Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 49, 5 December 1868 — Page 3
This text was transcribed by: | Gaye Tatsuno |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII
KE KUOKOA, HONOLULU, DEKEMABA 5, 1868.
He $736.25 ka nui o na dala losa o ia a na wahine Hui Manawalea o Hokuu ma ka hale Hooikaika Kino, ma ka Poaha iho nei.
Ua kahikoia na puka pa nui o ka @ kanikau eleele, e uhi ana i @ puka a me na pou kia a puni. Ua @ na pou nunui a me na puka o @ H@ A@ pono@, me ka lole eleele kani@. He @ona no ke kumakena i ka @ make.
NO EA O A@ HONOLULU NEI.—Ua ane@ pau loa p@ ka noi o Honolulu nei i ka @ o na @a e na Kauka, e like me ka @ kauoha a @a Papa Oia, no ka mea, ao@ ho@ @e kakahe @ ae i keia Poakahi iho nei. I ko makou ike @na @e, ua noho hoopalaleha iho paha kekahi poe mamuli o ko akou manao. I@a pela, he pono no e kauna he hoopai malona o ia poe.
Ma @ Saba@ nei, ua @i o elo ae ke@ haole Britania i ku mai @, ma@ E@, ma na huina o Alanui Hote@ u@ua o na luma e akoakoa a@ o ka Nekina, ma ka olelo haole. U@ mahaloia kana hana. I ka pau ana o @ lelo, ua ku ae o Halulu, @ H@ a hai manao mai ma ka olelo Hawaii no ko kakou pomaikai.
KA @ KILAUEA. Ma ka hora 12 o ke awa@ Poakol@ iho nei, ua kuai ku@ala @ mokuahi maluna, e ka Luna Ku@ C. S. Bate, no ka pomaikai o kona mau Ona. U@ Kilauea la i ka “Hui H@ Hao a Honolulu” nei, no na dala emi @ $3,600. A o kona waha nae e @ mau a@ aohe makou i lono mai.
Ma ka Nupepa a Wi@ o ka Poaono @ ne@ i hala, na ike iho makou, ua loaa ma@ he kauoha i na kaka@olelo o na Oihana Aupuni, aole e ha@lele wale i ko lakou mau Keena Hana i ka wa hana i hoakakaia. He @ula maikai io keia no na Kakauolelo. O ke kumu a keia hanaia aua pela, no ka haalele wale o kekahi mau Kaka@olelo i na O@hana i na wa hana.
NA MEA PAANIA A MAKANA. Oiai ua kokoke mai kakou i na la hope o ka makahiki, ua ike @a aku maloko o kekahi mau hale kuai @iilii ua hoopihaia ko lakou mau puka aniani me na kii paani a me na mea makaea na kamalii, no ka la Hape Nuia, a Karitamasa ho@. He mau kudala aku hoi paha ma keia hape aku, no @ mau mea. Pela ka hana mau ana i na makahiki i hala ae.
HEMAHEMA LOA KO HONOLULU POE. Hoko o ka wa a ka Moi a me ka Ohana
Alii e noho nei iloko o ke kanikau no ka mea make i hala, aole he mau palapala hoalohaloha i loaa aku @ lakou, mai na Makaainana aku o ka Moi e noho ana ma Honolulu nei. Ua poina loa paha lakou i ka noonoo ana no ia mea, a ua lilo paha i @a Apana e ne ka heke o ia manao a@a pela. Oki loa no hoi a Honolulu.
O-LE MAKANA WA@. Ma ka po Ponono aku nei i hala, ua haawi makana aku o Mr. Costa, haole hana mea gula ma Alanui Papu, i kana o-le i ha@a manaka ole ai, @ hoonui ai hoi i kona hoomaikai ana i ka Pu ali Kinai Ahi Helu 2. He o-le ua hoohinuhinuia me ka wai gula a me ke @ala. Ua malama ia Puali he paina po maloko o ia hale, i ka wa i makana ia aku ai keia mea hou.
KIAAINA O KAUAI. Ma ke kakahiaka nui Poalua iho nei, oa ku mai ke kuna Hote mai Kauai mai, a maluna ona i kau mai ai ke Kiaaina o ka “moku o lalo,” oia ka Mea Hanohano P. Kanoa. I kona ku a@a mai me ke awa, ua hele loa aku no ke Kiaaina a me kona ohua, e ike ia waho iho o ka Imihaku, I naoe kololani aku la, i kona wahi maha mau. Eia ka na lakou keia pihe uwe makena o ke kakahiaka Poalua iho nei.
KA NUI O NA PAAHAO O KAWA. Ua lohe pono mai makou, mai kekahi makamaka mai o ka Halepaahao o Kawa, eia maloko o @a hale na paahao i hiki aku ka huina i ka akahi ha@eri me kanahakumamaha, ke hui puia me ka poe I hoomalu waleia nei, me ke kali no ka hookolokolo. O kela ka heluna mamua iho o ka la 28 iho nei o Novemaba. He mau lawehala iho nei ma ka la 28, a me he mea la, ua pii hou ae paha.
