Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 37, 12 Kepakemapa 1868 — Page 3
| This text was transcribed by: | Nahakuelua Kekauoha |
| This work is dedicated to: | Nahinu and Auhea |
@Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KE KUOKOA, HONOLULU, SEPATEMABA 12, 1868
Maui.
KANIKELA ANEKIKA NO LAHAINA.–No ka mea, ua kaawale aku ka Hope Kanikela Amerika no ke kulanakauhale o Honolulu i Kapalakiko i keia manawa, nolaila, ua kohoia o S. E. Perkins, Kanikela o Lahaina, i nani hakahaka no keia wahi ; a o Uilama Needham, ua kohola i kokua Kanikela no ka maoawa no Lahaina.
MAKE I KA MAUNA.–Ma ka la 26 o Augate iho hei, ma ka uka wahie o Honokowai, ia Kahakei a me kona mau hoa e kua wahie ana roa ke ano hoolimahina ma kahi mamao aku ; a hookahi no huaolelo i loheiaaku mai kona waha mai : "Pooli mai nei o'u mau maka." O kona make loa iho la no ka ia. O ua moe ino no paha o ka po. Ua loaa mai keia lohe ia makou, mai a S. Anapu mai no o Kaanapali.
HALEPULE NA KAHALAPALAOA.–Mai lo makou makamaka opio mai o Lanai, Mr Mua, ua lohe is mai, na paa la halepule o ia wahi, mamuli o kona kamana ana. He @ paha na makahiki o ka hoahu ana i na mea e laki ai, a akahi no a hooko ia ko na hoahanau makemake. O na hemahema ha i koe, ois ka papahele a me na noto. Hoeu like ae no oukou la, o ka pau no ia. O na lilo i hoolilo ia he $508.00.
NO KA LAI ULU O LELE.–Ke mau la no hou ha papaala o ua kaona la, i ahona no i ha pa kohaihai mai a ka makani Maaa. Ua hoomaha hi ka wili ana o ka "Paionia Mi@" a ke ulu la ua malako he kinikini wale, a e kokoke ana paha e wili-nau ia ka nui o ia mau malako. Ua hoopii@a ka uka ohua o ko laila mau waapa, mai ka hapawalu a i ka hapaha no ke aolo hookahi ana ; aole hoi e like me mamua, he hapawalu liilii hamani wale no. Pono no, he loa ka hoe ana.
HAUNAELE MA LANAI.–Ua lohe mai makou, he haunaele ka ma ka Mokupuni o Kaululanu, mawaena o na kanaka Hawaii a me kekahi pake paahana a Gibekona haole Moremona, ma ka Poaha, la 28 o Augate. O ke kumu o ia hana ana pela, he hookeke mawaena o na holoholona a ka haole a me na kanaka Hawaii, no ka helehewa maluna o na aina i hoolimalima ia e kanaka. Ua makaukau ka pake i ka pu me ka manao e ki, aka, ua kaili koke ia ka pu e kekahi keiki haole a nele iho ua enemi (pake) nei i ka mea eha ole e kaua aku ai i kona hoa hakaka. Heaha keia hana oukou? mai hana hou oulou pela, o ala mai auanei na hana o ka wa i hula, in a iho iana la he aina ua ka-ika-ai, aoha wai nui e manalo ai.
WAA MAKE I KA MOANA O PAILOLO.–Ma ke kakahiaka o ka la 28 iho nei o Augate, hoomakaukau iho la kekahi waa o Lahaina, e holo i Molokai, a ua ee iho maluna o ua waa nei he eono kanaka. I ko lakou holo ana a mawaho ae paha o Kekaa, haalele iho la elua ohua, a kau aku la laua maluna o ka waapa, (o ka mana paha ia o ko laua aumkua) a koe iho maluna o ua waa la eha wale no, no lakou hoi na inoa pakahi, Kukae, he elemakule ; Kaleleau he keiki ui ; Nakilau he kanaka makua, a me Kaaihaneri kaua wahine. Ia lakou no i hoopuka mai ai mai Lahaina mai, ia Nakilau ka oli o ka hoe, aka, aohe nae ia i maa i ka holo moana , a maamaa iki la hoi ma ka hookele ana i ke kai loa. Holo mai nae lakou a waena konu o ka moana, hopohopo iho la ua Nakilau nei, o kahuli auanei lakou a make hoi, nolaila, kahea aku oia i ka elemakule e noho ana mamua o ka waa, e hoi mai ke ku i ka hoe, no ka mea, oia ka i maa ika hookele ana. Pane mai hoi ua elemakule nei, "Pela, paa ia, a ike aku i ke alii o ka mea ia e ike ai i ka holo waa." Ke pa nei ka makani, a ke akuku nei ke kai, kahiko paa mai la ka moana i ke kapa keokeo, kilihuna mai la na ehu kai, hao la ka holo o ua wau nei , nana aku no ka hoi, noho lakou nei iloko kehuehu. Aole mae i liuliu iho ia holo ana aku, hookahi no kikiao makani o ka pa ana mai me ka ikaika, a niniau ae la ka ihu o ka waa, a o ka lele mai la no ia o ke ama, huli hia iho la ka waa, haliu iho la ka waha ilalo, a lana ana ka auwae kahi uuku. Hoao lakou nei e au i Molokai, aka, elua wale no i pae aku i Molokai o Nakilau no a me kana wahine. O ka elemakule hoi a me keiki ui, ua poholo aku laua i ka opu o ka moana. O ka waa hoi, ua pae aku i Lanai, me ke kia no a me ka pea. Aloha ino lakou aka, in a paha e hoi ka elemakule e ku i ka hoe, in a paha aole la hoi e leaa i keia pilikia.
