Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 24, 12 June 1869 — He Haiolelo na A. Napunako ma LAHAINALALO. [ARTICLE]

He Haiolelo na A. Napunako ma LAHAINALALO.

PEIIEA LA F. Kl* A1 0 HAWAU ĪLUNA A lIOOKELE UIO l KONA AūPUNI. Hc mea nui ka hookele ana i ke aupuni, e iike me ke kapena e hookele ana i ka moku ma na ale kawahawaha o ka moana a pao ianakiia aku, peia no ka poe nana e hooke!e i ke aupuni a hiki i ka pomaikai ana. I ka hoomaopopo ana i na aupuni kauiana loa o ka honua i keia manawa kekumu hoohalike hoi o na aupuni e ae; e like me Beritania nui, Rusia, Farani, a me Amerika Huipuia. Na aupuni hoi i kauiana ma ka īkaika, ma ka naauao, ma ka waiwai, a me ka iko ua nkaka iea, ke hookeie ia nei keia aupuni a uie keia aupuni e ka Lahui ponoi iho. Aka hoi, o ke aupuoi Hawaii, he nupuni kaulana i keia au ae nei; no ka hoio o kn hoonaauaoia ana, hoio ma ka hoolaha ike, ma ka pono Karistiano, he Kumukanawai ine na kanawai maikai, na Ahahui Kaiepa Kuloko a Kuwaho a me kona kuikahi. Ma ia mea % ua pii *o no keia wuhi aupuni mai ko iakou kuiana haahaa me kona mau hoa aupuoi iiiiii o ka moana Pakipika a ke pii ae oe» a ke oioina iiuna lilo a kau kehakelw. pu ineoa aupuni naauao. Eia nae, a® ku o Hawaii pouoi iiuna a hookele iho i ko-

t»a aopani, Bfa no kn hookeie ana ī ka \ima ohāi. No!a;h aa i htve mni ni i keīa Kaaiamaoao, a waiho aka imaa o kf» khaieha. ** PeI hea !a e kc ai o H3*rai: ponoi ilana a boo- ! kele iho i kona aapaei ]. Aia a ike i ka nmUina ī ka mea uaka hiki ke <r>aiama i ka mea nuii. I Penei, ina he kanāka kuai papa, 03 koai 1 ia ma ke kapoai hwkaai 2? keneta, a i na 500 kapiiai papa, «lula pa 500 o keneta ua !ike rae ioa kuai hou ia | be mau b3neri a mau Mu'ssnt kap. papa, a'a--1 ila t mahuahua na kene:a keu ke nu. ; ?a. No I ka mea, ua malamaia kela hakina liilii keia hakina o ke keneta a lilo ii mau keneta okoa hoohuiia me ka nui o na keneta t alaila e manuahua ana ka nui. No ka inea, ua maiama ia me na keneia okGa, malama pu ia ! me na hakina. A ma ia hiki a maa i ka malama i ka n-ea liilii. e hiki no auanei ke malama i na n.ea nui o kana oihna. No kn mea, oa ioaa ke Kahua, aia inalauiai ka mea uuka hiki ke malama i ka roea nui. Pela no hoi ka mea e noho ana ma ka oihana Kuenukula. Aia a malama ia oihana;: ao pono aku i na haumana, heokomo aku i ka ike ia lakou, hoomanao anei i ke aiakai i na haumana ma ke a!a moowini o ka naauao, [ oluolu me ke akaha:, e mikiala mau, liooika- : ika me ka houko i na mea i kauohaia e h.ina, a holo ka ike o na haumana imua, alaila ! hiki pono ia ia ke maiama i ka oihana nui ae maluna he Lunakula. Aia a ikeia ka malama i keia oihana Lunakula, me ka mikiala ana i kela hale Ueia hale kula o ka apana kahi ana e nofto ana, hooikaika a houeu hoi i na Kumukula ma ka Inkou hana ao, kuhikuhi aku me ka hoakaka aku i l.a pohihio na Kumukula, alaila, hiki pono ke malama aku i ka oihana nui ae maluna, he Kahukula. 