Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 8, 20 February 1869 — Page 1
| This text was transcribed by: | Christian Kainoa Danielson |
| This work is dedicated to: | I dedicate this page to my family, friends, a |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
NA NUPEPA KUOKOA,
BUKE VIII HELU 8. HONOLULU, FEBERUARI 10, 1869. NA HELU A PAU 377.
KA NUPEPA KUOKOA,
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono
$2.00
No na mahina he Umikumalua!
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI
NA OLELO HOOLAHA – aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookai malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU – he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookai – penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela’ku.
NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA – ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO – aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA – ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor’s Home.) O na hora hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka).
“KA NUPEPA KUOKOA.”
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY
$2.00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.
ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors’ Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK
For the Publishers
Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.
Ka Nupepa Kuokoa.
He Palapala Hoike hana mawaena
ONE PAKE MA KA MOKUPUNI
@O HAWAII na S. P. AHIONA.
NO HILO A ME KA KE AKUA HANA
MALAILA.
Ke haalele nei au i ke kaona haaheo o Hilo me ka minamina nui, ao ku pau ole o kuu makemake e launa me kuu mau hoa o ka aina hanau, no ka hana a ke Akua: pela no hoi i na makamaka haole a me na makaka kanaka no hoi a‘u i aloha nui ai ; a pela no hoi i kuu makua o ka pono (Rev. T. Coan) a me kona ohana a pau, me ke kokua ia mai o ka‘u hana a me ke kokua oluolu mai no hoi. No keia mau kumu i haiia malina, nolaila, ua minamina loa au no keia haalele ana. aka. ua kauoha mai e ke Akua, e neenee aku ma kahi e, e lawelawe ai i kana hana, nolaila, ua hoomoe loa iaka manao o kanaka ma ka papa.
Hora 1 ½ P. M. hiki aku ma Paukaa, launa hoa me na on a pake ma ia mahiho a me na luna puke malaila. Ua oluolu no lakou e hookipa hou ia'u e noho me lakou a hiki i ka apopo.
I ke ahiahi ana iho, iho aku la au ma ka hale o na pake paahana malaila, e kamaiho ai me lakou ma na mea pili Uhane a me ka ao kula aku no ia lakou. He 14 ka nui o na haumana i hiki mai i ke kula o keia po. O Mr. Hanai, ka Haiolelo o Pahoehoe, oia no ka lakou kumu mau. Ua ae no ia me ka oluolu, e ao aku ia lakou me ka uku ola. Elima po o kona kula ana ia lakou ma ka buke kumu mua ; a i keia po hoi. no ka nui loa o ka ua. aole i hiki mai ua kumu nei a lakou. nolaila. ua lilo ia'u ke ao kula ana aku ia lakou. ma ke ano panihakahaka @ ko Hanai wahi. Kakaikahi na haumana ano lohiau, aka, o ka hapa nui no nae o lakou. he eleu no. Ua hiki aku i ka hookui ana i na hua ekolu a eha hoi. Elua hora okoa o kuu ao ana ia lakou. A pau ia, ua haawi au i kuu manao paipai hope loa ia lakou. e pili ana i ka pono o ka ke Akua mau hana, aka, he oluolu no lakou a pau i ka lohe ana i na olelo a'u i paipai aku ui.
Nov 18.-ma keia kakahiaka, ua waino kuu mau olele paipai hope loa i na On a a me na Luna o keia Mahiko, no na mea e pomaikai ai ka Uhana. A pau ia, lulu luna pakahi pu me lakou a pau.
Haalele iho la au ia Paukaa, a kau aku la ka ihu o ka lio i Onomea, me ka ukali pu mai no hoi o kuu wahi hoa hele. A kipa mua nae ma kahi o Mr. Hanai, halawai ou mau! me ke aloha. ua nonoi aku au ma, e hoomanawanui i ke ao kula ana i na pake, me ke alakai aku ia lakou ma ke Kula Sabati. He mea oluolu wale no ia i ko Mr. Hanai manao, me kona ae mai no me ka naau olioli.
