Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 39, 26 September 1868 — KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

NA M. Kamakau. lIELL; 90. r ■ No KA NOHO AlI! ANA O KaUIKEAOULI MALUNA O KE AUPUNI, A OA KAPAIA 0 KA.MKHAMF.HA 111. 6. He wahine liomv;ihn\v;iha o Knahumnnu i ko hni nani, i ko hai nmikai, n ina e ike o Kuahumi'iiu i keknhi nnaina wnhine ninikni nn ke luianina p.iitti x nno ke nlo nlii pahn ; nlailn o ke kii koke in niai In no i.i i mnu aikane pnhn, n i mnu punnhele paha, a i ule ia, i mau wahine linnn hoolimalimn pnhu, no kn mea, oia piim mo in ana. No ke knpn pnha o ka nono oolen ia ia, nin o ka noao palnpalu konn hon olu. 7.' Ho nlii niakee loa i ka olelo hoino in o kahi laa huna o ke kane; n i lohe oin i kekahi nlii wahine, i kekahi uiinina wuhine paha e olelo ana i knhi lan o ke knpu : o kn puolm mni la rm in e like me ke puhi ann o ke kohola i ke kni o kn moann holmnu. Peln oe u ike nku ni »n knunhioknoka e noke mni nna, o na liunn knpu ona huna noa. Ilniln oe e innkau nku oi i kn ulnula o nn mnkn, .» o ka ole|o e puka mni, ma kn waha. 14 Ka ! kn !! ka !!! kahahn!!!! Oia! oia!! oia h»»i!!!" 0 ka hoopukn inni la no ia i m hunoleio kuamuamu ; oi.i ko Kanlmmauu nim 1 ke «u o Kamehnmeha n ine ke nu o Liholiho. He ha!e makau ko Knnhumnnu. Okn noao no oka wuhine kn aono mnknu loa, e aho no kane. Penei me o uoho mai kn wahine. I ke au o Kauikenmili ; huli oinio n Kaahuiimnu ika olelo a ke Akun. He rtinkuwahine oiaio o Kaahumnnu no ka lahuikanaka. He punahele ka luahine polea, me ka elemakule nuwae nakeke. a ua haipule i ke Akua; he hoahnnau ia no Kaahumanu, he mnu hoa-ai, he mau hoakuka olelo, he mau hoa ohumuhumu, a he hoa haipule pu. S. O na aina kuku kapa maikai mai Hnwaii a Oahu, a o na 'Lii a pau i ao i ka loea, i ka hooluu, i ke kapala, i ke kuku, i ke ano loea i kela mea nani i keia mea nani, e piii ana i na mc9 aahu. a me na p«-u. Ona *Lii ame na makaainana ; o Kaahnmanu ka makamua o ia mau mea nani a pau, a ia a ike mua o Kaahumanii. o ka puaa kupele, n ka ilio kupele, a na ilio nahu maka, a me na nioa mahi a na 'l.ii a me na makaainana, aia noa ike o Kaahumanu. Ona loko ia momona me na oopu momona, ua kapu ia na Kaahumami; ona lunu wai aala mai Hawaii a Oahu, ua kapuia na Kaahumanu. O na puhala ula mai Hamnii n Oahu, ua kapu ia no Kaahumanu. Ua lilo o Kaahumanu i Pookela no ka Hanohano a ine ke Kiekk* i ke au o Kamehameha» O

ke k.*»j>u ah? no paha o ka h«ku ka»kamahine a iukou kai B su. U. Eia paha kekahi kumu kn oikelakela ana o kona Haii<>h;jDo a me ke Kiekie. !. O Ka-»huntami »ale no ke kaikamahme o Kee»um«»ku. A o Keeaumoku wale no ka mea i ni nku ka hooikaika ana i ke Aupuni e hl«j no Kamehameha. ; A o Keeau.noku no ka mea i kom» poo ; okoa i ke kaua i Aiukuohai, a o ko Keeaumoku koko ka i mua ia »c a £a ■ jhoahi ana e Noho Moi o Kainehamena : : 110 ke \upuru Hawaū. I t 2. Ua iona ina Kuhina ua kaikamahi* ne a ka pue nana i iiooikaika pu i ke Au- i |puni no Kaiuvhameha. Pela o Peleuh, • 0 ke Kikipan, a me Keoliohiwa ; aka, ! aole nae i loaa ko tCaahuuiauu kulana ia : jlak«»u. | 3. Aole o ko Kaahu'nanu maikai a me j ikona nani ma ke kino kona ku ana i ke j (kul.iua ka Hnnohano amc kc Kiekie. \ ! Ua like a hke ka nui o na 'Lii mahope o j . Ka'nelwunehii, a me ko Kaahumanu. a na ! 