Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 23, 6 June 1868 — Page 4
KE KUOKOA, HONOLULU, IUNE 6, 1868.
Ka Nupepa Kuokoa.
Nowai ka pomaikai?
1. Aole nou, ka mea dala.
A hana mau i nai ae;
Aole nou, ka mea kuu lala,
A hookamani wale mai;
Aole nou, ka mea puni
I wahi inoa kaulana'e
No kou puupa i na ilihune,
Aole nou ka pomaikai.
2. Aole nou, ka mea hookuli
I kuli i ke kulia nei ;
Aole nou, ka mea luli
I ano pono, ano e.
Aole nou, ka mea kaena
A haanou ae no kou waiwai,
A hoomahie, a akena,
Aole nou ka pomaikai.
3. Aole nou, ka mea laahia
I ko ke ao mau lea nei,
A wili pu me na hihia
Na hana e hilahila ai
Aole nou, ka mea maalahi
I ko ke kino mau waiwai,
A noho luana wale.
Aole nou ka pomaikai.
4. Aole nou, ka mea nolu,
A, pekapeka hoolalau,
Maalea a makolukolu,
I nalo ai ka hewa ou ;
Aole nou, ka mea kolohe
A puka, nemanema, e,
A paopaonohonia wale,
Aole nou ka pomaikai.
5. Ka mea aloha i ke Akua,
Me kona hoalauna pu,
A waiho i ka nonohua,
A noho oluolu mau;
Ka mea lima hewa ole
Ua haahaa me ka akahai,
A maemae no a hemolele,
No ia la no ka pomaikai.
HAWAII.
He Mele Kanikau no Walia Kahaha
NA KA MOI O OAHU.
Na Kalawela i haku.
Ua hanauia o Walia Kahahana ma Manuaula,
Waialua, Oahu, i ka A. D. 1755.
O Kaionuilalahai ka makuahine, a o Elani ka makuakane. Ua
noho ma ka Nohoalii i ka A. D. 1774. Ua noho
pio ika 1783
Ua pepehiia i ka A. D. 1785.
21. Hele hewa i ka nahele o Halemano,
I ka uku o Wahiawa,
I ka uka lio e noho i ka ao,
Noho iho la-e nanea ka noho-
O Ku o Lono i ke ao,
Ololo ua nopa ke kahawai,
22. Aloha ka wai— a olua e noho nei,
I ka wai ana o ka nahele,
Ua li wale i ke koekoe,
Ka huakai hele pii mauna-e-
Haele i ke ala muku a Kanaloa,
I ko kino loa e like me Kana—
23. I anana ia a puehu ka loa—
Hoi ha ka nui o ka Lani-e-
I nui Kalani i moe i ke ala-e-
Moe oni ole Kalani i ka ea-e-
Oia he ea na Kanenuhonua,
Huna aku la i ke ao uli ka lani-
24. Liua hoi na maka i ka nalo loa-e-
He kiowai Kaala no Waianae,
He poo wai no Kalalua iuka,
No Makanipalua i ka luna o Haliiala-
Ko inoa------
Auhea kuu hoa o Koolau,
25. Mai ka malanai a Kailua-e-
Ke ahe wale la i ke oho o ke uki,
I ke kula puu kaala o Alele,
I ka pouli au, aole i hala,
Hula hoomau-hele loa-e-
Lu iho la au i ko nui kino,
26. Oleoleo la i ka moana la-e-
Kau mai ana-
Ka maka hoaloha e Kalani,
E ke kumu o ka po, hookumu ka po,
Ka po ! ka po ! ka mole, ke aa,
Ka weli o ke alii,
27. Alii o poluluhi, poweliweli,
Weliweli kaumaha i na lani,
Hakoi i ka nui, o ko aloha-e-
Au wale ana au, he ake ka ike-
Aohe e ike ua nalo-e-
Ua laa aku la i ke kai okia a Kane,
28. Aia la i Kuaihelani ka hele ana-
O Kaonohiulaokalani ko inoa,
Keiki kapu oe a Kaeha-e-
Elua olua i moe i ke kai o Kahaloa-e-
He kamaaina no ke kai i Hauola-
Kupa noho lae no Waiaula-la-
29. I uwe wale ae ia Kona-e,
I ka la wela o Makalii,
E lawe ana koena aloha,
Ia Kalani-kau-ko-liko-
I uwe mai- i ke keiki-
I ko hoa i olelo ai, i hai ai,
30. I o la honua, e momomoe ai i ke hukai-
Hookahi Kalani i hele aku nei-
O ka moku, o ka aina, alua,
Hele i ka huakai hoi ole-e-
O Kalani ke kapu ohi o Kalani,
O ke alii i Olopiolani,
31. I ke kai o Peapeakamanu,
O ka ioea o Maui ka hookalakupua,
He kupua ka moku no Kalani-e-
Ke hakupehe ia nei kuu lani,
O Palila la ko ka po,
O Kalani la ko ke ao.
