Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 32, 7 August 1869 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

Ka Nupepa Kuokoa.

Wait my soul upon the Lord.

7.

 

1. Hilinai ka uhane o’u

I ka olelo a Iesu,

E hoolana, hoomanao.

“Me kou la ka ikaika ou.”

 

2. Ina nui kou luuluu,

Kou kaumaha kanikau,

Ma ia olelo lelepau

“Me kou la ka ikaika ou.”

 

3. Kau mai no, a kau hou ae

Na la eha hoao mai,

Eia mau kuu hoomanao.

“Me kou la ka ikaika ou.”

 

4. Iesu kou Pohaku mau,

Paa a palekana au;

Mau kuu @ kuu manao,

“Me kou la ka ikaika ou.”

Hawaii.

 

Stand up and bless the Lord.

6-S

 

1. E ko a hoomaikai

I ke Akua mau.

E ko a hoomaikai pu ae

Na leo, na naau.

 

2. Ua kiekie e

Koi a la noho ao,

E ae nae ia e haliu mai,

Ke hoomaikai kakou.

 

3. Ho mai i ahi laa

Mai kou koahi mai,

I a na olelo, na naau

Ke ka e hoomaikai

 

4. Ke Akua no ke koo,

Ke ola o kakou,

E hoolaha’e mai o a o

I kona aloha mau.

 

5. E ku a hoomaikai.

Me ka mahalo pu

I ke Akua nannie e,

Mai nei ae a mau no.

HAWAII

Great God, how infinite art thou!

S-6

 

1. ke Akua nui ola mau!

Liilii no nae makou!

Imua ou kulou ke ao

A hoomaikai mau no.

 

2. Ua ku e no a kau, a kau,

Kou noho Moi e,

Mamua oe o na hoku,

Mamua o na kai.

 

3. Ka wa i hala me koonei,

Ia oe ua like pu,

Aohe mea kahiko e,

Aohe mea hou.

 

4. He luli wale ko makou,

Ooloku a mau,

Paa oe a ko kou mau manao,

He malu mau no kou.

 

5. Ke Akua nui ola mau!

Mahalo ae makou;

Kulou ke ao imua ou,

A mililani mau.

            HAWAII

 

Great God thy penetrating eye

S-6

 

1. Ke Akua nui, ike mau

Ko loko lilo o’u,

E moe au imua ou,

Mahalo a makau.

 

2. Ua puni au i ke Akua nei,

Ke Akua pono mau,

He mana kona e ola’i,

He mana e hoopau.

 

3. Manao e weliweli ai!

E paa maloko o’u;

A nau mau e kokua mai,

I paa mau loa no.

 

4. O oe ko’u kiai me kuu koo,

Aole o’u makau,

Ke kue mai ke ao, ka po,

Aa wau e paio pu.

 

5. E hehi wiwo ole au

Ke awawa malu po,

A nau e kau ma ko’u nei poo

Ka lei olino mau.

            HAWAII

Sing to the Lord most high.

6-S

 

1. E mele i ke Lii.

Na leo, na naau,

I kona aloha e,

Me kona mana pu;

Hoolaha nui ole ae

I kona lokomaikai mai.

 

2. E komo oli mai

I kona hale nei;

Na ia la i hana’e

Kakou a hanai mai;

A ma na aina, ma na kai

E holo kona kanawai.

 

3. Na kona aloha mai

Koonei mau pomaikai,

Ma kona kihapai

Kakou e ai pu nei;

E hai na leo oli e

I kona lokomaikai mai.

 

4. Maikai ke Akua mau,

Paa kona aloha mai;

Pau e no keia ao.

Ka lani maluna’e

E koe nae a mau loa’e

Ko ia la lokomaikai mai.

            HAWAII

Hoike kula o ka Apana o Lahaina

 

Aloha no na makamaka o ke “Kuokoa.”

            Elua a’u mau la i ke @@ i ka hoike ana o na kula aupuni malalo o ka hooponopono ana o ka me Hanohano P. Nahaolelua a no kahi hope Lunakula oia o D. Kahaulelio kapulu aka, ekolu la hoike, aia ma Lanai, aole nae e hiki malaila e ike ai, oiai he moku lewa i ke kai.  Oia na kumu nana i keakea mai i ka hoo ana malaila e makaikai ai i na hana oia wahi.

            Ma ka la 15 o Iune, o ka Poalua ia, hoike ia na kula mai Kahana a Kohakuloa me ka luakini ma Kahana no, aka nae, aole i akokoa like mai i ka wa hookahi na kumu; o kahi kumukula nae o Honolua kai makaala hikiwawe mai i ka wa pono, akahi no ka hoi a lohe kahi kumu o Kahana iaia, oia ka la e uniki ai ka lakou mau kula, ua oki nee; wikiwiki ana kahi waha, “aole au i makaukau no na hana no keia la,” a pela aku.