LOKOMAIKAI NA KANAAINA.–Ua loaa mai ia makou he palapala mai a S. P. Heulu o Wailuku e hai mai ana ia makou i ka nui o ka lokomaikai o na kamaaina o ua Hekuawa la, i ka malama ana i na keiki o ke Kula Kahunapule ma ko lakou mau hale, mai ka hookumu ana mai o ia kula. Pela wale no ka noho ana o na haumana. Ua pono no ko oukou mahalo io i ko na kamaaina lokomaikai, a pela no hoi makou e mahalo pu aku nei. Eia hoi, ke kaena mai nei oukou i ka lokomaikai o na kamaaina, nolaila, e hoomanao oukou i ka olelo a kela powa i kaulia pu ia ai me Iesu ma ke kea.
–Mai keia mea kakau mai no maluna'e a me S. Paaluhi no hoi, a mai ka lehulehu pilikoko mai no hoi, ua lohe ia, e haalele mai ana o Rev. Toma G. Tatina opio, ke Kahu hoi o ka Ekalesia o Wailuku, i kona noho ana Kahu no ia pa-hipa, a e hoi ana i ke one hanau o na makua, no ke omaimai o ke ola kino o kana wahine.
Pii ke kumokuai o ka i-a.–Ke hoohalahala hou mai nei lakou maluna ae, no ka pii loa ka o ke kumukuai o na i-a malaila i keia wa, a o ka ai ka ka mea nui hewahewa wahi a lakou. Ina pela, he pono no paha ia oukou e ini aku ma kahi e loaa ai na i-a makepono, no ka mea, aohe mea nana e papa ia oukou ke hana pela.
Hawaii.
Ke kali nei ka Ekalesia haole o Hilo no ka hiki mai o kona Kahunapule. E hiki koke mai ana no p@ha i keia mau pule aku.
Mawaena o na mea i hoopoino ia ma Hilo iloko o ka wai kai pii iho nei a me ke kai mimili, o ka uapo o Wailoa, ua lilo ia i mea ole, a ke hana ia la paha e na kamana. O ua uapo la no ho, oia no ke alanui e hiki mai ai maanei o ka muliwai o Wailoa.
O KE KAIKAMAHINE KE KUMU PIEPELE.–Ua palapala mai o D. W. H. K. o Kona Hema ia makou, no ka hana piepiele o kEkahi kaa ai i kona aie. He nui aku no na olelo, aka, no ka hai pololei ole mai o ka mea kakau i kona inoa, nolaila, he mea makehewa ia makou ka akena waie ana aku a nui, malia he manawaino a opu keemoa wale mai no hoi paha kekahi.
HOOMAEMAE LUAKINI O WAIPIO.–Ua palapala maai nei o W. A. Mio, o keia wahi maluna ae, no ka hoomaemae hou ia ana o ko lakou luakini " Sana Paulo." Ua pena ia a maikai, no ke kokoke paha i ka hiki mai o ka wa Hui Euanelio. E! Nani io no! I kekahi aku neinae hoi o makou i hele aku nei e makaikai, o ka aoau wale no e huli ana i na kuahiwi ke pena ia ana, aka, o ka aoao ma kahi a na @aka e nana aku ana, oia mau no, aohe i loli ae, no ka pau e ana ka o ke pena. Kupanaha no hoi oe, me waiho no hoi a pau pono i ka hoomaemae ia ala@la no hoi kukahekahe mai, eia no ka aole i pau i ka hana, apuhi wale mai no. E alu like ae paha oukou la i paa koke iho i ke pena, he oki loa hoi keia e haanui mai nei ia makou.
Kauai.
PALAPALA.–Ua loaa mai ia makou, he leta na P. W. K. Alohookahi o Anahola, e hai mai ana i ka halawai ana o ka ekalesia o Koolau maloko o ka luakini no ka aua ana i ko lakou Kahu. Ua hookupu lakou no ke ola o ke Kahu, i Umikumalima omilumilu wale no wahi dala. O ka nui aku o kana palapala, he hele i Kuahewa.
KOKUA MAHINAHOU O HILO.–Ua palapala mai o J. M. K. Wahineole o Hilo ia makou, no na kokua mahina hou olaila, a penei kana hai ana mai;
Mahina hou o Iune me Iulai.
Iune. Iulai.
Apana 1 Ohele, - - - $6 00 $7 00
" 2 Kalepolepo, 20 00 22 00
" 3 Punahoa, - 22 00 12 00
4 4 Puueo, - - 16 00 8 00
------- -------
$64 00 $39 00
He mau Dala i manawalea ia e na wahine.
No Ohele $20.00. Kalepolepo $31.35. Punahoa $60.00. Puueo $20.00. Hui $131.37 ana mai i ke ano o ko laua hele malihini ana me kana wahine ea, a me he mea la o ko kakou i i ike like ana no ia i ke ano a me ka maikai oia mau aina nui o ka honua.
