põe kaua a ua Kamehameha ner, a ua
kapaia lakou, na "kulailua." O ka mea
nae i kapaia'i i ke ia inoa, no ke kulai
ana mai i ka uha o ke kapuahi o ka pu
kaupoohiwi a kikii i hoope, a o ka hoihoi
me ka lima ia mea i kuhi e a ai ke ahi, e
like paha me ke kula ana mai, a pela
paha e hana aku ai a a ke ahi. Kupanaha
maoli no hoi keia hana ana ia mau
la. Kupanaha no a pono, oiai aole i maa
i ka ka haole mau loina, aka, me ke kaua
ihe nae, aole i kana mau ka paulehia i ka
ka mea o ka ike i ka nana aku, a ua ike i na kaua o ka kahiko.
Kula ao kuhuna lapanu ana.
o eia ano ao kahuna lapaau ana, ua
mania, no ka make nui o na'lii a me
na kanaka iloko o ka makahiki 1806, a
noliala, ua ao nui ia na kanaka aialo i
kupono ma ia hana , no ka mea, ua kaulana
ae ke akamai o Papa a me Kailio
ma ia hana a me ka makuakane o K@nuau
oia hoi o Kama kona inoa . Nana aku
ia lalo iho o Peleula la, Paa i na heiau
lappau, ilaila e lolo ai na haina a me na
loina lapaau, no ka mea, ua aoia i kela a
me keia ano o ke kulana mai; a pela no
ka inoa o ia mau mea. Aia ma ka puu
iliili ana e hoikeia mai ai ke ano o na
mai a pau iloko o ke kanaka ma ka lakou
ao ana a imi aoa no hoi. I mea no
hoi paha e maopopo ai ma ka nana ana
a me ka haha ana; a i mea no hoi paha
e maopopo ai ka mai e make ana a me
ka mai kupono i ke ola ma ku lapaau ana
ia wa. A pela no hoi ka luau kupono i
kela a me keia mai e hiki ai ke lapaau
Ua hoomaopopo ia no hoi malaila ke kulana
mai a me kona laau kupono a me
na loina a me na hope o ka lapaau ana.
No keia mea hoi, ua hanaia a ua hakuia
hoi a paanaau na kulana mai a me ka
laau a me ka mokupuni i ulu mai ai ka
mai, pela ka laau, penei:
" Ku i Niihau ke one, he mea ke one
he puaa mea ka puaa, he mea ka oahu,
he mea ka mai a he mea ka laau.
" Ku i Kauai ke one, he me ke one,
he puaa mea ka puaa, he mea ka oahu,
he mea ka mai a mea ka kiau." A pela
wale aku no a pau na mokupuni i ka
hoopili ana o ka mai a me ka laau pela
ao ka pau a me ka oahu.
A o ne ia mau mea a pau i hanaia a i
hakuia hoi a paanaau, oia no ka ua poe
la a pau i aoia ma ka lapaau ana; a oia
no hoi kahi mea nui a ua poe la e hoike
ai imua o na kumu lapaau a me ka hahai
pu ae i na aumakua lapaau mai o mai.
Imua hoi o na heiau lappau i olelo ia
e kakou mamua aku ia, a ma ua maikai
na loina o ka hoike ana, alaila, e manaoia
ia mea a mau mea paha o keia ano, e
akamai ana lakou i ka lappau ana aku i
kela a me keia mea mai ke laweia aku
me ka puaa ola e alala mai ana ma ke
ala e hiki mai ai i kahi o na kahuna la,
mai ka mea mai mai. A ma ka nana ana
hoi. ua nui no na lilo. pela no ka nui o
na loina, in a ua nui ke ano o ka mai.
Ioa he papaku ka mai, a he ehu, haikala
paha; a o ka Waiiki wale no ke
poo kiekie o na laau lapaau a pau. Aka,
no ka muamaa ole o kekahi poe i ka lapaau
ana, ua nui ka poe i mai a make
ea, oole i ke kau o Poki ma, no ka mea,
ache i maopopo ia poe ka hope a me na
hope e pono ai ka lappaau ana.
Aka nae hoi, e like me ke kaulana o
na mea mua a kakou i kamailio ae nei,
pela no ke akamai o Poki a me Kalamaku,
i ka lapaau Waiiki ana i na mai nui
a ua kaulana no hoi ko lakou lapaau ana
i ka Mea Kiekie i hala aku la. A ua oleloia,
ua pili kekahi o ua mau mai la iaia,
a ua mania e make koke ana oia iloko
o kona wa ui, a in a e lapaauia i wa,
alaila, e loaa no iaia ka lua o kona oho.
( poohina) he olelo ana paha i pono.