Haalele iho la ia Mr. Hanai a me kana wahine, me ka haawi aku i ke aloha no laua. Hoomau aku no i ka hele ana a hiki ma Onomea, o kipa iki ma ka hale o Rev. H. J. Pahio, launa aloha pu no me ia a me kona ohana. ua kuka iki maua i kekahi mea, no ka pono o na pake ma Onomea nei. P@ pu aku la nae maua a hiki ma ka Mahiko o S. L. Aukina. O Mr. A. B. Clark, oia no ka Luna nui o keia Mahiko, (a oia no hoi kekahi keiki ponoi a Rev. W. E. Kalaka, i noho kau ai no ka ekalesia o Kawaiahao, a nana hoi e hooponopono hou mai nei i na Baibala a me na Kauoha Hou i hoonaia mai nei mai Amerika mai, iloko o keia mau malama pokole o hala aku nei) ua hookipa hou mai oia ia'u e noho me ia, e like ka loihi me ka'u i makemake ai. me ka oluolu o kona manao i ka hai mai, e kokua ana no i lio no'u a no kuu kanaka, a hiki aku ma Laupahoehoe. nulaila, o ko maua mau holoholona a Mr. Kaona i kokua mai ai, ua hoihoi ia i ka mea nana ke kokua lokomaikai.
I ke ahiahi iho, hele aku au e launa me na pale paahana o keia Mahiko, me ko lakou luna oia o Mr. Ai. Ua kamailio nui aki au ia lakou i na rula pono e pomaikai ke kino a me ka uhane.
Ua kukulu no o Mr. Pahio i ke kula hawaii no na pake, aka, ehiku wale no pake i makemake i keia hana maikai, a o ka hapa nui o lakou, ua hoole okoa mai no, no ka pilikia ka i ka hana a ka haole, wahi nua. O na haumana nae a Mr. pahio, ua eleu no, ua joki aku i ka hookui i na hua ekolu a eha, no lokoo keia mau la pokole a lakou i kula ai. No ka ikaika o ke ao ana a Mr. Pahio, kekahi kumu i holo ai ka hana. o ka'u nae i minamina nui ai, o ka hele akoa koa ole mai o na pake i keia kula maikai o Mr. Pahio i hoonanawanui ai me ka uku ole ia.
Nov 19.-Launa hou no me na pake ma Onomea nei. He nui na mea a'u i paipai aku ai no na mea e pili ana i ka hana a ke Akua.
Nov 20-Ma kaia kakahiaka, ua hauwi aku ai i ko'u aloha hope ia Mr. Kaluka a me na pake lalaila. Kau maluna o ka lio a Mr. Kalaka i kokua mai ai, a o ka naue aku la no ia, a Kaupakuea ke awa.
I ka hiki ana ma ka Mahiko o Kaupakuea, ua hookipa maikai hou mai no o Mr. Ashing a me kana wahine ia'u me ka oluolu. Launa hou no hoi au me Mr. G. E. Turker, ka luna nui o ia wahi. Ua oluolu kona manao i ka hookipa hou ana ia'u, a me ka ae mai ia'u i ka launa aku me na pake paahana, e like me ko'u makemake.
Nov 21.-Iho aku ma ka hale o na puke, e paipai like ia lakou a pau i na hana maikai a ka Hoku. O ka nui o na pake malaila, he oluolu wale no, a ua hoike io mai ko lakou mai maka oluolu i ka lohe ana i na olelo ao.
Ua holo mai o Mr. Pahio mai Onomea mai, a ua hookipa oluolu o Ashing (Akana) iaia, a ua noho pu maua ma ka hale hookahi.
I ka uhi ana mai o ka malu o ka po, nia hoi, ua kani kahi bele hana o keia Mahiko, no ka halawai pake a'u i hoohala mua ai i keia la. Aia ma ka hale puhiko e malama ia ai keia hana. ua iho pu au me Mr. Pahio, a ua akoakoa nui mai no na pake a me kekahi mau haole, a me kekahi mau kanaka maoli no hoi. Ua lawelawe koke au i ka haua, e hoomaka ana i ka pule me ka haiolelo ma ka olelo o ko makou aina ponoi. He kanalima a oi ka nui o na pake i ikeia mai i keia halawai ana. I ka pau ana o ka pule hope loa, ua hookuuia ka halawai me ka olioli nui.
