Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 37, 11 Kepakemapa 1869 — Heaha la ka hoomana i leie ai o Ha- WAII ILUNA ME HE LUPE LA. [ARTICLE]

Heaha la ka hoomana i leie ai o HaWAII ILUNA ME HE LUPE LA.

He elima mau hoomana maHawoii nei, j iloko o keia au hou a kakou e naue nei,j akn iioi; he like ole na hana pakahiaj pau a keia mau hoomana, nohila au i h- : we mai ai i keh tnau hua; e kau ae h maluna o keia kakau manao ana, me ka i ninau ana iiio penei:—"Heaha ia ka hoo»! mana i lele ai o llawaii iluna me he lupej h?" Eia no ka haina okeh ninnue' kau ae la maluna. O ka hnomaua nana i lawe niua mai i ka I3aibala ma: liuwaii nei, o ka hoomana no ia i lele ai j 0 Hawuii iluna me he lupe h, mai kuhī j moi nae oukou, he leie maoli iluna, e like' (ne ka iele ana o ka lupe ma ka lewa; o peia kou iele ana e Ilawaii iiuna, -aole ! '■ peh !! Aka, e ike ea no ma, kau hana, a| ine kau ano iho; a mulaila oe i lele ni Hawaii liou iluna, me he iupe la, a kauli-i ke me na Aupuni naauao a pau o ka ho-; nua nei, i mau kumu e maopopo ai keia.j 1. O nn kula hoolaha ike. E iike me; ka pne mua ana mai o na misionari. i ku,' A. D. 1,820. a a-o i keia lahuikanaka ; i ' na lii a me na makuninuna, i na kumu; mua o ka ike, a puni ka aina, a ua ike ia * kou hoio mua e Hawaii ; n»a ka hoonaau-' ao ana, a n»ai iaih mai a hiki i keia manawa a kakou e naue nai. j Ua kukulu ia na kula h, kahi e hoo- j naauao maikai ia ai; o ko na kula kuokoa j 1 keia mannwa, ke ulu a mahuahua nei.; ua kula f»anai, no na kaikamaiiiue, a mej na keiki kane kahi hoi e a-o maikai ia ai! hkou, i na ike pakake a ka haole, a na j mu kawalawala hoi a ike Hawaii no hoi. j A peh no hoi na kuianui o kakou, keku '; | nei lakou, me.he mau aniani h e hooai-j ai ana i ke kanaka me ka ninau ana pahn j 0 kekahi, owai la ia mau kula nui o ka-j kou ? O '-Punahou College" a me "Wa-| ialua Scminary," i ke ehukai o Puaena.' 1 Oahu ; o "Lahainaluna Seminarv, n ej ku hoolai mai ia i ka Ukaiuano. i Maui; kohi hoi eiioonaauao maikai ia nei, na; hanauna hou o ka poe opiopio, a me ke : kula kahunapuiema Wailuku. Aoie pa-1 ha he Aupuni hoio mua ma ka hooluhaj ia ana o ka ike ; a ma ka hoonaeluao ana,j a ma ka pono Kerisiano, e like me oe e j j Hawaii hou nei. j 2. Ktimukanawai. Oia ke kahua ka-! hi e kukuiu ia ai o na kanawai ; kahi hoij e hoopiii paa ia ai na pomaikai o ke ka-j naka ; ma keia oia kino ana, a e hoomo-; | akaka ia ni ko ke kanaka noho ana, o k^, ! Aupuni Kumukanawai, he Aupuni ia e[ |hoike ana ia ia iho, he Aupuni naauao;! e iike me oe e Hawaii hou, a me na Au-j puni naauao o ka honua nei. E like mel Bentania Nui, a me Perusia, me Rus»a.i me Farani, a me Anicrika Huipuia, na : ; Aupuni naauao; Kauhna o ka honua nei.! i Ua loaa anei ia oe ia haawioa e Hawa-! 1 M hou ? ' Ae 'ua loaa! ua ioaa!! He Alii/' i hooponopono ia inahlo ;o ke Kumukanawai. 3. O ka meapai Palapala. O kekah» keia o na mea paahana maikai;« hana ia ma ke ao nei, mamuli o ka noonoo o ka mea hookahi, i ka A. D. 1,440. a ua hoo-j laha ia, a inai laih mai. a hiki mai i keia' mnnawa, k« iaha nui nei ia hana, mawa- : ena o na Aupuni naauao o ka honua nei, A peh no hoi ia * oe e Hawaii opio. ke maamaa nei kekahi poe ena ia hana maikai, o kn mea paipolnpala ; «ia kekaio i mea v iioopokole ai i ka luhi ma ka haui ana, ina aole i h«aa keia mea ; aole paha e hiki wawe ke pai ana i na puke hoouaaoao, i ka IWihila, i na nupepa. ike Knmukanawai, i kekahi mau mea e se, a - pela aku. •