1 ka noho ana ma ke kulana o ke Kahukula a i ikeia ka malama pono ia oihana. Hoonoho aku ma kela me keia hale i na Kumukula kupono i lawa pono i ka naauao a me ke akamai e hiki ke ao aku i na haumana. E uku kupono ia na kumu e like me ka nui o ka lakou hana, ina he kumu oi o ka ike a holo ka nanuao o na haumana imua ) alail,a hoonui ia kona uku. £ makaikai mau ! hoi i na kula i kela me keia manawa kupo- j no, alaila, kupono ia ke lilo i Peresidena no ka Papa Hoonaauao. O ka lilo ana i Peresidena no ka Papa Hoonaauao, o ke anuu ia o luna loa ma ka lilo ana i alakai nui e hoonaauao i ka Lahui.; No ia mea, e lilo ka mea e noho ana malaila i pookela ma kona mau hope iho i hiki ke hooponopono akamai ia ka oihana hoonaauao ma ke ano makua no ka lehulehu i hiki; hoi i na Kumukula, Lunakula, a Kahukula,; ke hooikaika i mea e hooholo ia ai ka oiha- : na hoonaauao iwaena o na opio hou o Ha-; waii nei e ulu nei. Ua loaa :nai hoi keia j hookeie ana i ka hana nui ma ka malama ! ana i ka mea uuku. j Pela no ma na oihana e ae; e like me ka ! oihana mana hookolokolo, mai ka Lunaka- j nawai apana e hoomaka ai a hiki i ka Lu« \ nakanawai Kiekie. Pela no hoi ka oihana ! mana hooko, mai ka makai e hoomaka'i a 1 hiki i ka Ilamuku. j No ka mea. " Aia a ma lama i ka mea ; uuku hiki ke malama i ka mea nui." A he | kanu paa ia na hua o ka pono, hoopololei, a i me ke aloha, alaila, oia ono kanaka ka poe | kupono ke lilo i poe hookele aupuni. ! Ihooia mai ai o Numana, penei: " l na ! inanao kekahi aupuni e lilo i aupuni nui kau- i lana, pono e malama nui ia ko lakou noho; ana. O ka ikaika o ke aupuni oia no ka ika-; ika o na kanaka hana maloko oia aupuni."j 2. O ka nuauao nui me ke akamai. O ka naauao, oia ke akamai i na mea hoonaauao, n o ka hoopili pu ia'ana o ka na.ui-! ao me ka ike oia ke akamai. ' No ia mea, o lea naauao nui a me ke akamei, oia kekahi mau makaukau kupono no 1 ka mea hookele aupuni. E like mc ka So- j lomona i noi aku ai i ke Akua i ka wa i lilo ai i mea hookele no ka lahui nui o Iseraelo. i Noi aku oia, "e hnawi mai oe i knuwa nei i naauao, i hoomalu i kou poe kanaka, i hiki: ia'u ke hooknawale i ka pono a me ka hewa." ISo ka mea, i na o ka ike wale no i ka : malaina i ka mea uuku a hikj ke maUma ika mea nui, a nele ka naauao nui me ke akamai. E pili nakekeke auanei. No ka mea, o ka naauaonui me ke akamai, he ; mau mea ia e hoakea ai i ko ke kanaka ! uhane ma ka noonoo, he alakai nui ia o ka \ [ uhane, he panana ta e hookele ai i ko ke ka-; ' naka manao ma na mea hohonu. j | Eia hoi o ka poe e kn ana ma ke ka.hua o; ! ka hookele nupuni, ua ku no lakou maluna ' l o ke kahua nui, aia ia lakou na kaumaha nui ;o ke aupuni, e hilinai nui ia hoi ma ka laI kou alakai ana na pomnikai me na poino, ka hele ana o ke aupuni i ka hnakila a o ke | auhuiihia hōi. | ! Ua like no lakou me na Alihikaua akamai I Iwaena o na eneini. Aia nm ko lakou aka- | mai, wiwo ole a koa hoi i ka hooponopono ! | ana i ka puali e loaa ai ka lauakila mai na ! ; enemi mai. l | A e like hoi me ka olelo kaulana a ka Moi Kaukeouh Kamehameha 111, e olelo nna u o ke kanaka naauao a me ka pono o ko'u ! kanaka ia, w j No m mea, he mea pono i ka poe hookele \ aupuni, ke lako i ka naauao a ineke akamai, \ | i hiki ke hookele i ke aupunū j 3. O ka ike i ka malama waiwai. } O ka ike i ka maiama waiwai.oia keakamai i ka mnlama i ka waiwai ma ka hooiiio i ana raa kahi e hiki ai ke paniia ka hakaha-1 ka o ka waiwai i lilo, a imi hoi i mea e ma- \ |Luahua ai ka waiwai io;»a. ) Aia a ike i ka maiama i kona waiwai I iho hiki ke maiama i ko hai waiwai. I

