Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 27, 3 July 1869 — Page 1
This text was transcribed by: | Debra Chong |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE VIII. HELU 27. HONOLULU, IULAI 3, 1869. NA HELU A PAU 396.
KA NUPEPA KUOKOA,
@
I keia Poaono keia Poaono.
$2.00
No na mahina he Umikumamalua!
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.
@
“KA NUPEPA KUOKOA.”
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.
@
Ka Nupepa Kuokoa.
Na Hunahuna o ka Moolelo Hawaii.
I ka wa i hapai hou ai kekahi o na makua o ua mau keiki nei, e ao ana i ua keiki muli nei a laua, no ka mea, ua ike aku la ia i kahi i waiho ai o kona kaikuaana make, no ka lawe ana i ka mea pono ole, nolaila, e hoonaauao oe ia oe iho.
I aku hoi ua keiki muli nei, Kupanaha maoli no hoi ka olua hoihoi ana ia’u e noho ma ke alo alii, kahi no hoi i make mai nei o ko’u kaikuaana ; a pela no paha auanei hoi au ke nohe aku ilaila .
Makuahine—Ae, pela io no, ke malama pono ole oe i ka maua mau kauoha ana, no ka mea, ua make no kou kaikuaana, no ka malama ole i na mea a pau a maua i ao aku ai iaia, e like me oe e ao ia aku nei. Pela no ua poe makuakane la ou e noho mai la i ke alo alii, aole no lakou i hele wale mamuli o ko lakou manao iho, aka, ma na kauoha no a na makua o makou, a pelo no maua ia oe, no ka mea, aohe au uku i ka poe nona ka hale a kaua e noho nei, nolaila, ma ko loaa aua ae nei ia’u me ko makuakane, aole oe na maua, oia nae hoi, ua loaa oe na maua he keikikane mai ko maua mau puhaka, a ua ike maua ua makaukau oe i ka malama ia oe iho, ma ko hoolohe ana mai i ka maua mau kauoha, au hoi e hana mai nei imua o maua. Nolaila, ua hoolilo aku nei au ia oe na kuu kaikunane, a nana no e hoonoho ia oe i kela a me keia alii ana i makemake ai e hoonoho ia oe, a malaila wale no oe e hoolohe ai. Pela no i lilo ai ou makua i poe imi hale, mai ka wa ilihune a waiwai wale. Ua hoomanawanui ia no hoi e lakou ka ilihune a me na pilikia he nui wale i ili mai maluna o lakou. Pela no hoi auanei oe, ke hoolohe nae oe i ka maua e ao aku nei, a me ka kuu kaikunane hoi, nona mai ka inoa au e o la.
A no keia mau olelo a ka makuahine, ike iho la hoi ua keiki nei ua paa loa ka makemake o kona makuahine, e hoonoho iaia ma kea lo alii, aka, aole nae ia i pane hou aku, a o ka hoolohe wale aku no ka mea pono iaia.
A hala paha he mau la ma ia hope iho, ua hiki mai kekahi mai kekahi mai Kukuilolo, no Waialua, he kaikamahine na ua makuahine nei, o Kalaikane ka inoa, ua kapa ia i ka inoa o ua makuahine nei, e kona mau makua, no ka mea, me he ane pili hanauua la iaia, a ua noho a kane aku paha ia ma ia aina, a ua loaa iaia elua keikikane a hookahi kaikamahine, o Kaleimakalii, o Papa kekahi keiki ana, i kapaia no paha ma ua inoa nei; a pela no ka lua o kana keikikane, o Kekoena, he mau inoa ano pili no paha i ua mau kaikunane nei ona, he koena ai a i-a paha a pela i kapaia ai ia inoa o “Kekoena.” A pela no paha o Kaleimakalii—ua manao kekahi, ua kapaia ia inoa ma ua lei la no i make ai o Maoloha.
