Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 10, 7 Malaki 1868 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

Rama.

Mahea la ea, e ikeaʻi

Ma kahi kuaaina nei,

Aole ma ke taona.

 

Malaila ka, ke kanawai,

A me ka maluhia;

Maanei ka rama e onaʻi,

A hoopai ole ia.

 

Na poo, koonei mau alakai,

Ka poe ano uni,

Ua kuhi ia lakou nei

Na kumu hoʻomahui.

 

Ua oli, kaena, a haauou,

E, ma ka la balota,

E inu rama no a po,

Aole hoi i hoka.

 

Hoopa, hoao, a pane mai,

He whiki ka, ka rama;

A nohea hoi ua whiki nei?

O, no ke taona paha.

 

Ua inu no, a inu no,

A hoohainu ia,

He 50 omole i pau!

Ka i noa e lanakila!

 

Ho hou ai no, ua ono ka,

I nui na balota:-

A inu hou a kani pu

Ka pahu me ka ohe.

 

Ka aoao nae i kaena mai,

E ko ka lanakila,

Ua hoka hoi kulou ae,

Me e ka hilahila.

 

Poho la ea, ke dala ou,

Ka rama me ka whiki-

Ua pono nae la ou poho,

He hana api-piki.

 

Aole hoi he kanawai

Ma keia kuanina;

Ua noa ke puhi, ke kuai

I keia wai inaina.

 

Ke puhi, kuai, inu no,

A aka wale mai la,

Ke papa ia, pane, O,

Aohe kanawai la.

 

Mamua, o kahi aina nei,

He la no ke aupuni;

Ano, kokoke kipi e!

Me wai la kona hui?

 

Me khi aina like no,

Ka aina inu rama,

Butaritari naaupo,

Me Fatuiwa paha.

 

Aloha, e ka Moi e,

Me kona mau kuhina,

I keia aina, i paa mai;

Nani ka minamina!

MAHEA?

--------------------------------------------------

Na keiki me ke Kupinai.

------------------

I kekahi manawa elua mau keiki

He mau keiki lapuale no

Mamua o ka u haela ana i ke kula,

Aoao laua eu haele lalau wale.

 

O kahi a laua i puana ai

Au nono hoonanea ai hoi

He wahi e lohe ia ai ke "Kupinai"

Aole nae laua i ike ia mea.

 

Wahi a Beela ia Sibuba,

"Aole no kaua e loaa ana"

Aka hoi pane mai ke Kupinai,

Me ke aheahe; -"e loaa ana."

 

"Ke macao nei au," wahi a Beela,

"Ke loha mai nei kekahi,"

Nana ae la oia, a pane mai ke Kupinai

"Lohe mai nei kekahi."

 

O!  Heaha ka hewa," wahi a Sibuba,

"Noho malie, aole e makau"

A hoomaka koke laua e paain,

Pane mai la ke Kupinai;--"e makau."

 

"Heaha ka pono," wahi a Sibuba,

"kaua e hele i ke kula,"

Ua hoomaka mai la kona makau, (la."

Pane mai ke Kupinai,- "hele i ke ku-

 

U hawanawana like ae la laua,

"O! Ina kaua e ike ia e na kumu:

Lohe mai no ke Kupinai ia laua, (mu."

A Panne nahenahe mai; - "ike ia e na ku.

 

"Heaha ka kaua e hana'i," wahi a Si-

"Pono ole no e hoopunipuni: (buba,

A lohe pu no laua i ke Kupinai (puni."

E pane mai ana; - "ole no e hoopuni-

 

"Aole kaua e pono e lohi loa,

Kaua e wikiwiki i pono ai,"

Aia hoi ke Kupinai me ka leo hea,

Pane mai la; - "E wikiwiki i pono ai."

 

Holoi ae la o Beela i na waimaka

A pane ae, "wau, aole hana hou penei,"

Pane mai la ke kupinai me ka leo aloha,

I ka i ana; - "aole hana hou penei."

 

"Ae, eu haele kaua i ke kula"

Wahi a laua; - a holo mama aku,

A hiki pono no laua i ka manawa;

Mamua o ke komo ana o ke kula.