HALE HOAHU WAIWAI NO KA HUI MOKUAHI KALEPONI. Ke kukulu ia nei he halau nui no keia nui maluna ae, ma Ewa iho o ka Hale Dute hou ma Ainahou. Ua hoalaia keia hale, i wahi o hoahu ai na waiwai no ka lawe ana i Kalepeni, maluna o na Mokuahi o keia hui; a i mea no hoi e luaiele ole ai, a hoololohili wale iho no. E paa ana paha iloko o na la pokole, no ka mea, ke pulama loa nei lakou e paa koke.
LA HANAU O KA MOI KAMEHAMEHA V., I keia Poalima aku e hiki mai ana, la 11 o keia malama, oia ka la I hoohemoia mai ai ka Lani Moi a kakou e noho nei ma ke poo o ke Kalaunu o Hawaii nei, mai loko mai o ke ewe alii a ke kaikamahi@e Alii Kinau, me ka elemakule alii a kakou e noho kanikau nei i keia mau la, i ka makahiki 1830. Ua hoolaha ne na Nupepa Aunpuni, e malamaia keia la, mai ka hikina a ke komohana o kona Aupuni, e pani ku ia @na na puka Oihana Aupuni ma ia la. @a, no ko kakou noho ana kumake@, nolaila, aole paha kakou e lealea nui loa ana, e like me na makahiki mua. Ke manao lana nei no hoi makou, aole e nui ana ka poe e hopuia a hoopaaia ma ka Halewai no na hewa holo nui, hakaka, a me ka ona. No ka mea, ke noho nei ka Lani nona ka la kulaia ilokoo ke kanikau no kona makuakne i lawe kokeia aku nei, a pela no hui @a lehulehu e hoohalike aku ai.
HE LONO UWA I KE AUNOE. I waena konu o ke aumoe Poakahi iho nei, ua loheia ke kani ana a na pu kuniahi o luna o ka Mokuani Montana mawaho o ka nuku o Mamala. Ua hikiwawe hoi @a laweia ana ma@ o ka lono o ke kohoia ona a Generala U. S. Kalani i Peresidena no Amerika Huipuia, a me S. Kolopaki, i Hope Peresidena. Ua hoolale koke ae na haole Amerika e hele ana ma ke alanui ia wa, i na huro a me na oliolii lealea ana, no ke ko ana o ka mea a lakou i kau nui ai.
KAHI MAAUAUWA LIO. O kahi o na kanaka Hawaii e ma@uauwa nei i ko lakou mau ho, aia no ia ma na huina a Alanui Hotele a me Nuuanu, mawaho iho o ka Nekina. He wahi huina haiki loa keia no keia hana, no ka mea, e hele ana a e iho manana na kanaka ma ia alanui. I na la Poaono, oia no hoi @ la kanaka nui o kakou, e piha mau ana kela @uina i na @ a e@ kahi mea a@, i@a he hookahi wahi haole e makemake a@a e hoolima@ , ua piha koke oia I na ho, e onoa ana, @eia ka Ho maikai.” I kekahi manawa paa loa ke alanui ia lakou, a i kekahi wa hoi, e holo-ke ana lakou. Nolaila, ina @e wahine ka mea e heie ana, he ano ku ole i ka maikai @ona hemo laelae ana aku. Aole a@ e wa@ kaawale e aku no keia ha@? @-alanu@.
OLIOLI NA AMERIKA MA HONOLULU NEI. Ma ka po Poalua iho ne@, ua ho@ke ae na haole Amerika ma Honolulu nei I ko lakou olioli, ma ka hele huakai ana o na keiki Amerika ma na alanui o ke kulanakauhale, me na ipu kukui, a me na pahu kukui e kailewa@a a@a, @ huaolelo i kakauia ma na noao eha penei: “Kalani a me Kolopaki,” “Ko kakou mau Uniona punahele,” “ka Hae o ka lanakila.” He hoike keia no na haole ma Honolulu nei i ko @akou oholi a mahalo, i ke kohoia ana o ke koa kaulana o Amerika Huipuia o keia mao la, i Peresidena no kela Repubalika nui, no na makahiki eha e hiki mai ana. Ua hoaia na kukui ma ka ka Hale Mahoe, a malaila hoomaka aku ka huakai i ka hele ana. Ua hoonohoia mamua o ka huakai, ka poe puhi ohe o Honolulu nei, a hele aku la lakou i kahi noho o ke Kuhina Amerika Makuke, a huro aku no ka Peresidena i kohoia. Ua kaheaia aku a Generala Makuke. Ua hele ma@ a a ku ma ka pa, a oa hai pokole mai i kona olioli, a me ka mahalo i na Keonimana @a e hooponopono ana no ke kohoia ana o kekahi o na koa nui a keia wa. Ua kaawale oia mai kona aina hanau mai, aka, ke ike ne@ @e oia, he mau makamaka maane@ e lokahi pu ana me ia iloko o keia olioli. Malaila aku ka hele ana a i kahi o ke Ka@kela, a me na wahi noho e ae o na haole Kalepa Amerika. Pela ko lakou hele ana a hiki wale aku i na hora o ke aumoe.
