Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 20, 15 May 1869 — Na Hunahuna o ka Moolelo Hawaii. [ARTICLE]

Na Hunahuna o ka Moolelo Hawaii.

KAMAILIO UA MAU ALII NEI. I ka pau ana o ka ahaaina, a hoi ae la kela a me keia mau hoa kauwa o ua mau alii i ko lakou mau hale a-i puupuu, olelo mai la o Kamalalawalu ia Lonoikamakahiki. E, nani ka makaukau o kau a-i puupuu, a e ai pu ana ka me ka poe i makaukau mua keia mea i ike makaia, ua hala ka wa pono e hana ai. Makaukau maoli. Pane ae o Lonoikamahiki. Aole ia he kauwa, o ko kaua pokii no ia. Owai kona inoa? O Pupuakea. (Kanaloakuaana) o ko'u haawina aina iho la no ia la. Ea. E, wahi a laua. A e kii ae hoi ha ko kaua kaina e ike ae, wahi a Kamalalawalu; a hiki ana o Makaku, a he kanaka nui ia a kiekie no hoi, a ua a-o-a-o mai nae kona nui no ka inu mau ana i ka awa. Ike ae la o Lonoikamahiki. Nui no ka hoi oe, aka, no ko inu mau i ka awa, ua hao mai ke kino. LOULOU UA MAU HAAWINA AINA NEI O UA MAU ALII LA. Ma ia hope iho kukalaia he halawai loulou i na'lii a me ka poe makemake e ike ia mea, a me ka mea o laua e lanakila ana, a piha ana na hai a puni o ua hale noho la o ua mau alii nei, koe wale no o waena pono o ka hale no laua la. A pela i hai ia ai ka lohe ia Pupuakea e kona haku; he loulou ka hana, a makaukau ke anaina e ike i ko laua ano. Pela oia i komo ae ai iloko o ka hale a noho ana ma kahi i hookaawaleia no laua, a oiai o Makaku e noho mua ana iwaena o kahi o hua e hoike ai i na ikaika o laua. I loa no a noho iho keia ma ua wahi nei o laua, pane ana o Makaku. E, uuku hoi oe. Pane aku hoi keia. O ka liilii pa-a-kokea ia o Kohala e kole ai o ko nuku, wahi a Pupukea. Pane aku o Pupukea. E, wiwi maoli no ka hoi oe. I mai o Makaku. O ka lila maia ia o Ka-e-a aoJe e pala i ke anahulu hookahi, (he 10 la paha ia.) LOULOU ANA A ME KA LANAKILA ANA O KEKAHI O LAUA. I ka pau ana o na kamailio ana a laua nei, pela laua i lalau lima aku ai kekahi me kekahi o laua, a paa i ke kuikui na lima. O ka puana ia mai la no ia o ka leo kena e kekahi o ka hale. O—o—oia! O ka pupue iho la no ia o laua nei, aole nae i haliu iho, alai ana ka waha o Makaku iaia nei a walawala ana mahope o