32. Ua hoopaapaa ke alanui hele,
I ka make, i ke ola, o kuu lani-
Ua ike pono kakou,
I hele o Kalani i ke awakea-
I uhai paha i kana wahine,
Halualua Kona, halua Wailuku,
33. O ka wahine ia—
I aloha ai Kalani, hahai-e-
Hele lolopio ai Kalani,
A uhi i ka niau, moe malie--
Aia ko makuahine i kolealea,
I kolealea, i kolealea, i kolealea,
34. Hoi aku Kalani i ka wa kamalii.
Ke hii-a-la—
Paapu Kalani, palamoa he inoa.
He kai wahamoe, kai moe Kailua-e—
O ka luhe la, luhe la, i ke kehau.
He hau ke ala, he kumoe na ololi,
35. E newa ai, ohea make i ka la,
Akua noho ia i Puuokapolei,
E hanehane mai ana ka la,
I na wahine o ka moo,
Akua pee pu ohai o Kekaha,
I walea wale la i ke a,
36. I ka ulu kanu a Kahai,
Haina oe e ka oo,
E ka manu o Kanehili.
Ikea iho ka hoi kuu lani,
Iluna la ka ohu kanalio a ka manu-e—
Kola manu haule wale i ka uahi-
37. I hapapa ai loaa i ke kanaka,
Honi i ka manu hauna kai o kai,
Aia ka i kai kuu lani,
I ka lala hoano i ka lele kai,
Akua, hoea kai la i Oneula,
Ua molowa na hoa haele,
33. Ua pau aho, ua noho hookahi.
O Kalani—e—
Kamau i ka lau o ka pali ke ala
Ala holopapa laau i alanui,
I ala no ka waa a hali aku a luna,
I ka waa a ke Kuileiakamokala,
39. E kala no i hele ai o Kalani,
Imo no ka maka nalo aku la-e—
Lele uli—e, lele wai—e-
He ui, he ui, he wai, he wai,
He wai inu, he wai no Laka,
O Laka ka hoi kona inoa—e-
40. O kaili ai aina ka lani,
O oki i ke one kapu o Kaha—e—
I kahi i hele hookahi o kuu lani,
Mokuhia ka ua, moku pane i ka nahele,
Lele hoopoo ae la ko ua iluna o ka hala,
I ka hala ua o Poohanau.
(Aole i pau.)
KE KEA KEOKEO.
Unuhiia no ke Kuokoa.
MOKUNA III.
"A! e ka lani," pela mai la ke Kaunatese, a puuki ae la oia i kona mau lima a paa, nana ae la hoi a puni me na maka i kahakahaia e ka makau. "Pehea la wau i pakele ai mai kona lima mai ?"
Neenee mai la ke Kauna a kokoke i ona la, olelo mai la ia ia. "Oiai oe e noho ana malalo o na kaupaku o keia hale paa e huli wale no o Gasapada ia aole e loaa. E noho oe maanei, e puka laelae aku no oe mai a nei aku me ka poino ole. Aka hoi, ina paha i ke keiki a ke aloha ole ke kii mai ia oe a kaili aku mailoko aku o keia, alaila, e ike no oe hookahi puuwai maanei i makaukau mau e hoopakele ia oe mai na poino a pau e ili mai ana maluna ou, a hiki wale i ka wa e haule hope iho ai keia kulu koko i ka honua."
Iloko o ke poluluhi o ke ano ahiahi e aaki iho la iloko o ke keena holookoa, ike ia aku na maka uliuli o Rousitona e hulili pono aku ana iluna o ke Kaunatese, a aneane nawaliwali iho la hoi ke kamailio ana a ke Kauntese.
"E ke Kauna e, i aha la ka'u e pane aku ai ia oe ? no ke aha la i hopu ole aku ai kou aho nui i kekahi mea i oi ae ke kiekie a me ka hanohano mamua o'u? A no ke aha la hoi au i pakele ai, oiai, he nui wale na poe ikaika a me ka hanohano i make?"
Ia manawa kukuli iho la ke Kauna maluna o kona mau kuli, a hopu mai la i kona lima, a hoopili aku la i kona mau lehelehe, a kamailio mai la oia. "Aole anei oe i ike, ua aloha au ia oe."
"Ia'u," wahi ana, "he Huguenota wau." Aole nae oia i kaili ae i kona mau lima mai ko ia la paa ana, aka nana malie iho la oia luna ona me na maka i hooluuia e ka ehaeha.
"Ae, ua aloha au ia oe," pela hou mai la ke Kauna.
"E ku ae iluna e ke Kauna."
"Aole, a hiki i kou wa e hoohiki mai ai no kou hoopalau anu me a'u."
