Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 46, 14 November 1868 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Holo ka Manawa

1. Holo, holo ka Manawa

Ma na hoila mama e,

Holo palanehe ole,

Me ka ike ole iaʻe

Me ka lawe mio ana

Ia kakou la mai nei ae

                                                      Ane pau koonei ola na,                      

Me keonei mau pomaikai;

Ane pau ka lauea aioha

O na hoahanau maanei,

E paneenee aku ana

O na miliona nei,

I kea o moana@na

Lipa hou, poiu e

2. Paipai io@i na makahiki,

Na malama lele nei.

E hoopiha i ka manawa

I na hana maikai e,

I mau hua e hooma-u ia

I ka hau no luna mai;

A, mahope, kupu, ulu,

@ hoohua nui ae, i

La kakou e mele ana

Ma kaaina maluaʻa.

3. Hanau kiai, make nui,

Aole unipaa maanei;

Hale. Holo ka Manawa,

Ole make e kaukai

Ole lohe ke papaiku

Holo, holo a mau ae

E lei ana i Gehena

I na kini hoomalau

E kai ana i na haipule

I ka Par@daiso.

4. E kaholo wale ana

Na huko, me na manao,

Na ohana, me na home,

Na mea olli nei a pau

Na aupuni, na kauhale,

Na mea paa o keia no-

Mahea kahi make ole,

Ole loa kupapau,

Kahi pa@ a nauwe ole,

Uwe ole, oli mau?

E nanaika, a hauoli.

Aia ia ma kela au.        Hawaii.

 

Ka Moolelo o na hana kipi a ke Kaula wahahee J. Kaona.

|Na G. W. Puaro I KAKA@|

He wihi hana hou keia i ulu mai iloko o keia Kua o ka malamalama iloko o keia Keneluna; a o ka lua keia o na Kaula wahahee i huhulu i na hana wahahee mahope @@@e he ka Haku heopiha ana i na hakahaha o na wana@@a a ka poe kaula mamua Ona.

Ma kekahi maui mea. @a ane like ku J. Kaona mau Kumuhana me ka Mahomeda.

“ua olelo o Mahomeda, he mua kaula o Mose a me Iesu Kristo, a owau no ka mea oi.” A na olelo koi oia new, (J. Kaona,) “Owai ke Kaula hope loa, o na wa@a@a @@u a ka poe Kaula mua a hiki ia Ioane, oia maui wanana ana nae, o wau ka hooko eia mau mea a pau loa, a ma oʻu nei no e hookoia ai ka loki ana mai o ka milenio.” “Ua hauoha mai o Iehova i na Lii a pau, a me na Lahui a pau e hoolohe mai ma kaʻu, a o ka mea hoolohe ole, e pau lakou i ka ulupaia.” “Ua olelo oia new, he ekolu oʻu mau anela nana e kai nei, a nana hoi e hooko ko hoopau ana aʻu e manao ai.1. O ka Anela manu Ailo. 2. O ka Anela Alii Wahine, @@ia ke Kamalii wahine. V. K. Kaahumanu. 3. O ka Anela Makaaniani, (oia o Kupauea i make.)

Ua lohe pono mai au, ua loaa he wahi pahu lapana maikai, aia maloko o laila he wahi manu kupapau na ua o J Kaona, a ua wahi ia me kahainaka lilina keokeo i wahi ai mawaho ke kai pahu; a malia paha eia nei ua anela manu aito nei. O keia ohana h@i@o@oa, mai kane a ka wahine a me keiki, he @ahu keokeo like ko lakou, a hiki I ko lakou poo; a me a ikeia aku ana kekahi mea, a mau mea paha me keia ano wahu, e olelo auanei makou, “o ka ohana keia o J. Kaona; a he oiaio no nae ai keho ana, a pela ilo oukou a pau ke ike mai ia lakou. He mean maopopo keia, ua hoohalike i aka hoa@ha like ai ana o keia ohana me ka wahi keokeo ia ana o kahi manu a me kona wahi pahu i na mea keokeo. He hana ka i ka heomanamana keia, poino ke kanaka i huli an aka aono o ka pono ole. E makaala eakou e na Kahu Ekalesia a me @a Luna i na hana o keia ano, e uhaki koke i ka wa o ka liko ana ae, a e hoopio mau m@@ i ka wa o ka pua mua ana o ka @wahi. O na h@@kalikeihe aahu ana mai ka poe a pau i @a@, a i noho akoakoa ma kekahi aoae ano @@@@@@@a uhiuhi Baibale, he mau hana ne ia i huipa i ka moomana kii a me ke kipa aina.

Nolaila hoi, o oukou koi kekahi e na Luna hoole kanawai a pau. Mai pio kahiko keia hana i ka wa uuku iki, no ka mea, ua hoepii mua ia keia Aea@a@kae imua o ka L K apana o Kona A., aka, ua hookua ia no, he eiua paha hoopii ia aoa ia nei a he eiua ka hookuu ia; a ua aiki aki i Honolulu, a ua hookauia  mai no. he mau olelo ku i ke Kauawai kona hoopii ia ana no ka hooweliweli i ke ola o ka lehulehu; aka, ua hoohoohemahema oukou, a loaa ka hua kope o keia hana, he koko. E kiai oukou ma kela wahi keia wahi i na hana o keia ano, a mai hoomakamaka i ke kipi o ko kakou aina, a ika noho alii ana koi o na Kamehameha.