KA UKANA A KE KANAKA HAWAII.–Ke palapala mai nei kekahi makamaka o makou o keia moku, i ka hana pololei ole a kekahi Kapena moku. Penei no ia : Ua hooiliia ma Honolulu nei o Luka i ka papa laau hale no Nakula a me kona luaui makuakane, me ja kawe a Kalalau. I ka holo ana o ua moku nei a hiki i Hanalei, kiolaia malaila, aole hoi ma kahi i oleloia. (No ke aha?) Ua kii aku no na mea nona ka laau a kolo mai mahope o na waa ; e lawe ana i Kalalau, aka i ke kaa ana mawaho o Haena, ka hemo no ia o na ama, a haalele laua i ka puu papa e lana malie. Hoi laua a kapakai, hikiikii a paa ke ama, kii hou aku, aka i nana aku ka hana e laweia ama e ke au. Oi noke wale mai laua i ka huki a pau ke aho, no ka mea e pale ana ke au i waho. I ke ahiahi ana iho, ua malowale laua mai ka aina aku a mamao waena moana. Ua imiia aku laua e kekahi waa, a loaa ake e u mimihi ana i ka pilikia. I ka loaa ana aku i ka waa huli, ua kau mai laua maluna on a, a haalele aku la i na lako hale i ka moana. Mahope mai ua pae na papa a me na pili hale ma Aliomanu, a o ka hapa nui, ua heo aku i ke kai. Aloha ino hoi ka hoomanawanuiana e loaa ke hale laau, a ua loaa hoi, eia ka hoi na na ale o ka moana e noho.
Na Mea o ke Alo Alii.
KA MOI KAPUAIWA.–He maikai a oluolu kupono loa ke ola kino o ko kakou Moi i keia manawa. I Molokai no oia, a i ke ahiahi Poakahi iko nei ka hoi ana mai i ke kulanakauhale Alii nei, no ka ahaiia ana'ku e ka mokuahi Pele ka lono kaumaha, i ka la Sabati iho, no ka loaa ana o Kona Makuakane Alii kahiko i ka mai kuhewa, a nolaila kona wikiwiki ana mai i ka hoi maluna o ke kuna Kamaile. Ke kiai mau mai nei no Oia i Kona Makua hookahi i koe ma ke kino.
KA MEA KIEKIE KA MAKUA ALII.–Me ka naau kaumaha, ke puana aku nei makou o ko kakou Makua Alii a Imilani kahiko hoi e ola nei, ua loohia iho nei oia i ka mai kuhewa ma ke kakahiaka nui Sabati. Sepatemaba la 6, oiai oia e noho ana maluna o ka noho. Ua nui ka pihoihoi no kona ola ho@ ana, aka, mamuli o ka malama akahai ia a me ka lapaau akahele loa ia ana, ua mao ae na ao olelewa kaumaha e kau ana maluna o kela a me keia puuwai Hawaii ma keia kulanakauhale. I keia mai la hope mai nei, ua manaolanaia e loaa aua ke maha nona, aka o kona ola hikiwawe ana, aole no ia na kakou, aka, na ka Mea Mana hookahi wale no maluna iho, nolaila, i nui ke aho e na haipule o ke Akua, e kalokalo aku laia, e hooloihi loa aku no i knoa ola ana me kakou no kekahi mau makahiki hou aku, e nana mai i ka hana a kana mau pua.
KA MEA KIEKIE KE KEIKI ALII.–Ke ola oluolu maikai kupono nei no ko kakou Keiki Alii Pelekane, W. C. Lunalilo, e like no me kona mau.
NA PUA ʻ @–He maikai loa ke ola o na p@a'iii a pau, no lakou na inoa, D. Kalakaua, Miss Likelike, Lilia Kamakaeha a me Pauahi. I Hawaii aku nei @ni hoi o ua o " Wahine Hele la o Kaiona," a i ka Po@ono hope iho nei o Augate ka hoi ana mai i ke kaona nei.
HUAKAI HANOHANO.–I kela pule aku nei, ua hele kaapuni aku ke Kiaaina o Oahu nei me kana wahine a me ke Kapena hoi o ka mouahi kaua Mohongo, i keia mokupuni, a ma ke ahiahi Poakolu iho nei ka hoopuka loa ana mai i ke kaona nei. Nana aku nae i kahuakai holookoa, ua hele a papahi na a-i i na lei awapuhi, he memele wale no ia la mai mua a hala i hope. Aloha wale ae no hoi makou i ka huakai hele a na Lani i hala e aku, i ka hoea mai, hinimanu lua.
Hana Paewaewa a na Agena o ka
LAINA MOKUAHI O KALEPONI.