KA LA KUOKOA MA HONOLULU NEI. Ua wehe hama@aia keia la ma Honolulu nei, no ka poe holoholo ho a me na lealea e ae. Ua wehe mai na Hale Kuai I ko lakou mau i puka hale, mai ke kakahiaka a ka hora 12.
Mamua ne o ka hora 10 o ke kakahiaka, ua houluulu ae ka Puali Koa Raifela ia lakou iho maloko o ko la@ou Hale Paikau mau, a maki like aku la ii Kulaokahua. Malaila, ua hoomakaukauia, he mau hale lole no lakou a me na mea ai uuku i kupono no ka manawa. Ua laweia he poepoe laau ki poka, a he ekolu haneri iwilei ke kaawale, a kukuluia, mahope hoomaka lakou e ki poka. O ka nui a keia puali he 60 paha a oi iki, aka he @S n 9 paha o lakou i puka aku i ke ki poka. He poe hou akahi akahi a ki poka ka nui o lakou. He ewalu wale no o lakou i ku ka poepoe laau ki poka. Hora 3 auina la, pau nui mai lakou i ka hoi. Ua lohe hou mai makou, e puka hou ana lakou i ka la 11 a Dekemaba.
He nui wale na ahaaina i keia la ma Honolulu nei. He eha a makou i kiei wale aku. Elua mau ahaaiina ma Kaumakapili e pi@ ana i kahi hookahi. He hookahi ahaaina hoike kappa-apaua. Ua ike makou i na kapa apana I humuhumuia e lakou. Ua maikai no ka humuhumu ana. Hookahi kapa apana a makou i ike ai i kona nani. Ua humuhumuia he hae Hawaii, Beritania a me ka Hae Hoku o Amerika, a mawaena konu, he manu, e hohola ana i kona mau eheu e lele.
Maloko o keia mau ahaaina, aole i nele ka ike ana i kekahi poe Hawaii a me na lahui e ne e hikaka ana i o a ianei uu hele a pau wale no i ka ona i ka wai hoomalule kino e makemake ole ia nei e kekahi poe. Kamahao loa, ka ike ana iloko o @eia wa e naua pono loa ia nei e na Makai, e hikaka mai ana na kanaka Hawaii. O ka nui o ka poe i hoopaaia iloko o ka Halewai no ka ona he @.
Ma ka hora 12 po@oi o ke awakea, ua ki pu aloha mai ka puu o Puawaiua, i oa pu he iwakalua kumamakahi.
I ka auioa la ua holokake mai na holo lio i o ia nei, e upa ana i ko lakou mau lio i ka holo lealea. E kai @alani ana kekahi poe, a e holo aluka ana hoi kekahi. Ua hookui paha kekahi poe, aka, aohe nae he hauwawaia mai.
Hookahi kane holo lio i haule iho mai kona lio ma ka puiwa ana ae, oia ke kane i haole maka iho o ka Hale Kuai o Daimana. I kona kiiia ana aku e lomilomi, a kokua aku, ua olelo ohewahewa mai oia, me he mea la no nae paha, ua pa wai anu au no. Kekahi kumu paha i kona haole. O ka nui o na holo nui i hoopaaia ma ka Halewai he 12.
He mau ahaaiana kekahi i ka po ana iho, na kekahi poe @ malama wale ae, ma ko lakou ano hoomanao I ko kakou n@ho ana Kuokoa.
Ua pani paa ia ana Hale Oi@a Aupuni, mai ke kakahiaka a napoo ka la.
H@LI HOI I KAPALA@NO. I ka hora eha o keia aluna ahiahi e huli hoi ai ka mokua@ “Montana” ma kona ala holo moana a hiki aku i ke awa ka@ ana i puka mai ai. O na okana Hawaii nei ka nui o kona mau @oa.
Ke loheia aku nei, na ko hala, kanikau a kumakena maloko o ka pa o Hale alii I keia mau po. Ua ike pu ia aku ho@, ke waiho kaululii mai la ka moe ana o na ohua maloko o ia pa, maiuna o na moena a me ka mauu. I ko’u manao, o na hana kahiko e hoopau aku ia, aole pono e hoike mai iioko o keia wa Au Okoa. Ua malamalama kakou e like me ka la i ke awakea. Eia ka @ he hana pono anei keia hana ke hoike hou mai imua o na maka opio Hawaii, i mea na lakou e hoomahui hou aku ai. Ina malama ole ia na keiki e na makua, alaila o ka auwana no ia. @na hoi e hoopau ole na keia, alaila o ka hoomahui no ia o na opio. Ua maikai no ke kanikau, aka o ka hula ka mea i@o loa.