Ua olelo oia nona iho, “owau no o Elia.” Nana no ka e hoike nona iho. Ua hiki kahiko mai o Elia ma kea no o Ioane Babezito, a ua hookoia ma ko ka Haku hele ana mai mahope ona, ua hookoia ma ka olelo a ka Anela no ka hanau ana na na elemakule kama ole, ua hookoia ma ko ka Uhane Hemolele hooia ana mai i kona oihana Babezito, ma ka kuliwai o loredane. Ua hia koa o na wanana a na Kaula, a kau pono iluna o Ionane Babezito. A owai hoi keia wahahee hilahila ole e kei ai iaia iho. Ua ko ka wahahee o kana mau hana a pau, no ka mea, ua @e lakou I Kapua:

He, Kipi nui o J. Kaona, a o ka poe i uhai iaia, he poe kipi lakou mai kane a ka wahine a me keiki a lakou. He ano e no keia kipi; He elua ano o ko lakou kipi aʻu e kamailio nei ia oukou.

1.       He Kipi i ka Ekalesia. 2. He Kipi i ka Moi Kamehameha V.

He maalea kana hana kipi ana i ka Ekalsia ana i noho ai, a i manao ai hoi he hoahanau oia no ia Ekalesia. O ka Ekalesia hole Pope a Talina ma i hookahi ai, oia kona ekalesia, a oia ka ekalesia ana i kipi ai. Penei kana mau hana: 1. Manawalea aku oia i keia poe i na Baibala pakahi. Na@a ponoi no i hookaa i ka Papa Hawaii i ke kumukuai o na buke. Hoolauna aku oia i na Luna Ekalesia a oluolu ia mai oia e lakou; a haawi mai la lakou ia ia i kahi wa halawai e haiolelo aku, a no ka maikai o kana olelo a me kane wehewehe ana i kahi wa ua hoolilo nui na Luna Ekalesia ia ia ka haiolelo ana, am ke Kula Sabati, a ma keia hana mau ana, ua hoohuli no oia i kela poe e hoopili aku ia ia, a ua huli no hoi no kona haawi wale ana i na buke. He nui o ka poe ma Kainaliu i hahai mahope ona, a he hapa uuku i koe iho. I ka lohe ana o ke Kuhu Ekalesia i kekahi mau kee o J. Kaona, he wahi kapae kona; nole hoi ona palapala hoike hoahanau mai Honolulu mai; nolaila, papa mai ia i na lna, aole e haawi i na hana, e hole aku ana o J. Kaona, a e hole aku ana me ka poe hahai ia ia, o ka moku ae la no ia o ka ekalesia i elua apana, o ka hapa nui me J’ Kaona, a o ka hapa uuku me Rev. J. D. Parisa ma, a kaawale lakou mai ka ekalesia makua aku ma ka mahina o Sept., paha, 1867, hana hou mai no o J. Kaona i wahi hana hoolaulea hou.

2.       He pono oukou ke koho mai ia’u i Kahu no oukou, no ka mea, aole au e koi aku ia oukou e hanai mai iaʻu e like me na Kahunapule e ae uku aku i ke dala. Makakehi loa keia poe i hahai mamuli ona, a hoopili loa ia lokou iho me ke Kaula wahahee. Ma keia kaawale ana o lakou, ua hoike akea ae o J Kaona, “o Elia au, o Gaberiela au,” a ua olelo no ka i kekahi wa, “o Iehova au.” Ua pau no ka poe a pau i huli mahope ona i ka manaoio iaia me keia mau olelo. Ua olelo lakou i kekahi wa he mana ia, he lohe, he lohe, he ike; no laila, o na olelo ana a pau a ua J. Kaona nei, he maumoa i hiipi nui ia e ua ohana la; a he kohu ano akua maoli no ua o J.K. i kona poe.

3.       Ua paipai nui o Kaona i kona poe, o na mea ilihune a apu i nele i ka hale,, e kukulu lakou i mau hale, a e hoomaemae ia loke, a e manawalea aku no ka poe nele. Ma keia hana i huli nui ai kahi poe elemakule, a me kekahi poe luanhine e ae. E like me ko lakou makau ia ia, pela lakou e paulele ai i kana mau olelo. O keia na anoano ana i kanu ai i kana hana kipi i ka pono, i alakai ai i ka poe ilihune a naaupo i lehulehu ai kona mau moe-puu.