 

E hoomanao oukou e na kamalii apau

Aole he ike mai o ke Kupinai

Aia nae maluna ka mea ike hookahi

I kau mea e hana ai, a i kau e olelo ai.

 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

 

O ka nui o na lilo o ke aupuni o Berita-

nia Nui no na kanikela ma na wahi a pau,

he $831,240 (l166.188).  He kahanapule.

Penei ka hoonohonoho ana:  he 15 mau Ka-

nikela ma Amerika Huipuia, he 19 i Assa-

mu, 23 i Tureke i Europa, 19 i Sepania, 15

i Rusia a i Perusia, 8 i Potugala, 5 i Peru,

5 i Holani, 9 i Moroko, 10 i Berazila, 23 i

Farani, 9 i Aikupita, a he 13 i Italia.

 

 

Hilahila ole me hei ka poe inu Rama.

 

MR. LUNA HOOPONOPONO; Aloha oe:

E ae mai oe e hookomo i ka'u wahi pala-

pala ma kahi kaawale o ke Kuokoa, i ike iho

ai ka poe heluhelu nupepa o Hawaii Opio,

ma keia kamailio ana, i ka hilahila ole o ka

poe inu rama, a penei kuu ike ana:

            Ma ka la 8 o Feberuari o keia A.D. e na-

ne nei, ia'u e hoonanea ana malalo iho o ka

malu o kuu wahi home, e walea ana i ka

hana a ko'u wahi hapa pulima, ma ka hora

10 paha o ke kakahiaka oia la, aia hoi, pui-

wa hikilele ae la ko'u wahi manao, a me ka

manao o kuu wahi Eva, oia hoi kela e na-

nea ana no i ka hana a kona wahi lima, no

na leo walaau e holo ana maluna o na lio, i

uka i kai, io ai anei, e hula ana na kane, na

wahine.  I mai la kuu wahi Eva ia'u, "hea-

ha hoi keia mau leo e kahea nei:?  Pane

aku la au ia ia, me he pupule la ke ano, e i

mai ana hoi kela, "he poe on a paha i ka ra-

ma, aia la ke hio mai la ma ka aoao o ka lio,

o ka lio ka hoi ka mea aloha i ka hoopono-

pono ole o ka holo ana, aia hoi, ua poina

i ka poe i on a ino loa ko ka la ka poo ana."

Eia mai kahi hilahila ole i ua poe inu rama

ne, o ka namu kawalawala ma ka olelo ha-

ole, o ka poe a'u i ike ai mamua aku aohe

olelo haole, i pa iho ka hana i ka wai hoo-

maluhi Kino o ka liula, oki pau ka hana i ka

poe haole o ka ulu Okohelemu i ka wa o

Kulepe e noho ana i Alanaio.  o i namu aku

me ke kawalwala, a nee pipi wale aku ana

no ka namu ana.  Kuhihewa no au o ka na-

mu la maloko o ka Moolelo Hawaii a ka poe

kahiko, penei kekahi hapa:  "Hi ka palale,

hio luai, walawala ki waiki po ha," a pela

wale aku; eia ka ua nei he pakela loa no a

ka ike i ka olelo haole, ke hooikaika nei ke-

kahi poe ma na kula haole, elima makahiki

a hele aku imua, alaila, loaa mai kahi ike

ma ia olelo pohihihi, i keia poe hoi i aoia'i i

ka wa o Pa'uweko e noho ana i kapena no

Paulioa, he opala ka olelo haole; ua hoo=

mauia ka walaau ana ma ia la a po, a hiki

paha i ka hapalua o ka po.