            Ma ia hope iho, hiki ana ke Komite nana e hoike o Kahauleho a me Kiha, kumukula haole o Kaumakapili.  Aole no hoi laua i liuliu iho, hiki ae ana kahi kumu o Kahakuloa me kana mau haumana ekolu no. Ia wa, ua hoakaka o S. Anapu kumukula o Honolulu, no na mea nana e alai i ke ao ana o na keii oia kula, i ka nana aku ku maoli no i ka oiaio, no ka mea, aole ia he mea malihini ia makou no ia pilikia ana i kamailio ai.  he oiaio, he wahi hale kula akamai keia mamua, aka, i keia wa, ua emi iki, aole nae no ko kumu ia hemahema. 

            Pela no hoi kahi kumu o Kahakuloa, hoakaka no hoi i kana mau keiki, a penei: “Mai manao mai oukou i ke nui o keia mau keiki pela e nui ai ka ike, aole pela, no ka mea, ekolu makahiki i hele ai i kumakahiki a ka haole,” he oiaio noia, i ka malama iho nei o Mei kana hoomaka ana i kana kula, ma Iune no hoike.  Ma ka ike aku i keia mau haumana, he ano kanaka makua io no i ka ike aku.  I ka pau ana o keia wehewehe ana, ua hoomaka ia ka hoike ma ka heluhelu ana i ka buke na kula i hiki mai, akahi no a hiki mai ke kumu Honokohau, hookahi ka hoike ana, aka, ma ka hale kula oi ma keia papa ko Honolua mau keiki, he liilii nae na haumana. Ma ka helukakau a me ka helunaau ko Honokohau hale kula. 

            Aka, i ka hoike ia ana o na kula ma ka palapalaaina, i ka ninau ia ana o ka hale kula o na keiki o Honokohau e Kaiwi, he wahi kanaka, nolaila, penei; “ina i hoololi ia ka palapalaaina, auhea ka aoao akau,” oi noke wale aohe loaa, aka pokeokeo nae kela i ke kanaha dala i ka ohi ana, mamuli o ka ka hope lunakula ike i kamailio ai i ka Lunakula.  A o ka hale kula o Kahana, aole i ninau ia ma ka helukakau, aka, he ninau nae i hana mua ia maluna o ke kanana, na ke kumu no paha ia loaa i hana, na ka haumana paha, oia ke kanalua, ka hua nae i loaa mai i ke kumu, he kanakolukumamaono dala, e aho no ia helu kahi la. 

            He mau haiolelo mahope iho o laila, no ka hale kula o Honokohau elua keiki, aole maikai, pela no a wahi himeni ha maloohaha, o Wahinehookae ke kumu, he wahi Katolika Roma.  E ahona iki ka hale kula o Kahana he maikai na himeni o Henry Conant ke kumu, he wahi haole elemakule nawaliwali, aka, ua loaa he hana o ke aupuni.  Elua kula iaia he kanaka a he haole.  O ka pau loa ana o na hana o ke kula kuokoa, aole nae he hoomaopopo i na mea i pakake ia e ke anaina, o ke Komite wale no paha. 

            I ka la 16 ae, ua hui mai na kula, mai Ukumehame a me ko Lahaina mau kula malaila ma ka halepule o Wainee, ua piha pono loa ka hale, aka, o Naiapaakai Esq., kekahi malaila, o P. Nahaolelua a me na kumu pope.  O ke Komite o L. Aholo, Mr. Kiha, Kahaulelio.  E like no me na hana o ka la mua, pela no keia o ka nee like ana, haule no a loaa no hoi kahi, aka, me kekahi mau mea, ua oi keia la.

            O ka hope loa, o na mea i ao ia e na kumu, he mau hana lealea.  O Kamaliana no ka ole loa, aole lohe pono ka pepeia o ona mea i kamailio ia.  Aole no hoi e poina ia’u kahi keiki o ka Kalaeloa kula, uleu maoli ma ka haiolelo, ka hewa hoi ka loaa ole ia’u o ka inoa oia wahi boy.

            Nolaila, i ka pau ana o na hana, ua paipai o Naiapaakai, L. Aholo. P. Nahaolelua, Kiha.  O ka lakou mau olelo a pau, he mau olelo ao i na kumu, na makua, na keiki e makaala me ka molowa ole i na puka e emi ai ka naauao o Hawaii hou.

            Aka, i ka la 18 ua ohi na kumu i na dala, elua oi o Wahinehookae a me Kalaeloa, o ka nui malalo iho, o S. Anapu no ka haule loa ilalo he iwakaluakumamalua wale no, mai ka malama mai o Maraki ke kula ana, haule ino maoli no, manao nui keia kumu i ke kula, ike ole i kona papa luaui makuakane ma Waiehu, oia hoi kahi mau o na kino o kakou.  O na waiwai keia o ko lakou makua, hana ia e ko lakou mua ma ke ano kuai apuka, nele loa.  he keu maoli no ke aloha ole.  E wehe ana paha i ka piko la e ka hoahanau. 