A he mau kamailio ka laua no na ano mahiai o na keiki laua. Hahai mua mai ko Kukuilolo, i ka mahiai o kana keiki hiapo, oia o Papa, a oia wale ae. A ua mahalo ae kekahi ia hana i hahai ia mai e kekahi o laua : a manao ae no i ke ola o ka wa elemakule o ka makuakane, a pela no hoi i ka luahine o ka makuahine. A pela aku a pela mai laua e kamailio ai no keiki a laua e like me ka laua ike. A he mea nui ka hauoli o laua ma ia kamailio ana, a no ka mea, ua ikeia ke ano maalea o ka laua mau keiki e laua a me kekahi poe e ae. A o keia mau ano a laua e olelo nei no ka laua mau keiki, oia no ka hoomakaukau ana o ka manaolana no ka laua mau keiki, e pono ai ke noho aku i ke alo alii, i like ai paha me ka makemake o kekahi o laua i olelo mua ia ae nei e kakou, a pela no hoi paha kakau e ike ai, he mau mea pilialo alii no lakou a pau. A eia no hoi, o ua mea la mai Kukuilolo mai, he mamo no e pili ana ia Keawekuikaai, ka mea nona ke kapu i oleloia, e noho kane a e hele ka wahine.
PILIKIA HOU UA OHANA NEI.
Ia makahiki no paha e pau ana, ua manaoia kekahi keiki a ua Papa nei, oia hoi o Kalakua kona inoa, ua manaoia, ua hume pu i ka malo o ke’Lii, no ka mea, oiai ua Kalakua nei e lawe ana i na mea a pau e pili ana i ko ke’Lii mau mea, oia hoi ke kahili, moena a ipu-kuha paha, i ka wa e hele ana ua alii nei ma ke alo alii, ma kahi hoi ana e makemake ai e hele a hoi mai paha. A ma ia haele pu ana o laua e like me ka mea mau, ua ane ano like loa na malo a laua e hume ana ma ko laua mau hope. A i ka wa o laua i hoi mai ai a hiki ma ka hale o ua ‘Lii nei, ua kii kokeia mai la ua Kalakua nei a hoonohoia aku la ma kahi mehameha, a ua imi nui ia ka oiaio o ia hoohuoi ana loihi wale.
Ia wa no h@i, ua haalele iho ke’Lii a me na’lii a aialo hoi ia Honolulu, a holo aku la ma na waa a pae i Waianae, a o ka hooilina Moi, mauka mai ia me Papa ma, a moe ana ma Kumelewai, no Ewa, mai Honolulu mai. Mamua nae o ka hiki ana mai o ia huakai a moe ilaiala, ua hoouna mua ia ua keiki nei i na hoaaina o ko lakou aina, no na lako i-a, ilio, ai a me na mea aahu e pono ai ia huakai. A pela i lako mua ai ia mau mea a pau loa, mai Waipio-uka a hala i kai, a ua lawa maikai ka huakai o ka moe ana o ke’lii opio malaiala ; a pela no ka ike ana o ua keiki nei me ke’lii opio a me ka inoa hoi ona oia o Papa. Hookahi no po o ka moe ana ilaila, a moe hou aku la ua huakai nei ma kela aoao o Pohakea malaila aku. A pela na makua a me na keiki a pau a laua i haele aku ai me ia huakai a moe maluna aku o Kunia, ma keia aoao o Pohakea A no ka mea, ua kukala ia keia huakai ma Waianae, e puhiia i ke ahi ua ohana nei, na makua a me na keiki pu no keia hewa a Kalakua i hana’i. Ua hele akoakoa ae ia huakai ano pio a moe ma Lualualei, he loko ia, aia i ke kula wale iho no, a malaila i hoomoana ai ia po, a ao ae, hiki aku ma ka aoao hema o Kanepuniu, a malaila i hoomoana hou ai a hala ewau la, e kakali ana o ka hiki hou mai o ke kukala hou o ka make a me ke puhiia i ke ahi o ka poe lawehala, oiai hookahi mea nana i hana ka hewa, pau pu ke ka ohana.