E KA LUNAHOOPONOPONO:–
He wahi manao hoohalahala ko'u i na Agena (Agents) o ka Laina Hooholo Mokuahi o Kaleponi. He kanaka piepiele au i na hua ai o na mea @lu, a oiai au ma ka'u hana, ua kauohaia mai au e huli a houluulu i mau lemi a me na hua ai e aeno ko Victona Makeke. Mahope iho o ka hoopiha ana i ke kauoha, he nui na lemi a'u i koe iho ; a hele mai la ke Kakauolelo a na Agena a me ka haole Hooinu Wai-ona o ka moku, a ninau hou maila ia'uina he lemi ka'u e koe ana. Ae ake la au. Ninau pu mai la laua i ke kumukuai, olelo aku la au, he $6.00 no ke tausani lemi. Hai mai la laua, e ohi au e like me ka nui e loaa ana. Ohi au a loa he umikumamaha tausani, mahope hai hou mai lakou i elima dala no ke tausani. Hoole aku au, no ka mea oia iho la no ko'u lilo i ka poe nana ka lemi. Nolaila manao iho la au e hooili aku i keia mau lemi ma ko'u inoa i na haole mea kuai mea ulu o Waka ma i Kapalakiko, me ko'u uku e aku ika uku moku, Ua noi aku au i na Agena e hooili aku maluna o ka moku, a e haawi mai lakou i palapala hooiaio no ka loaa ana aku. Ua haole mai lakou me ka olelo mai, ua piha loa ka moku. No ko'u ike ua hoohokaia au nolaila ua hoemi au i elima dala no ke tausani, a pela io no. O ua mau Agena la o ua Mokuahi nei, o laku no ka poe nana i kuai mai. Kiai au a pau pono ua mau tausani lemi nei iluna o ka moku. Olelo mai lakou aohe wahi no ka'u lemi, aka i ka lilo ana ia lakou, eia ka he wahi akea loa ko ua mau lemi nei. I ka manawa i noi mai ai ia Hawaii e kokua aku i keia Laina Mokuahi, ua oleloia e loaa ana i na kanaka Hawaii na dala he nui, no na mea ulu e hooiliia aku a e kakou. Ano mahope iho o kona hooholo ana mai nei i keia mau huakai helu, ke olelo mai nei, aohe wahi no ka ke kanaka Hawaii ukana, aka o ke kuai wale aku no e hoopoho ai i na Agena kahi pono mailuilu, a o ka lakou mau hua wale no ke laweia. Ke olelo mau nei kekahi poe e hoopuka ma kau Nupepa, a na na nupepa aupuni elua e hoopololei aku i kana hana, malia paha o makau lakou ke olelo pa-e-e ae. E hoahewa aku na kanaka i keia poe hui, a e peku loa aku hoi i na Lunamakaainana 1 kokua pu aku i ua Hui la iloko o ka Hale Ahaolelo.
J. Maluaikoo.
Palapala mai a S. M. Kamakau mai.
I ma keonimana, me ka poe akeakamai me ka ike no@auj a hohonu i ka noho ana o ka Poepoe Honua holookoa. Ua hoea mai oukou e makaika ma na aekai hualala ma na mokupuni o Hawaii nei, a me oukou aua nei ka hoomanao ana o ka rumi waihona o ke aloha.
I ka la 2 o Sepatemaba i hala ae nei ; ua puka mai ka nupepa Aupuni ma ka olelo Beritania, aia maloko o laila na olelo a "A. Hawaiian," o R. Kapihe paha, he kanaka Hawaii hoopunipuni keia ma kona inoa. Ua hoopuka oia ma ke Au Okoa oia ka nupepa o ke Aupuni ma ka olelo Hawaii, aia kona wahi, ma Koolaupoko. Ua olelo mai na Kahu Eka lesia a me ka Lunakanawai Apana o Koolaupoko, aohe he kanaka oia apana i kapaia o R. Kapahe. He diabolo paha, oia ka makua o ka hoopunipuni a me ka wahahee.
Ua nui na lohe a me na olelo ia no ua kanaka nei o Kapihe maloko nei o ke Capotala o Honolulu nei. Ua olelo mai i kekahi poe, o ke kanaka o Kapihe, aole ia he kanaka e, oia no ke kanaka i holapa e lilo i Hope Moi, a i Pani Hakahaka no ka Moi ke ulia ka Noho Alii. Ina pela, he mea weliweli no kana mea i manao ai.
Eia ka mea i komo mai ka manao ino iloko o R. Kapihe. Ua lili ka manao o R. Kapihe no ka Moolelo Hawaii, no ka olelo o ka Moolelo Hawaii. O kaolioku ke keiki mua a Kamehameha I., a he mau moopuna elua ka Kaolioku e ole nei, o R. Keelikolani a me B. Pauahi, he mau pilikoko laua no Kamehameha I., a ua pili aku i ka Moi e Noho Alii nei. O ka Mea Kiekie W. C. Lunalilo, ua pili kokoke loa oia ma ke koko o na makuahine me ko ka Moi e Noho Alii nei.
O ka wahine a Kaolioku, ke kupunawahine o B. Pauahi, eia no oia ke ola nei, o Luahine ka inoa, he kanawalukumalima paha (85) makahiki. Ua hanau ka laua mau keiki me Kaolioku i ke au o Kamehameha I., he eono (6) mau keiki. Ua make mua o Kaolioku mamua o Kamehameha I., i ka Ianuari A.D. 1816. Ina he makemake ko aukou e ike i keia wahine, a e mimau iaia, e loaa no oia ma ka hale o Hon. Mrs. B. Pauahi Bishop. He hoike oiaio no @ i na @ o Kamehameha I. Ua oelo nui ia imua @ Kamehameha I., o Kaoliokuke ke keiki mua @ Kamehameha, aka, ke hoole nei o R. Kapihe me ka h@h@w@ opuinoino, aka, na ka @ea Mana e alai mai i ke koko a kona naa@ i manao ai e hiki i kahi kiekie. Ua olelo R. Kapihe ma ka Helu 17 o ke "Au @kua" o ka la 13 o Augate i hala iho nei, @o 2, ma ke kolam@ 4, "Keiki o ka Moo." @ke ano o keia olelo, oia kekahi Alii o ka @oalii. Ua maopopo ua hoohalahala o R. Kapihe i k@u kakau ole oia kekahi pili@ko o Kamehameha. I ko'u ao ana i @a moolelo alii a pau mai ko'u mau kupuna mai, aole i loaa iki ia'u o kona pilikoko ia Kamehameha. Pehea la au e hana hewa a me ka hoopunipuni aku i ke Akua.