"E ku ae oe, ua ulu a hewa ia anei oe!"
"Ae, me ka uhane ulu a hewa a ke aloha."
"Aole! Aole !! E hookae mai ia'u, a e hoowahawaha mai hoi, o lilo auanei au i mea e poino ai oe."
"Ina oia iho la ko'u mea e lilo ai i luahi na ka poino ua maikai no."
Ua makehewa wale ko ke Kaunatese hoole ana mai, kulou iho la oia, i kokua pu ia mai e na uhola ana iho a kona mau lihilihi, a maewa iho la kekahi wili o kona lauoho gula maluna a kona mau papalina.
"E haalele mai oe ia'u, owau wale no maanei e ke Kauna, e ku ae oe, aole na ke Kauna tese Auverene e kauoha aku nei e ku ae a e waiho hookahi mai ia'u, aka, na kekahi wahine makamaka ole i haaleleia."
Ku ae la ke Kauna maluna o kona mau kaupuai, a ike aku la ke Kaunatese i ka malohi ana mai o kona mau papalina. Kaomi malie aku la oia i kona mau lima maluna o kona mau lehelehe i hookahi manawa i koe a hookuu iho la ilalo.
"Ke hele nei au," pela mai la ke Kauna, "aka, o na mea a pau a kou leo e kauoha mai ai ia'u aole no ia e hoihoi nele ia mai i ou la. Aloha oe e Iokeline"------pane hou mai la oia; "E hiki no ia'u ke kakali no kau mau kauoha a pau e hooili mai ai ia'u. Aloha oe."
Aia, ke hoalii iho la ka hakanu maluna o laua a elua, a uina ae la hoi ke pani o ka puka ia Rousilona i papani mai ai, a he leo uli hoi o na kepa a me ke kamaa kai loheia e kawewe hele iho ana; a aia ka, o ke Kaunate se d'A uverene wale iho la no koe e noho mehameha nei e like me kona mau hora i noho mua ai iloko o ka rumi.
Oia hookahi wale no anei ? Aole, aia kekahi mea ke kokolo malu mai la iloko o kona mau keena poliliu, he malihini oia ma kona ano maoli, me he mea la nae he malihini i hookipa pono ia, a he ane kamaaina no hoi ua kupa ilaila.
Ua haalulu kona puuwai i kona hookokoke ana mai, a hooikaika nui iho la no hoi oia e papale aku i kona hiki ana mai me kona manao a pau, aole nae i hiki, no ka mea, o ua malihini la i hiki mai ai oia no ke Aloha.
I ka hala ana ae o ka malu po, puka mai la ke kakahiaka o kekahi la ae, aia hoi komo hou ae la ka luahine Felika iloko o ua keena nei e papale ana i kona papale kapu oioi, a he hiuhui pua hoi ma kona lima. E paa ana oia ma kekahi lima he ki hao nui.
Aia no o Iokeline ma ka puka aniani kahi i noho. Ua pauhia oia i ka hiamoe nipoa, a iluna o na paepae pohaku koekoe o ka puka aniani kahi i uluna iho ai i kona poo, ua hapalaia kona papalina e ka maila haikea, a ua kipuni ia iho kona mau maka e na hiohiona o na moeuhane no ka manawa e hiki mai ana. Nana aku la o Felika ia ia me ka menemene.
Olelo aku la oia, "Ke ike nei au ia oe ua mai oe no ke ino o ke ea o keia keena, aohe pono e noho oe maanei o make oe. E eu ae a haele ae kaua ma ka rumi nui o lalo nei."
Hoo aku la ua luahine Felika nei i ke ki hao maloko o kekahi wahi ohuku oioi ma ka paia o ka rumi, aia hoi, lele ino aku la ke pani o kekahi puka malu ihope, a ikeia aku la kona wahi alanui pii pohaku ololi, a pipii mai la mai la ke Ea aala o na mea ulu o ka honua maloko mai o ua wahi alanui pii la. A i ko Iokeline ike ana aku i ke ano o lalo a me kona mau hiohiona, kani iho la kana u ! me ka i iho, "A! aole ka keia o Parisa. Pane mai la ka luahine me ka leo hamau. Aole, o Faboga Sana Geremaina keia wahi. Aole i pau.
Ka Ahaolelo o na Misionari o ko
NUUHI VA PAE AINA.
Ua hoomakaia ka Ahaolelo o na Misionari o ko Nuuhiva Pae Aina ma Oomoa, Fatuiva, Mei 11, Hora 1, 1868 mahope o ke awakea.
Eia na mea i noho mai ma ka Ahaolelo, o S. Kauwealoha no Uapou, o Z. Hapuku me J. Kekela no Hivaoa, o J. W. Kaiwi, no Fatuiva.