A i ka hala ana o ua mau la la, puka mai la ka olelo kukala ma o Kaulainamoku la, mai ke’iii mai, aohe make, aole ka i hume pu ke’lii i ka malo me Kalakua. Pela ka hookuuia ana o ka ohana a Luluka i ka make mainoino. A no ia mea, ua kapa ae kekahi o lakou i na keiki i loaa ia lakou mahope mai, o Lualualei ka inoa.
Pela no ka hoi ka pilikia mua ana ma Hilo i ka Puana nei a ma ia hope mai paha, pela ka olelo ia. Aole nae hoi he make o ia pilikia, aka nae, ua pau loa i ka lawe ia na pono lawelawe pili kino, ukana, aipuupuu, a pau ia Uluhaha. A o ke kumu nae o ia pilikia, ua oleloia, e hooipoipo ana me Kanahoahoa ua Kamehameha nei. A ma kekahi ahiahi i manaoia e halawai ai ke’Lii me ke’kua, he hale Hiiaka, he mau hale elua ia no ke’kua kane a me ke’kua wahine, ua manao ke’lii e hele ana ia ma ia halawai, nolaila, na laweia ke’kua Kalaipahoa, (Kaneikaulanaula nae ka inoa maoli) ma ka hale o ke’kua kane. A ma ka pau ana nae o ia hana, ua hoi aku la ua Kamehameha nei ia po me i ala, (me he la me ka mea paha i haiia ae nei ka inoa maluna) a o ua akua nei a me ke kahu nana ia mea i lawe ae, ua ike nae ia i kela ano. A iaia e hoihoi aua ia mea i ka hale moe o ke@a, aia no hoi o Kaahumanu a me Kaheiheimalia ma ka hale, e kali mai ana o ka noi aku o ke’lii. Ma ka @ ana mai nae a laua i ua kahu akua nei, e pane aku ana hoi keia, “Aia i olo i olo wale laua—la.” A no keia pane ana mai a ia la, pela keia mele a hula paha a ua mau A@wahine nei i haku ai, penei:
“O Kaneikaulanaula ke aloha—la,
I ka lele wale mai no aohe kahu—la,
Aia i olo, i olo wale laua—la,
I ke alo kapo wahie a Puanui—la,
Nui ko aloha, maka hi-o iaia—la.”
I kalaha loa ana ae o ua mele nei a laua i haku ai mamua o ko ke’lii hoi ana mai ia po, a oiai e mele ana a e hula ana paha ua mau ahi wahine nei ia mea a laua i haku ai, aka, na ia la mai nae paha ka laua kumu mele, a oia no hoi paha ke kumu i pii loa ae ai o ko laua nei mau wahi kai a hala loa ae maluna o kuapa o ko laua mau loko puuwai, no ko ia la nalo ana aku ma kahi e. I ka hoi ana mai o ke’lii, a ike ia laua e haa ana, ua ninau koke oia i ke ano o ka laua mea e u hana ana, a i ka mea hoi nona ke kaona i loaa ai ka laua haku ana, aka, ua huna nae ua mau alii nei i ko laua mea i mahui ai.
Aka, mamuli nae o ka ninaninau pinepine ana a Kamehameha, ua kuhi koke ae ua mau alii wahine nei i kahi keiki e hiamoe ana, me ko ia la lohe ole hoi i ka lakou mau kamailio mua ana. A o ua wahi keiki nei e moe ana, o Kalapauahiole ka inoa, he mea paa ipu-kuha no ua alii nei, o ka pii holomoku koke mai la no ia o kona wahi kai (Kamehameha) a hala loa ana i ke one pohuehue maloo. A no ka mea hoi, ua pili ua wahi keiki la i ua mau alii nei a me ua ohana nei a Luluka.