Nov. 22-Sabati ma Kaupakuea, a ma ka hora 9 1/2 o ke kakahiaka, ua malama ia ka halawai hoomana ia Iehova meloko o ka halo puhi ko. Ua akoakoa nui mai no na kanaka, na haole a me na pake. Ua hoomaka ka hana ma ka pule kanaka, a ua haawai mai o Mr. Pahio ia'u ka hana. A pau ka haiolelo ana ma ka olelo kanaka, ua malama no o Mr Pahio i ka lulu dala no ka mahina hou. Pau ia, ua hapai koke au i ka pule pake. Ua kanaono paha a oi ka nui o na pake i launa mai ma keia halawai ana. He poe oluolu lakou ma ka lohe ana i kaoleole a ke Akua. I ka pau ana o ka halawaipule pake, hoi au ma ka hale o Mr Ashing, hiki ae ana o Mr Turker, a haawi mai la ma kuu lima i na dala he umi, no ke "makana manawalea ia'u" wahi ana. Ua haawi au i keia mau dala ma ka lime o Rev. H. J. Paho, a nana e lawe a haawi aku ia Rev. T. Koana, a nana no hoi e hooili aku i ka Puuku o ka Papa Hawaii.
A pau ka aina awakea, haawi aku la i kuu aloha hope ia MR @ Ashing hoi ka Luna nui o na pake, a ia Turker no hoi a me na pake a pau ma ia wahi.
Haalele iho la a@ ia Kaupakuea, a holo aku ma Hakalai, no ka malama i ka halawai pule ahiahi malaila. Ua ukali mai elua pake, i pailata no'u e hiki ai ma Hakalau. I hiki aku ko'u hana ma ko laila luakini, ua akoakoa mua no na kanaka. Laina koke au me Rev. T. Phano ke Kahu Ehalesia no ia hikapai. Hepai koke ae la maua i ka halwai ana no ia anaina nui. Ma ka lokomaikai o Mr. Pohano, ua lilo ka hana ia'u. A pau ae la ka'u haiolelo ana, he lulu dala mahina hou ma ia hope.
Ua hookipa oluolu ia aku maua e Mr. Pohano, e noho me ia i keia po ma kona home o ke kino, me ka hoihoi o na maka a me ka olioli o ka naau.
Nov 23-Mahope o ka pau ana o ka pula ohana o keia kakahiaka, ua haalele iho ia Hakalau, me ka ukali ia mai hoi e Mr. Pahano, a ua lilo ia i alakai e hiki aku ai i Laupahoehoe. Hiki mua makou ma Paiohe, a malaila i halawai pu ai me Rev. J. Hanaloa, ke Kahu o ka Ekaleisia Laupahoeoe. ua hauoli nui ko makou halawai ana, me ke aloha pumehana iloko o ka Haku.
Hoomaka hou makou i ka hele ana imua, me ka ukali pu ia mai e Mr. Hanaloa, a hiki i ka luakini o "Hauoli" ma Paiohe. Ua akoakoa mai na hoahanau a me kekahi mai mea e ono nui ana i ka oleolo a ke Akua. Ua hoi mai lakoi ia'u e hapai i ka halawai pule, a ua hooko no au e like me ka lakou nui.
He la nawaliwali loa keia o ko'u kino, no ka ikaika loa o ka nalulu ma kuu poo, a mai hiki ole ia'u ke malama i kuu hana, aka, no kuu aloha i ka leo o na hoahanau i noi mai ai ia'u, nolaila, ua hoomanawanui no au, me ke kokua pu ana mai o ke Akua ka mea nana ka hana, a nolaila, ua oluolu maikai kuu malama ana i ka hana me ka maluhia.
I ka pau ana o ka halawai, ua hele mai kekahi kanaka e lulu lima aloha me a'u, me kekahi kanaka e lulu lima aloha me a'u, me ka haawi mai he hookahi hapalua dala, aka, ua minamina nui au no ka loaa ole ana o kona inoa ia'u. Ua mahalo nae ko'u nanu iaia, no kona kokua ana mai i ke aupuni o ke Akua. Ua haawi aku au i keia hapalua dala ma ka lima o Mr. hanaloa, me kuu kauoha iaia, e hoohui pu aka ia hapalua iloko o ka waihona mahina hou o kona apana.
Ua alakaiia aku au e Mr. Hanaloa ma kekahi hale kamaaina e kokoke ana malaila, e paina awakea, aka, no ka nui noo ka nalulu o kuu poo, ua hiki ole ia'u ke ai iho i na mea ai maikai a na makamaka aloha i hoomakaukau ai. O mr. Ohano ma no ka i ai iho a moana.