            Eia hoi, ma na la no, oiai hoi e lawe aku

ana o Lehua i ka la e napoo, hoopuiwa hou

ia ana maua e kahi leo namu haole o kekahi

wahi wahine Hawaii, i mai la ka'u wahi

Eva ia'u, "he wahi wahine namu haole hoi

kela,"  Auhea?  "Aia hoi paha la, e aua

aku ana kahi mama e noho mai, aole pono

ke hele i ka po, e olelo mai ana kela ma ka

olelo haole," nana aku no hoi makena ua

mea he olelo haole i helelei iho ma ka puka

wailemu o Hilahilaole, laua o Mahaoi.  Eia

aku kahi aloha o maua, o kahi mama hoi

keia i kii aku ai e aua mai e noho, ka lumi-

lumi ia mai la ia a hina i lalo.  Auwe!  Alo-

ha ino ka makua palupalu!!  He i ae hoi ka

ka on a Rama e, o ka makua palupalu a alo-

ha iho; pomaikai nae ia makuawahine i ka-

na kaikamahine, i ka hanai iho i ke pai kalo

o Koolau, ola na iwi, ke pela ka luhi ana o

na makua i na keiki.

            Ke i mai la hoi ka'u wahi Eva ia'u, "ua

ao ia no ka hoi kela wahi wahine i ka olelo

haole," ke i aku la hoi au iaia, ae, oia la hoi

paha kekahi i ka wa o @@@@@@@

oia la no ka haumana a Hookukekii i puka

pono mai, mai ke Kula Nui mai o kahi aina

e pili la me Kalihi; Owai la hoi?  Aole nae

kela i maliu mai i ka aua aku a ka mama

palupelu, e akaaka aku ana hoi kuu wahi

hoa i ka hookapake mai a ia la ma ka olelo

haole, o ka helelei no ia o ka namu a hiki i

ka mea e waiho ana malalo ae o ke kamaa,

he wahi puu, heaha la hoi ia wahi puu?  I

ka olelo haole no a ku ka puu, haawi i na

keiki, a hana hoi ka haawe, haawi i ka ma-

kuahine.  I ma o ae hoi ka hana o ua polu-

luhi nei, paapu ae la hoi ka haole a kahi hoo-

kahi me hoi kau a namu ae, ke kulou iho

ia o ke poo ilalo e kekee ai, pio loa iho la

hoi ka namu ana a ka poe kahu hipa, i ka

hele no ka i ke a hipa, a akamai no i ka ole-

lo halle ole ale.  He nui loa ka poe wala-

au ma ia la, he la ahaaina ia no ka hooma

nao ana o kekahi keiki Amerika i kona la

hanau, he hapa iho ka La Hape Nuia, a me

ka La Hoihoi Ea i ka walaau o keia la, a

me ka poe i aoia e Kulepe ma ka olelo haole.

Ia'u e nana ana i ka poe i komo i ka lea-

lea ma ia la, uliuli na maka, pehu ka lehele-

he, puu ka ihu, a nui wale ka eha, e eha

ka hoi ka hoolapa;  like na wahine me na

kane, ka on a i ka rama, ka olelo haole, pela

no hoi na kane, i ka hoohei bipi no, a kahu

holoholona no hoi, o ka ike iho la no ka ia i

ka namu; ua manao la hoi au he olelo paa-

kiki loa la hoi ka olelo haole, eia ka hoi i ke-

ia poe, he opala wale no.

O ka mea nona ka inu ana i ka rama, he

pakela loa aku ka hilahila ole, a me ka we-

hewehe ana i ke kuauhau a me na mea a

pau e pili ana.  Ke hoi nei ke keiki o ka ai-

na mauna.             KEIKI HAWAI'I

 

 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Pane ia Katolika

 

E KA LUNA HOOPONOPONO E:  Aloha oe;

Ua ike iho au i ka manao p ane o ka mea

nona ka inoa maluna oia hoi o Katolika, ka

mea nona ka manao pane ia Kaehuaea i

pai ia ma ka Au Okoa o ka la 16 o Ianuari

iho nei, nolaila e oluolu oe e hookomo iho

i kuu manao pane iaia iloko o na kolamu

kaawale o ke KUOKOA.

