Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 27, 4 Iulai 1868 — No na olelo a Lanikaula. [ARTICLE]

No na olelo a Lanikaula.

j Ua ike au i kau olelo m.i ke Au Okoa ! o keia pule no na mea e pili nna i ka iLaina Mokuinnhu, e pane ana i na olelo H kou hoa kauwa a ka lehulehu. Ke ike nei nue au, he oiaio na olelo nupepa o |ka wn i hala i olelo pu ia'i oe he hoopihime.iai, no ka nieo, ua huli oe ma ka ao|ao kokua i keia Kanawai, ma ko lohe lann ua makemake ia e ka Moi a me kojna Aha Kuhina i keia Kanawai. Ua ku!hi au he knnaka kuokoa oe, n he waha oinio no i)3 makaainana o Molokai a me ; Lanai, aoie ka. Ua inanao no hoi au he kanaka naauao <>e, e alakai aua ia oe iho, I oiai no hoi, ua loaa ia ee ka ike o ko M-.lokni a me ko Lanai poe i hilinai &i, aole nae oe pela. t Aole au i poina i knu haiolelo inaloko 0 ka malu hale o H. A. P.Carter, kekahi haoie kuonoono o Honolulu nei,a he haioielo hoi e pili ana no na dala e haawi Imnnnwalea ana no m Laina Mokumahu. Ua hoole ne me he olelo paa In, aole e |hnawi ana i wahi dala hookahi no ua laiua mokumahu la, eka nae, ke kue neioe |ia oe iho. Ke manao nei no hoi au. i ihookahi no olelo ana a ke kanaka olelo oiaio, i hookahi koho ana, i hookahi hooholo ana, nole nae oe pela e ke hoa. Ke inanao nei no au, e like me ka'u olelo . mnn. he aloha aina oiaio au, a pela no !kuu aloha io no kuu Moi a me ko'u hoa niakaainana, aole au e komo ana a pulou iho i ka uhimaka o ka n>ea hookamani; jua ike no au he mea hoohihia ka aelike, ! a he mea hoopiUhua i ka manao, no ka jmea, o na kanawai honua a pau, he mea ! loli wale ia, a ina e ike ana kakou ma Ikeia hope akti i ka pouo ole o keta hana ana, aole e hiki ke pale ae, no ka mea, ua (»aa ko kakou aina iloko o ka aelike, {alaila, he elua niea e hoeha mai ai i ko {kakou manao; ina e hoole ana i ke Ka--1 nnwai ma keia hope aku, alaila, o ke ko:n»o aku la no la o keia aina a pau a me |ka pue o luna iho iloko o ka lima o ka ! hui o ko na aina e, a o ko kakou lilo no

i» i waiwai n» Ukon ; a ina bm e hiki ole ke hoopauia. alaila. e hoehaeha mau la auanei ka naau o kakou a me ka kakou mau keiki ma kem hope aku. L a nele anei au i ke aloha i kuu aina a me kuu Moi, a me kuu aloha i ko'u lahui iho, no ko f u koi aku ia oukou e hoo-. le like kakou i keia Kannwai 3 a me ka! hai aku hoi i keia mau pilikia. l a kuhiliewa oe i kou hoopili aua i ka Pa!a(»a-: la Hemolele, no ko makou hoole ana i: keia Kauawai, a ua hoole ka makou i ka ' ke Alii, no ka'mea, ma ka hana Kau Kanawai īloko o ka Hale Ahaolelo, aole he, Kauoha Moi mahiila, aole no hoi i hoohaiki ia ka pono wahaolelo o na makaainaua e ko kakou Moi—ua waihoakea ui mai kela hoa kein hoa e kamailio e hke me kana i ike ai. Ua manao ka paha oe ua ' kakau mua e ka Moi i kona in<m malulo 0 keia Kanawai, a mahope hele mai ka Moi iioko o ka Ahaolelo, a Kout ha mai la i utt hoa a pau, "E hooholo oukou i keia Kanawai, no ka mea, ua aponoia e a'u " a hoole uku makou, olailu, uu hoole ia i ka ke Aln ? oule peia keia liana. l'a mahele kaawaie ke Kumukauawai o ko kakou Moi i ua mana kaawale ekolu iloko; 0 kona aupnui—O kn mua—O ka Kau Knnnwai—oia ka kakou i hana ai, uole kekahi mau