Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 13, 28 Malaki 1868 — Manao Paipai i na Kumukula. [ARTICLE]

Manao Paipai i na Kumukula.

E ka Nuplpa Alohaoe: Me k;i mnnnolann, e oluolu ana oe e lawe aku i kein wahi puolo a hookoino iho ma knuwnhi knnwnle o kou kino holookoa, no ka meii, he ahnilono hikiwawe oe o keia Lahui. Ua Mumao no kekahi poe, he oihana uuku ka oihann kumukuia, a he oihana haa* haa 100, a he uuku kahi uku, a he nalulu ke poo, a he hanohano ole, a pela aku, a nolaila, hnalele wale.kekahi poe, a nianao nui ma ka oihana kalepa i mahuahua kahi dala loaa inai. Noiaila, ina pela ka manao ana o kekahi poe, alaila, e ninau. paha kakou : " Owni la'ka poe kupono e noho ina keia oihana kumukula ?" 1. 4> O ke kanaka a inau kanaka, wahine hoi n mau wnhine e aloha ana i ko kakou Lahui Hawaii nei." No ka men, ua maopopu lun ia kakou ma ka nma ana i ke ano o k<i noho ann o na Lahui naauao a me ko kakou lahui nei, o ka pii ana ae o ka naau«lo o ke nupuni a me ke aknmni, oia no ku pii ana o kn waiwai a me ka hanohano mamuli o ke no ana au e ke kumukula e ao ana ikaA, B, I, O, U, a pela aku. Eia hoi, mamuli o kau ao ana, ua hookaulana ia kou inoa e kau poe haumnna, mamuli o kau no ana, lilo aku kekahi i Kahunapule, i Kianinn, Lunakanawai, Lunanuhau, Lunamakaainnnn, Lunahelu, apela nku. Eia hoi keknhi mea e akaka ni ka waiwai o kau hana e ua kumukula nei, i ka pii ana ae o knhi ike mnhuahua o kau mau haumana. alniln, ua mnopopo no ia, oe e ke kumukuln, e hoouna nku ana oe iaiu i kekahi o na Kula Nui, e like ine Lahainaiuna, na ku> In hnnai (imi Mawaii a Knuai, aia a hiki aku ka haumana i kekahi o na Kula nui, nlnila, he mea inau i n<i kumu oia Kula nui kn ninnu mni i ka inoa o ke kumukula o kn apana kahi ana i hele mai ni, a hai aku la kn hnumana, o H ka inoa o ku'u kumu, n i ka hoao ana o na kumu i ke akamai o ka haumana, nlnila, e lilo ana oe i mea mahaloia no kau no pono ana i na keiki o kou lahui. A mai manao iho oe e kumukula e ao nna i nn keiki i ka A a me kn heluhelu, no* loko mai o ke kula nui i loaa ai i ua haumana la au na oihnna n'u i kamailio ae nei maluna, he oiaio no ia, aka nae, o oe ke ki mua i hemo ai ka pouli a me ka nnaupo o

ua Ueiki l$». 2. *• E hoonoho i mau kumukula i nnauno." Mu kn'u inaknikui nua i keknhi mnu Kumukuln kane n wnhine ma ka npana o Honolulu a me Lahainn, \x me Wailuku a mo Hnwnii, im maopopo loa ia'u, uu kupono keknhi, a un kupono ole no keknhi, aka, aohe nne hoi o knkou kulenna e Inwe wale mni i kn mnmi o kn Pnpa Hoonnauao na kakou e hana, aka, ua ae iu mai no hoi kakou e ko Kumuknnnwai e katinnilio, e hoolaha i ko knkou inau manno a pnu, a mnluna iho 0 kukou kn hihia o ka knkou hana ann. 1 ke no ana o na kumu i lona io ka nanu* no, un alnkai kupono in na keiki mn na hua mun oka ike, oia no ka A a hiki i ka W, a ponei lakou e no aii na hua mua, me ka hoopuka kupono i kela hua keia hua: A, E, I, O, U, H, K, L, M, N, P, W. A o ke ao ana n kekahi poe kumu n hiki i keia ia, he A, he E, he I, he 0, a pela aku, nolnila, ina me keia ao ana ka na kumukuin, aoie e hana mai ka pnakiki a me ka lohi o ka naauno, a o ke no ana a ka poe niiauao maoti % me keia a'u i kuhikuhi mua ae la ; no ka mea hoi, ina e hookomo waie ia kahi mau hua, aole ia i kupono ike ano naauao. A (>ela no ke ao ana nia na mea helu, o ke ao ana a ka poe i naauao mauli, «lakui ai lakou nmi ka hoomaka ana o ka huke a ka huli ana, me ke kuhikuhi pu aku i na kuinuhaim, me ka nee maikai a huli, aole leiele wai hope, a waiho wale i kekahi mau ninau helu, nlaila, e loaa anu ke akumai ia kula t aka, o kekahi poe kmnukula, waiho uo lakou i na niiuu mua o ita buke, a lele *ku U i na niuau imua nku, a waiho waie ia na kumuhana, na olelo hoaknka. kekahi *nau niele liilii, a hele wale aku la no ma na ninau nui wale no; o kem ao aoa, aole 1 kupono i ke ano naauao muoli.