01 aku no paha ka poe mahope o K iahu- ! imnnu. Ua loaa i kekahi poe aln mahope | o K.'iuhuuuinu k i mauao ohnmu kipi, a | u.'i hu iu'.iho i;i ohumu aua e kipi ia Ka- i mehauieha. Aka, no ke al«#Fia o Kaahu- | inanu la Kamenameha, nol.iila ua pnu ka ; 'manao ktpi o n i 'l.ii i i Kamehameha ma : o Kaahnnianu li \ 4. Oka poe i ka|»a ia he poe kaikuina • i ponoi iin Kamehnmehn ; ua komo no o 1 Kaiihuuinnu ih»ko oia poe, he poe kaiku- i 'nane ip» Knaliuuiauu. H uana iho ka- ; | kou ia Uluineheihei; a«»le manao nui i| I knna kaikamahine ia Kuini I*ilihn ; Mai j I Maui no o Ulumeheih.ei a kipaku ana ia i iKuini Lili'ia, a pela uo o Kaikioewa, a j pela uo na 'Lii a pau ; Ō Kaahumanu ; iio lin lakou nui. Oko lakou imi hale j iho la no ia. Ka i noa hoi na Kameeia- ; inoku, na Kamannwa, na Keuweaheulu, | /ka poe nana i imi ka hale, Role ka ! aia j | no.ka'lakou nei e hilinai iu ma o Kaahu- ! Jmanu la. Pela ka oke Aupuni | lin Kaahumanu. , | 5. He poe puni kaikuahine, a puni , |kaikunane ia poe alii, aia wale no iluna j jo na uha e noho ai; a i ole ia, e Mimeni j jaku no na kaikuahiue i na inoa o na ' ikaikunane me ka olioh nui; a i ole ia,a o : |na kaikuahine pnha ka i hele i kekahi | imau la, aluila, o na kaikunane ke Hiuie- ' i |neaku ika inoa o na kaikuuhine. Ile niea hoike nui uo ia i ke aloha a me ka ! olioli ia lakou alii iho. Pela no ko Kaa- : Ihumnnu noho nna me kona poe kaikuna- j ine, me na kaikaina a me na kaikuaana, j ja me na pilikana aiii o lakou a pau. Aia j Ipaha i Maui, a i Hawaii, a i Kauai paha | |ko lakou mau mea mai; ua pokole ka j ; moana in lnkou ; no ka piha i ke alolm. j [No lakou io uo ke kaula gula o ke j • aloha.] j | 10. He wahine aloha kaue o Kaahu- ! ! [nniiu. I kekahi mauawn, ua haalele o iKamehauieha ia Kaahumanu ; a ua lilo o ; j Kameliiinielia ia Kaheiheimalie i ka A. D. j ! 1793 pah:», mahope mai o Kaipalaoa ; a ' ■na hoao loa o Kamelmmeha me Kaheijheimnlie, a ua hiwe lilo loa i wahine | Hoao. Nolaila, naauauwa iho la o Kaa- : hun'anu i ke aloha o ke kane ; a au iho • .la iloko o ke kai uia Kekaha o Hawaii, j 'healiina paha, a eono paha mile. Aia j :ma Keei a pae i Honnunau ; 1 ka po keia j iui aua i ka moana, me ka naauauwa e ; j p«u ika mano. Ua kau oia i kanawni | |nona he Auinoana. Aole oka uwe me ] ka naanauwa no ke uloha i ke kane wale ] l ! j no, aka f o ka hoomake pu kekahi me ka j au ana i ka moana e make pu i ke aloha j jo ke kane. Ike ao ana a ka makua o , jme na 'Lii; He mea pau wale no ke 010- ■ !ht o ke kane. j i I mai la o Kaahumanu. j "Oke kane ka mea aloha, ( Pau ke aho au e hoohaehae luhi e, ? Luhi la oe he hoa ranna-«-i-e~ Me he manu la Keolewa i ka lai, i Ka haale o Waialeale i ka iani, | Ka lipolipo o Haupu i ke koolau, Nu iho la i ke kula o Koholalele, Lele ka hona pua kukui ika makani, | ; I ke kipaku a ke Koolauwahike, \ Okai ka ohana pua i Waiiua. \ He ilma na ka puahau Kalehuawehe, ; 1 E webe wnle no oe ika hihia ua paa, | E ole e hemo—he ai kuli ke aloha, | Aia a wahawaha lono i kau-e-'* U. He alii wahine aloha o Kaahumanu ina nmkua. Ika mnke ana o Kee- ; ; ? anmoku o kona makuakane, ua kanikau ' iaku oia i ke aloha o kona makuakane. Aia īho kekahi mau lalani o kana kani- , [kau i ka la i make ni o Keeau;noku ma ' Kapapoko i ka A. D. 1804, i " Aloha wale hoi oe—