Haawi iho la makoa i ke aloha no na kamaaina malaila a hoomaka hou aku la makou i ka hele, me kuu hoomanawanui no i ka mai. Mamua iki mai o ka hora 3 o ke ahiahi, ua hiki aku la makou ma Laupahoehoe, aka, ua luaa iki mai hoi ka oluolu o kuu nalulu ia manawa.
Mannei no au i hoomanao ae ia no ke ino o ke alanui o Hilo nei a'u i ike ai. Mai hilo-one mai a hiki ma Laupahoehoe, he 28 mile a oi a emi mai paha, aka nae, he lehulehu loa na kahawai, na owawa, na pali a me na alu. Ina e helu pono ia ka nui o na kahawai, ua hiki aku paha i ka haneri a oi, E helu aku no hoi oe a poina wale. No na pali kiekie no hoi kekahi mea i lohi loa ai ka hele ana ma keia alanui; a no hea ole kaulana ai ka inoa "Hilo-paliku."
O ka lepo poho kekahi mea i ino loa ai keia alanui, ke loaa o ka wa ua, a i ahona hoi na kahawai, no ka nui o na uapo, maalahi ai.
He hoowahawaha loa ko'u maau no keia alanui, mai ke kulanakauhele mai o Hilo-one a hiki i Laupahoehoe nei, aka, he uliuli maikai na oawawa, ulu pono na mea kanu, no ka momona a ka lepo, a he nui no hoi ka wai; a na keia mau wahi ano, i kona ia mai ai ko'u maau e mahalo aku. He kuonoono no hoi na kamaaina i noho maa ma kela wahi. Ua oi pahaneri ka waiwai o keia aina mamua o ka aina aa pele a Kau a me na kapakahakai o na Kona a'u i ike aku ai.
Elima Mahiko maikai (Sugar can Plantations) ma keia Apana o Hilo nei. 1. Amauulu. 2. Kaiwiki. 3. Paukaa. 4. Onomea. 5. Kaupakuea. (ua noho wale ia no keia mau mahiko a pau e na pake.) No ka nui o ka wai ma Hilo nei, nolaila, na hana lakou, a na ka wai no e lawe ka lakou ko, mai ka malako a hiki aku i kahi e wili ai; a pela no i ko lakou wahie, ua hana lakou i auwai papa mai kuahiwi mai a hiki i ka hale puhiko, a na ka wai no e lawe mai i ko lakou wahie nui a me ka wahie lulii me ka hiki wawe loa. (Aole i puu.)
Hauolu maoli ka manao
Ia'u i nane aku ai e ike ia Olowalu mai ko'u home maluhini aku, oia hoi o Ukaiuano ; kahi a na manu e kani hone ana i ka wao. a e inu mau ana hoi i ka wai o ka liko o ka lehua. Ua hiki aku au malaila, a ua nanea iho malalo o ka malumalu o na lau hau e lawe kowekeia ana e ka makani.
Malaila no au i hiolani iho ai ia po, a hiki i ka wehe ana o ka malamalama ma ka ili o ka honua. A malaila no ko'u wahi i hooluolu ai i ko'u kino a hiki i ka huli hoi ana mai i kuu home malihini, o Ukaiuano.
O kela wahi a'u i hoakaka ae la maluna, oia hoi o Olowalu, molaila ke poo o ko kakou manao maluna. "Hauoli maoli ka manao."
Ma ke ahiahi o kela la, ua hoi mai la ko'u wahi makemake e hele i ka halawai ma Ukumehame. a ua ae aku au ia hana maikai. Ua lawelawe mai ko'u makamaka i na lio a makaukau, a ua kau aku la maua maluna, a holo aku. Ia manawa a maua e holo ana, hoomanao ae la au i kekahi wahi lalani mele, eia no ia:
Aloha no au
I ka ihu o ka lio
I ka holo lai mai
I ke one la o Hilo
No Hilo ka makani
Malua kii wai
No Puna ka makani
Halihali ke ala & c.
Ia maua no e holo ana, aia hoi, ike iho la a u i na huna one e pipio lua ana aia na aoao o ko maua lio, i hooleua ae e na kapuai. He keu ka nanea i ka lawe maikai a ka lio.