A no ka maikai maoli o ka Hoomakau (makuakane o Kaopua ma) hoike ana i na ukaua a pau loa imua o ke’lii a me Uluhaha, ua koe hou ia mau mea a pau ia Papa @.
E na hoa hoi e, e nana ae kakou i nei apa o ka wa kahiko; o ke’lii ka i hele hewa, e ili ana ka ia hewa maluna o ka mea hewa ole. Aka nae hoi paha, me he la ua maopopo no ma ko ke’lii lunaikehala iloko ona kana hana, ua hewa io no oia, a he pono la hoi iaia ke mihi ae imua o laua la, i pokole ai hoi a nalo koke iho. Aka nae hoi paha, e like me ka olelo, “O kea hi, aole ia e i mai ana ua ana;” pela no paha ka mea waiwai nui, aole ia e i ae, “Ua pau kuu makemake.” A pela no paha na kuko i umi ole ia e kakou, ua nu mau no ia iloko a hiki i ka hoopukaamaka ana.
E pono paha e na hoa, e nana iho kakou i ke mele Kalaimamahu kona kaikaina; a penei i hakuaia ai:
O Puna umu ahi lehua a ka wahine,
Umu lehua kauwewe hinano,
Ke a puoko la no i Huia, hui la, hui la,
Hu ka hala ka ka ohia ku kapakahi,
Moku pawa iho la ka pahoehoe,
Ka la wela o ka lama i ka uwahi,
Ka papaku moena ka wahine,
Ua hala ka he a kai o Malama,
--Ua pa—u—
E kala Puna i pau ai i ke’kua.
O ke’kua ai hana ino ia Puna,
Ka i no ua ana i ka lae laau,
Ua pau la ke aho i ka nui nahele,
Kii aku la kalohe ia Kona,
E hua powa ana i ka maile.
Me he lamaku la ke poo o Hainoa,
Ka malalamalama ka puu o Huehue,
A makaihuwaa na pae mauna.
E ai hapaihapai ana i ka pohaku,
E nahu makaniho ana i ke a,
I moku, moku la, moku e,
Moku ae la na lae o Kapulau,
--Ua e—ha—
Haalele aku la ka huakai alii ia Waianae a hoi mai la i Honolulu me ka maluhia, e like no me ka maluhia o ke hele ana aku.
Ma la hope iho, ua hoomaalo ka makuahine i ka laua keiki ma Honolulu, a o ka hea paha ia o kona maalo ana ma laila, o Kaoaopa ko lakou wahi, a malaila no hoi kahi i noho ai o ko lakou ohana okoa a pau. A o ka hoomaalo mua ana no ia iaia i kona wa uuku ma Kawehewehe i Waikiki, malaila no o Papa a me ko lakou nui, oiai malaila no ka noho’na mua, mai ka pae ana mai o ia huakai mai Lahaina mai, a o ka Peleleu nui ao paha ia. I puaa liilii aku ko Kamehameha mau hale makai o ke alanui kahiko, ma ka aoao komohaua o ka puka ana mai i ke one a Apuakehau; a o loko ae hoi o Hulumoa, oia no ko ke’Lii wahi e luana mau ai, a malaila no hoi o Kaahumanu ma. Ua kukuluia malaila e ke’Lii he hale pohaku, a ua paa i ka pa ia; ia Kamalo laua o Wawae a me ko laua mau hoahanau ka malama ana o ia wahi, no ua mau alii nei.