Ke olelo nei o "Hawaiian" oia paha o R. Kapihe ma ka nupepa "Gazette" o ka ia 2 o Sepatemaba nei, he mea kapu loa ka! ka moolelo Hawaii. He wahahee me ka hoopunipuni o R. Kapihe, aole he mau hoik@ nana e hooiaio mai kana olelo. Ua moa i @a kanaka a pau loa ka moolelo, hookahi @ nana i keakea o ka naaupo o kanaka, @oe ka poe i ao maoli ia i ka moolelo o na @ o ke au kahiko. O ka mookuauhau kupuna, oia ka i hookapuia ma ka mokupuni o Hawaii ; mai Maui a Kauai aole i kapu ; he mau Hale Nauwa ko lakou (he hai kupuna ke ano.)
1. Ina o R. Kapihe kekahi alii a kanaka pa@a e lawelawe ana i no oihana imua o ka Moi, a o kona makemake o ke alakai i kona Hiku a me ka lahui holookoa malalo o kona Haku i ka naaupo a me ka hoomana Pegana, a me na kii leo ole. He kupono anei o R. Kapihe e lawelawe i na oihana imua o ka Moi? He ano Kristiano anei kana mau hana? Ke hoolilo nei o R. Kapihe i ka malamalama Kristiano i pouli.
2. Ke olelo nei o R. Kapihe, aole makemake o ka Moi a me na Lii i ka hoolaha ia o ka Moolelo Hawaii i ke akea. Aole no na 'Lii a me ka Moi ia manao, noloko iho no ia manao o kona naau huahuwa, e kinai ana i ka malamalama i ka pouli, aole hoike o kana mau olelo.
I ke au o ka Moi Kamehameha III., ua makemake loa o Kamehameha III., i ka Moolelo Hawaii e hoolaha e ke akea, a ua k@kuluia ka Ahahui imi moolelo Hawaii ma Lahainaluna, o Kamehameha III., ka Peresidena, o Rev. William Richard ka Hope Peresidena, o Rev. S. Dibbel ke Kakauolelo, o Keoana me T. Haalilio, o Rev. Lolena A@eru me Rev. D. Balauina, a me kekahi poe e ae i ka A.D. 1839 a me 1840–1841. Ua hanau paha o R. Kapihe ia manawa aole paha?
3. Ke oleo nei o R. Kapihe, o Kaoo Auwae, o Kamokuiki a me A. Unauna, he poe akamai loa lakou, o Auwae Kaaloa ke kumuao nana i ao, a o Davida Malo kekahi kanaka akamai.
Ke hai aku nei au imua o ka poe keonimana a me ka poe noiau me ka ike hohonu. Ua ao ia keia poe ma ka ike kuahau kupuna, a ua koe aku ka nui, aole keia poe i ao ia i ka Moolelo Hawaii. Aole i loaa i keia poe ka hapaumi o ke akamai o ko'u poe kupuna. Eia ka mea e maopopo ai ka ike ole i ka Moolelo Hawaii a me ka mookuauhau kupuna, ua haole me ka hoohoka ia o A. Unauna e a'u i ka A. D. 1842. Ua ao no o A. Unauna i ka Moiwahine H. K. Kapakuhaili i ke kuauhau a ua pau kana wahi ike omilumilu. Ua olelo mai no ka Moi Kamehameha III., a me ka Moiwahine, aole i ike keia poe i ka Moolelo Hawaii. Ua kauoha ka Moi Kamehameha III., ia'u e hoi loa au ma Oahu e ao au i ka Moiwahine i ke kuauhau kupuna alii me ka moolelo Hawaii, a me na ano a pau o ke aupuni Hawaii i ka wa kahiko.
He mau hoike no ko kela kauoha o ka Moiwahine, o ka Prince A. Liholiho, ka Mea Kiekie John Young, o P. Nahaolelua ke Kiaaina o Maui. O ka malama ia o Iune A. D. 1854, ma ka pahale o Kini Lahilahi ma.
4. I ka noho Moi ana o ka Moi Kamehameha IV. Ua makemake nui oia e maopopo ka moolelo Hawaii, ua palapala ae ka Moi ia'u, a o Major Moehonua ae kekahi i palapala ma ke kauoha a ka Moi. Ua kamailio no ka Moi Kamehameha IV., me ka Moiwahine Kanemake H. K. Kapakuhaili, a ua olelo aku ka Moiwahine Kanemake ia Kamehameha IV., aole kanaka ike i ka moolelo Hawaii, hookahi wale no kanaka i ike i ka moolelo Hawaii, a i makemake oe e kauoha ea ; ua ae ka Moi, aka, ua make ka Moi Kamehameha IV.
He Buke Moolelo Hawaii ka ka Moi Kamehameha IV., e waiho la ma ka Waihona Buke Halealii, mai loko mai o ka Buke Moolelo a Davida Malo, a na Kamakea i kope iloko o ka Kamehameha IV., Buke Moolelo Hawaii. O kela kope, ua like no me ka Rev. J. F. Pogue i hana boke moolelo Hawaii ia i ka A. D. 1858 ua makaukau anei ia boke no ka moolelo Hawaii? Ua pau pono anei a lawa ka makemake o ka moolelo Hawaii? He nui loa ka hemahema o na mea i olelo ia mamua aku o ka hiki @na mai o ka olelo a ke Akua, e aho ia hemahema. Ua ike ia no ka hemahema o ka moolelo Hawaii i ka wa e noho pu nei ka malamalama, aia ma ia boke, aole i pau ka moolelo i na'Lii e noho ana ia wa. O na Misiona e noho ana ia wa, he poe hoike lakou i ka oiao o ka'u moolelo, koe ia lakou ko ka wa kahiko.