Ia manawa i hiki aku ai i ka hale halawai, u akoakoa mai na elemakule, na luahine, na keiki kane, a me na kaikamahine, a me na wahine, a ua piha loa kahi hale halawai. Ia manawa no, ku mai la o J. Kikiakoi, a heluhelu mai i ka Himeni a pau ia, pule ia, a pau ka pule ana, ua hooili mai kela i ka hana i ko ka hale, a ua koi ikaika loa mai kela ia'u, a ua ae aku au iaia. a ua hai au o ke poolelo, oia keia: "E huli oukou i ka Palapala Hemolele, e manao oukou he ola ko oukou malaila."
A pau kuu paipai ana imua o lakou ua ku mai keia a me keia mea e paipai a e hoolana i ka manao o na kanaka. I ka nana aku ua hauoli ka manao o kela mea keia, i ka hana a ka Haku. A mahope paipai mai o J. Kikiakoi a ua hookuuia. Ua hoi aku au ma ka home, a ua noho no malaila a hiki i ka la Sabati, oia paha ka hora 10, la'u i hiki aku ai, hoomaka ke Kula Sabati me ka pule ana o ke kahu, a pau ia, ua kahea pakahia kela a me keia papa e ku mai e himeni. A pau ia, he Haawina Barbala, a mahope iho, na pauku o kela a me keia poe o komo iloko o ke kula Sabati.
Eia ka'u mea mahalo, o na luahine a me na elemakule, ua ku mai lakou e hai i ka lakou mau pauku paanaau, me ka mokaka a me ka lohe pono ia. Ua hooikaika loa lakou me ka lana o ka manao; aole kekahi wahi a ae, he hai wale aku no i na pauku, "he umi, he mea, a he mea." a pela aku. Aole nae he ikeia o ka oiaio. Aka ma Olowalu, ua makaukau mai na elemakule a hiki i na luahine mai ka liilii a ke nui, mai ka poe ike a ka poe ike ole. Ua loheia ko lakou lea e hai moakaka mai ana i na pauku o ka Baibala me ka pololei loa.
A pau ia, ua hookuuia ke kula Sabati, ma ia hope iho, ua akoakoa mai na kanaka i ka pule, a ua nui no ka poe o hele mai, a ua piha pono ka luakini ; a ua hauoli no ka manao no ka ike ana akui ka ulu pono ana o ka hana a ka Haku ma kela kilipai. I kela makahiki i hala aku la, i ka wa e noho kahu ole ana ia kihapao, kakaikahi ka poe hele mai i ka pule. Elua, ekolu a oi aku ka poe hele mai i ka pule ; aka i keia manawa, ke ulu nui nei ka pono Karistiano ma keia kihapai.
Eia ke kumu, ua ikaika loa ke kahu ekalesia o kela kihapai i ka paipai ana i na hoahanau ; a me ka poe mawaho o ka ekalesia, e hele i na halawai a pau. A na komo aku oia iloko o kela hale keia hale, e hoohulihuli i ka naau o na kanaka i huli ma ka hoomana pope. A ua huli nui mai na kanaka, a ua olelo lakou "i ka oiaio ole o ka hoomana Pope."
mamua, o ka hapa nui o na kanaka, he pope ka nui. He umi paha a oi aku na wahi pope i koe malaila ; aka i ka'u hoomaopopo aku, e pau loa mai ana paha ia poe ma ka hoomana Kuristiano io.
No ka mea, ke ku wale nei no kekuhi poe o lakou me ka ike ole i ka lakou mea e hana ai. No ka puni lealea paha kekahi kumu o ka hoopaakiki ana o kekahi poe ma ia aoao ; o mea ia aku auanei i ka hana hewa, ke huli mai ma keia aoao, nolaila, hoololohe no ma kela aoao, ma kahi kapulupulu ia o ia mau mea.
Aka, he lana no nae ko'u manao e holo loa ana no ka hana a ka Haku malaila, a e pau loa mai ana paha na wahi kauna kanaka i koe i ka huli mai.
Eia nae ke ano nui o ka hana o ke kahu o ia kihapai. Ua kukulu oia he halawai ma kela wahi keia wahi, penei ; I ka Poakahi, ma ke ahiahi o ia la, hui na kane me na wahine ma Olowalu. Ma ka Poalua ua maheleia elua mahele, ma Olowalu na kane, a o na wahine no Ukumehame. Poakolu, hui kane me ka wahine ma ka luakini, Poaha hui ma Ukumehame, Poalima mahele, Poaono hoomehame, Poalima mahele, Poaono hoomaha, ma ke Sabati hui ma ka luakini, a pela mau ka mahele ana.