4.       Ma keia hana kipi, ua kaili ae lakou i ka luakini o Lanakila e ku nei ma Kainaliu, a ua noho lakou me ka lanakila no kekahi Manawa, a ua hoohoka i aka aoaoi hoo lilo ia ae ka luakini, oai o J.D. Parisa ma. Ma ka mana nupuni hoopaaia ae ka luakini no ua aoao elua; a akahi no a lanakila ka aoao o ka pno, no ka mea ua kaehu ia ka poe kipi mai ka honua ae, a lakou e olelo ai. “no makou keia aina mai a Iehova mai.” A e olelo ai no hoi,”aole makou e haalele i keia aina a waiho ko makou mau kino ma uakahuala.” Aole e lanakila ka hewa maluna o ka pono, no ka mea, ua oleloia; a e hoohee ia iho kana upena i huna ai; iloko o na make la e haule iho ai oia.”

5.       O kona koohuilau i ka pono me ka hewa. O ua kaula wahahee nei, aia no iloko o kona poli he wahi hipuu nahesa wela, oia hoi he wahi wahine moekolohe nana; aua olelo pinipini ia eia poe no ua wahine la, he wahi kauwa wahine na Kaona; e like me kana i hana ai pela no kana poe hawmana. Iloko o ko lakou noho huikau ana, ua hanai kekahi mau wahine kane ole a ua hoopaiia e ke kanawai kekahi poe. O keia hana, he mea hoolealea ia i kekahi poe e komo aku; a ua komo io no kekahi oe opiopio ma ia aoao no ka hana hewa; a pehea la e hiki ai ia ia kea o, a ke papa i ko hai moekolohe, ke ike iho hou oia i kona moekolohe ana. Nani ke ino o keia kipi ana i ka pono; a he Kaula ka no ke Akua ke kanako moekolohe; a he poe ka no Iehova ka poa kue i kona kanawai. Hoikeike lakou ia waho o ka Baibala me he poe paulele Baibala la, e lei hele ai, a e paa hele mai ai maluna o ko lakou mau poo; aole nae he alawa iho ai loko e kue ana ia lokou pakahi.

‘Mai mooekolohe oe.” E kuu koa luhi Hawaii, e nana kakou i na alakai o keia ano a ina e ike ana kakou, he mau hipuu hewa ka ka poe alakai i ke Akua la e malama ana i ko lakou poli. E kaalele koke aku i na alakai oia ano, no ka mea, he poe kipi lakou i ke Akua, a i kona Ekalesia hoi.

6.       O kona oluolu i ka poe ano hoomanamana, oia kekahi hapa i koma ma ka aoao o ke kaula wahahee. Ke hoomanao nei paha oukou i kahi manu kupapau a Kaona i malama ai. i malama ia i mea aha? I hoonaniia ia me na hainaka keokeo maikai i mea aha? Aole anei i paolele, a i hilinai nui oia iaia, a he mea imua a kona alo me he Akua la. He wahi wahine hoomanamana kahi kauwa wahine a na J. Koana, a na hai ia mai ke hoomanamana nei oia ia Kailieloa, a o kekahi poe e ae hoi i ka lakou mau mea i hoomana ai. A pehea? He kaula anei no Iehova ka mea e hoomana ana i kekahi wahi manu? A he poe anei no Iehova ka poe hoomana i ke a mea keia mea
Akoa ole? Aole loa. Ua kue loa ia lokau ka Baibala a lakou e lei hele nei, “Aole ou Akua e ae imua o koʻu alo,” “Mai hana oe i ke kii kalaiia nou, aole ma ka like ana o kekahi mea i ka lani iluna, a me ka honua ilalo,” a pela aku. Hamohamo Baibala wale no, aohe ike i ko loko. Hoopaa lehelehe wale no ia loko, aole nae he hoomaopopo i kea no. ua hoolilo lakou i ka Baibala i mea e uhi ai i ko lakou hoomanamana aloha ino ia ohana kipi i ke Akua.

2.       He poe kipi i ka Moi, o ka la 16, 17 o Okatoba o keia makahiki, oia ka hoomaka ana o na hana liilii a ka poe kipi. I hele aku na makai me ka palapala hopu i kekahi poe o lakou i manao ia ua kue i ke kanawai, a i ka wa i heluhelu aku ai ka makai, e lalau ia mai ana ua palapalala a haehae ia; a o ka Luna Makai hoi keia o R. B. Nevela, pulikiia mai la kona mau wawae e na wahine kipi i hoopuni mai iaia, a hookukeia wai la lakou. Ike maopopo iho la ka Luna Makai i ke kue ana o keia poe i ke kanawai-kahea aku lo oia i na makai a pau o na Kona nei, a me na kanaka e ae e hele pu mai e kokua i na makai i ka hopu ana i kekahi poe o loko o ka Hui a Kaona ma.

Okataba 19, oia ka Poakahi, a oia ka la i hele akoakoa ai na makai a pau me ka Luna Makai e hopu i ua poe la a me na kanaka lehulehu no o na Kona nei.

KA HOOMAKA ANA E HELE. O ka Luna Makai a me na makai mamua, a o no kanaka e ae mahope aku. Ua manao kekahi poe kokua, e hele lakou me na makaukau ano kaua ke kue ia mai, aka, ua papaia mai lakou e ka Luna Makai e hele wale aku no, a ina e kue mai, alaila, e hopu wale aku no, nolaila, ua iho wale aku lakou me ka hemahema, a me ka manao hoeha ole aku ia lakou la a hiki wale i ke kahua a ka poe kipi e noho mai la.