~" 'm" ' O oe bc» kekahi e Karoakaio;a n K*ne, O oiua ia Lini Elu* nai pueoaL-*, E Kahailaninioku, o Knhaiku. O ke ka haih lani kapu o Kane, 0 ka prhaku boi ia i haiuīu aku net, 1 kai pooo aku nei ma ke a!o o Wakea, E ke&ma ltma Kaiamhonuaki'oi, O kuu makoakaoe laoi, Hat ftldh* «?a{e ia-— ia—■ Hī aloha h£—4a—e—• t Aioha nlm au a pau ke aho. * t we aku hoi o ka hoa omi ke and, w O kuu mmai ka ua epo pue kahī, \ ua .*> ; ... ,- ... i* not\ kelanu. " f \ \\ pomponi ik? anu aohe wainwaha, ■ E'u\ no w»ihī-e mehan» a;. O V» lalaku i kn hale, O ka lūi o ke ahi o ka iui k-'.pa, I Ika !uf. poli oka hoa e niehan&'i —e — E:a-la-ia-la-ein-īi-e— Aee ; Pela o Kaahumanu ī uloha ai i kona Imukuwahine, a me kona poe kaikaina a ! rnnu kaikt>nune a pau. Olelo mai oia i •; kona aloha a me kon i uwe ana i kona I mau makua a me kona ir.au hnuhanau. j " Kuu makun ika hale uluoa kanaka, ! Hale euaiumalu komo poo o inaua, ! E hoomaha ai ika wela ke he-!e- -; Hele kuu makuahine me ke aloha, j Auwana wale ino ko au i Kuahea, j Ooeo ka wahine ai mak»tm, ) Ai makuni mnlanai—e— j E-ai-e|-3i-e-;»na ike aloha. | E ike aloha ona makna, Kenakena i ke aloha o n i keiki, 0 kuu kaikainu muli p"kii, j 0 Pokiikauna o kuu kaikaina-e-" ; I I Ika |>au i.na o na Kuhina nui o | Kumehameha i ka make. oia ka poe nuna , i nai koua Aupuni, a ku oia i ka moku ; 'a noho oi.i maluna o ka Noh<»uhi Moi o ikeAupuni. Ua make keknhi poe ulii | kon kauliinn nnnn i alo kona Aupuni n |ua pau keknhi poe Alii kaakau i n me jkn poe kakuolelo aknmai, me kn noiuu i i kn hooknpan nna i ke Aupum iloko o kn ; lewn, a mu ka poe kuhikuhi puuone, a j me kn poe kilo, n ua p;in Inkou i ka iii i- • ; ke. Nolaila, noonoo iiio la o Kameiia-' j meha i ku mea e pia ai kona Aupuni ; u e ulu ole mai ai ku man-io olmmu a inu jke kij>i. Nolailn, hoolilo ae la o Kmne j | hameiia iu Kaahumanu i Pookela no ko- j |nn Aup>r! .. tle Kia a ke Pohakn ki|\ioj j Kaah¥itTo»V no ko Kainenameu iVbho j nna Anpuui. j Oko Kamehameha aono no ke make' ;ma ko Kaahumanu aoa«>. Ona keiki jna kaiknina o Kaenehameha ; i lele ma ! ko Knnhumanu noar>, o lakou no ke ina-, ke ann. Oia ke Kannwai pan o Knme- ! I' iiii'h.i, n luki i knua make ann. O ko j Kaahumanu aoao, he aoao nla ia. I*2. 1 ka wa i 1110 ai o Kaaliumanu i Pookela no ke Aupuni Ilawaii. Ua hiliiiiu aku p Kamehameiin ia Kaaimm inu me he akua la nona, a me he lei niho pa- ; laon la ika n-i o Kamehameha. A o kf> ! Kaahumnnu noho nna, ua h«»olih.ia i ma-; Snu miliinili e noho ana ikn iu. Ua kaj pukai ia e like me na hoalii e noho ana i J kahi laa loa oka Haiau. lnn e hemo oin j inai ka punana aku, e uuhee auanei na j keiki mai ka punnnn nku. Nolniln, ua pawiwi a palama ia o Kanhumanu u.e ke! | knpu loa, u hiki i ka make ann o Kame-| j He ai aupuui o Kaa-! ! hnmanu. a oia ko Kaahumauu inon i hoo- i j kaulana ia. Ile wahiue ai aupuni. ! {Aok i pau.) 1 i