Kohoia o J. W. Kaiwi i Lunahoomalu, o J. Kekela ke Kakauolelo. Ua hoomakaia ka hana o ka Ahaolelo me ka pule, na J. Kekela.
Ua heluheluia ka Palapala Nui mai na Luna o ka Papa Hawaii mai. Na mea i hanaia.
1. Ua kohoia o S. Kauwealoha me Z. Hapuku i mau Komi te imi hana.
2. Ua kohoia o Z. Hapuku i Komi te e pane aku i ka Papa Hawaii ma na mea e pili ana i ko lakou Palapala Nui. A no ka hiki ana mai o Rev. L. Smith, ka Elele o ka Papa Hawaii; nolaila, ua apo aloha aku keia Aha, e lilo oia i hoa kukakuka no keia halawai.
Ua heluhelu hou ia ka Palapala Nui o ka Papa Hawaii, a ua kukakuka nui ma kekahi mau manao o ua Palapala Nui la o ka Papa Hawaii.
No A. Kaukau. Ke mahalo aku nei makou na Misionari o ko Nuuhiva Pae Aina, i ka "Papa Hawaii," no ko lakou hookuu ana ia Rev. A. Kaukau e noho i Kahunapule no ka Ekalesia ma Waimea i Kauai.
NO KA HOOKOMO ANA I KEKAHI POE ILOKO O KA EKALESIA.
Ke ae oluolu aku nei makou e like me ka oukou i ao mai ai. "E akahele i kekahi poe ma ka hookomo ana iloko o ka Ekale sia o ka Haku." He pono io no ia makou ke akahele ma ia hana, o piha opala auanei ke Aupuni o ke Akua.
KA HOOHANA ANA I NA HOAHANAU.
O ko makou makemake nui no ia, e like me ko oukou. E hooili i ka hana maluna o na hoahanau ekalesia ; e like me ke kokua mahinahou, Hanai Kumu, hana Halepule, hana Hale kula. Ua hewa iki paha makou i ka hoopanee loa ana i keia mau hana, aole i hooili koke i ka auamo maluna o ko lakou ai. Aka nae hoi, ea, Ua hana no makou, ma ke ao ana me ke akahele loa. Ua kokua iki no ma ka hana ana i kekahi mau Halehalawai, kahi e haipule ai, a e ao ai i kekahi poe ma na kula la. Ke ae oluolu aku nei no makou e hana e like me ka oukou i ao mai ai; e hana nae makou e like me ka makaukau i loaa ia makou mai ke Akua mai.
NA KULA LA.
He nui no ko makou makemake e hapai i keia hana nui a maikai, mai kinohi mai o ka hoomaka ana o ka hana ma keia Pae Aina. Ua paipai pinepine aku i na makua, e haawi mai i na keiki, e aoia ma ka palapala, a ao aku no hoi i na mea a pau i makemake mai, e aoia.
O ka makou pule no ia i ke Akua, e nonoi ana, e kokua mai i holo pono ka hana. Ke hana nei no makou, a e hana aku no, ina he nui, hana no, ina he moku na haumana, hana aku no.
NA PIAPA HOU.
Ua ae no makou e kuaiia na Buke me na haumana kula a makou, ma ka waiwai kupono, he dala maoli paha, he dala waiwai paha. Ua ae oluolu no hoi makou e like me ka oukou i palapala mai, o J. Kekela ka Puuku malama i na loaa o na Buke, aole mea e keakea ai ma ia mea.
NO NA KULA HANAI.
He nui ka minamina a me ke kaumaha o ka manao, no ka holo pono ole o na Kula Hanai i ka makahiki i hala. A ua hooholo iho makou i ka manao ma ke kuka pu ana. E hoomau hou aku i ua mau Kula Hanai la me ka hoao ana e malama me ke koena dala o ka makahiki i hala. A o ka waiwai i hoounaia mai i keia manawa, e hoihoi hou ia aku ma Honolulu. E hoololi nae ka malama ana i ua mau Kula Hanai la i keia wa. E hoihoi i na kaikamahine ma Uapou, ma lalo o ka malama ana S. Kauwealoha me kana wahine, no ka mea, ua makemake kekahi poe makua mea kaikamahine ia S. Kauwealoha ma, a ua oluolu hoi ka wahine a Kauwealoha e malama i na kaikamahine.
A o na keikikane, e hoihoi ia ma Puamau, malalo o ka malama ana a J. Kekela me ka wahine, no ka mea, aole hiki ia Naomi ke kokua pu i ka malama ana i na kaikamahine Kula hanai, no ka mea, ua pilikia oia i ka malama ana i ka laua mau keiki ponoi. O J. Kekela wale no i hapai i ka hooponopono ma ke ao kula, a ma na hana. A ua launa mai hoi ia J. Kekela ma kekahi mau keikikane, a oia kekahi mau kumu nui o keia hoololi ana, a hoao ana, a me ka hoomau ana aku e malama i ua mau Kulahanai la; me ka halawai no nae me na pilikia he nui. E hiki no ia oukou ke ike ma ka Palapala Hoike o na Kumu o ua mau Kulahanai la.