5. He kapu anei ka moolelo a me na moolelo alii ma na Aupuni Kristiano? Pela anei ma Amerika ke Aupuni Lahuikanaka? Ua hookapu ia anei ma na Aupuni Moi kaulana o ka Honua? Pehea ke aupuni alii hanau o Beritania? Pehea o @i? Pehea o Europa holookoa? Pehea ke aupuni o Roma i ka wa kahiko? Pehea o Helene? Pehea ke aupuni o Kaledea? Pehea ke aupuni o ka poe Indio? Ka inoa he mau aupuni kahiko loa keia, a o ko lakou moolelo oia ka kakou e ike nei.
Ka inoa he aupuni Kristiano ke aupuni Hawaii? Ua hala ka wa Pegana a me ka pouli, a ua puka i ka wa malamalama, a e pau na kapu Pegana. A e hana ia ka moolelo Hawaii e like me ka malamalama o ka la. He pono anei i kekahi Hoa o ka Hale Ahaolelo Alii e alakai makapo hou i ka pouli?
6. Iloko o keia mau makahiki eono me ka hapa, e moe ana au iloko o ka mai, a nonoi ia mai au e ka Luna o ka Nupepa "Kuokoa" e haawi aku i ka moolelo Hawaii e hoomaka ana i ka A. D. 17@6, oia ka hanau ana o ka Moi Kamehameha I., a hiki i ka noho alii o na Moi mahope one. Ua ike oukou i ka manao keakea pegana o kahi keko apiki o Mr. R. Kapihe.
Ke waiho aku nei au i ko'u waihona aloha pumehana i na keonimana a me ko'u Lahui holookoa a pau.
S. M. Kamakau
MARE.
Iune @6, ma Puuloa Ewa, mare o Maukeala k@ me Kewa@ w. na Rev. Ha@man laua i mare.
Iulai @9, ma New @ @ Kauai, mareia o Rev. @. Neikonohiki o Charles @ @ haole @, me i @ w.
Aukake S. malaika no, o M@ k. me L@ki w. na E. Helehuoihi kaua i mare.
HANAU.
Aug. 12 ma Kul@okahua, Oahu, hanau @ Him@m@unak@n@he (w.) na h@ (@ me @ (w.)
Augate 24, ma Punah@u hanau o Kauhaiauma@o, na halema k. me Nah@w@ @.
Augate 18, ma Maunalei Lanai, hanau o H@ia w. na Kean@ k. me Hoaliku w.
Augate 2@, ma Honok@hau Maui, hanau o John Hoomana k. na Davika me Mr. Keauewa w.
Augate 11, ma Laie Wailuku, hanau o Keanu k. na Lono k. me @ina w.
Augate 16, ma P@ohala Wailuku, hanau o Ninihua w. na Kihikihi k. me Kahaianioa w.
Augate 28, ma Kahaluu Kona Akau Hawaii, hanau o Kanoena w. na Naauhau he keiki kona o kona noa Yes.
Augate 18, ma Paomai Lanai, hanau o Kapapu k. na Maliou k. me Kopoo w.
Inue 22, ma Paauhau Hamakua Hawaii, hanau o Kamakaia w. na Kaapuni k. me Kelupupanea w.
Iuini 31, ma Kalopa Hamakua Hawaii, hanau o Waialoha w, na Kamahahou k. me Kalawaia w.
Sept 10, ma Kapalama hanau o Keoki k. na Kawai k. me Kauhane w.
OLELO HOOLAHA.
E ike nuanei na mea a pau, o wau @ ka mea nona ka inoa malaio, ke hookapu aku @ wai i ka Lio, Bipi, H@ki, Miula, Puaa, aole e hele maluna o kuu aina m@.
KAWANANAKOA,
e waiho @a ma Nuuanu, Mkoupuni o Oahu. A ma e hele ana kekahi o na holoholona i haiia maluna @ ua @ la @ haiia, a loaa aku i kuu. Luna ia KAHOOILIMUKU, e uk@ no i $100. Ke papa ia aku nei no hoi na kanaka o k@l@ a me ke ia ano, aole e kii i ka pohaku, oopu, opae, a me ka manu, e luna, e uku no i $@.00 no kela a me k@a, a a in a aole e uku mai, alaila, e @op@i no au ma ke Kanawai, a i ole ia o ko'u Hopepeh@. Owau no o Mrs. N. NAKUAPA PU@ALAHUA
Honolulu, Aug. 31, 1868. 3@ @
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU O kela ano keia ano, o makou o ka poe nona na inoa ma'alo, ke h@kapu aku nei makou i ko makou mau aina hoolimalima, ka aina hoi o ka mea i mahaloia L. Kaina e wa@h@ la ma Puna i Hawaii e pili ana ma K@m@mou Akau, ma ke k@m@hana o Kealakomo ; eia ua inou o Leapuaiuka, @'an@uiki@uka a me Panaunui. Aole e @ele wale na holoholo ia maluna o kela mau aina i hii ia ae la maluna, kapu ka hipi, lio, h@i, miola, hipa, kao a me na ho'holuna e ae, e uku no hookahi dala no ke pou pakahi ($1.00). Eia kekahi, ua kapu loa na kanaka i kuleana ole iloko o keia mau aina i hai i@ ae ia maluna, aole e heia wale a lawe wale p@ha i na mea e ulu ana maluna o keia mau aina, mai kona @a e ike ai. Ina e ioaa ia makou, e uku no hookahi dala no kona komohewa. E lilo keia i kanawai paa no ko makou aina mai kona @a e laha ai ma ka nupepa. A @o ka olaio o keia ke kau nei makou i ko makou mau inoa. Manu 1. Manu 2. Kaloma, O@a, Naeo'e, Gepano, Penih@, Kaneapu@, Wahine, K@naa@, Kaihe, Ku ho@kani, Na@, Na@e, Ma@iN, Pea, K@luahi, M@eohane, Keanuenue, A. Kani, S. Kaluakinui, E. G. D. Hikiialua. Na ke kakauolelo o ka poe Hui Ahuaia.
