Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 16, 18 April 1868 — Page 3
This text was transcribed by: | Brenna Marie Kamahinahinalaiku Kamalu-grupen |
This work is dedicated to: | I dedicate this to my 'ohana, who i love with |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
PAA NA LA I KA UAHI - i ka pole i naue
aku la, ua pau loa ka la i ka oahi i puhia
mai, mai na lua pele mai o Kau, ma Hawa-
ii, a ua lilo ka la i mea ulaula i ka nana ku.
Ma ka Poakahi iho nei no hoi, ua pa mai
ka makani Kona i ke ahiahi, a ua haule nui
mai na paka ua me ka ikaika ma Honolulu
nei. I ke ahiahi Poalua, ua loli hou mai
ka makani ikaika, a ke pa mau nei no.
KE KUNA "KATE LEE." - i ka Poakolu
iho nei holo aku la keia kuna i na awa ku
moku o Lahaina a me Makena ma kana
huakai hope. E ku ana ma Makena e hoo-
ili ai i na ukana e holo aku ai i ke Aupuni
o lapono. Mailaila mai i Honolululu nei, a
mai anei aku holo loa i lapana. O ka ona
inea moku a me kana mau kaikamihne ke-
kahi e holo pu ana e makaikai.
MAI LALAPA KE AHI - Ma ka po Poali-
ma aku nei i hola, i ka wa Kapeoa Loke
a me kana wahine i nolowale aku ai e i mai ko
laua hale aku, ua ike ia ke ahi e apu ana i ko
laua hale aku, ua ike ia ke ahu e apu ana i
ko laua hale koke, aka, ua holo koke aku
kamalii hooikaika kino o ka hale mai makai,
a ma ko lakou a ahonui ma ke kinai ana, ua
pio ua ahi la me ka poino ole. Ma ka pepa
a Wini o ka Poano aku nei i hala, ua han-
wi mai o Kapena Loke i kona mahalo i ka
puulu kamalii nana i hoopio i ke ahi.
KE KUNA " WARWICK" HOU - O kahi ku-
na uuku a makou i hai mua aku nei, i ka-
pilia ni ma Ainahou, ua kopana kona inon-
e like me ia i hoikeia maluna, a oia no hoi
ka inoa o kahi moku mua i holoholo iho nei
i Lanai i kela makahiki aku nei i hala.
E hoolilo ia ana oia i moku hoioholo mau ma-
waena o Honolili nei a me Molokai, mala-
lo o ka hookele ana o Kapena Kahalemake,
he kainaaina oia no keia mau kai, ua hele
wale e lehia i na ale o ka moana.
MAI HOOKU - I ka wa a ke kuna Kona
Pakeke i hookono loa mai ai iloko nei o ke
awa ma ka Poakolu iho nei, aia hoi iaia e
hookelekele mua me ka ianano e hiki loa
mai i ka uapo, niau loa ae la nae oia a pili
pu me ka kalepa Syren, me ka pau no hoi o
na pea, a m e ka kohe no hoi o ka wai i ka
ka mea o ka nui o ka holo, aka, mamuli o
ke akamai loa ole o Kapena Bala@nma, ua
huli koke ka moku me ka hikiwawe loa, ao-
le mae he wahi poino, a ua hula aku la ka
pilikia a ka lehulehu i menemene aku ai e
hookui ana.
KE KIALUA " KAMEHAMEHA V." - Ma ke
kakahiaka Poakoli aho nei, ua hookaio mai
keia kialua ma ke awa, mai Poakailima mai
iloko o na la he kanalima. He umikuma-
maiwa ka nui o na paahana i hoihoiia mai
maluna ona. Ke ola maikai la no ua pau-
hana ma ia mokupuni. Ua lohe no hoi ma-
kou mai a Benjamina mai ka hulipahu o ia
moku, ua aneane lakou e pilikia i ka ai, oiai
ekolu wale no wahi papaa berena ka la. A
in a paha e hala ia lakou kekahi mau la hou,
anuenue lako e komo hohonu i lojo o ka pi-
ikoa a ka ai, aka , e ole ke ku e ana mai
nei, pakele ai lakou i ka pilikia.
KE KII O KE AHI PELE.- Ma ke kakahia-
ka Poakolu iho nei, ua kau ia ae mawaho o
ka Halekuni Buke o Wini, ke kii o ka au-
wai peole e kahe nei a puka i kai o ka Hioi-
pakini, ma Kau, i kahia hoi e H.M.Wi-
ni ma Kau, a hooinaia mai i Honolulu nei.
Ua kahaia hoi he kope o ia kii e Iosepa Na-
wahi, ( Kuhooluhi) a kau ia ae me ko makou
ipika hale hana, no ka hoike ana aki i ka
lehulehu. He nui wale o na haneri kanaka
o na kane, wahine a me na kamalii i hele
puulu mai e nana, mai ia la mai. Ua piha
ka lehulehu i ka weliweli a me ka makou i
keia honilona weliweli o na hana a ke
Akua Mana Loa. Ua ikeia eha mau puu
pele e lapalapa nui loa ana mauka koke iho
o ka hale o Kapena Bamnunu ma Kahuku.