Ua hoopauia ka hana me ka pule. Na S. Kauwealoha.
Hora 7 o ka po la 11 o Mei
Ua hoomaka hou ia ka hana o ka Ahaolelo me ka pule. Na Hapuku.
Ua heluhelu hou ia ka Palapala Nui a ka Papa Hawaii. A ua lilo ka Aha i ke kuka ana no kekahi mau manao ma ua palapala la.
NO NA HALE A ME NA AINA.
He mea maopopo no ia, iloko o ua mau Olelo Hoolaha la, ka waiwai ponoi o ka misionari. O ke ola makahiki i hoounaia mai e ka Papa Hawaii, oiai e noho ana ka misionari ma kana oihana misionri, he waiwai ponoi ua "Ola makahiki" la no ka misionari, e like me ka waiwai i loaa mai kahi e mai.
E na makua aloha, mai kuhihewa oukou e kuai ana makou i na kahuahale, a me na aina kahi a makou e noho ana, i mea e nui ai ko makou loaa, a paulele ka manao ilaila, a keakea hoi i ka hana a ka oihana misionari a ka "Papa Hawaii" ma ko Nuuhiva Paeaina. Aole loa pela.
Ua kuai kekahi poe o makou i mau kahuahale, a mau apana aina hoi; i loaa kahi pono e noho ai ka misionari, a hana aku ma ka hana misionari. He pono no i maopopo kona Home, kona kihapai, kana oihana, kahi ana e hana ai; i hiki ai i ka misionari ke malama pono me ka manao nona ponoi ua mau waiwai la; ina aole maopopo ka mea nona ua waiwai la, alaila, aole ia e malama. Ua hoopauia ka hana me ka pule. Na Hapuku.
Poalua la 12 Mei, Hora 9 Kakahiaka.
Ua hoomaka hou ia ka hana o ka Ahaolelo me ka pule, na Kekela. Ua heluhelu hou ia ka Palapala a ka Papa Hawaii, a ua kukakuka ka aha no kekahi manao.
MAI KUAI I NA PU ME KA PAUDA.
Ke mahalo aku nei makou i ko oukou ao ana mai ia makou "mai kuai i na pu me ka pauda" a haawi aku no na mea e. Aole i kupono ia i ko ka misionari hana. NO NO KA PAKA.
Ke hoapono aku nei makou i ka oukou ao mai, "e hoohalike me ka hana o na kahu Ekalesia ma ka Paeaina Hawaii."
NO LAIOHA.
Ke hoapono aku, makou i ka Papa Hawaii i ko oukou kahea ana ia Laioha e hoi i kona onehanau. Ua hoopauia ka hana me ka pule ana a S. Kauwealoha.
Hora 7 o ka po la 12 o Mei.
Ua hoomaka hou ia ka hana o ka ahaolelo me ka pule. Na Kaiwi.
NO KA MI SIONARI HOU.
Ke hooholo nei keia Aha, he pono no i ka Papa Hawaii ke hoouna mai i elua misionari hou, hookahi no ka mokupuni o Uahuna, hookahi no Hanamenu ma Hivaoa. Ma ka holo hou ana mai o Hoku Ao 1869.
NA PAPA A KAUKAU I WAIHOIA AI MA UAPOU.
He pono ia S. Kauwealoha e kuai i kela mau papa (1,000,) nona ponoi. Ua hoopau ia ka hana me ka pule. Na L. Kamika.
Poakolu, la 13 o Mei, hora 7 o ka po.
Ua hoomakaia ka hana me ka pule na Hapuku,
ua heluheluia ka moolelo o na la i hala, ua hoapono ka Aha.
Heluhelu mai o Kekela i kana palapala hoike kihapai, ua hoapono ka Aha.
NO KA AHAHUI EUANELIO MA NUUHIVA.
Ua hiki mai paha ka manawa e hookumu ia ai ia hana ma ko Nuuhiva Pae Aina. E hoao ana no makou e hana koke ia hana ma ka mokupuni o Uapou a me Hivaoa. Ua hoopauia ka hana me ka pule, na L. Smith.
Poaha, la 14 o Mei, ho ra 3 ahiahi.
Ua hoomakaia ka hana o ka Ahaolelo me ka pule na J. W. Kaiwi. Heluhelu mai o J. W. Kaiwi i kana palapala hoike kihapai, ua apono aku ka Aha.