A ua oleloia, o ko Kekuapoi wahi no ka ia mai a Kahahana kana kane mai, a i ka wa mai no ka Kahekili, a ua ewe no ka mai o loa mai ia wahi. Ua oleloia no hoi, malaila no ko Haalou noho pu ana me ua Kekuapoi la kana kaikamahine muli, iaia e hele makaikai ana mai Hawaii a hala i Kauai, e ike ia Kapoukahi ke kuhikuhi puuone o Kauai, no kahi kupono e lanakila ai o Kamehameha, no ke kaua ana me Keoua Kuahuula. Pela i kukuluia ai o Mailekini a me Puukohola ma Kawaihae. Pela paha i ike ai o Kekuokalani me ua Haalou la ia Kekuapoi, no ka mea, ua hoounaia mai oia e Kamehameha mai Molokai mai i o Kahekili la no kekahi mea, a ua ike laua iaia i ka wahine maikai. A uu ‘oleloia, ua hoolaau no ka e holo pu ma Hawaii me ka makuahine, aka, manao o Haalou, o kailiia ke kane a ka moopuna, (Kaahumanu) nolaila, ua huipu ka makuahine a me Kuihelani, e olelo hoinoino i ua kaikamahine nei, no ka maikai loa no o ka moopuna. Pela laua i pahele kamailio ai i ua kaikamahine la a laua, a nolaila, aole keia i holo pu. ( Aole i pau .)
He Palapala Hoike hana mawaena
O NA PAKE MA KA MOKUPUNI
o Kauai, na S. P. Ahiona.
Aper 20 – Mahope iki ae o ka hora 6 kakahiaka nui, ku makou ma ke awa o Koloa, a lele koke no na ohua iuka. He maikai ke awa o Koloa no ka nulu ole i keia wa, aka ina paha i ka wa makani Kona paha, aole no e ole ka pilikia o ia wahi, oiai ua huli pno aku kona alo ke kukulu Hema.
He aina palahalaha o Koloa, mai ka uapo ma kahakai a hiki aku mauka ma kahi o na haole ame na Halepule maikai elua e ku ana, he 1½ mile, me ka maikai no o ke “alawaele.” Eia kahi pili kia no ka ua ole he 6 mahina, nolaila malooloa.
I kua hiki ana ma ka uapo, halawai koke au me Mr. G. W. Lilikalani, ka Lunakanawai oia apana, ua lulul lima maua, a pela no na kamaaina malaila, i ko lakou hoomaopopo ana oia ke kauwa o ka mea Kiekie loa, o ko lakou hele nui mai no ia e ike, e lulu lima, e aloha, a e makaikai no hoi, nui na kanaka na wahine i “kupopou” mai e ike i ko lakou malihini. Ua kokua lokomaikai mai o Mr. Lilikalani a me Mr. D. Kealahula i ko laua mau lio no’u a me kuu kanaka, i pii aku i uka ma ka hale o Rev. E. Helekunihi a me Rev. J. W. Kamika. Ua alakai pololei o Mr. Lilikalani ma ia’u a hiki ma ka hale o Rev. J. W. Kamika, halawai au me ia me ke aloha, a ua oluolu maoli o Rev. J. W. Kamika me Mrs. Kamika, a me ka laua keikikane a me ke kaikamahine e hookipa ia’u. Ua noi mai o Kamika ia’u e noho pu me ia iloko o keia mau la o’u e noho ai ma Koloa nei.
Ua halawai au me Rev. E. Helekunihi me ke aloha pumehana iloko o ka Haku ma ka hale o Rev. J. W. Kamika, a ua kuka pu makou no na haaa e pili ai i ka makou mea e lawelawe nei; ua oluolu no o Rev E. H., a me Mr. D. K., e hookipa i kuu kanaka me laua e noho ai iloko o keia mau la.
Ua launa aku au me Rev. D. Dole a me kona ohana, ua oluolu lakou i ka hookipa ia’u ma ko lakou hale e launa ai, a me ka aina ahiahi.
Ua pii aku au me kekahi keiki o Kamika a me Rev. E.H., e launa ai me na pake halekuai a me na pake paahana o ka hale wiliko o Dr. Wood; o Mr. Dole keiki a Rev. Dole oia ka luna nui, ua halawai au me ia ma ka uapo o keia kakahiaka, ua oluolu oia i ka launa ana mai, me kona oluolu no i kauoha mai ai ia’u e pii aku malaila.