KE KULANA O NA KIPI. O na kahea ana a la Luna Makai i na makai a pau, a me na kanaka e ae o na Kona nei e kokua i na makai, ua lohe ia no ia e ka poe kipi, a ua ao ia lokou e ko lakou alakai J. Kaona e kupaa, e ikaika, e koa, e noho makaukau, e kaua aku i na enemi. O ka Luna Makai a me na makai ka oukou e hoopai aku ai. Ua hoahu ia o loko o ka lanai nui o lakou i na pohaku, a o na wahi e pili ana mawahoiho ua makaukau no i na pohaku.

Ua ike oukou ma keia na makaukau lakou la no ka hana kipi e kua mai ana i ka aoao o ka Mai, a o ko ka Mai aoao aku, ua hele aku me ke aloha wale no, a me ka manao hana ino ole aku.

KA HIKI ANA O NA MAKAI MA KAHI O NA KIPI. Ina makai a me ka Luna Makai ma kea lo o ka lanai, o ka lele aku la no ia o kekahi mau makai mai a lio aku, a hopu kela makai keia makai i ka poe i manaoia e hopu, a o kekahi makai kino puipui, o Kamauoha ka inoa, ua lele like mai la na kipi maluna ona me na laau a me na pohaku, a me ko lakou mau lima pu, aka, hooikaikaa ae la oia, a eha iaia kekahi kanaka ikaika o ka poe kipi, a ike o R.B. Nevela i ka pilikia oia makai, unuhi ia i kana pu panapana, a ki aku la me ke ku ole o kekahi o lakou i na kani ana elua o kana pu; a o ka manawa ia a kekahi kanaka ui i nou mai ai i ka pohaku ia R.B.N., a pa ma ke poo, a i ka lua o ka nou ana aia kanaka hookahi, ua po hou no maluna ae o ke kumu pepeiao, a o ka haule no ia o ka haole i lalo mai kona lio iho, o Kupihe 2 ka mea nou pohaku i ka haole, a o ka lele like mai la no ia o na pohaku mai kane a me ka wahine o loko o ka lanai maluna o ke kino maule o ka haole, a o na makai e ae ke lukuia nei no lakou e kahi poe e ae o ka poe kipi me na pohaku, a ua hiki ole i kekahi o lakou ke kokua i kekahi. O ke kino o ka haole ua pepe iho la i na pohaku, a waiho kino make iho la iloko o na lima o ka poe kipi, a o ka makai Kamauoha, ua ola mahunehune aku la oia ma kona ikaika iho, a hiki i kona wahi i kiki aku ai i ka poe nana i kokua mai iaia. Ua loihi kekee kona ala o ka hele hookah ana, e pale ana nona iho i na pohaku a me lima, a me na kaula hoohei a Kamaka kekahi koa kaulana o ka poe kini. Ua eha no kekahi makai e ae. O na kokua e ae o na makai e ae. O na kokua e ae o na makai, ua puehu mai la lakou, a kamau ae la ko lakou wahi ikaika i ke puhi ana i kekahi mau hale noho o ua poe kipi la. Ua poino ka aoao o ka Mai ma ka lio ana o ke kino o ka Luna Makai, a me ka hoeha ia ana o ekolu makai. Ku mamaomai la na makai a me na kokua e nana aku ai i ka hana a ka poe kipi. Holoholo mai la kekahi mau Ilamuku o ke kaula wahahee, a me na huaolelo e pane mai ana, “I hoi oukou e malama i ko oukou ohana, ina wahine a me na keiki a oukou,” “e hoi oukou e malama i ke aupuni,” a o kekahi olelo hoi i loheia, “aole makou e ike aku i kekahi Moi e ae, o Kaona wale no komakou Moi.” Oia na huaolelo kipi, a ua like ia mau huaolelo me ka lakou i hana ai he kipii ke aupuni onipaa o na moopuna a Kamehameha.

Hoi nui aku la na makai a ae ka poe e ae a ke alanui aupuni, a kuka ilo la no ke kino make o R.B. Nevela e kii, manao hoi kekahi poe e ninau i Lunakanawai Apana J.Z. Waiau, ua pupuhi kela, aia la i hea? Manao hoi kekahi mau he ole kii a nonoi maoli aku ia lakou e haawi mai i ke kino kupapau, i kii aku ka hana o ua poe haole la, e mano ia mai ana e ua poe kipi la me na pohaku, hoi mai ana ua poe haole la me ka hoka.

Auinala, hoala mai o J.W. Kepakee i ka manao o na kanaka e kii lakou i ke kino make o R.B. Nevela, a ua ae mai kekahi poe, a ua ao ia no keia poe e malama no i ke ola o kela poe kipi, a ua loaa hoi ia lakou nei he mau pu ehiku paha, a he pa@da wale no ko loko, a ua hookomoia hoi kekahi pu me ka lu. Ua lawe ia keia mau pu i mea hooweliweli wale noa me keia niau mea a me na laau, a me na pohaku ka hele ana.