Heluhelu mai o S. Kauwealoha i kana palapala hoike kihapai, ua hoapono ka Aha, ua kapae iki i ka halawai ana a ma ka po. Hora 7 o ka po, la 14 o Mei. Hapai hou na hana o ka Ahaolelo.
Heluhelu mai o Hapuku i kana palapala hoike kihapai, a ua apono aku ka aha. Ua hoopauia ka hana me ka pule na J. W. Kaiwi.
NO KELA MEA KEIA MEA.
Ua malamaia ka hoike kula ma ke kakahiaka o ka Poakolu, Mei 13, hora 9—12.
Ua malamaia ka Ahaaina Ekalesia ma ke kakahiaka o ka Poaha, Mei 14, ho ra 9 a me ka 12.
No Rev. J. W. Kaiwi. Ua hooholo keia Aha, he pono iaia ke hoi aku ma kona one hanau e imi i ka oluolu o kona kino i keia hoi ana o ka Hokuao, a e hoi hou mai hoi oia ma ka holo hou ana mai o ka Hokuao i ka M. H. 1869.
No ka Ahaolelo o ka makahiki 1869. Ua hooholo keia Aha, he pono ma Oomoa, Fa tuhiva e malamaia ai ka Ahaolelo i ka wa e holo hou mai ai ka Hokuao.
NA MEA E PONO AI NO KA AHAOLELO O KA MAKAHIKI 1869.
Ua hooholo keia Aha, he pono no i ka Papa Hawaii e hoouna mai i kekahi mau mea ai kupono no ka wa e Ahaolelo hou ai ma Oomoa, Fatuhiva, a na J. W. Kaiwi no e hooponopono pu me na Luna no ia mea i ke ana kupono.
LAAU LAPAAU.
Ua hooholo keia Aha, he pono no i ka Papa Hawaii e hoouna mai i kekahi mau laau lapaau no na kumu, a na J. W. Kaiwi no e hai i na mea kupono.
KA HANA MA KA POALIMA, MEI 15.
Ua hooholoia, e hele aku ma Hanava ve kekahi mau kumu e nana i ka hana ma ia Kihapai, a e launa pu me na kamaaina, a pau ia hana e hoi mai, a kau maluna o ka Hokuao, a e hoihoi ako i ko lakou mau wahi.
NO KE KUMU MAKUA.
Ua hauoli nui no makou na kumu i ko oukou hoouna mau ana mai i kekahi kumu makua e hele mai e launa pu me makou. Ua hooholo hou iho no hoi keia Aha, he pono no e holo hou mai kekahi kumu makua i ka wa e holo hou mai ai ka Hokuao i ka makahiki 1869. Me ka mahalo.
J. KEKELA,
Kakauolelo.
Haiolelo a L. K. Halualani o Lahainaluna ma Wainee.
MEI 7, 1868.
Na hana kupono a na makua e ao aku ai i na keiki.
He waiwai makamae na keiki ke loaa i ke kanaka, a he lei kahiko no hoi ia no na la hapauea a palupalu o na makua.
Aole paha waiwai e ae i oi aku o ka nani e like me na keiki, no ka mea, o na waiwai nani a pau ma keia ili honua he mea ole ia. E like me ke gula, dala, lole nani a hinuhinu i ka nana aku, a me na mea ano like, e loaa hikiwawe ana noia ma kou hooikaika ana, a oia mau mea a pau, e lilo loa ia i opala, i mea puhi na ka makani Kauaula, aka, o na keiki aole e loaa ia oe i ka la hookahi, no ka mea, aia i ke Akua ka haawi mai a me ka nele.
He oiaio no hoi, o na makua olaua no na une kupono e hoeueu ai i na Lunaikehala o na keiki a lakou.
He ane like no na makua me na Kapena moku e holo ana ma na kai anuanu o ka moana, e paipai ana a e hooponopono ana i na sela a me na mea a pau maluna o kona moku, a oia wale no ka mea mana.
Pela no na makua, he ane like ia me ke kapena moku e hookele ana i kana mau keiki iwaena o na ale kupikipikio o ka hoowalewaleia, a nana makua e alakai pololei i na keiki ma na hana pololei, aole ma kekee, i ole e hele ma ka lalau a lilo i mea ole, e like me ka Solomona i olelo mai ai, "E ao aku oe i ke kamalii i kona wa opiopio a elemakule oia, aole oia e huli ae mai laila ae."
Pela no ko kakou ike ana i na laau, ina makemakeia kekahi i laau pololei, penei kana hana ana : paipai oia i kona mau lala a nani i ka nana aku, a kekee ole i ka wa opiopio, alaila, lilo i laau pololei, mai lohi a oo ka laau, o kekee a-a-anapuu.