Aia ī ka bapaba hope oka M. H. 1567 i pnu aku nei. i ka inaUma o Dekematu, īna • puie hope. hele pu aku ta »u me ko'u mau hoa'loha a me ka hope Lunakula o ka apana o Lahaina i k* nana hoike kuh oia apona, a i ka hiki ana ī na bale kula, hoomika no hoi ka hoike ana ma na boke mua a hiki i na mea helu, haawi ka hope LunakuU i ka boike i ka mea belu i Lekahi malihini, o P. Naihe kona inoa. U keia mau kula, no I ka apana o Kaanap-iii, ua huiia nae na kuia '■ 'a pau ma ka luakini Hooiepope ma Kahana. | £ia ka ninau a ka maiiiuni i haawi ai i na \ haumana, " Ehia ou mau lima nui a me na! • lima iki ?" Pela oia i ninau pakahi ai ina j : haumana o ke ku!a o Honokahua a me ke "

; kula o Honokohau, a i ke kula o Honoko-i | haa. elua mau keiki i pane pono mai e like ( | oie ka'u haina i manao ai oia ka ioaa, akaj |no ka ae oie ae o ka mea nana Wa ninau, j manao iho la au, ua nele ka r u mea i noonoo ( aj, a peia i heie ai i ke kuia o Honokowai a me ko Kahakuloa. He oiaio no nae ua loaa i io no i ua mau wahi keiki ia o ke kula oj Honokohnu, aka, o ka makemake maoli nae j 0 ka mea nana ka ninau, e ake ana ia a ike, 1 ke akamai o na kumu ma keia wahi ninau ! liilii, a ine he la o ka makamua no hoi ia o | ko'u iohe ana i keia ninau, a o ka haina a na haumana a pau ua like wale v,t). uia hoi keia, " Elua litnq \ & he umi lima iki." la raap/j. , «'i ninau aku ka mea nana Wu hinau i ke kumukula o Kahakuloa, "pehea kau loaa no keia ninau V y ua like ae la no me kela. " Pehea hoi kau eke kumu o Honokohau ?" Ua like ka'u me ka haina a kekahi mau haumann elua o ka'u kula. M Pehea hoi kau e ke kumu o Honokahua ?"] Ua like no hoi ka'u me ka ka'u poe hauma-| na, oia ka haina mniuna. " Pehea hoi kau j eke kumu o Honokowai?" Ua iike pu ne J ia me kela. la manawa piha loa ko'u naau | a me ko'u waha pu i ka akanka, nka, nole i! pau ka hoao nna a keia maiihini i na kumu-l kula, hoao no i ka hope Lunakula a tne ke| Kahunapuie me ka ninau aku no i ko launj manao, a ua wehe aku no ka Hope Lunaku-1 la a me ke Kahunapule o ka iaua loaa, ua | like me ka ke kumu o Honokohau a me na haumana elua, oia hoi keia, " Elua lima nui aohe mau iima iki." Akahi no aae mai la keln, alaila, like pu ia me ka'u hainn, nolaila, ina keia mea liilii, ua haule keia i mau kumu, a ua mahulo loa ka hope kula i ke akamai o keia mau keiki elua o | ke kuia o Honokohnu a me ke kuinu pu. 1 " Heaha ke kumu i haule ai kela inau ku-| i mu mn keia inea liilii?" Eia no, oka noo- j noo pono ole i ke ano o ka olelo o ka ninau. i 3. " E hoonoho i mau kumu noho pono ma na kula." He mea maopopo no keia ma kn nana ana, a me ka noonoo maoli anal no, no ka mea, e like me ke ano pono i loaa | iaia, pela no oia e hana aku ai i knna poe hauinana, no ka mea, e like me ka hana au ekekumu; pela no e nlualu aku ai kau mau haumana mahope. I kekahi mau ia mamua aku nei, halawai iho la au me keknhi wahi keiki uuku, e paa ana me kahi eke | uuku, me kuu manao he eke pihi paani, ninau nku la au, "He wahi ekeeke aha kau e paa nei ?" Pane mai la ua wahi keiki nei, he eke paka, lalau aku la au a nnna iho ]a, he ipupaka o loko, he pulupulu, he paea me ke kila, kohu kanaka nui a elemaiiule; a maopopo iho la no ia'u, e like ine ,ka ka | niakua hana, pela no keia wahi keiki uuku. Pela no i ninau ai au i ko'u hoa'loha, " Heaha ia kou mea i akamai ni i ka lawaia a me ka hookele waa ana ?" Ihi pane mai keln, ua maa i ka holo pinepine me ka makua i ka lawaia, i ka holo i o ia nei, noiaila, ua inaopopo. ina ua pono ole ua kumu,j alaik, pono oie na haumana. | Ua akaka no, o ke kumu noho pono, ua loaa laia ke auom akau i ko Akua, me ia nno makau e loaa ai ka pono i na keiki, a pela e loaa ai ka naauao. Olelo mai o Solomona ke pookela o ka naauao, "0 ka makau uku! ia lehova, oia ka mole o ka naauao." i