MAKAIKAI

            Maui, Iune 25, 1869

 

            Ma ke kulanakauhale o Nu Olina, Louisiana, Amerika Huipuia, make iho la kekahi haole Geremania, a eia wale no kana wahi olelo hope loa no kona waiwai: "O Mrs. Roper ko'u hooilina." O ka pono nae o ka inoa o ka wahine, o Loper. Ua ae ia keia palapala hooilina e ka Aha Hookolokolo Kauoha.
            Ua lilo aku ia Generala Dix, Kuhina noho mua iho nei o Amerika Huipuia ma ke alo alii o Parisa, he iwakalua tausani dala, mamua ae o kona uku makahiki i hookaawaleia. Oia iho la ke ano o ka noho ana hanohano ma kela kulanakauhale alii o ka honua.

 

Papa ana i ka mare.

 

            Aole i makemake na Katolika Roma e hoopai ia ko lakou ekalesia i ka wanana maloko o ka Episelo o mua ia T Mokeo, ma ka hapa mua o ka mokuna eha.  Aka, heaha na hoike oiaio o keia mea?  He hoike oiaio. O kekahi o ko lakou mea kakau mea kakau buke o @ i ka hoohulihuli kai hoike mai ua like ka me he anela ia ka poe mareoleia ke hiki aku i ka lani, a ua koikoi ia hoi na mea a pau e hooikaika ana e komo iloko o na kulana kiekie loa o ka noho ana Karistianoio ana, e hoohiki ia aole e mana; a ina aole i hoohiki ia e komo lakou iloko o na hale moneka a numere paha. 

            E heluhelu i ka mea a Karesotomo (Carysostom) i hai mai ai ma ka Buke 1, aoao 231. penei: “I ka wa e noho ai ka Virgine ma ka halepule, ua noho malie loa; aole i leha iki kona mau maka i na kanaka e hoopuni ana iaia, aole oia i nana iki aku i na wahine, aole hoi i na kane, aka, i kana mea i mare ia wale no; me he mea la ia e noho koke mai ana ke ka ike maka aku iaia.  A i ka hoi ana i kona hale, ua hoolauna hou aku no oia me ia maloko o ka pule, a o kona leo wale no kana e hoolohe ai maloko o ka Palapala Hemolele.  Ua hoomanao hoi iaia, i kana mea i anoi ai, a i aloha ai; a o kela mea keia mea ana e hana ai, ua hoohalike me he malhini la, a e lilo na mea o ka honua nei iaia he mau mea ole.  Aole wale no i na maka o na kane e huna ai oia iaia iho, aka, i na hoolauna ana aku me na wahine o keia ao.  Ua malama pono ia i ke kino ma kahi mamao kupono e maluhia ai, oiai, e hoolilo ana oia iaia iho no ka uhane.  Owai la ka mea e kahaha ole nona?  Owai hoi ke hauoli ole i ka ike ana i ke ano anela iloko o ke kino wahine? Owai hoi ke aa e hookokoke aku iaia? I ka wa hea e aa ai ke kanaka e hoopa aku i keia uhane lapalapa?  A hoolele hauli na maka o na mea a pau me he puupuu gula lilelile la imua o ko lakou mau maka? A hea la e noho ai ka uhane e like me keia iloko o ke kino? a aole hoi o na kanaka e nana aku ana no ka hoolele hauli ia, aka, o na anela pu no kekahi”

            Ea, ma ka mahalo ana i keia ano o ka noho hookahi ana i lehulehu ai ka poe o na aoao elua i komo iloko o ka hoohiki noho mare ole; a ua lilo hoi keia hoohiki ana i mea hoeueu ikaika nui ia, a me ka hoao hili hewa ana i ka poe opiopio, a aole no paha e hoopauia ana.  He hookapu keia o ka aoao Ekalesia Katolika Roma i ka mare ana.

            Ma ko Geregorio hookapu ana i ka mare kekahi kumu e maopopo lea ai, aia maloko o kona hoakaka ana i ke ano ka poolelo, “He nui ka poe i kaheaia, he kakaikahi nae ka poe i kohoia.”  Ua hoike mai la oia ma ke ano kaumaha i ka haule ana o kekahi makuahine hoahanau ona i kekahi virgini i hoolaaia, a o kona hewa i haule ai oia ka mare ana i ke kane. 

            Aole i hooia mai ka olelo wanana o ka Episetole a Paulo ia Timokeo no na mea i kamailio ia malaila, e hookapu ia ana ka mare no na mea a pau; pela hoi aole i olelo ia e papa ia ana na ano ai a pau.  Ua lawa ko ka Ekalesia Roma papa ana i ka mare i na kahunapule a me ka poe Virigini i hoolaaia. 