E D9Cflt>o nu{ i kahi e bski ai ke hccrnahuahui li ka waiwai. £ hoomaopopo ia ka» br e heoliio kapooo ia ai. Eta e hooiila ak'a rna tah; e bfki ai ke pinia ka \rajwai i Hio me ka iai pu i ooea e ai ka wai« «rai i'oaa. He nui ka poe e malama waīw.ii mai oei, ke hoolilo nui i ko iakou waiwai me ke pani ole ia o ka hakahaka, ua hoeli'o aku hoi a o: pakela ako mamaa o koaa !oaa ir.ai: no!aih. ui aif a mahuahua mau ka aie i kela a rne kera manawa. Ika mnnawa e 'eaa ni ka oihana, aole e ne!e ka lawe ana i ke dil\ 0 ka waihona i mea e hoopauia ai ka pihkii aie. Aqo ka pai ia hoi e ka hanohano a me ka !eafea, hoolilo naiia ka waiwai me ka hoomaopopo ole ia o na mea i li!o ; hoomaunauna wale aku hoi i kela me keia hoa e iike me ke koii a ka manao lealea, ao!e hoomanaoia ia mau ltio a kakau pono ia ma na buke kupono. No ka mea, ua ii!o ia i enea e hoemi ai i ka waiwai o ka hele ia a ilihune. Akaf, e hoo'ilo ma ka mea e mahuahua ai ka waiwai. E noonoo nui hoi mamua oka hana ana. E hookehakeha o!e ka manao ma na mea i hoopalahmuia. Aole e hooiilo waie aku ma na inea uuko o ka pomaikai; aka. e hoolilo nia na mea pilikia io. Ma sa mea e mahuahua aenei ka waiwai. No ka malama i kona waiwai iho ; nolaila ina haawiia mai na oihana he nui e malama e hiki pono auanei, no ka mea, ua maopopo ke ano o ka malama buke ana, a he ike hoi 1 ka malama i kona waiwui iho, aiaiia. e hiki pono auanei ke malama i kohai waiwai. Nolaila, o ka ike i ka malama waiwai, oia kekahi makaukau kupono no ka mea hookele aupuni. 4. 0 ka manao kuokoa. O ka nianno kuokoa, oia ka manao a ka naau i ike ai he pololei, a i oluoluia e kona lunaikehala, oia ka manao pono ke hana aku ine ka ikaika a pau, me ka hoopili oie aku ma ko hai manao, ke ole i kupono i kou mamanao. Oia manao kuokoa hoopilimeaai ole, oia ka mana a ine ka lanakila o ke kanaka. No ka mea, ua hana mai ke Akua i ke kanaka ma ke ano kuokoa, noho lanakila nona iho, me ke keakea kuinu ole ia mai. Ua hiki no ke hoololita keia manao kuokoa o ke kanaka, ke hoka kana hana ana, a ke ike oia i ka oiaio o ka hai hoakaka ana. Oia loli ana nae, aole ia he hoopilimeaai, he loli ana no ia o kona manao kuokoa a ku inaluna o ka oiaio ana i īke ai, me he mea la nona ponoi ia manao. 0 ka manao kuokoa o kela kanaka a me keia kanaka, e halawai ana lakou ma ke kiko hookahi, oia ke kiko oka oiaio. E like me ka poe naauao e imi ana i ka ninau hookahi a hiki aku lakou a pau i ka haiioaa hookahi. lna e lalau kekahi e hoohuiia mai oia ma ka wehewehe una a kona mau hoa i ka oiaio. Pela no ma na hana a pau. Ina he Aha Kanawai, o ka manao kuokoa oiaio, o kela mea keia mea ka mea e hu ai ka oiaio o kekahi hilakanawai i hoopukaia imua oia Aha. A ma ka hoakaka ana i na manao kuokoa, e maopopo ai ka maikai a me ke ino oia hila Kanawni. A mamuli oia manao kuokoa o ka poe Kan Kanawai e loaa ai na Kanawai maikai a e pomaikai ai ka lahui. Ina he koho Lunamakaainana ana, a ma ka manao kuokoa, hoopilimeaai ole, a kipe ole ke koho ana, e loaa auanei na Lunamakaainana kupono.