Pela no i like ai na keiki, mai waiho a kau mai na hulu o ke kanakamakua, i ka wa opiopio o ke keiki e ao aku ai na makua i ka lakou mau keiki, mai waiho a kau mai na hulu o ka elemakule, alaila, ao aku oe i kau keiki, he kumu ia e paakiki ai ka naau, a hoolohe ole mai i kau olelo ka ka makua, e pane aku ana oe, o kai ala ke seku mai i kou leo, nolaila, ua loaa mai na hana kupono
a na makua e hana aku ai i na keiki.
1. E AO AKU NA MAKUA MA NA HANA A ME NA MEA E PONO AI KA NOHO ANA.
He oiaio no, o ka hapanui o na keiki opiopio o ka Pae Aina Hawaii nei, aole no lakou i makaukau loa ma na hana lima a me na mea e pono ai ka noho ana. Oia hoi ka mahiai a me na mea ano like he lehulehu wale, ua hemahema loa kekahi poe.
No keaha keia? No ke ao ole o na makua i ka lakou mau keiki i ka wa opiopio, aka, ua hoopunahele wale ia kekahi mau keiki i ko lakou mau la opiopio, nolaila, ua makaukau ole ma ka hana, a lilo i kanaka palaualelo a me ka molowa.
Mai ao aku oukou e na makua i ka oukou mau keiki i ka palaualelo a me ka molowa, no ka mea, ke olelo mai nei ke kanaka Akeakamai o ka wa kahiko, penei kana : "O ka lima hoolewalewa malalo o ka la, aole ona mea e pomaikai ai ilaila, aka, o ke kanaka miki ma ka hana, e ku no ia imua o na'lii."
Nolaila, mai ao aku i ka palaualelo, aka, e ao aku e hana mau. O pili mai auanei kekahi olelo kaulana o ka wa kahiko, penei noia : "O nana wale kane, o moe wale ka wahine."
Ke olelo hou mai nei no o Solomona, "Makemake wale ka uhane o ka mea hiamoe, aole i loaa, o ka uhane o ka poe hana mau e maona noia." E hooikaika na makua i na keiki opiopio o keia mau la, e ao aku e hana, e mahiai, Lawaia, kukuluhale a me na mea like.
Pela no na kaikamahine, e ao aku na makua ma ka humuhumu, aiana, holoilole, hooponopono ana ia loko o ka hale, &c.
E makaukau mau na kaikamahine ma keia mau hana, a me na keikikane, i pono ka noho ana aku mahope.
E hoopai no hoi na makua i na keiki ke loaa i ka makua ka hewa kupono, no ka mea, ua olelo ia mai e Solomona, "O ka mea hookaokoa i ka laau hahau, oia ke aloha ole i kana keiki, a o ka mea aloha iaia, imi no ia ike ao ia mai, aka, o ka laau hahau, a me ke ao ia mai, haawi no ia i kanaauao, a o ke keiki waiho waleia, oia ke hoohilahila i kona makuahine."
A e hoopai no hoi me ka oluolu a me ke aloha, aole ma ka huhu ka hoopai ana, no ka mea, he momi makamae na keiki, a me he mau ipu palupalu la na keiki i ka nana aku.
2. E ALAKAI IA LAKOU MA KA HOONAAUAO
ANA MA NA KULA.
O ka hoonaauao ana i na keiki, me he mea la oia no kekahi hana nui a koikoi a ka poe naauao i manao nui ai ma ka honua nei, no ka mea, i ka wa o ko kakou Moi Kamehameha III., ua hoopuka oia i kekahi olelo kaulana, "O ke kanaka i hoonaauao ia, oia ko'u poe kanaka," aole ona makemake i ka naaupo a ike ole, aka, i naauao.
Pela no ko kakou Moi i keia wa, ke makemake nei oia e holo ka naauao ma Hawaii nei, aole o ka naaupo kekahi.
A ke olelo mai nei hoi o Wasinetona ke Kalaiaina o Ame rika Huipuia, "O ka hoolaha ana i ka ike iwaena o ka Lahui, oia no kekahi kumu e paa ai ke Aupuni." A he hana no hoi ia e pomaikai ai ka lehulehu, no ka mea, he waiwai pau ole ka naauao, he hoowahawaha, he ilihune, he hemahema ke keiki naaupo, aole nae pela ka hapanui o ka poe opiopio o keia mau la, eia no lakou ke hele auwana wale nei ma na lealea pau wale o ke kino, a he kakaikahi wale no ka poe opiopio e hoomanawanui nei ma ka imi naauao ana.
No keaha keia ? Eia no, no ka hookomo ole o na makua i na keiki ma na kula, aka, hookuu wale no i na keiki ma na hana lapuwale a me na ulaia o ke kino, no ka mea, ua kukuluia na kula ma Hawaii nei i wahi e ao ai i ka poe opiopio i makaukau ma ka naauao a me ka ike.