( ka mea iHnpalapah, Oia ka mea e hooenii ai i ke Kumukuai o na nwa i ps»t ' ia. i ka wa Kahiko ; i ka wa noie » loaa ka mea paipalapaUi, he pn loa ke Kumukuai o ka BaiUaia hookahi. i ke t>oo dah, no ka mea, o na Baibah ia innu wa, a me na buke e ae, ma ke kakauhmu waie no, ehia ia makahiki e kakan ai i ka Baibih, a me kekahi mau buke e ae. aia»h paa ? t He urni paha aoi aku, a emi mai p&ha, : aka, i keia wa ; ua hikiwawe ioa ke pai j ana, & emi ke Kumukuai o ka Baibah, i j ka hapaiua, pela kuu ike ana i ka A. D. 1.863, i haia aku. 4. JSa hana misionari. O na hana paha keia e paa ia «'iei; ma na liina o Hu- : waii ponoi i keia inau wa, o ke Kahunapule, a me ka oihana kula eia ma na li-i jma o Hawaii ponoi; aka, oka oihana ; ! Knhunapuie, eia ma kou Sima, he oihana ; j nui, a he kaumaha no hoi o ka iawehwe j i nna, he oihana iaa. Ke ulu a mahuahun ' j nei, a ke waiho nei na makua nui o ka I j pono, i i hana nui muiuna o na keiki, j j oia iioi oe e Hawaii, a ke holo nei na ; liana inisionari imuu, na hana misionari [ | Kuloko; a Kuwaho hoi, hts Kanaiima! J paha aoi aku, na Ekalesia Kuioko o ka-; : kou i keia manawa, aoie nae i [>aa pono' ioa i na paahnna. n pela no hoi na hana j Kuwalio. ; ; Ika nnna iho ia oe e Hawnii i keia j mnnawn, "lili lua ka ua i ka makalii, ; pau olelo me luina, Kapena hoa oleio"j Ku hana nui Kauhna keia au e Hawaii, i e auamo nei a k&i-kni iluna, n hemen hoi : nn na Aupuni nui Kerisiano o ka honua i j nei, e nnna mai ai, a koliu pono ka olelo! |in nna ou e Iluwnii. <4 Ua mau ke ea oi j ka aina i ku pono." i 5. Oke Kerisiuuo io muoli. Oia ka i j mea e iiooia ana i ko lehova Akua ana,j j i kona ike kona mnua, kona aiolia, a mej j kona Hemolele. E mnuaoio ana i kano | j i I olelo, e hoomnna ann i»oi ia ia ma ka uhn-; | ne, u me ka oinio, a ua makau hoi ia ia i j j na wa a pnu, a e hooiaio nna i kana nuiu ; ! hana a pnu. j Aein hou kekahi mnu mea e pili ana j j i ka mea i Kerisiano maoli ke anonlolin,! ! ke aknlini, a oluolu hoi ma ke Kamailioj ; ana, A o ka poe i loun keia mau ano ma- 1 luun ; o lakou na hookele kupono, e hoo-! | kele ai i na uhnne o na kannkn, a pae \ i uku nia keh nwa iani, aole o ka mea ano! i huhii ma ke kamailio ana, a hoopapuu | ; pah:i,noke iliuhalo ia manao!! 4, 0 ka j j mea i oi aku i keia, no ka ino mai ia," j ! n»anao j»aipai. E like me ka iieleuma j nui, a me ke kauhhao e paa ai ka mnnu-j j wn nui pela ku B.»ipnh i hoohha ia iwae- \ ; na o kekuhi Aupuni, a muo aupuui paha,' j oia ke kahua e paa ni, a e pomaikui ai, a ! j e lanakila ai ia Aupuni a peh aku. j ! Ua pau me ka mahalo. O wau iho' 1 no o, J. Kulailua. "1 j Puunoa, Lahainn, Aug. 1.569. j