I kuu launa ana me na ano pake a pau ma Koloa nei, ua ike au i ke ano oluolu o na pake a pau, ma ka launa mai ma kuu paipai ana aku i ka hana o ka uhane, ua hoopono mai no lakou i ka hana, a ua oluolu na lakou i ka ae ana mai e hiki ke pule pake ma keia Sabali ae.
I ka auina la, ua kipa aku au ma ka hale kula o Rev. E. Helekunihi, e kula himeni ana lakou, o Helekunihi ke alakai, he 14 ka nui o na haumana, na kane me na wahine, a he keiki haole kekahi, ke keiki a ka haole nona o Niihau, ua oo no kela, aka, ua makemake i ka himeni, nolaila, ua hele oia i ke kula a Rev. E. Helekunihi; mamua o ka pau ana o ka lakou kula, ua noi lakou e hoi i ka halepule e himeni ai i hookani pu me ka pahu pila, i ka hiki ana o makou malaila, ua koi mai lakou ia’u ka pila, a himeni nui mai la lakou, ua hiki ae no o Rev. J. W. Kamika malaila e alakai pu a e hooponopono ai, a ua maikai no ka makou hana, a hookuuia ka hana me ka maluhia. O kuu naau ua hoopihaia e ka olioli no ka hoemanawanuiana o Rev. E. Helekunihi, i mea e maikai ai ka papa himeni o kona luakini no ka hoomana i ke Akua oiaio, i nui ke aho e ke hoa a me na hoa himeni a pau, no ka mea, he mea nui ka oihana himeni iloko o ka luakini i ka wa pule hoomana, e like me kuu olelo iloko o keia moolelo i hala aku nei. I ke ahiahi iho, ua noho au ma ka hale o Rev. J. W. Kamika, e like me kana kauoha ma kona home au e noho ai.
Apr 21. – Ua launa hou no au me na pake na halekuai a me na pake ma ka hale wiliko, me kuu haawi aku ia lakou i na buke liiliii no na oleleo e pili ai i ka pomaikai o ka uhane, a me ke kuka pu ana i na hana o ka Haku.
I ke ahiahi iho ua iho pu au me Rev Smith ma ka hale o Rev. Dole no ka halawai haipule, he mea mau no ia ia lakou, o kela a me keia ahiahi Poakolu e halawai ai, e like me na wahi e ae, o ko Rev Kamika ohana a me Rev. Dole. Elua pake no ka hale kuai o na haumana kula, o kekahi keiki o Rev. Kamika ua hui pu mai ma keia hana, ua maikai ko ma kou hana ana.
Aperil 22.—P.M. Hora 2 he halawai pule mau no ka halepule o Koloa nei, ua hooili ia mai e Rev, E. H. ia’u ka hana, nolaila ua hapai au i ka hana nui no na mea i hele mai i keia pule. I ka pau ana o ka halawai, alaila, hookuu ia ke auaina.
P.S. Mamua o ka aina awakea, ma ka lokomaikai o Rev. J. W. Kamika ua alakai ia’u e hele aku e makaikai i ka hale kula hanai o kona mau kaikamahine. E kokoke ana no ka hale kula me ka hale ponoi o Rev. Kamika, I, kuu hiki ana malaila, ua hookipa ia au e ke kumu malaila, iloko o ke kaena kula e noho mai ana na haumana kaikamahine he 19 ma na ano eha, oia hoi o kahaole maoli, hapa haole, a me ka hapa pake, ame ka Hawaii maoli ma ia manawa, ua lalelale koke aela ke kumu alakou e kakau mai i ke kahi mea e hai ia aku ai ma ka papapohaku, me ka maikai ae me ka pololei no hoi, ua heluhelu mai kekahi papa me ka puke a pau ia, himeni i a ke kahi mau himeni me kaleo maikai loa, a pelo no, ua hoike pumai no i ko lakou mau puk@ kakau lima a me na mea hana lima, a eia kekahi mea kamahao loa o ke akamai o na haumana i ke kaha ana o ke kii.