J. IKEMAKA.
NANI KA PUNI HOOPAAPAA o G. W. K. Ua hoopihaia he kokoke hookahi koloamu o ke Au Okoa i na olelo pamaloo a G. W. K., o keia Poaha iho nei. He ano hoakamai kamailio ana ka olelo, aka, he io ole nae o loko. E huli aku kakou a nana i ka i@amu i hoomaka mai ai e pehi, aka hapa pu nae ka lima, Ua olelo oia (o G. W. K.) he eono la o Murry mamua mai o ka Idaho. Ua olelo hui makou, he hookahi hebedoma o ke D. C. Murry mamua mai o ka Idaho. Ua kapa oia i ka huaolelo hebedoma, he Latina. Elua hewa nui o G. W. K. iloko o keia mea, oia kona kapa ana i ka huaolelo hebedoma, he huaolelo Latina, a me keia moku hou, o Murry ka inoa. Nohea la ia moku? Nolaila, ua maopopo ole kona makemake. He makemake a nei ia e haukae mau? I@a ia I makemake e hoopololei mai ia makou, alaila e hana mua ia iaia iho a maemae. Heaha ka pono no G. W. K. e papa mai ia makou, aole make aihue, aka e limalima no nae ia. I mea e ko a@ ka nuku o G. W. K., ke hai aku nei makou me ka oialo. I ke ku ana mai o ka Idaho I ke awakea Sabati, ma ka uapo na kanaka a me na haole. Eia no ka ninau o na haole aku nei o uka, “Auhea ke D. C. Murray?” Eia ka haina a na haole eemoku i ninau ia aku aku ai.” Murray sailed one week a head of us.” “Ua holo mai ke D. C. Murray hookahi pule, (oia hoi hebedoma mamua o makou.” O ko makou hoopau ana keia i ke kama@lio no ia mea, a ke mahalo aku nei i kou mihi ana no na mea e pili ana i ka Imihaku i make. Aloha oe a nui.
Maui.
Ua lohe mai makou, ua noho maikai a malie loa na keiki uapo o Lahaina i keia wa. Ua hoole lakou, a ua paie aku hoi i ka wai ona, hooheheua.
Ua hoomakaukau elua mau Hui o Lahaina, no ka hoahaaina ana i ka la kuokoa i hala iho nei, me he mea io la paha, ua ko aku la no ka lakou mau ahaaina.
KO MOLOKAI MAU MEA HOU. Ma ka lokomaikai o J. W. M. o ka aina makani nui o Molokai, ua loaa mai ia makou keia mau mea hou malalo iho nei.
KA HALE PAAHAO A ME KA HALE HOOKOLOKOLO. Ua paa pono iho nei kela mau Hale maluna ae, a ka Ahaolelo i hookaawale ai ipuu dala. Aole i weheia ka hookolokolo ana a me ka hoopaahao ana ma keia mau Hale. Eia ma Pukoo, kahi i ku ai o keia mau hale. Ua makaukau io ke aupuni ma Molokai, a o ke kukuni koe i na momokuahi.
HOPUIA KAS HOLO NUI. Ua mikiala ae na wahi kauna makai o Molokai, i ka hopu ana i ka poe holo lio ikaika, a ke hele pupu la lakou i ka hale hookolokolo ma Waialua. Ke hooko nei ka Lunakanawai maluna o ia poe. Ke hoohalahala mai nei oia nei i ka hapa loa o na wahi kaiko malaila.
KA LA 28 o Novemaba. I ka la 28 o Novemaba i hala, akahi no a hoomaopopoia a malamaia, me he la Sabati la i ka ike ana aku. Ua malama na haipule i keia la kuokoa. He mau haiolelo maikai ko loko o ka luakini o Kaluaaha, ma Molokai na na Lunamakaainana o ia mau mokupuni elua.
Kilikili hauna makani aloha la e—
Aloha ini-u ko aloh’o ka makani,
Ka i-u ke aloh’o ka makani malanai kuakane,
Pawali me ka malanai kuwahine,
He makani alo lau no ha-i.
Eia ke anu me ke koekoe,
Koekoe loko i ka wai pi o ka leo,
O ka lono ka wai nan’e hooma-u,
O ka welina leo manao.
Homanao wale mai no malaila,
Manao i ka pua lei he ho—o—o—a
Lilo—e—oih’e.
I ke kakahiaka o ka la 24 o Nov., mahope o ka maua paina ana, a e makaukau ana no ka ohana, komo aoa kekahi wahine, o Rahaba, hai mai ana, ua make ke Kuhina Nui i ka po nei. Mai hea mai la kou lohe ana mai la? Mai kuu wahi kane mai la, i Honolulu aku nei oia a hoi mai lo.