E huli kakou a nana nku i na Kumu a kakou, nn lukou i lawe mai i ka lama ku o ke ola mai Amenka mai. E like me kn hnna a na mnkua, pela no nn keiki a lakou. Aia mn kekahi In Sabati o ka malaina o lanuari o keia makahiki no. ua hni mai o Rev. D. Balnuinn i ua la Sobati la no kn ohana a Mr. Rev. Kulika, he mau Kahunapuie wale no na keiki, nia ma Kina kekahi kahi i ao ai i ka hnpnkolu o nn kanaka o ke no nei i ka olelo maikai n Kristo; aiu mn Amerika Hemn kekahi, eia ma Hawnii nei elun, i ko'u manno, mai pono loa h, ina o na keiki elun i Hnwnii nei a i Europa a me Aferikn, he keu a ka hanohano, aka, ua pono iho la no hoi laua no Hawaii nei. Nolailn, ma keia mau mea, ua mnopopo ke kupono ke noiio nn Kumukula noho pono. 4. "E koho i mau kumukuiu ike i na rula a me ka hoomaemae ana.'* Ua ehaeha mau ko'u manno no ko'u ike pinepine i na kula ma kekahi mau apana kuia «'m i ike jai, no ka nalama pono oie ia o kekahi mau [rula kupono i kou munawa e heie ai i ke I kula —la'u i beie ai i kekahi mau haie kuia e makaikai ai, ike no au i kekahi mau ku- ! mukula wahine a kane hoi, ua heie no i ka I hale kula me kahi holoku wale no, aohe wa- : hi papaie, aohe wahi k&maa, aohe no hoi i | kahi ia ka lauoho. A pe)a no hoi ke kumu | o kahi kula, o kahi paluie wale no, he wahi ! wawae ahinahina, aole no he kamaa, aoie no i kahi ia kahi lauoho— 1 '• Pehea ; keīa, ua kupono anei ke noho kumu ?" Aole kupono iki ka poe kumukuia ke hana pela, lilo auanei ia i mea aiakai i na Ueiki i ke ano o ka wa ia Waawaaikinaaupo. Mai tnanao ae oe e na kumu e noho mai nei i kuaainm loa a me na pali hauiiuii o na pali Koolau, a manao iho oe e hele waie aohe wahi kaaohe wahi kuka» aole e kahi kahi lau-