            Ma ka halawai kuka alua o na Bihopa ma Kataga (Carthage,) ua papaia ka mare no na lunakahiko a me na diakona, a o na mea a pau e malama ana i na oihana ekalesia (Sacraments) he mau tausani hoi ka poe i hoolohe, a he mau haneri ka poe i hookaawale i ko lakou mauu wahine mare, a pela i kue ai lakou i ke kauoha a ka Palapala Hemolele, i olelo mai ai: “O ka mea a ke Akua i hoohui ai, mai hookaawale ae ke kanaka ia.”  Aole wale no hoi o ko lakou hookaawale ana i ka berita mare kekahi, aka, ua haalele pu lakou i ka lakou mau keiki; a o keia mau lawehala ana o lakou i na kauoha a ke Akua, ua mahalo io ia e ka ekalesia, he mau hana ku i ka haipule io.

            I mai la kekahi mea kakau o ka aoao katolika Roma, penei: “O kekahi o na manao kiekie o ka ekalesia Katolika, oia kona hookaulana ana i ka haumia ole ana o ke kino.  He mea mahaloia ka mare maemae, aka, oi ae ka maikai o ka noho puupaa ana, he molia ana ia i na lealea o keia ao, no ka maemae o ka uhane, a he lanakila ana hoi o ka ouli o ka pono, maluna o ke ano kino maoli.  Mamuli o ka oiaio o keia mau oihana i ikeia ai, aole no he mea kupanaha ka hoikeia ana mai ma o na kahuna la e hana ana i ka oihana a ka haku, na mea pohihihi hoi o ka Eukarina.  Mai ka wa mai o na lunaolelo, he mea mau iloko o ka ekalesia no na Bihopa, na kahuna a me na diakona, ka haalele loa i ka olioli o ka mare, i ka wa o ko lakou hoolaa ana, a hoolilo loa ma na hana o ka lakou oihana iho.”

            Hoakaka lea mai la o Epepanio ia kakou ma na kanawai o ka ekalesia, i ke kauohaia ana mai o ka noho mare ole ia; a ma ia mea la, ua haalele wale ia keia kauoha, a he kina hoi keia no ka ekalesia. 

            Ua kauoha mai la ka Ahaolelo o Elevira (Elvira) i na Bihopa a pau, na luna ekalesia, na diakona a me na hope diakona e hookaawale ia lakou mai ka lakou mau wahine aku, malalo o ke kanawai oki mare mai ke kahuna pule aku. 

            Ma ka Ahaolelo o Toura (Tours) i ka makahiki 566 ua hoopukaia ke kanawa e kue ana i na Moneka i mareia a me na nunera.  E hoike ana i ko lakou hookaawaleia mai ka ekalesia aku, a oki ia hoi ko lakou mare ana.

            Iloko o ka Ahaolelo o ka makahiki 1074 ma Roma, ua kauohaia oiai na kahunapule a pau i mareia a me ka poe a pau i pili aku i ua mau kahunapule la i mare ia a hoolohe i ka lakou pule, a i oleia, e hele kino ae ma kekahi halwai pule i hooholoia e lakou, e oki ia lakou mai ka ekalesia aku.

            He hana ma anei ko kekahi no ka papaia o ka mare e ka ekalesia Roma? a i oleia, o kana ao ana ma kela ano, aia ma ka aoao kue mai i ke ao ana a ka Baibala? Eia ka ka Baibala 1 Timokeo 3:2 ma ke Dae (Davay) Unuhina.  “He mea pono i ka Bihopa e noho hala ole e kane na ka wahine hookahi.” Eia hou. T@o 1:5-6. “No keia kumu i waiho aku ai au ia oe ma Kerete. nau e hooponopono aku  i na mea hemahema.  a e hoonoho hoi i na kahuna iloko o keia kulanakauhale e like me ka’u kauoha ia oe; ina i hala ole kekahi, he kane hoi a ka wahine hookahi, he mau keiki manaoio kana, aole i oleloia, he uhauha, aole hoi he kalohe.”

 

No ke kula kula kuokoa ma Pololu, Kohala Akau, Hawaii.

 

I KE KUOKOA; Aloha oe:

            Ua hui iho nei na makua mea keiki o Pololu a me Honokane, a ua lawe ae nei i ua kula la a paa ma ko lakou lima i keia manawa, a ua hooholo ka hapa nui o na mea keiki o S. P. Naihe ke kumukula kuokoa.  A ua kapae loa ia aku o Kamaka ke kumukula aupuni, no ka makemake ole o na makua iaia. 

            A penei na mea i hooholoia; ua kohoia o H. Mos. Kaneakala i Peresidena no ua kula la, hooholoia, J.W. Nalii ka Lunakula. J.W. Kaia, D. Kapihenui. J. Mokuilima, oia ke Komite noonoo i na mea e pono ai o ke kula kuokoa iwaena o na makua mea keiki.

            Hooholoia. He hapalua ka kela makua keia makua i ka hapaha makahiki, makahiki okoa elua dala, koe nae ke aloha o na makua aole i paniia, ke ike lakou ua holo ka ike a me ka naauao o ka lakou mau keiki. 