I ka auina la Poaha iho nei, ku mai ana
ke kuna Holeakala mai Kohala mai, ma
ke ala o Lahaina. Mai ke kapena mai, i
lohe mai ai makou, ma ka Poalua kai hala
iho nei, na loaa iho ko Kohala poe i kekahi
olai ikaika loa aka aohe wae i hoopoino ia
ke ola a me kekahi mau waiwai.
- Kalewa mai lakou ma Lahain, aku no
ke kaikoo loa a ke awa, aohe i holo aku ko
ka moku poe, aohe no ho i holo mai ko
uka poe, nolaila ua holo loa mai no lakou
ma ka pali Kaholo
- O ka nui o na paiki ko a keia moku i
lawe mai nei, he 1431, he 60 pahu malake-
ke, me kahi kauna ohua hookahi.
Aia ma ka aoao eha o ka pepa o keia
la, kekahi mau palapala mai na makamaka
mai o Hawaii, e pili ana i ka hana ka pe-
le, nolalo he pono ke nana nui ia kela mau
palapala.
HOOHIKILELE OILI - Ma ke ahiahi poele-
ele o ka Poakahi iho nei, i ka waa ke ao
naulu e hoopoluluhi mai ana i ka lewa, a i
ka wa hoi a ka makni pakuikui e nou mai
ana makai mai o keia kulanakauhale, lapa-
lapa mai ana ka ula o ke ahu maluna o ke-
kahi puu liilii malalo mai o Puowaina, aia
hoi, puiwa me la ko ke kulanakauhale poe,
a kani nui ae la na pele pau ahi, a eleu ko-
ka ole, me ke kamailio ana he "Pele," oiai
e wawa nui ana ao ko ke kulanakauhale no
ke ahí pele, a he kamahao hoi keia pu-a ana
mai, o ka hooho koke ae la no ia. Mahope
iho, ike maka ia aku la he ahi i ho-a maoli
ia e na lima kanaka : a o na pulupulu hoi e
a ana, he mau pahu kepau i laweia aku e
kekahi mau haole kamaaina o kakou.
COLUMN 2 :
Ua hoopauia kekahi komo kula
ke Aupuni ma ka Apana o Honolulu nei,
no kona on a @lama a me ka hana pono ole
imua o na haumana kula, aka, u a lohe io
mai nae make, loa he one @lama wale no
ke kumu a na makua i hopii aku ai. in a
no la aole e hoopau ia.
HOOMAKA HOU NA KULA O HONOLULU - I
ka Poakahi iho nei, ua hoomaka hou na ku-
la Kuokoa o keia kulanakauhale, oia hou ma
Kaumakapili a me Kawaiahao, mahope iho
o ko laua hoomaha ana i hookahi bebedo-
ma. Ua olioli paha na maka ma ke kula
a Mr. Kiha i ka la hoike iho nei? Aw, ao-
he no he mea hauoli ole ia hoike ana. E
hoike aoa no hou ke kula o Kawaiahao ma
keia mua iho: a malia no hoi paha, o hoo-
hoihoiia no hou na naau o na mea keiki ma-
laila a me ka poe e makaikai ana.
NO KA APANA O EWA - Ua lonolono mai
makou mai kekahi mai o ka lepo ula o Ewa,
ke lana loa mai nei ka noho ana pono Kris-
tiano ma ia apana, malalo o ke alaki aho-
nui ana a ka Mea Hanohano Ionae Ii. Eleu
pu no hoi me ko laila papa himeni, malalo o
ke aakai ana a kana aoao palupalu. Eia no
hoi kekahi mea hauoli a makou i lohe mai
ai ; ke hoolilo la ua loaui la o ka pono i ke-
kahi hapa o kona manawa no ka hele ana e
nana i ka poe loohia i na mai, a e hooluolu
ia lakou ma ka mea hiki iaia.
Ma ka Poakahi iho nei, ua hoolima-
lima ke Aupuni i ka mokuahi Kilauea no
na pule elua, i moki e lawe aku ai i ka ai a
me na lako e ae no na makaainana o ka
Moi i make a e waiho la paha me ka nawa-
liwali.
Ua oluolu ka Moi e holo kino aku aku
e ike i ka pilikia o kekahi wahi hapa iki o
kona mau makaaina i hoopoino ia e ke
ahí pele, ola a me ke kai-hee. O kekahi
keia o kana hana aloha makaainana i hana
ai, a i ekeeke ole ae ai i kona ano Mou, aka,
mamuli o kona aloha kanaka maoli, ua ku-
pu ke alpha me ke kaumaha, a ua holo aku
no ia e ike pono.
Ua lawe aku ka mokuahi he mau pahu
ai, ia, lole a me na lako e ae e hoopumeha-
na ai i ka põe nele. O ka mua keia o ka
poino nui i lona i kona noho ana Aupuni.
Ua ukulua ka Moi e kona Kuhina no ko
na Aina e, oia hoi Hix.. Excelency C. De
Varigny a me kana wahine. I keia pule ae
e ku hou mai ai ka mokuahi. E holo ana
ka mokuahi a ku i Kaalualu, a malaila e le-
le aku ai ka Moi, a hele aku hoi e ike pono
i ka põe i hoopoinoia.
MAUI.
No ka nui ole o ka hoohakui ana iho
o na olai ino Maui na hoopoina olela KO la-
ila mau hale puji ko. Aole i poino e like
me ko Hilo mau hale puhi ko ka omole e ku
la.