oho, a pela no ho» oe i a& be |ma wahine, m«i bana iki peta. no ka inea.a rcun*o ka aioa, ke holo nan roai nei k4K»hiti mau maUhmī r» ko kakou pakkai e makaikai ai. a e hoolana mai ai, a kakou e nobo ano hupo aku ai 1», ka!K»i no ua pau ka pouli. I Aia a noho kumukula oe, aiiki, e kau ana no oe i inau ru!a no kau kuj iho. e iike me ka Papa Hoonaauao i wak mai ai i kekahi mau rub mamua iho o ka bootnaka ana i kau kuia, a ua maopopo pafc i na kumukola a pau e noho kumu oei ī4bu rub ; a he mau mia iiiiii okoa iho oo 4uhi au e bana ai. i mea e ho!o ai ka ike eiea mau keiki. Penei paha kekahi oia m i rula liilii, a nau no e imi aku ka nui: (1.) Aoie e pono oe e ke kun e noho paa ioa ma kahi heokahi. no ka ri, j a oe e noho paa loa ai ma kahi hool j, o na haumana iiiiii loa, ao!e e hiki i akou ke ao i ka noho ana kupono ana; n|ka mea t e koe ana no kahkaao hupo o kialii, noInila, o kou pdflHßiuoliio i ka h|a nui o kou mnnawa hoiohoio ana|i hia a holo ka hana. ? (2.) Mamua o ka hookuu ana o īkuia o keia la, haawi mua nku oe i mnu iawina kuponoi no nui kupono i kou manao he pono. Aoinae e pono oe ke haawi aku'o lakou ke hu.ma ka hale, a nele kou huli hna, onoai .sha he mau keiki akamai kekahi o kau Wa, piiikia oe, nolaila, i mea e hoio ai e hli pu no, mai manao oeno kou noho kumu a> maluna o na keiki, a neie kou imi nna. (3.) E kauoha mau aku i kau lau keiki e hoomaemae mau mai i na la kla a pau, e iike me ka'u i kamaiiio mua no oukou na kumn, alaiia, me kahi arj inaemae, neia e loaa ai ka noho akahai anj (4.) E hoopaa mau i na manfva e kula ai i kau kula, no ka mea, oia k(ahi mea e holo ai ka hann. Ina e manao aa oe e kula i ka hora S o ke kakahiakak i ole ia i ka hora 9, nhila, pono e hoopaqioa, aole i ka hora S i kekahi la, a hora 9 jkekahi In, a hora 10 kekahi, i ka nana lio, he moa kaniuhu na na keiki, no ka meaua makaukau loa na kula aupuni i keia wji ka \vati. Oia kekahi o na rula iiilii a'u i janao tii. 5. 11 E oluolu no i kahi uku ij>an rnai e iike me ka inanao o ka Papa Honaauao a me na Lunakula o ka npana kahau e noho kuinu ana." lia lohe pinepine qi ka hoohalnhala o kekahi mau kumu mika Apana o Lahaina nei no ka ukulii o lihi uku, i kuu manao, ina e iike ap.a kounanao me ko'u mnnao mua ma keia kukulujanao ana, ina p-tha aohe e hoohalahala ld, oia hoi, •* O ke aloha i kou lahui iho lekahi uku nui." Aka, ua lohe ponoau i kaj>le(o a ka Lunakula o keia Apana o Lahaka nei, ua pau ae la ko kakou pilikia i na h|e kula a me ka aie, e niahuahua ana kai uku tm keia hope aku. . ! Ma ka'u nana iho aole no i uuk ka uku, no ka mea, he 50 keneta no ka I, oia he hapalua, ika nana iho he nui no k<a. Eia hoi kekahi mea maikai, ina i pii ,'a tiui o na haumana a me ke akamai, e loā ana ka uku knulele—Aole anei ma kau hna ana e ike ia mai ai kau hana, a e leia no ka uku e like me ka nui iuhi-Ua nui iho la ka'u mau mea kamailio no k«a mea, ina e ioaa ka wa kupono e ae, eiamailio hou aku no au. Na oukou ia e naa iho i keia, ina ua kupono ole kekahi maunea a'u e kamailiu nei, e kala mai—Me okou ke aloha ena makaniuka oka ' Mupoa Kuokoa." Kupa Hvvaji. Huehue, Lnhaina, Feb. 26, ISOS.