            Hooholoia. Ekolu malama alaila hoike.

            Hooholoia.  Aole e kokua kekahi makua i kana keiki ke kalohe maloko o ka hale kula, pono no i ke kumu ke hoopai. Oia iho kahi nu hou o ka aina ehu kai o Pololu. 

H. MOS. KANEAKALA.

Kahaakea P., K.A., Haw. Iulai 14, 1869.

            [Ua olioli makou i ka ike ana iho, ua lawe ae na makua mea keiki o keia wahi maluna ae iloko o ko lakou lima ka hoonoho aku i kumukula na lakou i makemake ai, a o ke kumukula a ka Lunakula i ae a hoonoho aku, ua kapae loa ia ae mawaho no kekahi mau kumu a na makua i makemake ole ai, aka, mai oi loa aku nae ka pono i na i haiia mai ma keia palapala na kumu o ko lakou lawe ana i na keiki mai ke kumukula aupuni mai.  Hookahi a makou olelo i koe, mai kuemi i hope e hele imua a lanakila.

L.H.]

 

Ka Hoomana akua e!

E KA NUPEPA KUOKOA; ALOHA OE:

            E oluolu oe e kaana pu iho i ko kaua mau hoa heluhelu nupepa, mai ka puka ana a ka la i Haehae a ke ka poo ana a ka la i Lehua a pulelo wale aku ma Nuuhiva, manuwahi mai o Maikonisia.

            Eia ma Kalepolepo Kula Maui, he hoomana akua e, oia hoi o Kahele ke kahuna malama i neia akua, o ka inoa o ua akua la o Peniela—Penikia, oia ka inoa o keia hoomana akua e!

            O ka oihana akamai a ike a keia akua e ao nei i kana poe haumana, na kane a me na wahine a me na poe opiopio, o ka hoikeike ma ke koho ana a me ka lalau pololei ana i kahi i waihoia ai kekahi iliili me he no-a la ke ano, oiai eono papale i hoohuliia ke alo ilalo, a iloko olaila e waiho ai keia pohaku ma ke ano e o ka huna ana, aka, he lehulehu wale nae kahi e huna ai, o ka paia hale kekahi a me kekahi mea e ae. 

            Alaila koho ka haumana me ka pololei loa o ka mea loa oia ka hauma oi o ka ike a e akamai ana oia ma ka lapaau ana a me na oihana kulana me na hana akamai nui wale.  Eia kekahi oihana, o ka pepa kalapu, a kii keaka a pela aku, ua huliia ka palapala ilalo o ka mea akamai ma ka lalau ana he mea akamai no ia.  O ke aniani malaila kekahi ike, a ma na moe uhane o ka po kekahi haawina o ka ike, aole pau ia’u i ka helu aku i na oihana ike a keia mau akua, oiai wahi a Lono ka luna Ekalesia o Kalepolepo, ua hai pau mai oia i ka poe akamai a me ka poe akamai ole o ka lalau ana.  eia na mea oi o ke akamai loa, o Moanale k. me Kaimu w. oia na oi o ka ike launa ole ma keia mau hailona o Kamakahiki a me Pulekai a me Kuaole wahine a Lono, o ua Lono la no hoi ua emi iho lakou, ua lalau ka lalau ana i ka mea i hailonaia ia lakou.

            Eia kekahi, o ka hoahaaina ka mea nui a keia poe akua, pakahi na moa, he moa wahine wale no aole moa-kane, a pau ia, he moa-kane aole moa wahine, a pau ia pakahi ka puaa liilii, pela mau e hoahaaina ai, a pela mau aku a ua hala aku he mau A.D.

            A i neia mau la a’u e ulele nei ma keia pepa, he ahaaina nui mai ka Poalima ka ai ana a hiki i neia la Poalua alaila pau he halawai kula ike ka hana mau, elua nae mea nui ma keia halawai ike, o Kahele ke kahu akua o Penikia me Peniela, o Lono hoi ka luna nui o keia mau hale luakini hoomana Karistiano, ua hui pu aku kona hoomana me ka Kahele hoomana, oia hoi a kau ka la makai, o ka hora eha paha ia, oia ka wa e kakahe nui ai na kane a me na wahine, ia wa e hana ai neia mau oihana maluna i haiia aku la, a kokoke e wehe ke alaula alaila pau keia hui ana ma ka hale o Polu me Naehae e pili pu la me ko Lono hale, oia ka luakini o keia akua, oiai wahi a kekahi haumana i ao ia e Kahele, ua hai mai oia o ka Lono aoao ua pio maloko o keia luakini, ua huliamahi lakou ma keia halawai i ka po a kokoke e ao, pela mau e hana nei, o ka hookamani wa e iho no keia a Lono e hana nei i ka la Sabati, aole no nae he hana oiaio he palaueka wale no, oia ko Lono manao i keia akua hou me kona ohana a pau.  Eia wale no ka poe kupaa ma ko kakou hoomana o Iesu Kristio o kahi Kumukula D.H.L Hakoole me kana wahine, me na keiki a John Hakake me kana me kona lede o Kaaikauia w. me Kalawaia, me ka hoole o ka hapa nui, eia ma ko Kahele hoomana ke hana mau nei kela kanaka a me Lono.