KA HOOUKA ELUA ANA. I keia aoao i kookokoke aku ai, e puka like mai ana lakou la, o kane a me ka wahine, a me na keiki, a o ka holo lokai mai la no ia imua me ka nou mai i ka pohaku me ka wiwo ole, a o kekahi mau mea hoi maluna o na lio me na kaula hoohei, iloko o keia papa nou pohaku ana a me keiki ia ana aku o na wahi pu poka ole, ua hee mai la no kuia aoao i na kipi, a ua holo kela mea keia mea no kona ola iho, me ka nana ole aku i ka mea i hala loa imua i kea lo o na enemi, a i hoopuniia hoi e na enemi kipi, a o ka wa ia i puni loa ai kekahi kanaka i na kipi, no ka mea, aohe mea kokoke aku, aohe hoi ona koolua, a kookolu e hiki ai no la ke kokua aku a kokua mai. ʻO Kamai na kanaka la i hoopuni ia e na enemi; mamua iki nae o kona hoopuniia ana, he koa io oia, aia ina kona lima he pu waha lua, a ua hele aku a kokoke loa i ka lanai o na kipi e hele ki aku ana ia Kamaka ka mea maluna o ka lio e holo mai ana e hoohei ia Kamai, ua ki aku no o Kamai a pau na piha elua o kana pu, a o lu ana i ki aku ai, ua puehu wale aku no imua o na maka wiwo ole o Kamaka, a o ka wa ia a Kamai i kiola ae ai i ka pu i ka poe mahope ona, me ka manao paha ke paa mai nei o hope i kona mau hoa, a hookah wale no mea i kokoke mai, a nana i lalau mai i ka pu, a o kona emi aku la no ia i hope, no ka mea, ua aneane e hoopuni ae na kipi mahope o laua, a ike hoi o Kamaka ua haalele o Kamai i ka pu, e holo loa mai ana kela a kokoke e hoohei mai i ke kaula, e noke aku ana o Kamai i ka nou i ka pohaku, a o ka emi aku la no ia o ua paniolo nei a holo aku la ma kahi e, a ilaila no i ike ai o ua koa nei a kakou i kona hookahi imua loa, a o kona ike ia aku la no ia e holo kapakahi ae ana ma kona lima akau a lele aku la maloko o kekahi mala kope, a hoomaka aku la e holo, a malaila oia i loaa mai ai i kekahi mau kipi e pee ana iloko o kekahi kumu kukui me koi a nei ike ole aku, a me ka laua mau pohaku powa a laua i pehi mai ai me ka ikaika, a ua nawaliwali paha kela, a na ko laua mau lima i paa mai iaia, a na laua i kahea ia Kamaka e hoi hou mai e hoohei i kana kaula, a ua hana ia me ka hikiwawe, a ua hei kona poo i ke kaula, a huki ia aku la e ka liu a ua hauee ka pa kahi o kona kino i kauo ia aku ai, a hiki i kahi e kokoke loa aku ai i lanai, ua oleloia aole no i make loa o Kamai ia wa, aka, ua na waliwali nae, a ua hoounaia mai kekahi kanaka e ke kaula me ke koi, a oia ka mea nana i oki a make aku la.

Ua hoi nele mai ka poe kaua o keia aoao me ka nele o ka loaa mai o ke kino o R. B. N., a me ka lilo pu aku o ke ola o kekahi makamaka o makou i mea hoomainoino na keia poe kipi. Pau ae la ke kaua, aka, lohe waleia mai la na olelo hooweliweli a ua poe kipi la, no ke ola o kahi poe a lakou i maina loa ai, a me ka lehulehu e ae, nolaila, hoala loa mai la o J. W. Kupakee ma, Kauka Kulika ma i na kanaka e kiai no keia poe o puka mai ia poe, o puka mai auanei lakou e powa hele mai. Ua hoonohoia na kiai ma na wahi i manao ia ai malaila ka poe kipi e puka ai.

Hoouna ia aku lo koi na palapala ma kela wahi keia wahi i mau kokua. Hoouna ia aku la kekahi mai palapala i Honolulu ma ka moku “Prince” i na kokua mai ke aupuni mai. O na la mai ka la 20 a hiki i ka la 23 o Okatoba no, ua puka ka Makai nui o ka mokupuni o J. H. Coni me kona poe kanaka mai Kau mai, a maia la no hoi kahi Luna Makai o Kawaihae me kona mau wahi kanaka elima. Ua makaukau mau ko Kona Hema poe kanaka e kokua mau ana ma ke kiai ana i ka po a me kea o, a o ko Kona Akau poe e noho mau ana lakou me ka hiamoe, no ka mea, aole i hana io ia mai e na Luna Aupuni ke koi ana mai ma na kanawai koa, e like me J.W. Kupakee i hana ai ma Kona Hema.