HOIKE KULA SABATI O LAHAINALUNA. - Ua
loaa mai ia makou he pupa hoike o na hana
i hoikeia o ke Kula Sabati o Lahinaluna
ma ka la 2 o Aperila, Mai a Rev. M. Kuaea
mai o Kaukaweli ; ke mahalo nei makou i
ka lakou hano, a ke lana nei ko makou ma-
nao, e lilo ka lakou hana hanau mua i hoike
ijo la i kukui no ko lakou alanui, a i lama
hoi no, ko lakou mau kuamoo, aka no ka pi-
ha loa o ka pepa ke hooki nei maanei.
HOOPOMAIKAHA KO KAMAALAEA - Ia kakou
e lono pinepine nei no na ahi pele, no olai a
me na kai hopee, aia hoi loaa mai la ia ma-
kou kekahi palapala mai a Puowaina mai o
kela wahi, e olelo mai ana, ua loohia lakou i
ke olai ma ka hora 4 o ka la 2 o Aperila, a
he 4 paha minute ka loin o ka manawa,
Mahope koke iho, emi ke kai a maloo loa,
ahu wale na loa hee, na lua ula a me na lua
puhi. Nui ka poe i hele aku e hopuhopu ia,
e ola ko lakou makapeha ia. Loihi ka ma-
loo ana a poeleele. Pomaikai lakou, aohe
mea poino.
HAWAII.
Ke nei liilii la no ke olai ma ka apa-
na o Kona i ka wa a ke Kona Pakeke i
haalele aku nei.
Ma kona, ua hoopomaikaiia ko laila
mau makaainana ilojo o ka wa kai emi a
kai pu, no ka mea, ua hopuhopu wale lakou
i na ia i ka wa a ke kai e mimiki aku aku
ai.
KUPUNAHA KA NAAUPO ME KA LAPUWALE. -
I ka manawa a ka Lunakanawai o Ka a
me kona ohana a me na kanaka he nui e ho-
lo ana i Hilo i pakele mai ka pele a mai ka
olai kupinai mai, loaa mai la lakou i ke-
kahi elele mai kekahi kahupele mai me ka
olelo mai, in a e hele aku ka Lunakanawai
Apana a me Rev.J.Kauhane i on a la me
ka puaa, na moa a me na mea like, alaila
hele ia e hooluolu aki i ka huhu o ke aku
pele. Ua hai aku laua i ka elele, he hana
keia na ke Akua, a aohe he mana kanaka
nana e ku aku i mua ona. He nui wale na
kanaka Katolika a me ka poe manaoio ole i
hele aku e oho pu me ia, aka mahope iho
haalele lakou ia ia, a hahai ia Laimana ma
i Hilo. Kahaha ! I ka manawa hea la e
manaoio ai na kanaka o Iehova wale no ke
Akia Mana Loa, nana ka hoola a me ka pe-
pehi. " Owai la ka mea e olelo aku Iaia
heaha kau e hana nei."
KAUAI.
haalelo ke kuna Hattis ia Nawiliwi-
li i ka Poakahi iho nei, komo ma Honolulu
i ke kakahiaka poeleele o ka Poakolu.
ALAKOIA E KA WAI. - E hekau ana kekahi
kao lawe ko ma ka muliwai o Hanalei no
ka Mahiko o Hanalei me na pahu ko he
haneri paha, aka i ka po, kahe mai la ka wai
nui kauo aku la i ka moana.
COLUMN 3:
Ua pau mai na Luaamakaainana o
ka mokupuni o Manokalanipo, koe nae o V.
Kanaka Esp. o ka apana koho o Waimea,
aka e hiki koke mai ana no nae i keia pule
ae.
NELE KAWAI I KE OLAI - He nui ka poe o
Kauai a makou i ninau aku ai, no ko lakou
ikehoi i kela mau olai nui i hala aku la, ke
olezzo mai nei lakou, aole lakoo i ike imi, a
aole no hou i hakui ae.
KA APANA KOHO O HANALEI - Ua lohe
mainei makou, e hoopii ana kekahi poe o
na makaainana o ka apana hoko o Hanalei
no kekahi mau kumu kue i ke koho ana.
E kanana ia ana ia hoopii i mia o ka Hale
Ahaolelo, a o ke Komite no ia hana, he Ko-
mite hana nui no ia.
KA UALA NUI O HIIHAU
Ke pane nei oe. " Aohe mea kupono nana
e hooiaio mai i kela uala."
Owau ke wehewehe aku i kela uala kau-
lana o Niihau, i kapa ia na " Kiwi-Aholei."
Ua ike au, a ua milimili ai i kona kinoa
okoa.
1. KONA NUI. Ua me ka harela
Kamano ke kiekie mai ka ili honua ae e hi-
ki i ka piko maluna, a he puali nae keia
iwaenakonu.
2. KONO ANO. Ua ano like me ke ku-
mukukui kahiko kona ili ka manoanoa, o
ka hua hou, ua like me ka ili pia laau e ulu
nei, o kona lau ua ano like me ka lau o ke
kowali maoli, ua ano like no kona pua me
ka pua kowali.