mnna e ue iloko oluila ; he enemi noei makou i ke aupuni a me ka Moi, no ko makou hoole nin i ko mea a makou i ike ai he pono ke imole, ina kahi he mana kiekie ko makou hiki ole ke keakea ia mai r Aole ! Aole au e ae iki aua i keia olelo au, he euemi au no kuu aiua iho, he haaheo nu, keponoa ke mnke paha u>» na kapuai o kuu Moi n me kuu niua, iua o konu hopena io, aole i no hoi au e ulo ae /»na no na meo e ih mni uua. Ua kapae ne au i kau huaolelo enemi" i kahi hiki ole ia'u ke ike; aku. Ua olelo kaenu oe no ka uui o nu pomnikai e lona ana ia kakou no na Mokumnhu a oukou i kiola iho nei i na el ila, 4t he moaknka len lon," e like me ka la i ke uwakea a me ka mnhina puka ux«i i na po o Kulu. E kuu hoa, ua ike au i | kau mau mea e nei, ao\e nae \n Ue 1 mea e akaka ai, no nu da!a a oukou i i hoolei iho uei ku loaa ann oin mau poI muikai, no ka inea, ua hoike akaka mai ka poe noua ka mokumohu imua o ke | Ko«nite Kalepa—E holo mau ona no kei ia Mokumahu mawaena o Knpalaki- | ko a me Honoiuiu no na makahiki he ! umi, h inn e loaa nnn, a e pomuikai ana, i aole no ia loua una no na dala a oukou i : haawi iiio nei iloko o ua Knnuwoi la. lle ; oiaio kein, e loaa aua ia kakou nn po- ; mnikui ili wale inai, mai keia mau moku- { mnhu mni, nole uae ia lona ana mai no 1 na ilala i hnawiia iloko o keia Knnuwui; i ' I a o ka ili ana aku o na hua ni me ka pa- | laho ole maiuna o kela mau mokumahu, i aole no ia i lawe ia aku ma keia Kana--1 wai, ina e Knnnwai ole ana, nlaila, e lio- | lo mai nna no ua Moku la, a e lawe aku ana no i ua mau hua la; a ina e emi ana ke kumukuai o ka loie ma keia hope aku, a i keia wa paha, aole no ka S oukou Kanawai keia emi ana, no ka | mea, he emi no keia e ike ia ana noloke I mai o keia holoholo mau o na moku. no- : le nae no na da)a i liio aku Ih. j Aole o nei Moku w ile no na mea ; naua e lawe keia mau uknna mai o ka- | kou aku a i Kaliponia, oka, he niou moi kumahu eae noe holo mau ann ntawscj na o Kina a ine Panama, a me he mea | ia, o kakou ko lakou wahi e oioina ai, a | e ili mai nna no na waiwai hou e : hoopomaikai ai ia kakou mai Kina mai ; kekahi, a mai ka Hikina mai hoi kekahi; 1 a he mau mokumahu e ae no hoi kekahi | e holoholo ana ma keia hof>e akti, ma- ; woena o lapana a me na.aina Hikino, a | ma keia mau moku e holo inau mai aua, he nui na pomaikai ili wale mai me ko • kakou lilo ole aku, nolaila, o ko oukou j ae ana aku i keia mau dala, he mau la. : )a iilo wale aku keia no na pomaikai e j loai wale mai ana. Ke manao uei hoi j au, he oi loa aku paha ka pomaikai e ; loaa ana ia kakou mai oa mokumahu inai e holo ana ma m Lnna mai Amenka a 1 Kina a me lapana. He kikowaena iu i ko kakou mau mokupuni iloko o keii ; Pakipika nui, a he puu oioioa hoi no ka ■ poe hele moana. Ua lako kahiko kakou i na waiwai ; mai na mokupeō mai, a i ka wa mamua | !oa aku nei, ua ioaa e no ia kakou ka L makepono o na lole i kuai ia mai ; aole , nae he mau mokumahu iloko oia mana-