Auhea oe e Katolika, ka mea e palapala

nei maloko o ke Au Okoa, ke ike nei au i

kau mea e wehewehe nei, ua wehewehe oe

i ka puolo opala a me ka puolo palolo a

Umiamaka, a oia kau mau puolo e wehe-

wehe nei ima o ka poe ike, i mea nou e

hilahila ai, a i mea e ike ia ai kou hawawa

a me kou ike ole i ka Baibala.  O ke kumu

o kou ike ole, oia kou lawe ana mai i na

pauku kuhikuhi o ka Baibala, i pili ole aku

ka pono ma kou aoao i keia wa au liki nei,

aia no maloko o keia mau kuhikuhi au e

hoike nei, aloe oe i noonoo i ke ano oia pau-

ku, a me ka wa oia mau pauku, i ae ia mai

ai e ke Akua e hana o Mose i ki@ nahesa

keleawe; eia ke ano o keia pauku au i ku-

hikuhi mai nei, e pono ia'u e hai aku ia oe,

o keia kii nahesa keleawe o ke Akua i kau-

oha mai ai ia Mose e hana a kau aku iluna

o ka laau, a o ka poe e nana i keia kii e ola

lakou, a o ka poe nana ole aku i keia kii e

make lake; pela no hoi o Iesu i kau ia aku

ai maluna o ka laau kea a make oia, a o ka

poe e nana aku ana ia Iesu e ola lakou, a o

ka poe nana ole aku i keia Keiki a ke Akua

e make lake.  A oia iho la ke ano o keia

pauku i maopopo ia oe, a oia ka hoailo-

na o ka ke Akua keiki, e kumakaia ia aku

ai e na keiki a kanaka, nolaila, kauoha mua

mai ai ke Akua ia Mose e hana i ike ai ko

ke ao nei.  A ika maka ana o ka Mesia, a

hoi oia i ka lana, ua kauoha mai anei o Ie-

su i kana poe haumana e kalai i mau kii la-

au a e kau lakou maloko a mawaho o ka

luakini?  A e hana i kii keleawe a me ka-

hi pauku kaulahao, a laila e pule ai ia Iesu?

A ua kauoha mai anei ka Haku i na hau-

mana ana e pule ia Petero ke make oia?  a

pela aku i na mea make a pau, oiai hoi, i

ka nana aku, ua hoo Akua oe i ka poe i ma-

ke mua, ua ike au ma kou pule ana penei:

 "Ia Mikaere he Alii Anela," a pela wale aku

kou lalau ana, no kou ike ole i ka Palapala

Hemolele, oiai, ua kauoha mai ka Haku, ao

le ola ma ka inoa o ka mea e ae, oiai, ua

kauoha mai kela, oia no ke ola, a oia no ka

puka, a o ka mea e pii ae ma kahi e, he ai-

hue ia a me ka powa, pela mai o Iesu.

Nolaila, ke makemake nei au e ninau

hou aku ia oe e Katolika.  Ke manao nei

anei oe, ua pono a ua like kau hana ana i

na kii laau a me na kii keleawe me ka Mo-

se i kau aku ai iluna o ka laau?  "a o ka

mea nana aku e ola ia."  A in a oe e i mai,

ae ua like no, alaila, era ka ninau.  1. Ke

olà nei anei ka poe nawaliwali ke hele aku

a nana i kau kii laau maloko o kou luakini?