            E o’u mau hoa heluhelu nupepa e nana pu ae kakou i keia Puuku nui ohana, ke alakai poaeae ia nei a ke hoopili nei iaia iho me na hoomaloka, auwe! aloha ino keia kulanakauhale i ka puni wale i keia hoomana me ka helei mua ole i na maka a ike aku ia Kaona ka mea malama i ka hoomana Halelu o kona hope he hope awahia a ua ukuia kona hua he 16 makahiki a he 10 a he 5 a pela aku. 

            A pela paha auanei keia, aka, ua ohi mua no keia hoomana i kona hua, oia ka lilo ana o na haumana i ka moe manuahi a noho kapae hoi, he nui wale ia poe haumana ma keia hoomana, o Moanale kai pepehi i kana wahine no ka lilo ia hai a pela no hoi o Uilama pepehia kana kapae no ka lilo ia hai. Auwe! Aloha ino!!

            O ka hope keia o ka makua malama ole i kana mau keiki, pela ka Puaku aole malama pono i na ekalesia, ua moe aku ua moe mai pela mau ma keia apana.  E auhea na kumu o Makawao, e hoopau ia Lono a e lilo ka malama ekalesia ia Kiko ka mea malama pono i na hipa, o Hakuole no kona lua ka mea hoolana manao o Keokea-uka, o Kiko eia ma Kalepolepo me Kaluaihakoko, ke hoala nei oia i ka halawai oiaio, o Lono hoi he halawa hoomana ano e.  E ka Ahahui Euanelio o Maui, e oki mai oukou ia Makawao a kaawale mai o Kula i kumu hou i mea alakai pono i na hipa, aole o ka noho ana penei ka malama ole o ka luna, a hele hewa a alakai pono ole hoi ke kahunapule a haule pu keia mau alakai i ka lua hookahi, pau pu aku me na hoahanau.  Ealu ae kakou e na ekalesia e pule no keia apana. Ealu ka pule ia Hakalau, me ke aloha ia kakou hookanaka, o kipa hewa ke aloha i ka holoholona apiki. Aloha oukou. KAMAAINA.

Kalepolepo, Kula, Maui, Iulai 15, 1869

            [Ke kali nei makou e ike hou i ka oiaio o keia, mai na peni mai a kekahi poe e ae o ia wahi, aka, ina he imihala na ka mea kakau mai, alaila, maluna no ona iho ia hewa L.H.]

 

Hoike kula o ka apana o Hana.

I KE KUOKOA; ALOHA OE:

            Ma ka lokomaikai o Mr. Unna Esq., a me kona hope ka Lunakula, ua hookauwa ia kekahi komite e makaikai, i ka ike a me ka ole o na opio o keia apana, i ke poho a me ka ole o na dala o ke aupuni i na Kumukula. 

            Ma ka Poakolu la 23 o Iune, hoomaka ka hoike o na kula eha o Koolau, i huiia ma kahi hookahi, oia hoi o Keanae.  O na haumana i hiki mai he 94, penei i loaa ai, no ke kala o Nahiku, he 20 haumana, o T. Hoomaha ke kumu.  No Wailua, he 18 haumana, o M. Kapali ke kumu. No Keanae, he 38 haumana, o T. Hoomaha ke kumu, alua kula i malamaia eia.  (T.H.) No Kaloa 16 haumana, o S. Hukilani ke kumu. Huina pau o na haumana mai ka poe i hiki mai a ka poe i koe aku he 100.

            Ma ka nana ana i keia hoike, ua loaa na mea e mahalo ai ka lehulehu mai o a o i hiki mai.  1 O ka maluhia o na haumana a pau, aole walaau, aole hoi he holoholo io ia nei. 2 O ka makaukau ma na buke i ao ia.  3 O ka makaala ma ka himeni ana. 4 O ka hana hooikaika kino o ke kula o Keanae.  5 O ka nui o na mea ai a na opio i hoomakaukau ai no na makaikai a me na haumana o na kula o kahi e mai. 

            Iloko o keia la hoike, ua nui ka mahalo o na makua a me na komite no ka makaukau ma na mea i ao ia, me he mea la nae, o ka mea pookela o na kula, oia ke kula o Keanae, me ka manao no nae, na ka lehulehu no i akoakoa me ke komite e wae, a nana no lakou iho i ke kula oi o ka makaukau.  Aka hoi, aole au i hewa e hai aku me ka hookamani ole.  A malia paha, ua like no pela ka manao o ka lehulehu a me ke komite, a i na ua like ole, alaila, e hui ka like ole me ka mea uuku, o ka like no ia me ka mea nui.