Eia ka'u mahalo nui iloko o keia mau halawai ma kela wahi keia wahi o ke kihapai ; ia akoakoa nui mai na kanaka a pau, hoe wale no ka poe pilikia. Ina ma Ikumehane ka halawai, alaila, pau loa kanaka a pau o Olowalu, a me ko laila poe iho ma ia halawai. Pela no hoi, in a ma Olowalu ka halawai. O ka poe elemakule, ua hoomanawanui lakou ma ko lakou mau wahi lio mai a Adamu mai. No ko lakou hooikaika mau ma ia hana waikai, ua haku iho lakou he wahi leo mele e hoohauoli ai i na puuwai palupalu o ka poe opio, oia keia:
Eia eia makou la
Na wahine me na kane
Na elemakile na luahine
Ke hooikaika pu ae nei,
A hahahaha, a hehehehe
A hohohoho, a huhuhuhu
Hauoli, hauoli ae kakou
I keia hana maikai & e.
Ua manao au, o ka hana maikai a ke Kahu o kela kihapai, oia hoi ka hele aku a komo iloko o kela hale keia hale e hoopumehana ai i ka naau o ka poe nanea, a palaka, ua like no ia me ke kahu hipa maikai e malama pono ana i kana poe hipa i ka waha o na ilio have, oia hoi ko Satana poe e imi ana i kana mea e ale ai.
Ma keia mau mea a'u i weheweheia'e la mamua, ke kumu o ka hauoli o ka manao, a me ka hooleleia o ka hauli o ko'u puuwai, e hoakaka aku imua o ka lehulehu, malia paha o lilo ia i kumu hookalike no na ekalesia e ae o Hawaii nei, a e hana e like me ka keia kahu ekalesia, ka imi aku i na hipa auwana, e hoihoi mai iloko o ka pa. A ua ike io kakou i i ka nui koke ana o kana poe hipa, no kona makaole.
Nolaila, he mea pono maoli io no i na kahu ekalesia, e komo aku i kela hale keia hale, aole ka noho a ka la Sabati, alaila oia wale iho la no kahi la e hele aku ai i ka luakini. Pono no e hele i na la a pau, e paipai i ka naau o na kanaka, i pumehana ke aloha iwaena o ke Kahu a me na hoahanau.
Ua ike mai la oukou i ke kumu o ko'u hauoli ana. Oia hoi ka'u mea i hoakaka aku nei mamua, no ka holo o ka hana a ka Haku ma Olowalu, oia ke kumu, aohe mea e ae. Ke manao nei no hoi au, o oukou no hoi au, o oukou no hoi kekahi e hauoli mai ana, ka poe i hauoli i ka hana a ka Haku. Ua pau. E aloha auanei oukou e ka poe e hoomanawanui mai ana e heluhelu mai i keia mea i hoakaka ia aku la.
J. K. Naeole.
Lahainaluna, Feb. 8, 1869.
Olelo Pane.
E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE
Ua lana mai ko'u manao, e pane aku no ka O. H. Keahilele mai manao i pane ae nei, no na ka poo, "Ka Luua Auhau o Kona Hema,: i hoopukaia mai ma ka Helu II o ka pepa o Ianuary 9, 1869.
Aia ma ia pepa hona kukulu manao ana, me ka manao aia @ i ka ike @ ma @ a Kauai o Mano. Ma ia kukulu a @ ana, a ua o O. H. Keahilele, ua kani ka i ala aka, ua ike mua ia ko ia la manao, e ao mae hoi oe, i ka hana a ka hapa uwaina.
Ke i mai nei o ua o O. H. Keahilele mai poholo au i ke kahi, e ole ka kuu makuahonowai pakele. A ke ole o mai nei no, he kolikoli sila wale no ka’u, a na kuu makuahoeowai e kokua i ka hana mai i loaa ia'u oia ka L. A. ana. Ke hai hookamani ole aku nei no au, na kuu makua no e alakai ia'u ma keia alanui malihini, Oiai ua ike no kakou, ma ua wahi mea ole ia kakou ke hele, o ke kamaaina na mea e pololei ai, peia i o na keiki e hele ana i ke kula, o ke kumu no ke mea e pololei ai, a e naauao ai me na mea o ke ao nei.