2.  Mahea la kahi i lalau o ke ao ana a na

Kumu Kalavina?  3.  I ka wa hea i kuku-

lu ia ai kou aoao, i ka wa anei o Mose, i

ka wa paha o Iesu?  E pane mai paha anei

oe, no Iesu au, a in a pela oe e pane mai ai

no Iesu oe, aia ka ninau.   1.  Ua kauoha

mai anei o Iesu i kana poe haumana e hele

aku e hoohaumana aku i na kanaka ma ke

kalai kii?  2.  Ma kahi hea o ke Kauoha-

hou i hoike ia mai he pono ke hana i kii

laau?  3.  A mahea no hoi o ka Iesu mau

olelo i ike ia ai, ua kauoha mai ia oe e ka-

lai oe i kii laau a e hana a like me kona ki-

no?  4.  Aia mahea o ka Baibala i hoike

ia, ua kauoha mai o Iesu i kana poe hau-

mana e hoomanao aku iaia ma ka malama

aku i na kii keleawe?  A ma keia mau ninau

a'u e waiho aku nei imua ou, e pono ia oe

e hai mai i keia mau ninau a pau i haawi

ia aku ia oe, a in a eia no keia mau pauku a

pau iloko o ke Kauohahou, e pono ia oe e

kuhikuhi koke mai ia'u i na haina a pau,

aole o'u makemake e kuhikuhi aku oe i ka

buke e, a aole o'u makemake ia oe e nane

mai oe i ka mea e, aka, e hoopololei mai oe

i ka haina iloko o keia poe ninau, a oia wa-

le no ko'u makemake.  Me ke aloha.

G.K. Piinaia.

Halaula, Wailuku, Feb. 17, 1878.

 

NU HOU MISIONERE.

-----------------------------------

REV. L. H. KULIKA:  Aloha oe:

Eia na mea a pau, o ka hana a ka Haku

ma keia kihapai, ke ulu nui nei ka

pono iawena o na kanaka i keia wa, aole no

hoi he mea keakea i ka holo ana o ko ke

Akua aupuni maikai iwaena o keia lahui,

aole no he enemi o ka pono.  Ke ku hooka-

hi nei ka oiaio me he la e kauo ana i ke awa-

kea loa, e hoomalamalama ana ma na wahi

a pau, pela no ka pono o ke Akua i keia wa,

ua nani a maikai no na mea a pau.

 

NA HOAHANAU. ----He elua mau hoahanau i

hookomoia i ka A.D. 1866 i ka la 8 o Iulai,

a he mau kanaka maikai keia e kupaa ana

ma ka pono a hiki i keia la, eha mau hoaha-

nau hou i hookomoia i keia ku ana mai nei

a Hoku Ao mai ke Komohana.  O ka huina

a pau o na hoahanau he 10 ia, hookahi ua

oki loa ia aku, a hookahi ua mihi mai, a ua

waiho iki ia.

KA POE IMI. ---He 12 ka poe i kaheia ko la-

kou mau inoa, a he nui aku no ka poe kupo-

e aku e lilo ma keia hope aku i poe Karisi-

ano, ua lana loa loa ka manao e malama i ka

pono.  Ua ulu mai keia manaolana o na ka-

naka i ka pono iloko o keia makahiki 1867, i

ka malama o Ianuari, a mai laila mai a hiki

i keia wa, ua oia mau ka paa o ka hana a ka

Haku, a he oluolu na kanaka.  I ka nana

aku me he mea la ua ano hou kanaka, a o ka

hiki mai paha koe o ka wa i olelo ia.  "I ku-

kuli iho ai na kuli a pau i ka inoa o Iesu, o

na mea o ka lani, a me na mea ma ka honua,

a me na mea malalo ae o ka honua.  I hooia

aku hoi na elelo a pau, o Iesu Kristo ka Ha-

ku, ka mea e nani ai i ke Akua ka Makua."

NA HAUMANA KULA. --  He 115 ka nui o na

haumana iloko o keia mau hale kula, ekolu

o ka oe i hele mai he 25 a ua maikai na ha-

na ma ka la hoike.  Ma ka heluhelu buke,

Palapala Aina.  Ninau ana i ka poe kaulana

iloko o ka Baibala.

 

NA SABATI. ---Ua nui ka poe hele mai i ka

pule Sababati, 80 i kekahi Sabati a emi mai,

o ka palena olalo he kanalima, a he maluhia

na hana a pau ma ka Sabati, a he maluhia

na hana a pau ma ka Sabati aole haunaele,

e hoolohe pono ana i ka olelo a ke Akua i hai

ia lakou, aole holoholo, aole no hoi na mea

ano lealea.

 

KULA SABATI.---Ua malamaia ko makou

kula Sabati i ka pau ana o kapule anaina no

na haumana he 40, a pii ae a emi iho.  Ua

holo pono na hana a pau, ua ikaika pono ka

hana a ka Haku, ke ku nei iluna na hana

maikai.