            Poaha, Iune 25.  Ua hoikeia na kula ponoi o Hana elima, 4 kula keikikane, 1 kula kaikamahine. No kekahi pilikia, nolaila, ua hiki ole aku au e nana i ka hoike ana o keia mau kula. Aka nae, ua loheia mai, mai ka waha mai o kekahi o na komite, ua kaulike ka ike o na kula. 

O ke kula o Honokalani o Mr. L.K. kamakea ke kumu, aneane kanalima paha haumana. O ke kula o Wananalua he 60 haumana, o D.S. Kahookano ke kumu.  O ke kula o Puuiki, o P. Kamaka ke kumu, aneane 40 haumana o ke kula kaikamahine ilaila, he 20 a oi haumana o Mrs. Ulihala ke kumu.  Nolaila, ke noiia aku nei ka lehulehu i ike ia la hoike, e wae a e nana i ke kula oi, aka, aia ke kula o Haou, a Mr. M. P. Peenahele ke kumu, he 40 a oi haumana, aka, na ke komite no e hai mai i ke kula oi o ka hoike ana.  

 Poaha, Iune 29. Ua hoikeia na kula ekolu o Kaupo maui. O ke kula o Mokulau, he 50 haumana. o J.N. Kealoha ke kumu. Kula o Puuomaiai he 72 haumana o P. Kamai ke kumu. Kula o Nuu he 20 a oi haumana, o Mr. Kiha ke kumu.

Ma keia hoike ana, ua ike keia mau maka i na kuia oi o ka makaukau. O ke kula o Mokulau, akahi no ia a pii ae ma ke ano naauao io maoli a me he mea la e oniuniu aku ana ia kula ma keia hope aku, ma ke alakai mikioi ana a ke kumu. O keia paha ke kula oi o ka makaukau ma ka He unaau a me ka Helukamalii.  A o ke kula o Panomai-ai oia ka lua, aka nae, o ka mea a’u i mahalo loa ai ma keia kula, o ka nui o na haumana, aneane pau loa i ka heluhelu.  A o ke kula o Nuu, ua makaukau no ma na mea i ao ia, oiai e pii ae ana. 

Poalima, Iune 30. Ma keia la, ua hoikeia na kula o Kipahulu, o ke kala o Alae, o Mr. Makaula ke kumu, aneane 30 haumana a me ke kula o D. Kahaomoku, he 50 haumana kula o Maulili.  Ma ua ia ia hoike nei i nanaia’i ka makaukau o na opio o Kipahulu ma na palapala i ao ia, ua ku i ka naauao maoli.  Maanei au i ike ai i na haumana opio, ma ka umi a oi makahiki, he mau keikikane, a he mau kaikamahine, ua puni pono ka Heluaau, ka Helukamalii, a ua aoia i ka Hulimanawa ana ma ka wati, ma ka manawa o ka Palapala-aina, a i na paha e manao ana ka hui e hele ae e haawi ninau, alaila, e pono no e malama mua i wahi kaula punuku no ka nuku.  A ma na mea i ao ia no ke kula o Makaula, ua makaukau maoli, aka, aole au e poina i ka nui o ka leo o na haumana i ka heluhelu buke ana, me ke akaka maoli.  O ka la hoike hope keia o keia apana.  A maanei e ike auanei kakou i ka olelo hooholo a ke komite, e like me ka makaikai auwana wale, me ka olelo mai no, ina i hoopiiia mai kahi keiki i loko o kana aha, alaila e hana no ia, a ina ka ka hewa i ke keiki e hoopai no e like me ke kanawai.

ke hele mau nei no oia i na hoike hapaha o keia apana, me he Lunakula la, e like me ka olelo a ke kanawai. O ka Lunakula o keia apana o Mr. A. Uuna Esq. he mea kupono loa ia no keia hana nui, me he mea la, he makua Misionari oiaio, kona hoonoho ana i na kumu kupono no na kula.  A no ia hana, ke liuliu nei o hana, ua loaa na ume nana e hapai ae i na kula la o ke aupuni.  Nolaila au i hoomanao ai i keia wahi lalani olelo, “O oe no ka oi o Maui Hikina.” Maanei, ke noi ia’ku nei ka Lunahooponopono o ke “Kuokoa” e oluolu e hookomo iho i keia ma kahi kaawale o ko kakou nupepa me ka manao iho o ka moolelo pololei keia o ka hoike kula o keia apana.  Aloha oukou a pau. T. H. PELENETEKINEKI

Koolau, Maui, Iulai 27 1869

 

Ua hoouna mai ka poe waiwai o na mokuaina Hikina o Amerika Huipuia, i ke kulanakauhale o Kapalakiko, he eha miliona dala, a o ko lakou hele mai koe e hahai ma ia mau kapuai, e imi i kahi e loaa mai ai ka puka o ia mau dala.