Ke ku nei ke kula kaikamahine o Makawao i ka ua Ukiukiu a me Waialua i ke Ehukai o Puaena, o Hilo i ka ua Kanilehua, o Lahainaluna hoi kekahi, ka mea i kapaia aku ka Hokuloa malamalama o ke Aupuni Hawaii a me na kula e ae he lehulehu. A ke hea mai nei na kumu oia mau kula i na keikikane a me na kaikamahine maka palupalu a opiopio o na kaiaulu pali o Hawaii nei, e komo mai, e komo mai, ma ka hoonaauao ana me ke kanalua ole iho. A ke hea mai nei ka leo o Molokai Bell e komo aku na keiki opiopio, a e noho iho malalo o ka malu o Lahainaluna me ka oluolu, nolaila, mai kuihe ka manao a kanalua, no ka mea, he opu nui kona e ale ai i ka lehulehu holookoa o ka poe opiopio o keia Pae Aina a e mahuahua ka ike.
Ua hoike hou ia ma ka olelo akamai a Solomona, "No ka mea, ua oi aku ka waiwai oia mea mamua o ke dala, a o ke kuai ana hoi mamua o ke gula, ua maikai oia mamua o na momi, a o na mea a pau au e makemake ai, aole e like me ia ka maikai." Nolaila, e pono na makua e hooikaika ma ka hoonaauao ana i na keiki a lakou, mai minamina i na dala i lilo no ka hookomo ana i na kaikamahine ma Makawao, a i ole ma Waialua a ma Lahainaluna paha, no ka mea, he waiwai lilo ole ka naauao a haule kou kino i ka hale pihawela a ke aloha ole, nolaila, e nui ke aho e o'u hoa imi naauao a me na makua pu ma ka hoonaauao ana.
3. E ALAKAI MA KA HOOPONO A ME NA MEA O KA UHANE PU.
He opiopio ka naau o na keiki, a no ia opiopio, aole lakou i makaukau loa ma na hana e pono ai ka uhane, nolaila, he mea pono loa i na makua e hooikaika e mamua o ka lilo ana i kanakamakua, a huli ole mai ma ka pono o Iesu Kristo.
A ke hoike hou mai nei o Solomona penei kana: "E hoomanao oe i kou mea nana i hana i na la o kou noho opiopio ana, oi hiki ole mai na la ino, a hookokoke ole ia mai na makahiki, au e olelo iho ai, aole o'u oluolu no keia mau mea."
E pono i na makua e alakai pono, me ka hooikaika pu ana ma na la haipule a me na Kula Sabati, no ka mea, ua hoomakaukauia na Kula Sabati i wahi e alakai ai i na keiki opiopio ma ka pololei, aole ma ke kekee, no ka mea, eia no ma keia ihona aku a me keia ao holookoa a pau, ua piha i na mea e haule ai iloko o na upena, a Satana, a eia no ia ma ka honua nei, e holoholo ana e like me ka liona uwo, e imi ana i kana mea e ole ai, a ua piha o Hawaii nei i na mea e hei ai o na manao a haule i ka hewa, nolaila, ua pono i na makua e makaala o lilo auanei na keiki iloko o na hewa he lehulehu, a lilo pu i hoa lawehala no Satana.
He lehulehu no na makua e alakai pu ana i na keiki ma ka hewa, pela kuu ike ana i kekahi wahi keiki uuku nona paha na makahiki 8, e hele pu ana noia me kona wahi makuakane, ua ona ia i ka wai hoomalule kino, a ua pulu-e-lo i ka wai a ka Naulu, a e kanikani ana kona waha me he pupule la. Auwe oe! e ka makuakane e alakai ana i kau keiki no ka luaahi o Gehena, a e alakai ana hoi i kau kama opiopio i hoa lawehana pu no ko ke Diabolo puali, nolaila, he pono ia kakou e hoomanao i keia la, e ao aku e hoomakaukau mamua o ka manawa, i komo pu me ko Iesu puali, me ka hoonani mau loa Iaia, a i komo pomaikai pu me ia. Me ke aloha no.
L. K. HALUALANI.
LILO PAHA AUANEI IE RUSALEMA.---Ua hoopuka ae kekahi nupepa, i ka wa a ka Aha Kuka o na Kuhina o Tureke e halawai ana no ka noonoo ana i wahi e loaa ai na dala no ko ke Suletana holo moku ana, ua hoopukaia kekahi manao e kuai aku ia Rusia ia Ierusalema. Ke hakui nei kekahi poe i na aohe e kuai koke ia, alaila, e kuai ia aku ana no ane. Ke holo nei ka maikai o ke kukakuka ana no keia mea. O ke kumukuai o Ierusalema a me Iaffa, ua hoopaaia, he eha miliona dala ($4,000,000), oia he iwakalua miliona hapaha Farani; a ma ka helu Rukini he haneri miliona piasa.