Aka nae hoi, i ka laua la hana ana ia
ia la, ua oleloia elua a ekolu paha maule
ana. A i ke komo ana o na hope o ia
ano, ua pau ae la ka maule ana. A ua
ane ko nae paha ka laua haina, aka nae,
pela mau no ia ano. A auhea no hoi i
ano nawaliwali maoli iho kona kino a hala
wale aku la i ka make. Pela no hoi
paha o kaoo, ua kaulana maolu no hoi ia
i ka lapaau, a ua ane like no hoi paha
kana me ka laua la. A no ka mea no
hoi, ua hahai mai oia i ke kulana mai o
ka mea nona keia pulima, he hokale kona
mai, he pauku ka laau. Penei hoi,
ma kona wehewehe ana mai ia ano mai
ke hiki mai i ka wa oo o kona kino aohe
laau e pono ai, a o ka make no ka hope
ke ole nae e waiikiia i ka wa ui. No
key mea, ua makaukau no hope a pau,
a ua hoomakaia elua iho pule i hala, alaila,
hookomo ka waiiki. Aka , i ka lohe
ana o kekahi, e hanaia ana i kahi la ae,
ua makau e ia poe o make, e like paha
me na mea make a kakou i kamailio aku
nei. I eia wa nae, ua ko no kana mea i
kamailio ai, a ua nui ka pilikia iaia e noho
nei, a ua ane like me kona pilikia mua
ma na ano i oleloia e kakou mamua, aka,
e ninau ae kakou, "Owai la ka poe kupono
o ia ano i keia manawa?" Aohe
maopopo, no ka mea, ua awiliia ke ano
lappau maoli e na mea ano hoomanainana
a hoonohonoho akua, a he hoopunipuni
wale no. Aka, ua hana no ka poe
kahuna lappau a kakou e olelo nei ma ia
ano penei, E hoomoe mua i ke ahiahi, a
ao ne, alaila , hapai ka loina lapaau; in a i
ku i ka mea maikai, a me he ano ninau
la i ke Akua i ka pono a me ka hewa o
ka lappau ana. A pela wale iho la no ke
ano mau o na hana o kela wa, aka, i ke
ano mau o na hana o kela wa, aka i keia
wa, ke hoi hou nei me he ilio la a me
he puaa la paha iloko o ka naaupo. No
ke aha la? No ka mea, ua hiki mai kakau
i ka wa malamalama a me ke ano
maoli o ka noho pu ana mai o ko ka lani
põe me hakou
E kamailio ike ae paha kakou no ko
Kalaimako mai, no ka mea, ua ike oia e
loohiaia ana oia i ka mai opuohao e hiki
mai ana, ke ole nae e lappauia.
No keia mea, ua kuka pu laua me Kaoo
a me kaki poe a ae, ao ua Moluhi
nei no hoi kekahi ia manawa. A ua hooholoia,
o ka waiiki ka laau kupono hookahi,
ke loaa ke kumu o ia mai, pela ko
ua Kalanimoku nei manao, oiai ua hala
aku o Poki ma me ke' lii i Beritania. A
mamua o ka waiiki ana, ua hohai mua o
Kalanimoku i na ano a pau ke maule ia,
aole hoi e hiki ia lakou ke makau a hopohopo
i kona wa e nuauleule pinepine ai,
ke puka ole mai ka naha mea, aia a puka
ia mea ola au, Elua a ekole paha
on a maule ana, hoopaaia ka naha ana,
oiaiaohe i puka mai ua naha la i oleloia
mamua. Na Moluhi uae keia hoopaa e
ia ana A iaia la i pohala ae ai mai ka
maule ana ua ninau oia i ka hooko pono
ia o kana mau mea i hahai ai ia Moluhi
ma. "Aole," wahi a lakoe A no keia.
okoa o na pope panihakahaka: ke hoopaa
nei au ia'u iho no ka Roma , oia ka
Ekalesia nui kaulaoa, a kahiko loa, i kukuluia
e na Lunaolelo nani, e Petero a
me Paulo: a ma o laua la hoi i ili mai
ai kona mookahuna, ka mea i hoikeia i
na kanaka a pau, a ma o kona mau panihakahaka
mai, na bihopa, a hiki ia kakou nei. i keia Ekalesia, momuli o kona
oi kelakelu, e huli aku kela keia keia: oia
hoi, e paulele aku ko na aina a pau."
I ke kanana pono ana, aohe wahi olelo
a lerenausa o ka ekalesia e ae ka huli
aku mahope o ka Ekalesia Roma. Ke
olelo nei kela, o ka Ekalesia Roma ka
ekalesia kahiko loa o na ekalesia: a na
Petero a me Paulo i kukulu. A ohe he
mea oiaio o kekahi o keia hoike ana . O
ka Ekalesa ma lerusalema kai akaka, oia
kai hookumu mua ia mamua o ko kekahi
mau ekalesia e ae, e like la me ko Iudea,
ko Galila a me Samaria. E nana ma
Oihana 9:31. Aole no hoi he wahi hoike
maopopo ihi, na Petero a me Paulo i
hookumu i ka Ekalesia Roma.