(353 4@) Puoa, Hawaii, Aug. 20, 1868.
KAUKA LAPAAU.
–O–
Dr. Kennedy (Kenede) kona inoa.
AIA NO KONA HALE KAUKA MA ke Alanui Papu, makai iho o ke Alanui Hotele.
Honolulu 318 1y
OLELO HOOLAHA.
E IKE nuanei na mea a pau, owau o ka mea nona inoa ma‘alo, ke papa aku nei au i na mea holoholona, @ipi, Lio, Hoki, Miula, K@o, Puaa, Moa, aole e hele wale ma ko'u aina mahiai ma Ha@hala, o wa iho ana ma ka Apa@ mauku o Pelekane, ma ka mokupuni o Oahu. Ina e komohea kekahi o na holoholona i ha@ ia ae la maluna, a loaa i kuu mau @, ia Kea@ek@, Nama@, Kalaka@ a, Kahili a me Nui, e aka no ka mea @a ia holoholona i $2.00 no ke poo o ka Lio, Bipi, Huki, Miula, Kao ; no ka Puaa, Moa, he hapah@ no ke poo hookahi, a in a hoi aole e loaamai ka uku i haiia, @la la, he make no ko ia holoaha ia ai.
Nau'u na NAMOKOLAA.
Haleha, Honolulu, Oahu, Sept. 3, 1868. 3@3-3@
HALE HUMUHUMU PEA.
W.G. WOOLSEY MEA HUMUHUMU PEA.
UA WEHE AE NEI AU I HALE HUMUhumu Pea ka Hale Poniaku ma Ala@ni Moiwa. In@, oia ka hale Kalena @ o walker, Allen & Co., malaila e makaukau mau ai ma ka hana i haiia maluna. Aohe uku no ka hoahu ana i na pea.
Honolulu, Iulai 4, 1868 344-3@
LOIO! LOIO!
LEO. WOLFF,
LAHAINA, MAUI.
342-6@
OLELO HOOLAHA.
E ike nuanei na kanaka a pau. Owau O PAHOA, kane a NAHALEAAU, wahine PO@OLO WAI o Wailiuku, Maui i make ak@nei. Ke haole loa aku nei au i ka Hoolaha a W. POHANO o Wailuku Mai. Iune 1@, 18@. Oiai aole ona wa@ kuleanailoko ka waiwai paa a me ka waiwai lewa o P@hoiowai. J. W. PAHOA.
Wailuku, Maui, Augate 13, 1868 @1-@
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA MEA A PAU O MAUA o na mea nona na inoa mahalo @i, na @ oiaio o ka waiwai paa a me ka waiwai @e@o.
LILWAI HAALELEA
i make aku nei. Nolaila ke kahea aku nei mana ma ke akea i ka poe a mau paha e paa a@a i kahi waiwai p@, a waiwai lewa paha i hoo@ ole i a aku e p@ kakou a pau e hoike koke mai inoa o mana, a i ole i ko mana kanaka po@i, a hope @, oia o W. S. P@k@i@ wale no. @ he@e kaapuni a@a kakou ma keia hope aku @ o kekahi mea, a hana paha i kekahi o ia waiwai i @ ma@, me ka hoike @ mai, o @pii ao mana e like m@ k@Kanawai o ko Hawaii P@ Aiea. Me ka mahalo. CHARLES KANAINA,
H. K. KAPA@UHAILI.
Honolulu, Iune 1, 1868. @-@
OLELO HOOLAHA
MA KA WAIWAI O
MAKUAKANE (K)
No ka mea, @ moiia mai au o KAUHAI w, o Hilo, Hawaii e hooko@ i @a no ka hoo @ @ i ka Palapala Hoopii ana, @ ke k@ @ i @ponopono Waiwai @o Makuakane @, o Hilo, Hawaii i make ka@ @. Nolaila, @a ka @a @ o Dekemaba A. @. @ i k@ @ @ ke k@ka@, oia ka @ @ wa i olelo @ @ ka hoo@ @ i keia @, ma na @ a pau i @ k@ p@.
H@ ma k@ K@ ma i keia ia 23 o Aug. 1868.
K. A. LYMAN.
@ Loeakanewai Kaapuni Ap@.
E HOLO MAU ANA KE
"KILAUEA"
I kela hapaha Makahiki, o like me keia malalo nei.
@ @ ana @ H@
Puakahi I@ @
Puakahi Iulai 1@
Puakahi Iulai @0
Puakahi Iulai @
Puakahi Augate @
@ @2@ ana @ ka p@e @ @ Augate @ a o @ @
Puakahi Augate 1@
Puakahi Augate 2@
Puakahi Augate @
Puakahi Sept. @
Puakahi Sept. 1@
Ma ka @ @p@ o @ @ @ ku ana ma
LAHAINA,
KALEPOLEPO,
KEALAKEAKUA,
KAILUA,
KAWAIHA@,
a m@ MAHUKONA.