Pela no hoi, ina he manao kuokoa, ko l»e--la mea keia mea o ka poe Kau Kanawai; he mea ia e loaa'i na Kanawai maikai a e pomnikai ai ka lahui. No ka mea, ina ka hoakaka ana o na manao kuokoa, e maopopo ai ka maikai a me ke ino o keieahi bila Kanawai i hoopuka la imua o lakou. Aole ma ke kipe ana, a hoopili mea inu, a mea dala, a mea oihana aua. Oia ka enea i holo ai kekahi mau Kanawai hooniaunnuna dala. £ like me kekahi o na Kanawai hoomaunauna da!a i hooholoia i keia Kau Ahaolelo ī hala aenei. Pela no hoi, ma ka manao kuokoa hoopili makamakaole, a hoopili mea hanohano ole, e pololei ai ka olelo hooholo a na Lunakanawai o na Aha Hookolokoio. Pela no hoi, na ka naauao kuokoa, hoopili makamaka ole o na Poo Aupuni, e hoono* ho ia ai na luna kupono no ke aupuni, nlaila holo na hana e malu ai, a e ulu oi ka naauao, ka pono a me ka waiwai o ka lahui, a e pomaikai ai ke aupuni. Ea, i na hele e Hawaii ponoi mamuli o ka manao kuokoa hoopilimēaai ole, e loaa aua* nei nn kapena, na malama-moku, na hulipa. hu, a me na scla, e hookele ai i ko lakou aupuni iho, aole e iii a naha. 5. U ke Karisti<mo io. O ke Karistiano io, oia ka mea e hooia ana i ko !ehova Akua ana, kona ike, kona mama, kona aioha, kona oiaio, a me kona Hemolele. E manaoio ana i kana olelo. E hoomana ana hoi ia ia me ka uhane a me ka oiaio. Ua makau boi ia la i na waa pau. A ka poe e loaa ia ano, o lakoa na hookefe kupono e hookele ai i ke aupuni. O lakou na koo a me na kahua paa e hookeleia aikeaupuni. E like me losepa i hookele ai i ke aupuoi o Aigtipim iloko o na ale ka» wahawaha a me ke kai koieie o ka wi nui laona ole. Ma kona hookele ana i pakele ai ke ola o ko A?gupita, ko Kanaana, a me na aina e kokoke mai ana, a rae kona ohana ponoi. Pela no hoi o Daniela i hoopakele ai i ke aupuni o Babulona. Pela no hoi o Mose i hoopakele ai i ka Lahui nui o ka Iseraela mai ka hookaumahaiae ko £igupika a lanakila. Pela no hoi o Geo. Wasinetona i hookele ai i ke aupuni hou o Amenka Huipuia a laaakila, ke hahai nei na hookele aupunio ke«

ia kaa. ma ht*ta a m» ka !csjta ana j heokeU? a». P*?:i Hr-> ho! o C5. F. Kaakn i he-oke-•e «i 1 i aupani Hawaii ika vva o Kamehtmeha fil, a Ueakiia i'oko o na piUkia o F3Taai n me Geo. Piaiē*!, ahe aepuni ele hoi a ih!o iho oka la. Ina e loaa ia aro Karistio.no ii oe e Hawan prao3, ua hiki oo ia li.man poaai ke hook»;-> i kooa aapuni peaoi iho. No b mea, ua Uwa no keu ike e Hawaii ponoi e hookele i kon «n?p<am iho. a o ka ne'e i keia maa ano ka e hiki oleai. l*a hoao pinepine la oe, a oa ikiii koa m%Sama i kea mau mea. NoUila e Hawa.ū poooi t a i hoakae oe i ka lilo o ka hooke'.e ana o kou aupuai ia hai a noho se!a \va!e iho no oe. a'iaibt e la**e ee i keia mau ana. i hiki ia oe ke hookele i koa aupuai iho. A. Na?v>*aso.