3. KONA INOA PONOI. He Paha, ua
lohe au, he nui loaia mea i uka o na Puu
i Kona Akau i Hawaii. A kapa aku lakou
i kona inoa he " Paha. " A he inoa okoa
ma Lanai a me Niihau. He "Kupala," he
"Kupala," oia mea hookai no, o na inoa
kai okoa ae.
4. KONA AI IA ANA. Ma na wa wi e ai
ia ai ke : Paha," e kalua i a a moa, alaila,
ai ia, in a e manalo he ono no, aka, in a e lo-
liloli, aole he maikai, he naha, ka poe ai nui
iaia, e like me ka laau naha paakai.
5. KA HOOHALIKE ANA. Eia ka kalo eia
ka gala, ua like anei o kalo me ka uala ?
Aole like, okra no o ke kale, a he okoa no ka
uala, ae pono ia, eia ka uhi, eia ka uala, ua
like anei laua ? Aole, he okra no ka uhi
he okoa no ka uala, ae, pela no ka oiaio, he
okoa no o "Paha-Kupala," he okoa no ka
uala maoli, aole e hui ia laua a lilo i uala
maoli.
6. E HOOPAU AE KAKOU IA MANAO ANA HE
UALA MAOLI. E na hoa e, e hoomoe ia na
manao o kakou no keia uala nui. Ua oki
loa ka iiai ana, ka anoi ana, a me ka halia
ana o na manao no kei "Paha-Kupala" o
@
Kauai, Aperila 1, 1868
" He Ui he Ninau Nowai he Waa ?"
E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe :
E oluolu oe i ka waiho aku i keia wahi
ukana ma kahi kaawale o kou mau aoao, no
kekahi mau kulu-wai liilii o ka ninau ma-
luna.
Akahi. " Ke kuhe mai nei o iwihilo"
ma Ke Au Okoa , Buke III, Helu 48, o ka la
19 o Moraki i niau aku la, e ui ninau ana i
na iwikuamoo i koe malalo o na palena mai
Hawaii a Kauai.
Pane . Ae, he mau iwikuamoo no koe, o
ka põe no nona ka Hale a "I.," i noho ai a
maa, a manoanoa, a pepeekue, a kaeaea, a
hilihilihoni, iloko o na hale Haku, o lakou
no na "Iwikuamoo" "On a nei." Aole i loaa
wale aku.
Alua . " Ua ike pono o Iwihilo" ka mea
e noho ana iloko o na upo-i a ka mawwaewa;
he olelo hoonaikola a hoonaukiuki a ua wa-
hi Maleka inoa ole nei ; e hoowahawaha ana,
me ka hoohenehene hoi i ko kaou "Moi,"
no kekahi olelo ma Ke Kuokoa, Buke VII,
Hela 9, o ka la 29 iho nei o Feb. a ma kahi
o na Hunahuna Kuikau. Penei ka heluhe-
lu ana.
"Ua ku ae ke aumoku o Admiarala Fa-
ragute ma Ginoa, a ua hookipa maikai ia e
na Makaainana oia Aupuni Mokupuni, a pe-
hea hoi ioa e hiki mai ana i Hawaii nei, ho-
lo hele ia no paha auanei." Ewai la ? Au-
hea ke kumu e keeo ai ma keia, o ka hua
makaainana ma Ginoa, ua like anei ia me
ka Moi ma Hawaii nei ? i kuu kiei ana a
halo iho ma na aoao o ua Hunahuna la.
Ole kukahi ! Ole kulua !! ole kukolu !!!
" Hanlele ke ao Olepau" wau i ike i kahi o
ia Hunahuna, e pili ana i ka Moi, in a ua
pili ea, alaila, ua apiki ke " Keko."
Akolu . " Ke helu papa mai nei o Iwihilo
kuekaa i ka ino ; Nolaila, ke apono nei au i
ke 'lii o Abignia, o ka hana a na Misionari,"
a pela aku.
Pane 1. Aole io no e ole ka like oia ole-
lo me ko Hawaii nei, o na Misionari hea
kai kauoha i ke Kanikela, a me ka manuwa
Beritania.
" Naue ka Mole,
O Lo Kekoi,
Kukui ka lono,
Ina'hono o Piilani."
aole i pae mai ka poe Misionari oia aoao ia
mau la, auhea la ka like e ka hoa ? he puo-
lo waimaka ko ka Moi III, he pihe makena
nui ko Wailuku ia mau la, no ka pakele o
ke ola, a lilo aku ke ea o ka aina, kapalili
ana ka lepa o "Arebiona" mai o a o, ua pe-
lu like na kuli o na Makaainana, i mua o
ka Haku, he la ponalonalo ole keia.
Pane 2. I ka M. H. 1849, owai na Misi-
onari, i peu aku i Manoa Faraoi. "Pau na
pu la i keolo ia." auhea ka pono e ke hoa.
Aha " No uahana o Kulika" a nui aku
no. -
Pane . Ae. Ke makemake ka papa Ha-
COLUMN 4:
waii pela, aka ioa e hoololi lakou, aole noho
hoo ilaila, ohea, hewa anei ? e kipaka ia no
hoi paha e olua, i ka wa opiopio o ka wauke,
in a no hoi paha, aole la e loaa ka mea waha
kole onei wa.
Alima . " i pipili mai ka poe naaupo, a
la weia kahi wela Kookoa. " a pela aku.
