Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 32, 8 August 1868 — HE MOOLELO NO HAMAHALAU, HANAI A HAWEA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO HAMAHALAU, HANAI A HAWEA.

1 j I laweia mailoko mai o iia kaao kahiio i' Hawaii nei. I HEIU 18. | Ikn aui ana ae ok»la e kiipnno nna i ka honi 2 paha, oa hikinku Inlakou i kai o Waiulun. me ka nieiknuknu pono no nne |o kai o Puaena-i-ke ehu-kni o lalo. A |ma leia wahi ua hiki aku o Hinahelelnni ;a me kona nmu kupuna i kai o Waialua, ;n pehea la hoi ko Inila lahui kanaka e j])oho ana,-a e kali hoomanawanoi mai la? | he kuhi mni ka hoi knu e ka | mea e, he poe noho nku keknhi iloko o ka hale, o ka elemnkule a me ka luahine hiki ole ke hele, oia wale iho In no ke noho, o ke keiki «i wai-u e hii iu :ana e kona makua, ua pau like i ka hele jmai e alala hele ai mamuli o ku makeinai ke o ka makua, e ake o ka ike liiu aku i ikau wahio Hiuaheieluni. Nawai hoi ka l ike aku i ka paa mai o inua i na koa o ke i r ] Alii '• Kniaka."' Oka punohu nae ame Ika ua-koko, oia ka mea i ikeia e ka iehui |lehu a pau, a o ka iho aku o loko o uo ipunohn la, nole no he walii mea a ike ia Uku. O kuhi e noho uei o ke anaiua jalii, ua knu ia kekahi kaula uha loihi ma ikalii kupono i ke ala;;ui a Hinnhelelani e ihele aku ai. n maloko o ua poai kaula ln, !e noho ana kela poe keiki puupaa o na ikeiki kane, a me na kaikamahin», a me Jnamakuaolakou.ua hookaaw;ik*ia ma |ka aoao nkau na keiki kaue, a ma ka aojao hemo na kaiknmahine, a nie ko lakou ;inau iua-ui, a me na Aliie ae no hoi i | kokoke aku ike kulana o Kaiuka. Oka :/tu ame ka inakaainana, aia no lakou

mawaho oua pohai knula anaina Alii nei. !A o Kaukanapokii no ka Peresidena nui o ka la. A i ka hiki nua mai o ua keiki inei o uka a kokoke i kahi e kau ana ke ;kaula aha, me he mea la i kuuia iiio la e |ka lima kanaka a waihoana ilalo, a komo iana ua keiki nei o uka ilalo, ua malie ipono ae la ku hikikii ana a ka ua-koko, !ua mahia ae la a muelelei iiuna, ua hoi laku la no kekahi a uka o ka lae»laau no- \ ho mal. A mamuli o ka hookipa pono 'anaa Kaukanapokii a me na puuku nui 0 ko Kaiaka alo alii, ua kuhikuhi pono ia !ae ko Hinahelelani wahi e noho ai. ; 1 ua keiki nei no o uka e iho mai ana 1 iloko o kona hale anuenue, mailaila no ka uwa a na kanaka a pau a hiki wale no i ka hiki ana i kai oi-uwa aku niai ka wa | nui o ka leo a haiki, a o ke a waie aku ; no, oi papa aku no hoi na iuna n aohe \ maliu ia mai, he mea hou ia i ko lakou ike ana. Ho pakela )r>a aku hoi ka hiki lana o ua keikī nei i kahi i noho ai i o!e--|to ia aenei maluna, om hoi, ua ike pono laku la lr.kou ka poe e ooho kokoke ana, |ke hooke mai nei o hope e loaa mai kau 1 «r«hi lihi ike, he oie nae ka ike mai, a |kohu pilikia no kekahi p e o hope mai, me he mea la e hahi aku ana maiuna o kekahi poe T o ka poe mea keiki e hiī ana a me ka poe mea opu-keiki e hapai ana t aole nae i hanau, he kohu ptli-pu i ka hooke<ia iuai, a ma ka aui ikaika a me ke

kokua in ana mai e ka poe kane n me n» mik>niak«, ui pakele aku ia maw»ho o kahi kaawale ; he nana'ku a be ai-wa-iwi maoli no ka hana a ia p<x: e-u oia mau U.

Ua hiki iho ia ka kakou mahhioi o uka, a eia oia ke noho ne» me kakou ka poe kamaama, a, auhea hoi ka kakou moho % ua hopu hewa meuei paha oukou i ka malihini hou i ka mea nona ka hale pi-o anuenue. Ae, he hnohao io no ko kakou a pau ia ii*. ua hiki hoi ka malihiai ā kona wahi. a ke ou la na inaka ma-o a maanei, aohe nae he wahi inea a ikeia aku o ke kamaaina o ke kuleana hoi i hele mai 01, he hale moe-wahine. A i a-houa iki wale no nae i kona kaikoeke Alii, a pili h*»ahanau hoi. G hoomaha kakou maanei no ko Hinahelelani hiki ana aku la, a e noho kekahi poe o kakou e koaniani wahi peahi aku ia Hinahelelani, i oiuolu ai ka wela okona iho aua mai «i ke kula ; a mai uluhua kakou no keia hookakahele lo* ana ae uiu o. A ma keia wahi e hapai hou ae kakou i ka mea nona keia moolelo kano.