 

NA BUKE
HOOLAHAIA E KA PAPA HAWAII

 

Baibala Hemolele Nui ili eula nani me na kuhikuhi ma na a ao.....$12 00
"            " Nui ili eleele kaekae wai gula.....5 00
"            " uuku iki ihi " ".....8 00
"            " Pananaiki iho ili eleele.....4.00
Kauoha Hou ili gula nani me na kuhikuhi.....3.00
"             " eleele kaekae wai gula.....1.00
"             "  " ......75
Kauoha Hou Hapa Haole.....75
Lira Hawaii 1848 me ke kanawai......25
"       " 1855.....25
Moolelo Ekalesia.....50
Haiao ili lahiahi.....10
Hele Malihini ana.....25
No ko ke Akua ano......25
Lira Kamalii......25
Hoike Palapala Hemolele.....25
Moolelo o Heneri Opukahaia.....25
Hoike Akua.....25
Weheweheia.....25
Ninau Hoike ili manoanoa.....25
"         "          " lahilahi....10
Kumumua Kula Sabati.....10
Buke Lawe Lima.....10
He Buke no ka Pope.....10
Ui Kula Sabati Helu 3.....25
"    "       "         "      4......25
"    "       "         "      5......25
Buke Euanelio a Ioane.....10
Himeni            .....1.00
Himeni Ili nani.....1.75
Na Kauoha Hou Pakeke
Ili Gula nani.....1.50
Ili eleele kaekae nani......50
Ili eleele......35
Kauoha Hou Pakeke me na Halelu
Ili Gula nani.....1.75
Ili eleele kaekae wai gula.....50
Ili eleele......50
Na Halelu Pakeke
Ili Gula nani.....50
Ili eleele kaekae wai gula......30
Ili eleele.....20
Ka Hae Hoonani (Buke Mele)......25
Buke Wehewehe Huaolelo Baibala.....2.00
            "              "    "  Ili nani.....3.00
Eia na buke haawi wale
Palapala Liilii--
            Helu 4--Makemake anei oe i ke ola
            Helu 6--E hele i o Kristo la.
            Helu 7--Ka hoi ana mai o ke Keiki Uhauha
            Helu 11--No ka hoohiki wahahee i ke Akua
            Helu 16--Ka Kehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a ma ka Bapetiso ana.
            Helu 17--Mai hana ino i na holoholona
            Helu 18--No ka mahi ana, kuai ana a me ka inu ana i ka Awa.
Ka Davida Malo Kumumanao.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.
L.H. KULIKA
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Pae Aina.

 

MEA HOU!

Hookahi Tausana Dala Makana

I HOOHOIHOI IA AI.

KA MEA HOOMAU

HANA KULOKO HAWAII NEI.

$1,000!!

Ma keia mea, ke haawi nei no i Hookahi Tausani Dala, he mau aku uku kaulele e hoohoihoi ai i ka mahiai ia ana o ka PULUPULU SI AILANA ma keia Pae Aina  Penei ke ano:

1- I ke kanaka oia @ i oi ke kanu ana i ka Pulupulu Si Ailana iloko o ka makahiki 1869 a i loaa hoi na @ Pulupulu, aole i emi iho malalo o 28,000 paona, me ka hua no, a e haawi no au i ka uku kaulele. 

ELIMA HANERI DALA MA KE GULA!

($500.00!)

2 - I ke kanaka maoli a haole paha, ka lua hoi o na mea i hooulu nui i ka Pulupulu Si Ailana iloko o ka makahiki 1869, i i emi ole iho malalo o 21,080 paona, me ka hua no - E haawi no au i uku kaulele,

EKOLU HANERI DALA MA KE GULA:

($300.00!)

            3 - I ke kanaka maoli a haole paha, ke koho hoi o na mea hooulu nui i ka Pulupulu Si Ailana iloko o ka makahiki 1863 i emi ole iho malalo o 13,000 me ka hua no-E haawi no au uku kaulele. 

ELUA HANERI DALA MA KE GULA

($200.00!)

            O na kumu nui wale no i haawiia ai keia mau makana maluna, a i wehe akea ia ai hoi i na mea a pau, no ka Pulupulu wale no i hooulu ia ma Hawaii nei, - A no ka Pulupulu Si Ailana hoi ka makana e haawiia ai i a e kuai hoopaki la no e ka mea nona ka inoa malalo nei me ke Kumukuai Kiekie.  O ka manao nui o ka mea nana e haawi nei na uku kaulele, i mea e mahiai p@ ia ai a ulu ka Pulupulu o ka makahiki 1860 - Aole e kuai ia kekahi hapa @ me ka poe e ae.

            Ina he ano kanalua, e ninau ponoi mai no i ka oiaio.

            E waihoia keia uku makana a hiki i ka la 31 o Dek. 1869 oia ka wa e weheia ai. (550 5t) H.M.WINI