Pane . Aole pili iki kela hua naaupo ia
Hawaii nei, aia Patuhiva, a me Maikoaiaia,
ka Lama ku, he mean i hookah paa ia i ka
wa o Kamehameha III, aia ke hele Ia ma ka
"He" o na aina pouli. He mea Moowini
ole nau e Iwihilo, nolaila, ke keehi ana, a
me ka pe lolo kakahe'e o keia mau la, auhea
ka naaupo i koe ? e ka hoa. E hoihoi aku
oe i ko haawe naaupo, a kiola iho iloko o ko
Hale hoopalaimaka, pupuhi ae i ke ahi, e
malama mai nae, o apu mai ka ula o ke ahu,
a pau e hou ua, in a oe e Iwihilo he kanaka
i ao ole ia, in a ua like me ka Ipu Hao aohe
ulule, âme ke kii leo ole, a ua lana wale
no hoi kahi manao ia'u ; in a no paha o ka
"Luai" o kakou, Ka mea nana e hoonaau-
ao Hawaii nei, in a io no ua pono, Me e ka
hewa o na Misionari; Pela.
Aono . " E Hawaii, Maui, Oahu, Kauai
e" ua pau loa no anei na iwikuamoo, na Ki-
ai poo, na ilamuku, na kahu ponoi "Oia
nei," a peia aku.
Ahiku . "Auhea la hoi o Kuhina ma," a
pela aku.
Pane . Ke popoi nei ke kai a Iwihilo i na
Luna aupuni a pau, ma keia, he pno no ia
kakou ke noonoo akahele, e manao mua pe-
nei. I ka lilo nui ana o Iwihilo i ka hooika-
ika i ka noonoo, ua holo ae ka hui, ka mae-
ele koniknoi i ke poo, pouli mai na maka i
ka nui o ka eha, nolaila, hoopuka mai no a
mea, pa henehene mai, aole no ka hoi e ma-
nao iho oe, e kanaka ma-i, aole no hoi pa-
ha e ole ka eha, ua eha io, i ka nana pono
ana malaila, ke oike maopopo mai nei o
Iwihilo ia'u, ia oe, ia lakou la hoi. Ke hu-
ma, a me na Luna Aupuni a pau, oia hoi
" Ka lei Momi o ke Aupuni " milimili ahonui
a Iwihilo, no na kanaka no ka pauaho, ua
ike no.
Awalu . " Nolaila ea," ua pololei no ka
"Hawaii Ponoi," a - pela aku.
Pane . Ina ua pololei ka "Hawaii Ponoi"
alaila, ua pololei nohoi ka kahi keiki o ka
Netina, in a oiaio ka "Hawaii Ponoi." "Lalau ka
Puhi, hoi mai oe homa, ia halekula ike i ka"
Namu mai walawala "Pakeke launa ole."
Aiwa. " E huaelo ana nae paha, ua lele
aku nei ka makuhine e mehana ai? &c. "
@ Pane. @
mau wahi wauke, oi opiopio, o noho auanei
a o-o, uaua ? (oolea) makehewa wale no ke
kala ana a ua o Iwihilo i ke akea, e pane ia
mai no i ko Kuaana, ua hele a Lawakua.
Papauokawai, Konopuilaunaole, Malu ka la
ia ia ke hele mai, nana na e kii ae ko mea i
ino ai, a o-u ae i ka niu-o au i mi nui ai, a
o ka pau ae la no ia, no ka mea, he wahi
haole pilalahi wale no, aole no i ao ia i ke
koa a me ka hajojo ana, heaha ka ia i ko
Kunana, - he " melu wale iho no," ca, Pe-
lu. Ua kau mai paha ka li-a maka-u, i kela
olelo Kaulana. "O ka iki hoo io ea, i ke
kui ana iho panee i ka lua," a pela no ka lua.
" Hookahi no Hawae lauhue Kona. " Owai
la o keia Au e hele pu kona noonoo me keia
a iwihilo a-o-a-o-la-e-le, aole ; no keaha hoi,
no ka mea, ua kahi-ku ka la iluna o Hawaii
nei, ua ala ke au o " waawaa" ma, ua
naauno na mea a pau, in a i " Butaritari,"
keia leo ina paha ua ko, aole no - no ka mea
ke Wege la ke alaula ilaila. Owai la hoi
auanei ka põe nana e kokua ae ka iala mea
e kunahihi nei ? o ka welo a "Kaina."
Umi . " He aiwa loa mai nei ka hoi ka
põe o luna, o ka Lelel o na Heiau,"
Pane . Ae no hoi paha, hele au a uluhua
i ke ku mau iluna o ka Lele o na heia, e
ao mia, e hoohuli mai ka hele hewa ana a i
ka pono, he aiwaiwa loa no hoi ka poe ma-
lalao o na Anuu. Ka hookuli, ka paakii la-
ha ana, o ka naau palipalu o ka poe i ao ia.