Ma ka po ana iho o ka Poalima, oia ka la 23, ua koi ia aku kela mea keia mea o na kanaka mai Kailua a hiki Keauhou e kahi makai o Kawaihae, a ua hoolakoia mai he haneri a keu e na kanikani kumu laau a D. Moatgomry i mea e kaua ai, a o kekahi poe ua hele wale aku no. Mai ka hora 7 a hora 8 o ka pa ka hele ana a ao no hoi, pau ia huakai hele po i ka  akoakoa ma kea la aupuni e kokoke ana i ka luakini o Lanakila, oia ka la 24.

O na kanaka a pau i akoakoa e kua aku i na kipi, he 200 a keu no Kona Hema, he 270 a keu no Kona Akau, he 30 a oi aku a ami mai paha no Kau mai, a he mau haole hoi kekahi me na pu. O ka aoao hoi o na kipi, kainoa hoi ua nui loa, eia no ka ua 200 a keu ka huiia na kane, na wahine a me na keiki.

KA HIKI ANA O KA PUALI HOLOOKOA MA KAHI O KA POE KIPI. O ka puali okoa o Kona Hema, ua hoonohoia ma ka aoao akau o ka lanai nui o ka poe kipi, a pelu ae la kekahi welau ma ka aoao hikina o ka lanai, e kokua mai ana mahope o ka poe ki pu; a o ka puali o Kau mahope mai no o ka poe ki pu, a o ko Kona Akau ma ka aoao hema ia o ka lanai a pelu ae la ka walau o hope a haipo me ka poe o Kau.

Mamua o ka papa ki pu o J.H. Koni a me kona hope makai o Kawaihae, a me J. W. Kupakee, a mamua aku o lakou he poe haole a@amai loa i ke kip u ana, a o na kipi a pau loa aia no lakou iloko o ka lanai kahi i akoakoa ai.

O ka hora 11 paha ia o ke awake aka wa a ko kakou aoao e ku aku nei imua o ka poe kipi. i ka nana aku i na puali kana, uaake loa kekahi poe e hoolale i na ai a ka ui, a o kekahi poe hoi, ua ane kuemi hope no.

I ka puali holookoa i maki aku ai imua malalo o na hoonohonoho maikai ana a na alihikaua, Gen. J. W. Kupakee no na koa Hawaii, a he haole iho hoi no na haole a me ka poe kip u, o ka huro ae la no ia o ka puali okoa mai o a o, a holo aku la imua i ka lanai, a mai kono io no ka puali koa o Kona H., iloko o ka lanai, aka, me ka paku ikaika ana mai a J.W. Kupakee a me kona mau kapena paa mai ai ko lakou paukiki ana, a mahope iho, puka mai la na kane kipi, aole paha i 30 ko lakou nui, e paa hele mai ana me na buke, a kukuli mai la imua o makou, a o kekahi hoi, ku no iluna a o kekahi poe hoi e pule ana, a nawai la hoi e mana ka pule i ka la o ke pio? Kauoha aku la ka makai nui J.H. Koni e haawi pio mai ia lakou, o ka hoouna mai la no ia o ua kaula nei i mau elele oia o Katina a me Lumaawe, a o kahi kauwa wahine hoi a ua kaula la kekahi; i na kamailio loihi no a lakou a oopa makou i ke ku iluna, ua mau hora ka loihi o keia mau kike olelo ana, a kero wale ia ana o “Kilauea,” a ia “Kilauea” i kupono ai i kai pono o makou, o ka wa no ia i oki ia ai ka pahu kae o ka poe kipi e makou, a ua ae mai la ua poe la i ka haawi pio, a ua alakai malie ia mai la lakou, a o ka poe keia i hooui ae, noke ia mai la e ka aoao lanakila i ka palukuia, nikiikii ia mai la i ke kaula malina, puali na lima me na wawae, ahu mokaki iho. O ke kaula ala pahi a me kahi poe haoua e iho, aohe wahi a mana ae o ua kaula nei.

Alakai ia aku la no kipi o na kane a me ka wahine a me na keiki a maloko o ka pa hale o kekahi haole o Huro kona inoa, a malaila lakou i loaa mai ai i na alii koa, a me na koa mai Honolulu mai, a pau keia poe pio iloko o ko lakou luna, a malaila i hookuu ia mai ai makou a pau e ke Kunhina Kaua S.H. Pilipo—a hoi mai la me ka penopeno i ka ua nui oia la.

KA HUAI ANA, A ME KA HOOLEWA ANA I NA KINO KUPAPAU O R.B. NEVELA A ME KAMAI.

Ma ke kakahiaka Sabati, oia ka lo 25 o Okatoba, ua akoakoa ae ma ka lanai nui o ka poe kipi he anaina nui, o Kauka Lee o ke aupuni, o Kauka Kulika, na makamaka pili i na mea make, a me ka poe makaikai i ua Kahua la o ka poe kipi.

Ua makaukau na pahu no na mea make a i ka hiki ana mai o ke kaa pipi me na paliu, ua huai mua ia ke kino make o Kamai i ka ikeia ana o kona kino, he ano manaonao ka hana a ka poe ano pekana maluna o kona kino. Ua kanu wale ia no ke kino me ka wahi ole ia ae me kahi palau moena, ua nikiiia na wawae a me ke kino me ke kaeee a me ka ilihau, a me he mea la me ia kaula ke kauo ia ana, a haule iloko o ka lua, o ka waiho ana o kona kino, ua kunihi me kona wahi palule a me kahi lole wawae wale no.