» nolail.i, hc au 110 k<t inaoan« ka tnakejH)uo a lue ke fx>ho, ka pn a me k» emi ; »ole keia he nila pa». au » uku ia #ku ktkat)i Laina Mokum«Uu mc ke iitU, aU»ls, e mau km aaa kn makepnno 0 ka i»»le u kakou. Ua olcl.> ot\ ** K uku ana k» Hui ke l«i k» Aelike." t T 4 nv»nao k» |*h» oe he fK>e hupo Uia k» poe nou» n» moku* mahu, e «e w»k? m«i ana lakou I» i ka olelo oelike a lakou I» i ike ai he mea e pīlikia »i lakou U, »ole lakou U e ae «»• !e m»», me l»e kna I» mahope o ka l\p kauo. He oki loa oe o kau man.io ana aku, ai« iloko o laila e wuimai at kuk«'ii, aule anei oe i ike i ke akamai o kela »* ua h»la aku la ka Puulen» " aia ia I.aina Mokumahu he $50 000, a nau no hoi e uku aku i ka ukupnnee pokeokeo wnle. Uu kuliikuhi n>ai oe i ka {><>e m iluko. Heaha knu ilnila? Ua ike anei oe i ka puka a iue ka hol<» uiun ota hana me ka pihkia ole : l «i ike hoi oe i ktt maluko ma Lahama, jH.he« ia r aole anei i haule »no : aole anei i luule mo n » mohiko • |»au iloko o ka hlo rtui a me ke poho f 1 hoohalike anei oe i ke Kanawai o lai iMokumahu mr ka Miiluko, no ko ike pinepine a l«»he |iinepme pahn » ke poho a me ke kud.tla ta o k« la ainn keiu ainn mahiko, n me ko lakou uuiii wiW uo ka oi aku o nn l»lo » n>i loan, n hlo ai na «i---un mohiko iu hai, n hoonele i ka n»ra nona i» wahi ? pela paha auiinei k« pooiaikai o u;i Kunauai nei no e hilu n« i i ka nui o ka pomnikai ole wale. Uu kokua kiia hoohulike uu i ko miikou nouo, a peln paha aunnei kn Impma, ti ina uole pela, e uoho ana kakou il-.ko o ka pilr. hua e hke nie kn'u olelo mun. Un olelo oe, "e muhualiua nna na loaa iiin nu duto o na w.iiwm i Inwe ia mai e lakou/' ua uneane no palm e hai* ki ia pouiaikni au e hnnnui m i, no kn uiea, he like no na keneka duto o ka waiwui i hiwe ia mai e na itu»kumahu hoopnu d»ila a me nn mokupea holo mau, aole no e oi aku kcdute o ko ka mokumnhu imua o ko ka moku mnoli ma ua wniwni like, a pehea lu hoi oe i iUe ni e | inahunhun nna ko ka mokumnhu iMimua |o na moku e ne. Ina hoi e holo io nua | na Loina Mokumnhu e hoo'nnknuknu in | mai l;i e ko Bcritauia a me ko Farani e | liolo mni mn keia monua, a e kipa io mai ana i o kakou nei, nole nuei e like ann no ke dulc iiiu ko m mokumahu i lilo iui ke daln ? aole auei i oi uku ka pomniIkaioka lona o ko knkou waihona mai j loko m:»i o na wniwai i l.iwe in mai e na • mokupea e holo mou mni nei, a me ko j na Laina Mokumahu e oe e holomaiuna | a kipa mni i o kakou nei, mamun ne o ; ka Laiua Mokumnhu i hlo ni o ke data ? | Ua mahuahua ua loaa e ike in nei i na | mnkahiki i hala ae nei noloko mai o na j waiwai dute i Inwe in mai e na mokupea, a heaha iho la ka hewn oia, ina no hoi e | liolo mni ana no keia mnu mokuuinhu me 1 ka uku ole o kakou ia Inkou ? Ina e hookuu aku kakou i keiaaiokumahu holo mai malalo o kona holo ana j ma kona aelike me ke aupuni o Amen|ka, ina no la ua hlo keia hapa pomaikai i i loaa mai ia kakou me ke dala hlo ole Jaku, a o kn kakou hana o ka humuhumu ?eke wale no. | Ua olelo oe, " ua kue ka makou no ke ano pihkiuo," pilikino la ia w»i ? m» !ona auei o ka Laina Mokumnhu ? Kue |anei i k'e Kapena? Aole a makou kue j pihkino—O ka*u haiolelo e kue ana no keia Kunawai imua o ka llale Ahaolelo iokoa, aole au i kue no ko'u ano enemi |i na ona o ka l,aīna Mokumahu, aole no • a makou kue me lakou, aole no i hoopuana ia mea iloko o'u he kue pihkino, jaolc no hoi he manao