Ua kakau palapala aku I ka Moi, a me ke kaikuahine R. Keelikolani, a hoounaia ia po iho ia mau palapala, ne ka mea, ua hiki pinepine mai keia mau leo uwalo kaumaha ia kakou helo okoa o ka lahui, a me na makamaka’loha o na lahui e noho po nei me kakou, a o ia mau palapala i hoounaia, i mea hoi e kualilii iki mai paha ma o’u nei no ka mea, he hoa’loha au no ka @ea i hala aku la ma na ha@a a me na Oihana Aupuni me ia no na wa I hala he lehulehu, mai ka wa mai e ola ana kana Wahine Alii, nana mai na keiki o laua, a ua koe mai hookahi. Nolaila, ua pono a kupono ka inoa Imi Haku ia ia i hala aku la.
Aka nae, ua ikea no o@ e na mea a pau, ua kahiko no mamua o kekahi po@ kahiko hahana mai nei n@a makahiki ona, ua kalako, peia no ko’u manao, 77 kona mau makahiki o ke ola ana, a ina pela, ua kahiko @o no. Aka, aole nae au i manao e haalele mai ana ia ia kakou, no ka mea, he mau kanaka keia na’u i ike, ua li@e ko iaua kulana opio, oia aku la, a me John Meck, i ka wa o Kamehameha I, ma Kailua, Kona, Hawaii, a pela no kakou i i ike iho nei ia laua ua like na kino ikaika, a me na oho ua like ke keokeo, a ke ikaika maikai nei no kona hoa. A owai ia o laua ka mua a me ka hope o ka hanau ana, a una ka nanana aku, me he mea la ua like.
Ma ka hahai@a mai nae, na 30 na makahiki o kona noho ana mai ma ka Oihaoa Aupuni, he oiaio no @a, aka nae hoi. Ma ka haalele ana o J. A. Kuakini i kana Oihana Kiaaina Oahu nei, i ka A. D. 1834, oia ko ia nei noho ana mai ma ia oihana, a hoi aku la kona mua i Hawaii. A ina hoi me keia hoike ka oiaio, alaila, ua oi aku no paha na makahiki e keu ana mamua o kela haina mua. Aka, ua ikea no oia nei i ka wa o ua Kamehameha la, e hoomaka’na no i ka lawelawe ana ma kana mau kauoha; he ano Elele ma kekahi mea, a he ano malama i na mea ai a ke ‘Li, a ma ia ano, aohe pi a koe aku, i ka mea o ka hoopono i ka malama i na kauoha. I mai paha kekahi hoa heluhelu “Nupepa Kuokoa” o kakou, Pehea oe i ike ai @a ia he pi? Eia paha, @ hoouna ke “Lii opio ia’u o Liholiho ia ia nei i ai ma ko Kamehameha wahi ma Makahonu, mai Papaula mai au o Honuaola ma Kailua, i Lanihau kela a Wailua no, me he mea la e@ma Ahupuaa mawaena o laua a’u e hele nei, a loaa oia nei, eia ka’u ia ia. I hoou@aia mai nei au e ke ‘Lii i wahi ai ia oe, eia mai hoi ka ia la, aohe ai, aia no i ke ‘Lii ka pono i hai aku ni oe I na hoouna mai a ke ‘Lii. A oia la. A ma ka ia nei kui ana ia’u e hele au i ke ‘Lii, eia ka ke ‘Lii, Heaha kau? I hoounaia mai nei au e ke keiki ia Kekuananoa i ai, kuhi mai nei oia e hele mai oo au ia oe no keia mea, a ma ia ano pi no paha o ka ia nei kumu hoohalike i hana ai oia nei. Alaila kahea ke ‘Lii ia Pehe e lawe mai i kuu wahi ai, hiki mai kela me ka mea i kauohaia, a wehe ae la ke ‘Lii i ke po-i o kahi umehe laau, aia i ka hapaloa ona kahi ai o loko, me ka i mai, o kahi ai kupuno no keia I ke ‘Lii la, o ka’u Alii kanaka ole no ka paha keia; eia hou ma@ ka ia la; Ua ike aku la auanei kaua ia kanaka, ne ka hoi, wahi a’u i ke ‘Lu, a pela iho la ko ia la kumu pi.
I ka wa mai o Kamehamea II, he Luna ohi ai ma na aina a pau o ke Ahupuaa, a me na kupono ma Oahu nei a puni. I kekahi Manawa, he Luna kau paona laau a-la ma na Mokupuni a pau, me na haole i aie ai i ke Aupuni, a oia nei no kekahi hoa punahele a ka Moi, a oia no kekahi kumu o kona holo pu ana @ Beritania Nui. A he mau hana e ae no kekahi ana me ua mau Moi mua la.
Eia hoi, ua haha-i-ia mai ka Mookuauhau alii ma ke “Au Okoa” a hiki ia Nahiolea laua me Inaina, pela io no i ka lono aku, aka me he keiki poolua la nae ma kekahi lono mai, e nana a ike, a e hoomanao ma ke Kanikau a Nakanealoha; pe@ei:
“Ku mai o Kekuanaoa,
Keiki oe a Nahiolea,
O Kiilaweau he makua.”