I ka nana ia ana o kona kino a pau, o ke poo kahi i palupalu loa, me he la, he io wale no, aohe iai ko ke poo, o na manamana keia, me he mea la, ua okiokiia na iniha makiao o na lima a elua; a me he mea la, no kona kauo hele ia ana e ka lio, ke kumu o ka palupalu ana o kona poo; a o kauwahi no o kona poo, ua moku pu e like me ka moku ana i ke oki koi, a he lihaliha ka ike ana ia ia, a hookomaia iloko o kona kahu i hoomakaukauia.

Ike aku hoi I ke kino make o R.B. Nevela, ua ano pupuu mai kona mau wawae, a me ia ano pupuu mai no o kona mau wawae kona kanu ia ana, a ua hoohuli ia nao kea lo ilalo, a maluna o kona kono, ua owili ia me kalian uwala; a i ka ike ana aku i kona kino iloko o kona wahilua, me he moe ana la a ka mea e hahano ia ana, lapuwale maoli ka hana ana a ke kipi ino, aole no hoi i wahi paahu ia ae. i ka huli ia ana o kona kino e naha, ua ikeia na hana mainoino maluna o konakino, a o na pepeiao a me na lehelehe, me he mea la ua okiokiia; a pela hoi na manamana lima, me he mea la, ua okiokiia na iniha maiao o na manamana a pau. Ua hoeha mainoinoia mai kona poo, ai, a me kauwahi o kona kino. Ua holoiia kona kino a hookomoia iloko o kona wahi pahu.

Ua malamaia ka halawai kupapau no ke kino make o Kamai ma ka luakini o Lanakila, a nana Kahunapule Rev. L.H. Kulika, Rev. J.D. Parisa, Rev.G.W. Pilipo, Rev. S.W. Papaula, na olelo kupono no ia kino make. Ia Rev. G.W. Pilipo na olelo mua no ka mea make, no ka mea, he hoahanau oia no ka ekalesia o Kailua, a me na olelo hooulolu, a hoalohaloha no ka wahinekanemake, a me kona poe makamaka pili, a he wahi manao kokua ko Rev. S.W. Papaula. Ia Rev. L.H. Kulika hoi na wehewehe kuhohonu no na kana a ka poe kipi, a me ko lakou ano hooinanainana, ua kupono na mea a pau i koopuka ia; a pela no hoi na olelo a Rev. J.D. Parisa, ua ano eehia no. Hoohuuia ka halawai, a huli hoi mai la ka huakai hoolewa me ka kino make o Kamai, a hiki i kona home i Hulualoa, he huakai nui a maikai, ka poe hoolewa i kona kino make, he eha a oi aku paha mile ka loihi o kea la hele.

Ua malamaia ka pule kupapau o ke kino o R.B. Nevela ma kona hale noho, a o ke kahuna Bihopa ka mea nana i malama e like me ko lakou ano hoomana.

Ua ike oukou i keia moolelo maluna me no na hana ana, hoohui ana, olelo ana, a me na alakai ana a pau a ka mea e kappa ana iaia iho he kaula no Iehova. Aole paha oia ka pololei, he kupono oia i kaula no ke Diapolo, no ka makua o na hewa a pau. E na makamaka aloha, mai puni hou oukou i ka poe e hookaula ana ia loakou iho, no ka mea, ua ao ia mai kakou e ka Baibala, “e hoao aku i kela uhane keia unhane” a pela kakou e noho naauao ai, ina e hoomanao ana ka poe haumana iho nei a Kaona i kekahi o kana mau wanana, aole no i ko, e hiki ai la hoi ka hoopapau loa aku mahope o kana mau hana alapahi. Ua olelo ua Kaona nei, he ekolu makahiki e paa ai ka ua i ka lani no ka honua nei; aka, aole i malama mahope iho, e haule mai ana he kuaua nui, pulu peno ua poe la i ka ua, no ka mea, maloko lakou o na lanai launiu kahi i nonoho nui ai, a o ke; kahi poe o lakou e ku kohana mai ana iloko o ka ua me na huluhulu; a o kekahi poe hoi e ku ana me na mamalu, aole anei hu mai o ka wahahee o kana mau wanana? Pela anei o Elia ma kana wanana ana no ka paa o ka ua i ekolu makahiki me ka hapa. Wanana hou no o ua Kaona nei, “e kahe ana he mau muliwai ma kela aoao keia aoao o lakou,” i mea e hoopoino aku ai ina kanaka e ae e kua ana i kona aoao; a o kekahi hoi, “e pau ana na wahi e ae i kea hia honua: a koe ko lakou wahi,” aohe ko iki o keia mau mea a pau, a me na mea he nui a makou i lohe mai ai. Aole anei i kupono oia i kaula na ke Diapolo, ka makua o ka wahahee a pau.