Pupuakea. Pela ka haule ana o Makaku a no keia mea, ua loohia like ia ko Maui poe alii ma ia ano hookahi he hilahila ia lakou a pau, aka, me he kumu alakai la kahi inoa i maopopo mua ole ia ai i ka Lonoikamakahiki kauwa, a pela paha kakou e ike ai i nei mea. He pula, o ka anai ka mea nui. A ma keia mau hana ana e ike ai kakou e na hoa lawe nupepa opio i ke kumu kaua ma Waimea i Hawaii, mawaena o ua mau alii nei. KA MOI ANA O KO HAWAII I KE ONE-HANAU Ma keia ano nune iwaena o ua mau alii nei, pela laua i kaawale ai, a hoi aku la o Lonoikamakahiki i kona aina o Kona Akau. A i ko ia la kaawale ana aku mai o Kamalalawalu aku la, ua hoouna ia o Kauhiakama e nana ia Hawaii a puni. Ia Lonoikamakahiki ma e noho nanea ana, ma Kona mai kona hoi ana mai o kana huakai makaikai i na moku aina komohana, a me ka manao ole paha ona e pilikia ana kona hope ia Kamalalawalu. I ka pae mua ana o ua o Kauhiakama ma Kohala waho, a malaila aku a i Hamakua, Hilo, Puna, Kau, a me Kona, he mau la wale no a puni ana o Hawaii i ka pakela mama, a pae ana i Maui, a hoike ana i ka makuakane ia Kamalalawalu, a penei kana olelo: He leiwi Kohala i ka nuku na kanaka. Eia ke ano, o Kohala wale no kahi paapu i na kanaka, a ma na mokuaina e, ae o Hawaii a puni aohe kanaka i kana ike. A no keia mea, ua ike ua Kauhiakama la i ka ala a pau o Kohala i na kanaka, no na oihana lealea o ia mokuaina aole i kana mai na hana lealea i kela a me kia paani, maika, kukini, pahelo kiliu, a pela wale aku. A i ka pau ana o ka Kauhiakama mau hahai ana, aia mawaenu o ia aina kekahi kamaaina o Hawaii; ninau ae la ke kupa Hawaii. I ka wa hea oe e maalo mai ai ma Kona? Kauhi. I ke awakea. Kupa. Oia kou mea i ike ole ai i na kanaka o Kona, aia i uka na kanaka i ka mahiai i ka wa poiki, a i ke ahiahi oia ka wa e ikea ai ka nui o na kanaka oia mokuaina, a oia moku no ka oi o na kanaka a pau mamua o ko na mokuaina e ae a pau, no ka mea, eha apana kahuahale mai kai a uka, a mai kela kihi a keia kihi o Kona. Kupa. Ia oe i maalo ai aohe nnei he kauhale? Kauhi. Paapu na hale e ku ana mai o a o. Aka ma keia mau olelo hoakaka a ke kupa o Hawaii, aole loa i nai ae ka manao lili o Kamalalawalu. A no ka mea, ua lilo loa paha kona manao ma ka hoike a Kauhiakama, a me ka hookuaaina no paha, no kona ike ua pio kona hooilina, a malama aupuni, a i ole ia o kona alihikaua paha. A nolaila ua paa kona manao e imi hala, e ike auanei kakou ano la e na hoa. HOOMAKAUKAU O KAMALALAWALU I KE KAUA. Mahope iho o ia kuka pu ana i oleloia maluna, ua kuahaua ae la ua alii nei o Maui e holo e kaua ia Hawaii. A oiai hoi, ua hoouna aku o Lonoikamahiki ia Pupuakea i Kau e ao ia ai i ke kakalaau no ka mea, ua kaulana ko Kau poe alii ia oihana maikai, a pela paha ia i hoouna aku ai i kona pokii wahi hoi ana ia Kamalalawalu. HIKI O KAMALALAWALU MA I HAWAII. Hiki aku la o Kamalalawalu i Kamakahiwa, ma Puako i kai o Waimea Hawaii, a ua paa na wahi a pau o ia mau wahi mai o a o i na waa o Maui aku nei, a ua laweia ke ola o kekahi alii hoahanau no Lonoikamakahiki, o Kanaloakuaana kona inoa, e noho ana ma ia wahi me ke alohaia e ko laila poe. Mahope o kona make ana i ka pepehiia e Kamalalawalu ma, alaila ua pa-nio ia kona lae i ka uhi, he ano hoino i ko Hawaii mau alii. No keia mea, ua haiia aku ka lono no keia mau mea i na'Lii o Kona. No keia inoa paha ko Pupuakea inoa. Mahope o ka make ana o ua alii la, ninau o Kamalalawalu i na kamaaina i ke kahua kaua kupono, eia ka na kamaaina: Aia i Puuoaoaka kahi kupono e lanakila ai na malihini, a o ka hope o ia lanakila o ka wehewehe o na iako a pau o na waa a kaukahi a kaulua, pela ka hooko ana a ua alii nei o Maui, a oiai aole ana manao e ae i ka mea o ka puni kaua wale no ka mea nui i kona makemake, nolaila, aole oia i manao iaia iho

no kana hana ana i ka hewa pepehi wale i ka mea hewa ole, a he me no la hoi a manao ae iaia iho, ua hoopunipuniia mai la e na kamaaina, no ko lakou alii i make iaia, a noonoo iho la hoi. A no ka mea, o kela wahi o Puuoaoaka he wahi puu, a ma ka aoao komohana ke kahawai o Waikoloa, i Waimea uka, aole lako i na pohaku kupono e pehi aku ai i na enemi, no ka mea, ua mama wale no ko laila mau pohaku, aia ma uka ae o ke ala ma Kahilipakai mai Keanuiomano'ku a Waikoloa i oleloia maluna. A no ka mea, he kumakaia no ke ano a na kamaaina i hana aku ai, aole nae he mea a naauao ae la hoi, aka i mea nae paha e ko ai ka mea nooonoo hewa, e like la me Saula ia Davida paha. A mamuli wale no o ko na kamaaina wale no. Nolaila pau ae la ko Maui a uka o Waimea, ma ua puu la, a o na waa a pau huliia iho la na waha ilalo e na kamaaina. HIKI KA LONO I O LONOIKAMAKAHIKI LA. I ka hiki ana aku o ka elele i Kona, a lohe o l.onoikamahiki a me na'lii a me na kanaka, ua make kona kuaana, a ua kikoia kona lae i ka uhi mahope o kona make ana, a o ke ala mai la no ia o ke ano kaua mai kela pea a me keia pea a hookahi ka haule ana i Waimea, a ua oleloia ua nalowale ka uliuli o ko na Kaniku i na kanaka o Kona mai. A no keia mea, ua ninau ue la ke alii o Maui. Heaha keia mea ula o ke a o Kaniku? Pane ae la ke kamaaina. He makani pili a, nolaila, ku ae la ka e-a i ka makani, oia oe e ike la ia ano la. (Aole i pau.)