 

AHIAHI SABATI.--Ua malama mau ia na

halawai ahiahi Sabati ma na wahi mamao

aku.  O ka loihi o kekahi hale pule 2 mile,

a o kekahi 2 ½ o ka mile, a he kula Sabati

mahope o ka pau ana o ka pule.

 

NA BUKE KULA.---Nui no na buke kula i

kuai ia e na haumana ma ke dala, a ma ka-

hi aila no hoi.

 

KAAPUNI ANA IA MAIANA.---Ua hele au a

me G.  Haina ma maiana e kaapuni @i, he

wahi aina maikai i noho nui ia e na kana-

ka, he wahi aina uuku no, he maikai nae, a

ma ia wahi aina ko maua hele ana e hai aku

i ka ke Akua i na Pekaua, o ka nui nae o ka

poe i aluna me maua, ua 25@@, he oluolu

eia poe e hoolohe mai i eo maua wa i hai

aku ai i olelo a ke Akua, a ma keia wahi ai-

na, ua noi lakou i kumu e noho me lakou.

Aohe no aʻu mea e kaena aku ai o ka maikai

o ka hana a ka Haku iwaena o na kanaka.

 

KE ALII O APAIAN@.__He kanaka maikai

oia i keia wa, a he Karitiano oiaio maoli no

e kupaa ana ma ka pono, e kinai ana i na ino

e ulu mai ana iwaena o kona lahui hoi okoa,

mai o a o, a i ka nana ana e holo ana ka po-

no iwaena o keia Lahui ma keia hope aku.

E lohe nui oe i ke ano o ka hanu a ka Ha-

ku ma Apaiang nei mao Cat. Binamu la la,

a me Aumai, na mea e hoi aku la i Oahu, o

Capt. Binamu, ua ike pono i ka hana a ka

Haku ma Apaiang nei, oia no ka hoike oiaio

nana e hai i na mea nui a me na mea liilii.

O maua no me ke aloha ia ouko a pau.

                        W.B. KAPU.

 

Apaiang, Dec. 10, 1867.

 

 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

REV. L. H. KULIKA; Aloha oe: ---

Ua hiki makou ma butaritari nei, a ua ike

i na hale, a me ko makou mau ukana, aohe

mea i lilo, ua malama pono loa ia e ke kai-

kaina o ke alii, aole kahi mea i nalowale.  O

na hale o makou ua kulu, ua hana hou kela

me ka manao ole i ka uku, o na pa o na ha-

le o makou, ua pau i ka popopo, a hina ilalo,

a ua kukulu hou no kela a hana hou ia, he

nu hou no keia.  Ua nui ka olioli o na kana-

ka i ka @ke ana ia makou.  E holo mai ana

paha oe ke holo mai o Hokuao, olioli ino.

Me ke aloha.             J. W. KANOA

Putaritari  Dek.   16, 1867.

 

 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Na ka Apana o Kona Hema.

 - - - - -

E KA NUPEPA KUOKOA E:  Aloha oe:

E oluolu oe e lawe aku i kea wahi uka-

na ma na kihi a pau o ka aina, i ike ai la-

kou i na wahi apana manao o ko lakou wa-

hi hoa nei, nona ke poo e kau ae la maluna.

Ma ka Helu 43 o ka Buke III o ke Au

Okoa e pili ana i na manao Pepa --- Ua olelo

ia no ke kono ana o ka Apana o Kona He-

ma ia W.C. Jones i Lunamaikaainana no

lakou.  Ua kue io paha i ko kakou Kumu-

kanawai?  No ka piha ole o ka manawa

@@@@@@@@@@@@

naoio aku ai, ke paa, a ke paulele io nei no

makou malalo o ia mau kumu.  A in a he

mea e makemake ana e malama ia mau ku-

mu i apono ia e ka hapa nui o ka poe koho

o keia Apana, alaila, he pono no iaia ke he-

le mai e hana balota nona, i ka wa e kahea

hou ia ai ke koho ana o keia apana.  Penei

na manao:

Akahi.  E hoole loa ia ka Bila Dala Pe-

pa iloko o keia Aupuni.