Ua nana iho no makou i ka Kanakanaauao
mau mea i hoike mai ai a me na
wehewehe ana, a hiki loa aku i ka hopena
o ke Keneturia elua, aole loa i loaa
iki kekahi hopuna olelo e hooiaio mai
ana i ka manaoio ana o na poe Kristiano
mua loa, he mana nui ko Petero a me
na pope.
Ke olezzo nei na poe Pope, "ua hooliloia
o Petero i kahua no ka ekalesia." A
no kona manawa wale no hoi ia e ola
ana: nolaila, ke manaoio nei lakou, ua
lilo no na pope mahope on a i kahua no
ka Ekalesia.
Ke hahiia pela, a in a hoi e waiho waleia
kekahi manawa mawaena o ka make
ana o ka Pope a me ke kohoia ana o kona
panihakahaka, alaila e like no me ka
loihi o ia manawa . pela auanei ka loihi o
ka nelo ana o ka ekalesia i ke kahua ole.
Mahope mai o ka make ana o ka Pope
Fabiana, hookahi makahiki a me na malama
kea eha ka waiho ana, mamua o ke
kohoia ana o kona panihakahaka. Ma ka
noonoo aku! Ua nele ka ekalesia i ke
kahua ole no ka makahiki a keu1 Ua oi
ae mamua o na makahiki ekolu a me ka
hapa ka waiho wale ana mahope iho o
ko Makelusa I..(Mareelus) make ana, a
kohoia'i kona panihakahaka. A pela mai
mahope o ia manawa, he pinepine ka noho
hope ola ana no ka makahiki hookah
a elua hoi.
Aka, i ko'u manao, he oi aku ku maikai
o ka waiho wale ana o o ka Ekalesia
me ke kahua ole, mamua o ka loaa ana
o kekahi mau kahua no ua ekalesia la e
ku ai. A i manao wale kakou ia Benedito
I.X.(Benedics) he kahua ia no ua
ekalesia la; he keiki opiopio i kona wa i
kohoia'i, a mamuli o ke kipe kona kohoia
ana. He kanaka puni on a oia a me
ke kolohe; a mahope iho o ka hala ana
o kekahi mau makahiki pokole, ua kipaku
aku na Roma iaia, a lilo ae la o Silevesta III
.,( Silvester) i Pope; aka, aole
i hala ae ka makahiki, hoi hou mai la
oia, (Benedito) a kipaku ia Silevesta. a
ooki iaia mai ka ekalesia aku. Mahope
mai, ike iho la oia, ua hoowahawahaia
oia e na kahuna a me na kanaka, nolaila,
kuai lilo aku la oia i kona kulana hanohno
ia Geregorio VI (Gregory). I keia
wa, eklou Pope, a ekolu hoi mau kahua
o ka ekalesia. Ma ia wa koke i akoakoa
ai ka Ahaolelo ma Suteri, a hoopauia na
pope ekolu.
Ano, ke manao ner au, ua like pu ka
manao o ka poe heluhelu me ko'u, ma
ka noonoo ana i na hope o na poe pope,
aia iwaena o lakou he poe pepehi kanaka,
he põe powa a me ka hookomakama,
he mau kahua kaolei no ekalesia. Aole
e hiki ia'u ke manaoio, ua kukulu iho
ka Haku lesu i kona Ekalesia maluna o
ke kehua e like me keia.
Ua konoia mai kekou e na poe pope e
manaoio aku, aia ka iloko o na wa mua
loa o ka noho Karistiano ana, aohe mea
i kue aku ika mana kiekie o na pope.
Ke olelo mai nei Kanakanaauao, "O
ka mana kauoha o Petero he mana oio
ole ia iloko o ka Ekalesia, no ka mea, ua
ike no kakou, mai na makahiki nua loa
mai, o na mea a pau haawaiia mai, e ili
ana no ia i kona mau hope, he pono kauoha
no kaki." Wehewehe VIII, Aoao
241. (Lecture VIII. p.241)
Ano e makaikai pono kakou i keia
hoike ana, no ka meka ua ike no au, ao
he kilinai nui o na pope nana i kaku ma
keia=. I ka hoike pau ana mai na
makahiki mua loa mai, ua haawaiia ka
@@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@
@@@@@@@@@@@@
@
@
@
@
@
@
@
@
palapala i ko korineto, me na o@@@@
kai he nui iloko, i kupono i ko lakou mau
hihia: ua hiki no nae i kekahi kanaka
pono e ae ke kakau e like pela.
Ano, heaha na mea e pili ana ia @@@@?
Eia, he ano hoomanao mau i na ekalesia
a Asia Uuku i ka ahaaina o ka haku @@@@
(Easter), ma kekahi la okoa i ko ka
Ekalesia o Roma. Nolaila, ua kakau ia
aku lakou, me ke koua e hoomanao i ua
la la, ma ka la i hoomanao ai ka Ekalesia
o Roma (Aole i pau)
Lulu dala na ka Ahahuialoha. No ka
Ekalesia o kamalo, molokai
I ka luna pai o ke Kuokoa, a me na ke
@@@@@@@@@@@@@
@
@