I kc kokoke aua'ku c hiki i ka la liookahnkaha, a eha |».ilu ia i koe nku, ua olelo uku la Knukanopokii ia Hawea pehea kau pono, ua makaukau mai nei ka Inko o na'lii « n»e na maknainann, n pehea hoi kau pono oka la hilahila o ko moopunn, o knu mau knhiko nno e hoi i hoolako ai no muua. I mai ua kupunawahine, ku I he wnhi ka-hiko no, e u-hoi ue maua me ko hnn&u mua i kuhi o olua i huuai i;i ai, a, ina ua >ke oe uu mnkau' kau, a un hiki paha ko kaikoeke hoaha. nau i kai nei o Wnialua. Alaila,nHU no ia e pane ae ma ko ano kilokilo i hoailona, oia hoi he nhi, a me ka hekili k'»i-pa-malo, ika pau ana k;i hrk«li, e hoouna mai no au i kekahi kiai o olun la Koohu kolo i uka, a me Knohu kolo i kai, e heie hhb aenei a halii k;i ohu ilulo nei o ka nina me ka ike ole ia aku o na mea a pau, n e hoolohe «e i ka leo o ka manu e ki-ki-kou ana iluna o na kumu lehua e hoouna pu ia mai ai a mohope iho o luila e ike no oukou i na munu a pau o ke kuahiwi e halahalakau ana iluna o kela kanaka keia kanaku, e mele ana i ka inoa o Llamnnalnu, a e hnoluhelelei ana i na pua-lehun i mra haliilii no ka lanai, a e pa-ia no paha ko oukou pepeino 110 ko lakou walaau anu. A enahope iho oka hiki ana mni o na manu o kela ano keia ano, alaiia, e hoano hou mni no au i uakoko, a i punohu n e hoohui-pu ine ke ohu e halii ana, a mahoj>e iho. uUiln, e hoouna mai au » ke ano ona mea ola a pau, o kn mnile mni ka mua, ka awapuhi, ke kupaoa, ka ihuanu, ka lauae, ka hala, kela ano keia ano mea ola o llawaii nei nei a pau, a ina e honi oukou a ike i ke nla o ke kupukupu, a me ka nue-nne, e manao oe <na ka wa e hiki ai ko kuikuahine \ kai nei, ia mnnawa elima hekili e kaui-kui lua ana, a inn ia wehe ana ae o ka ohu a puahia aku ina o, a maoaei, a hoi pnha i ke kuahiwi i ko lakou wnhi i noho mnu ai, a hoomalamalama hou mai na kukuna o ka la e like me kona ano mau, e hoopumehana an i i ka poe i auuanu a opili paha no keia mau ua a ka ohu a me ka noe e haln ann. A o ka oukou wn ia e ike ai, a he manu ka mea nana e kahili, a oke kino manu ona e e noho anu ma ka aoao hemn i Imohalike pu ia ko laua mau kahiko hanohano, (aole paha oe e poina eka mea heluhelu i ke kino o Hamanalau mahope iho o kona make mua ana ma Hawaii, ae, aole no e poina.)

| O keia mau ka-hiko a pnu, aole no i | hoohiwahiwa pau ia iho nei i kou la hoao ■ moe wahine, oiBi hoi, aole 110 i like kou ! knlana me ke kulami o kau wahine» ua | hanai ia oia ma ke ano knnaka, a ua ha- • naiia hni oe ina ke ano e-epa, a*hoopau | ae la hoi o Hawea i kana mau olelo ia j Kaukanapokii, a o ko laua u-hoi aku la < no ia o iauu wale no nie ka ike oleia mai ! e ua kanaka a pau, a me na makua o l«- | ua. 1 ka hiki ana'ku iluna o KaaU, ua j ooho no e like me ke uno noho mua ana, a me ka hoolako ana i oa mea iioouani a ?,pau, i ku-hke a oi ae paha inamua o ke t keiki o uka o Wahiawa. A i ke kakahi- | aka o ka la e u hookahakaha ai, ua hoo- ; una aku ia o Hawea ia Hamaoalau e he- | le i ka wai auau ooa ana oo e auau pioe« j pine ai. A i keia hele n ioi hoi, ua h«le ; oJtae-wai i piha i oa manu ano maikai a | pao, e paa ana kekahi me oa kawele holoi kioo, a oie na pua aala kekahi, a me oa ano hoonani kekahi a pao Ina. 1 ka iho aua aku o ua o HaoiauaUu a luu ilo-