He mau kane keia a elua na I@a@a. A ioa ma o Kiilaweau la, keiki na’u a me C. Kanaiha; a ina ma o Nahiolea la, he pokii au i na makua o maua. Pela ka lono mai.
Eia hou keia; ua oleloia, ua kukala’e o ua o Kekuanaoa nei imua o Kalanimoku, “o kona makakehau no o Pauahi, ke hoi mai oia mai Beritania Nui mai.” Aka, he mea haohao nui no ia, o ka oiaio o ia olelo kukala, no ka mea, he mea hiki ole ke olelo pela ia wa, no ka mea, ua ihiihi loa ia olelo, a o ka make no ka hope, e like me Haalou, oiai e noho ana ke’Lii ma kona a no Moi. A pela ko Kahalaia kipakuia ma Lahaina mai ka Moi aku, no ka menemene o na makua pela lakou i hookaawale ai ia ia la ma Lahaina, ma ke no Ilamuku o lakou. Aka @ae, ma kona lawe ana ia Pauahi nana, mai kona hoi ana mai Kahiki mai, he mea mau ia olelo a hiki ia manawa no ka ike maka. Aole no paha e ole kona launa hewa i na wahine a pau a na Moi, me ka nalo a puai hanu ole.
O ke kumu maopopo nae o ia lawe ana ma o laua iho, o ka lako maoli o ua holokahiki nei ma na mea paahana mahini a me ka lawaia. A ina pela, owai auanei ka mea paa iho, i ka hone a kahi kahu waihine a kane paha, i paa ka houpo lewalewa o ka ia poloi: a okipau loa hoi i ka ioena holokahiki.
Mahope o ka hoi ana aku o ka moku kaua o me Lopailani, ua lawe no ua Kekuakaoa nei ia Pauahi i wahine @aua.
A oiai oa lilo ua Kekuanoa nei i luna no na kanaka hana mahina mahiko ma Puupuoo i Manoa, a hapai wale Pauahi I ke keiki a hanau, no @a mea kaa mai mai la oia no ka hanau keiki a make aku la oia, a noho waihe ole iho la keia. A o Kinau hoi e noho kane ole ia, no ka mea, ua make aku Kahalaia kana kane o A. D. 1827. Ia wa, ua hoihoi ae Kaahumanu ia Kauikeaouli ia Poki, nolaila, ua hoonoho mai Poki ia Kekuanaoa i luna no na koa kiai a pau o ka Moi Kamehameaha III. I ka wa nae o Kaahumanu e kaahele ana e paipai i na makaainana, hookau iho la i kaeleawa laua nei me Kinau i kane nana a i wahine na ia nei la. A ia hope mai lakou ma Waaala me ka Moi i ke kua laau ala. Me ia ke kau anae i ke kiekie la o ia ana.
Kiekie ka lani ke kaulu,
Holo nana i ka moku,
Ku lia kilakilaia,
Keehia ku i kap@ai,
Papapa luna o Mauna Loa.
I ka pa ana a kau ana iluna, @ oiaio no ka @ haku ana a me na @ aupuoi i noho iho nei a hala aku la.
I kona wa e io@a mai a@ i ka ma@ loio ma kapuai i oleio@, ao@e no i kap@e kuu mau kapuai i ka ike ana iaia e waiho ana a pela no @u wahine, mai Ewa aku nei maua a no ka @a, i ko m@ua malawai mua ana me ia, he ma@o paipai @ e nana i ke keiki hipa a ke Akua, ua@a e lawe na halia o ke ao nei, no ka @a, ua elemakule kaua@ makaukau @ua ma@ o ko @ mai keia ao aku. E @ me ka m@paipai, pela no na pole pu ana. I ka nama aku me he ia pela no kona makemake. I kekahi po a’u i hiki aku a@ a @ au ma kepoo o kona moe, aloha ae @ a peia iho au @ pu elua me @o@a no kahi p@ Uma? @ aku au a na makou ia e hoeponopono ma nei hope, pau kaoa pane a na @ai. Ma ka la 4 o Novemaba oia po, @o hou au e nana iaia, ua laweia ae ia ma ke keena luana e moe ana, ekoiu o’u hora mal@ ia po, pela no kona mau aloha a@ a na kona h@moe ana kaawale maua. 20 la ia, ano a lohea ma@ la ua ha@ aku. A he oraro ko kakou mahalo @a a me ke aloha no ka nui launa ole o kana mau hana, pela no k@a lokomaikai nui hewahewa launa ole, a ma ia ano ona I loaa mai ai ia’u he mea o# ma kuu poli, aka nae, i na ua imi mua ia i ka Haku mamua o kona hele ana aku le, alaila, he oi nui aku ka oholi ana ma ke aupuni mau loa o kona Haku aloha io.
Lele anoano i ke ano hinakinau e—
Ke ano ke aloha o @ kului ai laa.
Ke ano le@ o ulu o maka@ulu.
O makaiulu o ulu hoa’e.