Ma ka hoi ana mai, e haalele ana ia.
KEALAKEKUA ma ke awakea Puako@a.
KAILUA, ma k@ ahiahi P@k@
KAWAIHAE @ MAHUKONA, ahiahi P@.
Ku hou ma HONOLULU i ke kakahiaka P@ono.
E hoopae ia n@ na @hua @ MAKENA.
WALKER & ALLEN
Honolulu, Iune @, 1867. NA EGINI.
@ @
No Hilo.
KA MOKU KUNA
"MELE HILO,"
O Ballas@er ke Kapena.
E HOLO MAU ANA KEIA MOKU I KE Awa @a@ana, no na @ a me na @h@ @ @ @
HULIPAHU, (L. L. P@)
@ @
E KUA@A AKU ANA
KA MOKU KUNA
"MERE HILO"
nona na @ 46 14-95, i @ @ @h@ nei i k@ k@l@awe, a hana h@u @ iho nei @a hemahema a pau, @ @ he mau mea hou, a ke @ @ @ nei mawa@ o Hilo a me H@n@ @ nei @ ku@ aku @ k@ @ @ makemake mai @. No na mea aku @ @ @nau @a.
L. L. TORRERT (Hulipah@)
ma Hono@, a @a J. H. CON@Y, K@ ma H@ @ @
S. MEGNIN
MEA KUAI LOLE MAIKAI
–A ME–
NA ANO HOOHIE A KA MANAO,
Na Kamma, Buli, na Papale, Kapu a me na ano Papale.
E @ele mua m@ mamua o ka hele ana aku i na hale e, a i kuai makep@ a@u no w@a. Aia makai iho o ka @a@a Hotele k@'u H@kua @Lole. @ wehe ia ana ka puka i keia @a.
Honolulu, I@, 1@ @ @
HALE PAI KII!
AIA KO ʻ U HALE P@ KII MA
MONIKAHAAE,
Mawaena o ka HALE@AI HIPI a me ka HALEKUAI M@A AI o S. SAVIDGE ma ke Alaanui Pap@. He @ loa ke kumu kuai on na KII. H. L. KEIKI (CHASK)
@-1y Mea Pai K@i.
C. N. SPENCER MA
NA KOMISINA KALEPA.
E LOAA MAI ANA MOIA M@A NA MEA i hoo@naia mai @ na Mea Ulu o k@ mau M@pu@, ke me na @ Bipi, @ K@, Kope, Pepeiau Laau. Pulu K@ p@ a me na hua ai e ae, a e hoo@l@a no ke kumu@ @ maikailoa @aila na waiwai h@naia aku e like m@ k@ kauoha.
344 1 yr
KUKUI! KUKUI!
UA MAKEMAKE AU I NA MUA KUKUI i wehe ia ka aiualu@ a @ ka @ wale uo o loko, i umi @au@ani (10,0000 p@nna). A o ka uku @ ka p@na he kahi, he e ua k@n@ me ka hapa (@) ma HOnolulu nei @ wiki mai! E wiki mai oukou! G@O. MCLEAN (K@ki @).
250 3m
HALE KUAI LOLE HOU@!
UA WEHEIA AE NEI MA KE ALA NUI NUUANU, ma o iho o ka Hale o MeLEAN, h@ Hale Kuai Lole Hou M@laila e loaa ai na K@m@ a me na Buti o na kamali a me na wahine. @ kuai makepono ia na lole a me keia mea keia mea.
JOS@ DAVIS & Co.
327 6m
OLELO HOOLAHA!
NO KA MEA @A HOONOHO AKU AU IA CHAS@ H. JUDD@ @Kal@ Kauk@ @ Hope @'u. Nolaila, he hoolaha aku nei @ i na kanaka a pau, mai keia @a aku, oia wale no ka mea m@a e o@i ai i na @ @lima ma a me na aie e ae. Aole @ e uku ia kekahi m@ b@ ma ko‘u helu ke ae ole oia a ka @a ole mai @ha.
H. K. KAPAKUHAILI.
Honolulu, Iulai 9, 1868 245 6m@
HALE MU!
HALE KUAI MEA AI!
HE OLUOLU LOA KE KUAI ANA O NA mea ai ma k@ hale, @lohe @ou e na makamaka Ha wau a pau!
@AIKI no Waimea, Kauai mai,
PALAOA maikai loa,
KAMANA io ula no Keamolewa mai,
BIPI uahi no Kaleponi mai.
KOPA keokeo – KOPA ulaula,
AILA Honua! AILA Kohola,
KOPE–PAAKAI
A@ na na Lio me na Moa
Na mea ono he nui wale o ke@a ano keia ano.
PIA NO HAWAII MAI,
PIA AI–
A he nui loa no na mea ai maikai e ae.
Nolaila @a ea, e na makemake, o hele mai n@ me kahi @ai e ike maka no oukou i keia m@u i @ @e @ mak@.
Me ke mahalo.
I. @ATALETA
@
NA LAAU LAPAAU
A DR. JAYNE.
OIA NA
LAAU KUNU,
LAAU HOOPAU NAIO ME KA KOE,
LAAU HOOPAA HI,
LAAU HOOMAEMAE KOKO,
LAAU HAMO–PENIKILA.
HU ʻ ALE OLA.
AIA MA KAUAI O
KAKELE me KUKE,
Ma He@ @