Palau ka maliu mai. " E like iho no me
Like"
He nui na mea i koe, aka, ke hooki nei
au maanei. -
Manao Hope . Ilojo o ka M.H. 1819, i na
hora hepe loa, o ke "Kaula Nai Aupuni,"
waiho mai la oia ma kona ike, a naauao i
kana wanana kaulana, a hiki mai i keia wa,
oia kana hoonoho ana i ka mole o ke Aupu-
ni Hawaii, ma ke Kahua paa o Wakea, i
mai la ia, "E nai wale no oukou i kuu pono
a aole e pau." Paa mai la ka mole, i kona
hope mai k ahahau ana i ua ale nei, pau
na kapu na kii pane @ okenai, ka mea momoa
loa ia i keia wa, hala aku la ia i Beritania,
no ko pokole o kona wa, aole i paa loa, a i
ke kolu mai, Kau ka Phaku kihi, hookino
mai la ka hale, ua kapaia ka inoa oia poha-
ku kihi, penei ; " O ke kanaka e huli i ka
pono, o ko'u kanaka ia," ia ia, hookino ka
hale a paa pono no, ia ia a hala aku, lilo
iho i ke Kaula mahope, ia ia ka hoonani olo-
ko, a hala ia, eia ia " Kalani mohala ka lau
la Lanakila" Kamehameham V, ke Kaula, ho-
pe ka noii i na hemahema i koe.
E Iwihilo- e - ua lilo mua Kea me ke ha-
no o ke Aupuni o na Kamehameha aia i ke
kumu naueoe ole, e hiolo ole ai in a Olaia
ka olelo e pa lauwili nei ma o a maanei, o
ka Hale Aupuni Hawaii nei. " Newa" Aia
a nemahema na noho hale, alaila "kulu."
E kue hoa o ka ai uahi ole, ho inoa o ka
COLUMN 5:
Hale hamahamau i ka leo, o na "Haku"- e
Ke alo nei ka leo o ka makamaka ia oe,
mai noonoo nui oe i na mea o ke aupuni, ua
lawa ia lakou la, a me na hoaakamai e ae,
ua ka põe kina ole ia e hana, o kau e hana
ai ea. " E haliu mau ka manao i ka Mea i
Kaula ma ke Kea no kakou, e hoomaa i ke
noi ia ia, me ka ikaika, e ole hooki ole."
A i maliu mai ke Kauka Akamai loa, naaa
e hoomaemae ae " Lepela," e hookaakaa na
makapo, a pela aku.
O kuu ake nui, o kou puka mai, mai ka
Upoi ana a ka maewaewa, a i ole i keia ao,
alaila, i kela ao no, me leau e noho pu ai.
O ke kuli ke ola, o ka hoolohe ka make.
O " Lele ia la-e-Lono." ANOAI
MARE.
@
HANAU .
@
MAKE .
Mar 28 @
Apr 3 @
Apr 8 @
Apr 18 @
Apr 3 @
Feb 27 @
Mar 17 @
Ian 18 @
Mar 11 @
Mar 31 @
OLELO HOOLAHA.
E IKE MAI NA KANAKA A PAU I KEIA .
Olelo Hoolaha owau o ka wea @ ka @ malalo
nei, ua ice ae kakou i ka olelo hapaha a kuu wahine @ oia
hoi o Laha Keekapua, i hoopaka la ma ka la 9 o keia malama
e olelo ana, mai @ mai ma ka inoa o ua wahine @ nei
a'o. N. Laila ke hai maopopo aku ni au la oukou e ka lehu-
lehu, aole no au i kakau i kekahi @ @ ma ka inoa e ua wa-
hina la a'u, mai ko maua la i @ ai a hiki i keia la a'u e hoo-
@ aku nei ma ke akea, oiai ma ko'u mua no ko'u kakau ana.
Ua aie no nae au ma na mea i upono i mana. @ nae i na
mea e ae aole no hoi au i ale i na hale wai on a ana ka @ o
ua wahine @ nei a'u. aole no hoi ma ko'u inoa Oia la i
lohe mai oukou. Ke hoi nei no ko @
@
OLELO HOOLAHA
E IKE AU A NEI NA MEA A PAU. O NA
mea nona na inoa malalo. na Luna Hooponopono Waiwai
o Kahuakainio i make aku nei, o ka poe a pau i ale ai, a me
ka põe ana i aie aku au, e hoike mai lakou imua o maua ma-
waena o na la he 30 mai Keia la aku. LONO
KAHINUKAWA.
Na lena Hooponopono Waiwai
Kapauhi, Honolulu. Apre 14, @
AUWANA NO HOI !!
AUHEA LA O KAEO k.O (Niihau) KANE
mana Auhea, i @ ai e Rev. Q. R. @ ma Wai-
mea. Kauai, iloko o na makahiai he 10 a keu i kunewa aku
ue i ke ala hoi kou ole mai Auhea oe ! Ua makepaha oe !
Auhea la hoi oe e @ loa nei ! Ke hoopii ana au la oe no
Kou ano pono ole. ke hiki mai Ke kau Hookelokelo Jore o Ka-
@, o ka makahiki 1868, Pualoa mua o Mei.
Mrs. AUHEA
Lihue, Kauai, Mar.31, 1868. 332
E NANA MAI E KA LEHULEHU!