Ka ulu kiu anu mai hea la,
Heahea nui e ka heiula,
Hoohei i ka upena hihi lau nahele,
He upena kapohu na ke kuuk@,
He nae puni na ka punawelewele,
Punihei aku la i ka apena ke ola,
He upena ma@nikini lau na ku-u-u-a
Lilo e—oihe.
Waiawa, Nov. 30, 1868.
NAMERIK, )
Aperila 17, 1878. )
REV L. H. KULIKA; Aloha oe:
Ke noho a ke hana nei maua me ka’u wahine i kakou hana misionari ma Namerik nei me ke kaumaha a paupauaho ole. Mai ka hoi ana aku o ka “Hoku Ao” a keia wa, oia mau no ka lana o kahi poe a malama I ka hana a ka Haku, o kahi poe nae i huli mua mai ua haule no. Ua makaukau kahi poe e komo I ka ekalesia ke hiki hou mai ka “Hoku Ao.”
Ke huli hou mai nei kahi poe kahiko, kea o nei make kula, ke oluolu nei ma ka hana, ke manao nei au e pau loa mai kahi poe ke ae mai ka Haku.
Hookahi no o maua mea pilikia maimai o ka’u wahine, ke makemake nei oia e hoi maua i Ebon, no ka mea, malaila kona wahi oluolu, a ua palapala aku au ia Mr. Snow, ua ae mai ia, aka, no ke akaka ole ia’u o ka pono ke haalele wale ia lakou me ke kiai ole, nolaila, ke kali nei maua, a ina e ae mai ke Akua, e waiho paha ka hana i kahi hoahanau kokua ia maua e noho nei.
No ka wikiwiki o ka moku, ke hoopokole nei au. Me ke aloha.
J. A. KA@LEMAKULE.
KANIKAU.
ALAPIA eleele o hela a@o kela ane @ keia me keia k@
Kuai makepono @a ia ma kahi o C. F. PULUKA
Dec. 3 1868 -- @. Alanui Papu, mauka o Minukeole.
OLELO HOOLAHA.
KE PAPA LOA IA AKU NEI KA LE@U-lehu aole e hoa@ ke Ku@ o ke Keena hope o ua Luua Moku o ka M@ K@us Al@ka @puis. “Ossip@”
Honolulu, Dec. 2 1868. 366 @
OLELO HOOLAHA.
KE KAHEA AKU NEI AU IA OUKOU e Nilio, P@hi Kaua, Ka@ma, na Puukahea, Waialua, Oahu. E malama oukou i ka oukou mau Puaa, a @ e eku lako@ iloko o ka Auwai ma keia hope aku, e like m@ ka lakou hana mau ana ma na ma@a n@mua aku nei, ala@la pau ka oluolu Iwaena o kakou, a koe mai ka @lele kalakala a ka Lunakanawai.
LEVI KAMALANI. (@ Chamberlain.)
Waialua, Dec. 4, 1868.
OLELO HOOLAHA.
No ka make @ o J. H. Marshall, ka L@ hooponopono Waiwai o Kokai I make o Koloa, Kauai, @la, ua ho@kohui@ Ka@a nona ka i@ malalo nei i Lunahooponopono W@iwai, a ke Kauoha aku @ a pau i @ie hia e hookaa koke mai. O ka poe a pau ana i a@ aku ai e hoike koke mai, i hooponopono ia ai ka waiwai o ka mea i make.
D. K. @YER
La@hooponopono Waiwai.
Nawiliwili, Kauai, Nov. 30, 1868 @
OLELO HOOLAHA.
O MAKOU O NA MEA NONA NA INOA malaloiho, na Lu@a Hookoo @ ka Waiwaio (Hiki) H. Neville @ o Keopaka, Kona, Hawaii a @ Daniela Barrett, @a hoahui e ola n@ o ka Hui o Neville a @ Barrett o @ wahi @ kahi, ke hoolaha aku nei i ka lehulehu o
H. N. GREENWELL ESQR., O
Kalukalu, Kona, Hawaii, na hookohuia aku a h@ e hoike mai la makou a me ko makou mau kuleana e p@ ana I ka waiwai o R. B. Neville i make, a e hoike mai i @ mea a pili ana no ka waiai o ka II ai o Neville a me Barrett, a iala e hoike aku ai i na palapala heokaa oiaio ne makou, a doko o ko makoa mau inoa, no na ale a pau i aie aku i na waiwai o laua a elua. Ke hoapono aku pei makou e houiai@ i ka @na mau hana a pau maiuna o na wahi i h@.
Na Luna Hooko (A.S. CLEGHORN.
DANIEL BARRETT. (J. S. SMITHERS
Hoa H@i e ola nei.
J. MONTGOMERY Lolo.
Honolulu, Nov. 26, 1868. @
OLELO HOOLAHA.