E iahou kekahi mea au i ike ai ua malama ia e Rev Kamika he wahi buke helu o kela a me keia ano hana maikai o na kaikamahine apau i loko o kela a me keia malama, alaila, hoouluulu ia a ka kau inoa ia na mea oi loa. E ono maloko o kekahi papa me he anaianiala, a kau make keena kula a hiki i ka pau ana o ka mahina, alaila, hana hou aku elike me mamua. He mea maikai loa keia, i mea e hoeueu ai i na haumana a pau e hooikaika i ka hana pono i loko o ke kahi, i kau ai kona inoa ma ia papa inoa me ka nui loa o na helu.
I ka pau ana o ka lakou hoike ana, alai ila, ua noi mai o Rev Kamika ia’u i wahi olelo paipai, ua hooko no au e like me ka mea hiki ia’u. Me kuu haawi i kuu mahalo ia lakou a pau, a hoi nae au me Rev. Kamika. Keia auina la, ua pii aku au ma uka e ike i kekahi m@u pake paahana hou, me ke ao aku ia lakou no ka pono o ka uhane a me ke kino, ua oluolu no lakou i ka lohe ana, a me ka hoapono mai no.
Aper 23.—Ma ka lokomaikai o Rev. J. W. Kamika, ua hele pu maua elua mile, a io ae ma ka aoao kmohana, e ike i ke kahe pake wahine, ua loaa oia ia maua, aka, aole no e hiki ia maua ke kamailio pono aku meia, oiai, he ano papule kona, ma kona waha e o olelo mau ai “ua kiki ia oia e ke kahi mea,” nolaila, ua hoi mai maua a kipa ma kahakai o Kukui-ula e makaikai i kahi kai puhi mailoko mai o ka pohaku aa o kahakai.
Aperil 21.—P.M. ua launa hou aku au me na pake hale kuai no ka paipai ia lakou i ka halawai pule o ka la apopo.
Aper 25 Sabati ma Koloa A. M. Hora 10½ kani ka bele kahuna, hiki aku au malaila, ua piha no ka hale i na kamaaina na haole, a me na kanaka, a me ke kahi mau pake, ua hooili mai no o Rev. E. Helekunihi ia’u ka haiolelo ia la, me kona kokua pu mai ia’u ma ka pule ana. I ka pau ana o ka’u malama ana i ka halawai, al@la he kula Sabati maiahope aku, o Mr. Geo Kamika ke kahu kula, he 190 ka nui o ka poe i hui mai maia haia maikai, he maikai no ko lakou malama ana ia hana, alaila, hookuu ia ke kula me ka maluhia.
Ma ka hora 2 o ka auina la, kani mai la ka bele halawai pule pake, ua puka hou mai no na haole a me na kanaka, e like me ke kakahiaka, aka, o na pake hoi, ka poe nona keia halawai i manaoia ai, he hapa uuku wale no o lakou i hiki mai, oiai hoi, he umi kumamaha wale no o lakou, aka, o ka hapa nui o ia poe, aia la i hea ko lakou wahi i malama ai i ko lakou Sabati? Nani ka minamina o kuu naau i ka poe hoowhawaha i ke Akua oiaio, ka mea nona mai ke ola a me ka make ana o na mea a pau. Ua malama no au i ka halawai pule pake, me ka haiolelo ana no hoi imua o lakou. He maikai no ka makou malama ana i ka hana, a hike wale i ka hookuuia ana o ke anaiana, ma ka pule ana a Rev. J. W. Kamika.