kue i na Kuhina |ma ke auo pihkino, he o!c loa no—l'a I kokua pu kakou ma ka hooholo pu ana | ma ka hapanui o na Bila Kanawai a na I Kuhina ; a he poe lakou a'u e mahab ai no ko lakou noho makaukau, makaala, ahonui. Ina paha ua kue kekahi o ma--1 kou i keia Kanawn» ma ke «no kue pih- | kino i »a ona o ka Laiua Mokumuhu, a ina Kuhina paha, aole au i huipu ine lai kou ma ia »no, he oki loa no, a ua kuhihewa oe ke hoopaakiki inai. Ua kue i au e like me ka'u i manao ai, aole hoi . na hai au i ao mai. Ua iike do aa me o« mt ke ake a»a e bo« : lo moi ai ke aupuni, aole nae au i iike roe | oe, e hooholo mu» i k» hoolilo aku i kekahi ! puu dala nui ia hai roe ka pau ole o ko lo- | ko nei mau henuhema. ina ma ka hooho-

jo :>-ja i ka oanuno a m** ki malamn ūaia no nn mM kupono. he ma.k.ii loa ia. E tiv l i m \iaua o u\»c m«? V*' n ke aopuīH. •• he ria*aii«A j, bc u >k.; " h; au. « peli »<> e akihfNo .it. ;ioh* 1 ho« e ?joc'*cmt,o okc»a «ku ;a •-<.• iho », Ar» o ka wik;a o kcVa>ti I?u; oka a?o* r. (. a hc;u »i kskou !;*> aupuni no ka honua n* 3. aka. tn« ka rt*oj» n mai e hai, a « ke «uponi e. h* wahi m'"* s;ke ir»e ke kiko a i ka nukaikai i« am n.n na miknhiki heia kinaka. ua tk* «• ko nawaliwah, a 0 ka aie* puno wal? no ia k'akou. o ke aVafcc.?. E kuu boa. o na pomaikai ao i helu rnai nri. aoie ia i hoola i keu lahui, aolehoieike mai an« ka hapanui. ua pomaikai iakou ia oe iua kou ae ana—Ua pomaskai ko Molokai a n««r Lanai i ke koho ana niai ia J. \V. K' ur>, no l»a tnra, h? makamaka in no ka h*iithu, a !jc hoa kupaa ma ka j*»no ana i ;*«• m«a m. O ki aa», he mea p.iikia la, in.i he aie i ko waho ; aole nae peU ka aie o B«ritania, u» a«c r> a i k« poe waiwai o loko iho ona, a * ii'i n Anu'nka, ao!" ne* peia ko kakou n'« ana i keii Hni. ua haawi manawaiea aku kakou h*» SvT>o fKH». n rna keia Kanawai, e hou \\\n \ nnn lak«»u la i aupuni i }i ma kt- uno hoomoe aie inai i ke nnpuni Hawaii n«» nn mak-»hiki he 25. a :.fi kak«'U no e uku i k.i tikujwnce r iike mo k » i <.u.io iU»ko oka llale Ahaoieio. He aie k<; i k.t iianoii.ino anei k?ia e kuu hoa—Ua ■ i n lV ; ri!nni.i a rnv Amenka i ka aie i ki wi» kiua i ne.'i ;.»wn ai ko hua mala. r,.i nm ia |,hm iho, a nohila, aie aku i ka ' i i!oko ;ho o i.-iua i inahunhua ka ika;v..i. i i jnri ka aina, akn, oko kakou aie nku ;»o k<> la a kakou i mnkana aku ai i k«'i» Mni. ua !ia!a ;>ku knkon mawaho ne o ka }>*J,t-tno kakou i k'ii aie ann i!'< i.o k.ikou wa maluhia, a na kakou no e L ■ w<i)<■ ;iku ia kakou i keia piiikia j;i<tu v. iic. 1- LiiuLiui.i, uw.ii la oe? L'ii loaa ia'u ' i L'iiumak.iam.iiia a pau, aok' nae iie inoa • i«* u)' 1 kou ; maiia u.io piha ua kapa oe ;i ' lioi nia k«k.iiii wain kaulaua o kou xv i! . i ,j».»;»• ni»i iii , o LauikuuU no hoi pali.i . • Mi-'ok.n !.» a o k«<u inoa Lunao Mon. ('. Kaiu ka paha, no kn ::i' i. li i jiiioh'» paha i»e i k;t leo kaluM a Uou 1 .»■« i ka puka ana » ka .Nupepi Kuokua o Uj ! i luio* tku ii'i, v oh'io ;ina. i'ehea «H' «■ k' k.ihi Lunamakaamaua «> Molukni (o H«»n. <'. Kaiu), a ui.ua mi'a pnha oe i puu. h » mai uei K i ii'u iima knua e kuu hoa a iioi ao nu i kr. i.n a Lhu. G. W. P. ll•»ri*»Mi}si. (hhu, k J<J t ISC»S.