OWAU O KA MEA NONA KA INOA MAlolo iho, @ hookapa @ kuu kai @ malima a me na loko pa kekahi e waiho ana ma Kanaluu K@au poke, mokupuni o Oahu, aole a hiki i na kanaka o kela wahi @ wahi ke kii wale i na ano ia a pau maloko o kuu kai, @ ne mai a’u @, ola o Mahi a me Kalel@, iua i @ kokahi i na olelo i @ maluna, e hiki no ia@ luna a hope luna paha ke hopo a hanaia @ me ke kanawai o ka a@. K@ Ahupuaa ke kii i na la e @ malalo o ka la @ hooma@ i ia ai na lakou, me ke kuai ole aku ia hai. Ina i kue kekahi i keia olelo hoolaha, e uku uo @ 10.00. Elilo keia olelo hoolaha i kanawai paa mai ke la 16 o Nov. @ 1868.
B. LAPAELA
Kapalama-kai, Honolulu, Nov. @, 1868 @
HE AINA KULA LIO.
O@ umea @ i mea @ kula i paa i ka pa @ elua @ paha, ua @ hoolimalima me @ poe @ lio e @ mai ana, he $1.00 na ka malama.
H. HILIPA@NI
Nuuanu-uka Honolulu, Oct. 23, 1868. 360@
HOONANI HALE.
I@ Hawaii @ maleke e keia aupani, ke hai aku nei au e @ na papak@kau, na moe paipai, na @ holaholu, na papaka@ ku wai @olei a me na @ ana like o ka hooani @ e like me ka makepono ma ke kamailio pa ana. E @ hoi au @ ma @, ai a hula haelo o na lio, a me na pipi no ke kuai ana i na @ a pau o ke’u laina. E hele mai @ ike ia ‘u @ o @ wahi @.
GEORGE LEONARD
@ Ainahou, Honolulu
LAUOHO! LAUOHO!
E@ GEO LEONARD
@
LOIO! LOIO!
LEO. WOLFF
@
S. @
ME @ KUAI LOLE M@
@ ANO LOLE @ A KA @
@
C. N. SPENCER @
NA KOMISINA KAL@PA
ELO@ MALANA NO@
OLELO HOOLAH
KE HOIKE @KU @
“KE KEIKI PAIONIA
@
THE PIONEER BOY.
@
SAMUEL C. ANDREWS, @
@
HALE MU!
HALE KUAI MEA A@
HE OLUO@ LO@ KE K@
@AIKI no Waimea, Kauai @
PALAOA maikai loa,
KAMANO @ K@m@lewa
BIPI uahi no Kalepani mai.
KOPA keokeo—KOPA @
@
KOPE-PAAKAI.
A@
Na mea ono he nui wale o kela ano keia a
PIA NO HAWAII @
PIA AI—
A he nui loa no ua mea a@ maikai e @
Nolaila @ a na makamaka, e @ e @ke ma@ mau @
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA @ HOONOHO A@
Honolulu, @
NA BUKE
HOOLAHAIA E KA PAPA HAWAII
Baibala Hemolele Nui ili gula @
me na kuhikuhi ma @
“ “ uuku iki iho
“ “ Nui ili eleele kaekae wai gula
“ “ Pananaiki iho @ eleele
“ “ “ “ “
Kanoha Hou ili gu la nani m@ na kuh@kul@
“ “ eleele kaek@ wai gula “
“ “ “
Kanoha Hou Hapa Haole
Baibala Ohana nui me na kii @
ili eleele M. H. 1843
“ “ kao @
Lira Hawaii 1848 me ke kahawai
“ “ 1855
Kumu Leo Mele ili manoanoa me ke
kanawai
“ “ “ lahilahi
Moolelo Ekal@ia
Haino
Hele Malihini ana
No ko ke Akua ano
Lira Kamalii
Hoike Palapala Hemolele
Moolelo Heneri Opukahaia
Hoike Akua
Wehewehehala
Ninau Hoike ili manoanoa
“ “ lahilahi
Ui Kamalii Kula Sabati
Kumumua Kulu Sabati
Haawina Kamalii Buke 2
Eia na buke h@
Ui
No ka Aoao Pope
Hoike Pope
Ka Ekalesia Oiaio.
Palapala Liilii—
Helu 4—Makemake anei @ i ke ola
Helu 6--E hele i o Kristo la
Helu 7—Ka hoi ana mai o ke Keiki @
Helu 11—No ka hoohiki wahahee i @
Helu 16—Ka @ehia ana o ka A@ Haku a me ka Pap@kik@ a
Helu 17—Mai hana ino I na H@
Helu 18—No ka mahi ana, kua@ a inu ana I ka Awa.
Ka Davida Malo Kumuumanao
Ka Moolelo o Bati@ Puaaiki
L. @ K@
Kakauolelo o ka Papa Hookuo ka Ahahui lio o @ Hawaii P@ Aina
NA LAAU LAPA
A DR. JAYNE.
@
LAAU KUNU.
LAAU HOOPAU NA@ ME@
LAAU HOOPAA HI.
LAAU HOOMAEMAE KOKO
LAAU HAMO—PENIKILA
HO’ALE OLA
@A @A K@H@
KAKELE me KUKE
@