Kepapapa aku nei ai i na Kana-
ka waia i o kela a me keia no mai Hawaii a Niihau
mai hoaie mai i kuu kane mare ia PAUAHI ma
kou mua. Ke papa pu aku nei au i na Borabora, na
Pukiki, Puke, Haole, mai hanai mai lakou i kekahi
wai on a i ua kane nei a'u ma ke ano ale a ku ike pa-
ha. Aole loaa au e hookaa i kkahi ale o keia mau ano. Ina
o ka mea kue mai i keia olelo papa, maluna o lakou la poho
LILIA KEEKAPU
Honolulu, Aper. 7, 1868. 332 2t
WAHINE HOLO MALU.
I KA POAKAHI IHO NEI, UA @
lele mai ka'u wahine mare o
Mrs.INIHARATHBUN
kona inoa, a ua holo malu aku mamuli o kona manao
iho Nolaila ke papa aku nei au i na kanaka a ma na haole a
pau, mai haole mai oukou iaia. E. RATHBURN ( UILAMA)
Honolulu, Aperila 3, 1868
HALE HOOMOA PALALOA MA HILO !!!
Ke Hai Aku Nei Na Mea Nona ma
inca malalo nei i na kanaka a pau o Hilo nei, ua wehe
ae nei maura i Hale Hookaina Kpe a hoomoa Palaoa
Hou, Kahi hoi e hoolakoia ai na ohana i na palama i kela a me
keia la, a me kahi e hana ia ai ka mea Ono ki i na alona ahi-
ahí a pau. Na mea ono a me na Pai o jkela a me keia a no. E
hanaia no na mean Ono a me na Berena ma ke kauoha. He wa-
hi no e paina ai i na hora a pau. Owau no o
315.5m L.SEBASTAIN a me J.C.BLACk
OLELO HOOLAHA
O NA MEA A PAU I AIE IA REV. J.S.
Emerson ka mea i make aku nei, na kauoha ia lakou e
hookana koke mai i ko lakou mau e i ka m-a i kaku ia ko-
na inoa malalo iho nei ; a o na mea a pau a ua Rev. J.s
Emerson i aie aku ai, he pono i lakou e hele koke malia
SAMUELA N. EMERSON
Luna Hooponopono no ka waiwai o Rev. J.S. Emerson, ka
mea i make aku nei
Waialua, Maraki 23, 1808
OLELO HOOLAHA
A
KA LUNA HOOPONOPONO
Ma ka waiwai o ka mea Kiekie
Victoria K. Kaahamane i maka
KE HOOLAHAIA AKU NEI E KA MEA
nona ka Inoa malalo
Ka LUNA HOOPONOPONO WAIWAI HOOKII
o ka waiai i halia malama, o na mea a paa e paa ana i keka-
hi Waiwai Paa, no loko mai o ia Waiwai, ma ke ao hoolina-
lima, a ma kekahi ano e ae paha, a ua a e no ia mea, a e ale
ana paha me keia hope aku i ua waiwaila no ke uka hooli-
malima, a mau aia e ae paha, e KOOKAAIA i ka mea nona ka
inoa malalo
KA MEA WALE NO I HAAWIIA KA MANA,
e lawe a e ohi ia mean me ka haawi aku i palapala hookaa no
ia mea. A ua papa la na mea a pau, aole e komohewa malu-
na iho, a hookai wale aku, a lawelawe wale aku i kekahi mana
mai ka hooponopono ana o ka waiwai i oleloia, a o kekahi
apana a mau apana paha o ia mea.
HALE KUAI MANUAHI !
KA HALE O C. BRENIG
Ma AIENUI.
E hele mai oukou na hoa aloha a me na makamaka, a e hono
a e kuai manuahi no au ma ke kumoua emi loa
Charlie Brenin
Honolulu Feb 21, 1868
PAPA NUKAMA ( R. NEWCOMB)
A ME
TOMA KEA (THOMAS CROSS)
NA MEA HUMU BUKE
ALANUI KALEPA MAKAI O HALE LUINA
HE MAU MEA HELUHELU
MAIKAI EIA IHO
MAKEMAKE ANEI OUKOU E KUAI
AHINAHINA PELEKANE MAKEPONO
INA PELA E KIPA MAI MA KA
HALEKUAI O
KAKELA ME KUKU
KAHI E LAWA AI KA LOLE WAWAE I
KA HOOKAHI DALA WALE NO
E kuai makepono pu ia no hoi ka
AINAKINI NAO
KUKENALO NAO,
KEOKEO, KALAKOA
HULUHULU, KELEPA
PALULE, ALAPIA
A pela aku, a pela aku, a pela aku
No Hilo
Ka Moku Kuna
"MELE HILO,"
O ballastier ke Kapena.
E holo mau ana keia moku i ke Awa mahina, no na ukana a me na ohua e ninau ia
HULIPAHU (L.L. @)
He Moku Holo mau no Kona
a me
Kau, Hawaii.
E Holo mau ana ke kuna
"Kona Paeket,"
Kapena Dalaama, mawaena o HOnolulu a me Kona, Kau, Hawaii. No na ukana a me na ohua, e ninau i ke Kapena ma ka moku, a i ole ia
PALAIKA (F.S. PRATT)
Honolulu, Aper. 23, 1967
Kauka Lapaau
O
Dr. Kennedy (Kenede) kona inoa.
Aia no kona hale kauka ma ke Alanui Papu, makai iho o ke Alanui Hotele Honolulu
Hale Pai Kii!