ko o k* wai a c-a n»ai, ua pau ak»t ti* ii| kino auo moino • pau o Ham«rwUu • e like me ka a me ka pau ana o ka lepo i keia mea he wa», pela no ka pau ana ku o ko Hamanaiau anokinoa kani* ka, a haumia hoi o ka hoope~ku~aka ana hoi o kela keiki o Wnpio, a Hlo ae )a o HamanaHii) i mea ivpio wale. me he mea ;ta aohe i )oaa k»ne maa, ua pau !oa ae ta ia nmu opalapala mea koena koiki i ka llu-ia, a kaanale n>awaho o ka oihana ku |inau o ka nani oi>ke!akeh mainua ae o |ke keiki o uka. Ai ka nana'ku 00, ao* ;he no he mea e like mai ai me ka mea loona keia moolelo. Ua oleloia, he miu |<sa ka mea nana e holoi mai ke kmo o l Ham&nnlau, na laua e lohi niai a [lahinu wale, ua hoi aku la o Hamanalau [i kona hale ponoi, a »1 e he mea la e hi-o iana ma'kela a ina keia aoao ua iau nahellehele a pau i hoouluia e ke Akua no ka jike ana mai iko lakou Haku alii wahine ;c hele hoi aku nua me kooa naui oi-kela- | kela nuf wak>. I kn maknukau pouo ana o ko Hama* | nalau kulana, n noho iho la no kekahi |man>iH3 pokoie, o himluana ai» hoomaka |ana ke kani ana o ka hekili ku-i kahi a 'Melieula, oia no k>i minawa i U*le auna luiiii qi no manu o ke kuahiui mni o a o. j * |0 kela ano manu keia nno manu, e hoo!innkaukau nnn, e liuliu nna tm ka huakai !ht'le moe kane nko lakou Haku, lka pnu pono anii o nn hoailona a Hnwe» i |o!elt> nenei mnmua me Kaukannpokn, a i

ka inn-o nnu oc n kii ohu kulo u>hi kona naki pouli kokolo nnu o Weialun, u« ikeia «ku 1« o Hamnnalnu e noho mni nna iluna o ka eheu o na lionu me kona nani nui, uo lawe pono in ne In no o mnnalau n ma ke poo o ku lalnni n na hnia wahine puupna e noho mai ana, a o ua knne no hoi, oia no ii mu ke pooo ka lalnni a nn keiki kone puupno i ike ule i kein mea he hoohaumia ana, aia oia malaila kahi i nnho ni.

Db ike mua aene» kakoo e ko poe puua btkt mua o Hinahelolani ke kane a Hamanalau me k6na m«u kahiko nnni a pau i lioopiliin i kona kino, a ine |kotia wohi moenn kupanalm o Pnneeikailoa, a he wahi moena hoi e kauoha aku , ana i ua awawa ponpoo e houpiha ae a i na puu kiekie hoi c hoopalahaluha iho n 0 ko Hinaheloloni nnnia mc kona ala, no jka poo wale 110 e kokokn aku ana ia ia, joia wale no ka p<»e honi, a he inakaelee|le loa aku hoi ku mea pilikino aku. A o |ka nani a tne ke ala i ka-hiko ta iluna o ka kakou moho c-h, ua holo kona uala paoa ma kela a me keia wohi n ua honi na enea a pau lua, (e nana i ka wa e uhi ! paapu nna ka ohu kolo mamua ilio, a i ka 1 mao nna ae, oia mau no o ka paoa o ke |ala.) Ika noho ana mni oua o Hama inahiu ilun» o ko»B noho hooluhluli mai Uai, ua honohano loa, me he mea la ka leheu o na honu e hoohapahapai ae ana. ! A o ke kulana maoli o ko H imnnalau noho ana mai, ua kupono no i kiekiena 'ae, i wahi e akaka loa mai ai i ka poe e | nana mni ana, o ke alapii a me ke ila e |iho ai o Hamanalau, oia no kn a-i o na | honu a hiki t ke poo, ua hookulou ia na | poo me ka hoopopuku ia o ka a-i i alapii, |he nana'ku no n lie oi, a o na manu h<M i keia, ke paa la na mai-uu, a me ka wah« |i ka lau-nahelehele kupono i ke kahili ano, o na kahili inaoli i hakuiame ka hu« lu o ka manu mamo maikai loa f ua hoo* kokokeia aku ia ma ke alo ponoi a me na aoao, na ka poe manu nu-nu-iia e ka|hili, a o ka poa manu Ih-lii Imi, o ka hoeleleu wale 110 hoi ka lakou ma kahi eae, me na wahi lau-nahelehele e hiki pono ana ia lakou. A o kekahi ona manu e |pohai puni mai inai net, o ke mele wale ;no i na mele maikai nn Hamanalau ; he | nana'ku a he wi-wa-iwa launn ole, a he | make-eehia maoli ko kekahi poe makai!kai, i ko lakou ike ana i ikeia mau hana |kupanaha ; a olelo ae la kekahi poe eleimakule, ame kekahi poe lua-hine. Ao!he hoi he wai o ka uhi iho r»«» ta hoi ia |o ka lep«» o Waialua, ike ana hoi i keia jmau haua kupanaha o na moopuna a Hawea. Ae ae la no kekahi poe, a pek ilakou e nunu-a aku ai, a nunu-a mai li, |i ko lakou ike ana'ku i keia mau han» |kup«oaha i haoaia i kolakou mau la a-00. | (AoU i pau.)