Pela no ma na Ekalesia a pau @a, o ke kahu Ekalesia ka mea nana e alakai e pono ai, pela no au ko oukou makamaka, e alakai ia e pono ai ; nolaila koko no au i kuu makuahonowai. Oiai o kuu laki no ia i loaa i ke kino i ka puheo. A ua Potuhiva pepeiau puka nui nei, kehi e kau ai o kuu ipu-paka, i pane ae nei i ke akea, me ke ao pu aku i na poo aupuni, i ka nana pono ole a ka naa i kuliu ka ile. Palau ae ana nae hoi o ua o Pake kinikiu, inu ka o K. Kaaauoha ka mea i hele a kuliu i ka ike, ma ua he ie me na lima elua, ma ua pono.
A pehea la hoi na o O. H. Kanaihele nei? U@ puu hoi o ka ihu ia @ Kuhikuhi aku la hoi ko ike ia hai, akamai no. He aumakua hoolulu ao, hoapaapa i ke kahuna. He akamai io ka oe i ke kuhikuhi puuone, he naio ka loaa.
Ae, ua pono no oe, no ka mea, ua poina o K. Kamauoha, oiai i nele ia i kona hope ole, a ua lahilahi hoi, a e ike mua kela i lou mau manao, in a la ua loaa ka hope o Oleloa. Pelaka. Malia paha ua loha no hoi o K. Kamauoha, o oe ka mea i hele a piha i ka naauao, a me ka ike ma na oihana aupuni a pau, a nou ka naauao i hele ai na ohana a nui o kou hale, a hookupu ia ai ae e na haloha o Hawaii nei i ka ai, ka ia a pela aku, a nou ka hale i ku ai ke pilo i Kauai i ua mea he hookupu ia i ka ai, a peue wale aku.
Oiai no hoi, ua lohe mai no au, o oe no ka ke kanaka aina nui wale, i loaa ia oe noloko mai no o kou naauao nui, mai Hawaii a Oahu pau ka'u wahi i lohe i ka lilo ia oe, o kekahi mau pauku aina, ua hala loa aku no palia i Kauai.
Penei ko'u lohe, ua koho aku ka oe ia Poepoe o Kalihi uka i Oahi, i mea nana e malama ia aina ou o Pukapuluwailemu o Kalihi, pono no, he kanaka no ia i piha i ka ike, aohe oe e poho. Pela ka oe i hoonoho ai ia Nape i Hilo, e malama ia aina ou ia Alanaio. Pono io no, he kanaka pakaukau, kokua ia a ai oe ke hele aku ka hakuaina. Aia hoi i Puna ko wahine maka nui Kapoho, aia hoi i Laupahoehoe ko punaluu o Ulek@. Kahaha, kehehe e oki no hoi ua mea he apiki ou e K. Kamuauoha, ko koko ole ae ia ia nei i hope nou.
Oiai o keia popoki ka mea e owau mai nei, he "kaula ili ka ka'u mea i ike." A ua ao kumu ia no au ma ia hana, oia na ko ia la mea i hai ae nei o ka'u me ia i ike.
A o ka ia la mea i ike o ka hele i ka luakini e ao lalau ai, a hiki i ka la noa, pii i uka e hou ai i kau huli i ko hai waena, a mahope lohe kakou, ua kaa i ka pale, puka ko ia la poo i ka pohaku ; i kuhi no paha oe he pali paa ia au lalau ai, e laa la, pau ou niho i ka haihai.
E! o ke ano no ka hoi o ko kuaaina ka-naka la kikoo la na manao, i like ai no me na kamaa kuanaka on a ana i olelo mai nei. "Ke hoi nei ko kuaaina keiki me na kamaa la-ki."
Ua ike no hoi paha keia nuka o ke alualu kao o ka mauna kana hana i mea, e hele ia no ia hana pono loa, aohe, eia ka he huli mai i ke kee o ke keiki puukani o Keopuka, ke hoa kuka o ka poe keomana,
Eia mahalo iho he wahi kanaenae nou e ua ilio holo nahele nei o Kapalilua Kona Hema:
I ahu la oe maanei
Ke uwepa @ aku au
O ke tila makeneta mei nei
A he hoa kuka no ka poe ike,
I ahu la oe maanei?
Ke huli hoi nei ke keiki o Daniela, a hoolohe aku o ka ha;u hou ae o ko ia la waha. Me ka aloha i na Keiki u lelehua kepau o ke Kuokoa. Me ka mahalo,
D. Mose.
Keopuka, Kona H., H., Ian 25, 1869.