Aia ko'u hale pai kii ma Monikahaae, Mawaena o ka Halekuai Bipi a me ka Halekuai Meaai o S.Savidge ma ke Alanui Papu. He emi loa ke kumukuai o na Kii.
H.L. Keiki (CHASE)
Mea Paikii
NA LAAU LAPAAU
A DR. JAYNE.
OIA NA
LAAU KUNU,
LAAU HOOPAU NAIO ME NA KOE,
LAAU HOOPAA HI,
LAAU HOOMAEMAE KOKO,
LAAU HAMO-PENIKILA,
HUALE OLA.
AIA MA KAHI O
KAKELA me KUKE,
Ma Honolulu
OLELO HOOLAHA
Ike auanei na kanaka o kela a me keia ano, o maua o na mea nona na inoa malalo nei, ke papa loa aku nei maua i ke komo wale ana o na kanaka a me na holoholna ma ko maua mau aina e waiho la i Kula, Maui, no lakou na inoa, KOANAULU, KOHEO, NAALAE, aole e lawe wale a ohi wale na kanaka i mau kanaka paha i ka laau a me kekahi mau mea e ae paha. Ina e loaa i kuu Luna e lawe ana i kekahi mea e ulu ana, e uku oia he $10.00 e like me ke poho. Ina he bipi, lio, hoki, miula ka mea komo hewa, e uku lakou i $1.00 no ke poo, koe na hipa a me na kao, e uku ia lakou eono keneta pakahi. Ke hoolilo aku nei maua ia D Kanealii o Waiohuli i Luna nana e hopu a e malama i na waiwai. E lilo keia i kanawai paa, mai ka la 'ku e laha ai ma ke Kuokoa.
L. PAAKKUKU
JNO SNIFFEN
Kaonoulu, Maui, Mar. 2, 1868
HALE KUAI LOLE HOU!!!
UA WEHEIA AE NEI MA KE ALANUI NUUANU, ina e iho o ka Hale o McLEAN, he Hale Kuai Lole Hou. Malaila e loaa ai na Kamaa a me na Buti o na kamalii a me na wahine. E kuai makepono @ na lole a me kela mea keia mea.
JOS. DAVIS & Co.
MEA KUAI LOLE MAIKAI
A ME
NA ANO LOLE HOOHIE A KA MANAO
Na Kamaa, Buti, na Papale Kapu a me na ano Papale.
E hele maua maanei mamua o ka hele ana aku i na hale e, a e kuai makepono aku no wau. Aia makai iho o ka @ Hotele ko'u hale kuai Lole
Honolulu Ian. 4, 1868
OLELO PAPA
KE PAPA LOA IA NEI NA MEA A PAU loa, aole loa e ukuia na aie a pau loa me ko'u inoa, ke ole he palapala i kakauia e ko'u lima ponoi, e kauoha ana pela.
WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.
Wailuku, Maui, Jan. 4, 1868
HALE MU!
HALE KUAI MEA AI!
HE LUOLU LOA KE KUAI ANA O NA mea ai ma keia hale, i lohe oukou e na makamaka Hawaii a pau:
Raiki no Waimea, Kauai mai
Palaona maikai loa,
Kamano io ula no Keamolewa mai,
Bipi uahi no Kaleponi mai,
Kopa keokeo-Kopa ulaula,
Aila Honua! Aila Kohola,
Kope-Paakai,
Ai no na LIo a me na Moa Na mea ono he nui wale o kela ano keia ano
Pia no Hawaii mai,
Pia ai--
A he nui loa no na mea ai maikai e ae.
Nolaila la ea, e na makamaka, e hele mai no me kahi dala e ike maka no oukou i keia mau mea i haiia ae la maluna.
Me ka mahalo,
I. BATALETA
NA BUKE I PAIIA E KA PAPA HAWAII.
Eia na buke kuai, a me ke kumukuai
Baibala Ohana, ano nui, me na kii 250
a me na Moohana 500
Kauoha Hou, me ka papa lahilahi o waho 12 1/2
Haiao, 25
Hele Malihini Ana, 25
Wehewehehala, 25
Lira Hawaii, 25
No ko ke Akua Ano 25
Lira Kamalii, 25
Kumumua Hou, 12 1/2
Moolelo Ekalesia, 50
Hoike Palapala Hemolele, 25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, 12 1/2
Ui Kamalii no na Kula Sabati 12 1/2
Kumu Leomele 12 1/2
Haawina Kamalii, Buke 1 a me 2 12 1/2
Haawina Kamalii, Buk elua i huiia 25
Moolelo o Heneri Opukahaia 25
Hoike Akua, 25
Eia na buke i haawi wale ia.
Ui.
No ka Aoao Pope.
Hoike Pope.
Ka Ekalesia Oiaio.
Palapala Liilii-
Helu 4- Makemake anei oe i ke ola?
Helu 6- E hele i o Kristo la.
Helu 7- Ka hoi ana mai e ke Keiki Uhauha.
Helu 11- No ka hoohiki wahahee i ke Akua.
Helu 16- Ka Eehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a me ka Papakiko ana.
Helu 17- Mai hana ino i na Holoholona.
Helu 18- No ka mahi ana, kuai ana, a me ka inu ana i ka Awa.
Ka Davida Malo Kumumanao.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.
L.H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Pae Aina.