Ina e puka wahi haumana ana a Kaona, a e hoalaala ana i na hana a Kaona, e hiki no ia kakou, ke hoomanao, he koena kipi ia, a e hoopau ia hana mamua o ka nui ana.

KA HUA O NA HANA KIPI A KAONA. Aohe hana i loaa ole ka hua, a o ua Kaona nei a me ka poe i ukali ia ia, ua ohi lakou i ka hua o ka lakou mau hana, no ka mea, ua oo. Ma ka la 27 o Oct. ua kukulu ka Aha ninaninau no ua poe la, a eia ka hua a lakou i ohi ai, o ua Kaula nei a Satana, a me eha o kana mau haumana, ua hoomaopopoia, ua hewa lakou no ka pepehi kanaka; a na ke Kiule nae ka hana ia lakou. O ka poe iho i koe, ua hoomaopopoia lakou he poe kokua i ka pepehi kanaka. Ohi oukou la e na makamaka i ka hua pala o ka oukou hana ma keia ao, a pela pu no auaneie ohi aku ai ma kela ao.

Ke hoopau nei au maanei i ke kamailio ana no lakou nei hooio, a he nui no hoi na mea e ae i koe, aole i pau loa ma keia kamailio ana.

Ke haawi aku nei au i kuu mahalo ia Gen. J.W. Kupakee, i kona noho kiai ana no ke ola o ka lehulehu, a pela no ia L.H. Kulika i kiai mau ai ia Lanakila, a hiki wale i ka pio loa ana o kea hi kipi; a ina kanaka e ae o na Kona nei i kokua ia hana.

Ke mahalo pu aku nei i ke aupuni i ka makaala, a me ka uleu ma ka hoouna ana i ka puali koa i hele mai a me kona mau ahi Hanohano. Aloha no oukou.

 

O ka malamalama o ka La.

 

E oʻu mau koa heluhelu Kuok@a, u akamailio kakou i keia pule ae nei no ka waiwai o ke “ea maikai,” e kamailio hou kakou no ka Malamalama o ka La. He Kauka Malamalama, aole o laua keu kekahi i kekahi. Aka me he mau hoahanau la ua kokua kekahi i kekahi i ka malama pono ana i ke ola o na mea ola ma ka honua nei.

I maopopo ia kakou, e nana kakou i kea no maoli o na mea ulu ma kahi pouli, ma kahi hapa o ka malamalama. Ina e kolo aku a nana i na mea ulu ma na ana poopoo he maikai anei ka ulu ana? Aole, he ano nawaliwali. A ina pouli loa, aole no e ulu pono ana na mea kanu. Ua maopopo ia ia kakou. Pela no ke kanaka ina e noho mau ana ia ma kahi pouli, he ano nawaliwali, maimai kona kino; he nanakea kona papalina, aole maikai i ka nana aku e like me ke kanaka e hana ana i ka malamalama.

He mea maopopo keia iwaena o na kauka haole, ka poe noonoo pono ma ia meea, oia hoi o ka aoao akau o na kulanakauhale nui o Europa a me Amerika, oia hoi ma ka aoao malumalu, komo ole o ka la, malaila ka nui o ka mai, na mai ahulau, ke korela a me na mai e ae. No ka mea ua hahai mau na mai ahulau i ka pouli a me ka maemae ole.

Nolaila ua kuhihewa ka hana a kekahi poe haole a me na kanaka no hoi, i ke kukulu ana i na kale me na puku malamalama ole ma kela rumi keia rumi. He hamahema ke kukulu ana i na hale i puni i na lanai pouli, i makaukau ole i na puka makani, kahi e komo pu ai ka malamalama o ka la a me ke ea maikai.

Aole no e pilikia kekahi poe no ko lakou hele ka mahiai hupu nui lakou i ke ea maikai, a honoi mai ka malamalama i ko lakou mau papalina. Ua oi nae ka pono ina ua komo pono ke ea a me ka malamalama e hoomaemae pono ana i na keena moe.

Aka o ka poe mai, na mea e moe mau ana ma na hale pouli, kahi i hoomaemae olea ia e ke ea maikai a me ka wai, o lakou kai pilikia.

He hana Akamai, pili i ka naauao ke kukulu ana i ka hale me na puka makani i hookomo ia ma na wahi kupono, i komo pona ke ea a me malamalama, me ka hoopilikia ole i ka mea mai o loko. Na ka mea naauao e noonoo ma ia mea, a na ka mea naaupo a hemahema e ninaninau i maopopo iaia kea no o keia mau mea. No ka mea he mea ia e pili ana i ke ola pono o ko kakou mau kino. O ko kakou mau kno na hale kahi e noho ai no uhane o kakou. Holaila he pono ia kakou e like me ka waiwai o ko kakou mau unhane, a me ka pono e malama maikai i ko lakou ole, pela no e malama pono ai i kakou mau kino.

Ua haawi mai ke Akua ia kakou ke ea maikai i mea e hanu ai, a i malamalama o ka la I mea e ola ai ke kanaka; nolaila mai hoonele kakou iho ma ia mau mea maikai. Me ka aloha no.                                E.