Aper 26.—Ma keia kakahiaka, hoomaka hou i ka hele mai Koloa aku no Waimea, no ka ke Akua hana malaila; me ko maua alakai hoi, oia o Rev. E. Helekunihi. Ma ko makou hele ana, ua “ki” no na lio o makou ma na “hanahanai” maikai o Koloa, a “kupopou” ana makou i Kalahea; ua halawai au me kekahi pake kanu raiki malaila, a ua haawi aku au iaia i na bake pake, no na olelo e pomaikai ai ka uhane, a ua ao aku no au iaia e malama i ke Akua Kahi-Kolu. Ua oluolu no oia ma kona ae mai.
He halekula aupuni malaila, o Maioho ke kumu, he keiki hapa pake oia. Ua akoakoa mai kekahi mau “pupu” malaila me na haumana kula, no ka malama ana i ka halawai Poakahi a Mr. Helekunihi malaila.
Komo aku la au iloko o ua hale la, aia hoi, e hoopu ai ana o Rev. A. Kaukau, ke Kahu o ka Ekalasia o Waimea, oiai ua lono mua oia, o ko’u la ia e hiki aku ai i kona apana, nolaila, ua kaukoo e mai kela a loaa ia’u malaila. Ua hauoli au no ko makou halawai pu ana, lulu lima, a aloha aku a aloha mai. A pau ko makou hui aloha ana, hoomaka koke no o Mr. Helekunihi, i ka malama ana i ka halawai, me ka haawi mai hoi ia maua kekahi mau manao paipai, a hookuuia ke anaina, a hoi kela mea keia mea me ka maluhia. Aole i pau.
Moolelo no ka make ana o Mrs.
S. M. AUMAI.
Ua make oia ma ka la 24 o lune, hora 6 me na minute he umi o ke ahiahi. O ka wahine keia D. P. Aumai, kekahi o na misionari i hoounaia aku i ko Maikonisia Pae Aina. Ua mae ia laua ma Honolulu nei i ka la 8 o Aperila, 1859, na Rev. R. Limaikaika laua i mare. A i ka M. H. 1862, ua ae aku laua e amo i ka olelo maikai a Kristo i ko Maikonosia Pae Aina. Ua noho laua malaila iloko o na makahiki eono paha, a i ka M. H. 1866, hoi mai laua i ko Hawaii nei Pae Aina, e imi i oluolu no ko laua mau kino, oiai, ua loaa ia laua ka nawaliwali aka, i ka hiki ana ma Honolulu nei, mau aku no ka nawaliwali o kona kino a lilo i ka make. Ma ka malama o Iulai 27, 1868, hoi aku no laua ma Wailuku, Maui e noho maloko o ke kula kahunapule a Rev. W. P. Alekanedero, a iloko a ka malama o Aperila 1868, hoi mai laua ma Honolulu nei no kona mai.
O keia wahine o Mrs. S. M. Aumai, he wahine haipule, oluolu, akahai, hoolohe, haahaa, aohe ona wabi hewa iki mawaena o na pegana, he wahine ikaika i ke ao aku, aia na hua ana i ao aku ai ke ulu la, ke laha ae la, ke kawowo la i ko Tilibati mau Pae Aina. A ke noho nei kaua kane iloko o ke kaumaha a me ka luuluu iaia.
Ma ka la 25 ae, hora 4 ahiahi ua hoolewa ia kona kino kupapau.
Ma ke koho balota ana mai nei o Geremania, ua manao ia, o ka hapa nui o ka poe i kohoia, he manao ko lakou e hoohui ia Geremania Akau a me ka Hema i aupuni hookahi, malalo o ka hooponopono ana a na kanawai o ka Ahaolelo hookahi. O ka hopena oiaio ka kakou e nana aku ai.
Ua oleloia, e nui ana na kanaka e Enelani e mahalo i ke Kuhina Noho hou o Amerika Huipuia ma Ladana, mamuli o kona kanaka ano pili aupuni a ano mea kakau buke hoi.