Alua.  E hoemiia ka uku o na Kuhina o

ke Aupuni, i mea e emi ai na lilo; a i ole

ia, e hoopau ia ka nui o na Kuhina a koe i

hookahi wale no Kuhina, oia hoi ke Kuhina

Nui a me na kakauolelo malalo on a, e mala-

ma i na oihana.  O keia kumu manao, o ka

makou ia e makemake nei e hooko ia ma

key kau Ahaolelo, ke like hoi ka manna o

ko kakou mau Lunamakaainana.  He oiaio

no, o na Kuhina ke kumu pilikia o keia

Aupuni --Malalo o keia mau lilo nui i aie

aku ai keia Aupuni, a ke waiho nei ia aie a

hiki i keia la.

He mea oiaio loa, he Aupuni uuku a ili-

hune no keia, he ilihune kona puoe kanaka,

ka poe maoli no lakou ka aina, aka nae, o

ka uku ana i na luna o ke Aupuni a me ko

lakou mau hanohano, ua kiekie wale aku

maluna o ka mea hiki i ke Aupuni ke hana

no kona mau pono.

E nanaʻku i ke Kuhina Waiwai ma Wa-

sinetona, no ke "kuikahi Pana Like." --O

keia Kuikahi kekahi mea nana i kiola aku i

kekahi puu dala nui o ke A upuni, no ka po-

no o na Mahi Ko e ulu ai iloko o ka aina.

Ehia dala ka lilo o keia Aupuni iaia e noho

lealea la ilaila, a ike hoi i kona ahana a me

na nu hou o ia Aupuni?  na hale hoikeike

mea hou, na hale kuaka paha, a ua oi aku

kona pomaikai ma ka ike ana i na mea na-

ni o ke aupuni Hikina.  Ke lohe ia nei, he

umi tausani dala kona lilo, no kona nana

ana i keia mau mea i hoikeia maluna, a na

ke Aupuni Hawaii ka e uku aku i keia mau

lilo on a,  Ea!  I na hea kana hana dala ana

a waiho i Hawaii nei, i kauoha hookano mai

ai e uku aku ke  Aupuni i kona mai lilo?

Ua hana anei pela kekahi kupa maoli o ka

aina, ka poe i eha pu ka ili i ka imi ana i

nei mea he Aupuni?  Aole ani i like me

ko makou kumu manao; o na Kuhina ke

kumu pilikia o ke Aupuni, na ka poe ilihu-

ne maoli e hoahu nei ka waihona o ke Au-

puni, a na na Kuhina a me na Luna o lakou

e ai nei i keia a me keia makahiki?

E nana aku kakou i na Aupuni nui o ke

ao nei, no lakou na mile kuea i pa tausani i

ko kakou, a me ko lakou poe kanaka i oi pa

miliona ka nui i ko kakou e noho nei, a me

ka nui o na waiwai e waiho ana iloko o ia

Aupuni;  na au-moku kaua, na koa, ha hana

hoa iloko o ko lakou mau aina, na hana ka-

lepa, kuloko a kuwaho paha, a me na hana

e ae he nui wale e like me ka nui o ia mau

Aupuni a me ko laila poe kanaka, pela no

ke kaumaha o ka noonoo e hiki ai ke mala-

ma i ko lakou mau maluhia, aka, i ka hoo-

halike ana nae o ka uku makahiki o na Ku-

hina o keia Aupuni ilihune, me na wahi ka-

naka uuku i emi malalo o ke 70,000 kana-

ka, ua kiekie wale aku ka uku makahiki o

na Luna o na Aupuni Nui ma ke avalika.

Aole anei e like me ko makou kumu manao,

o na Kuhina ke kumu pilikia o keia Aupuni.

Aohe makou e olelo ana i keia manawa e

like me ka manna o kekahi poe ma na nupe-

pa, "no ka hoohui ka i keia Aupuni me Ame-

rika Huipuia."  He nui wale na olelo o ia

ano i na makahiki mamua ae nei, aole nae

he wahi waiwai i loaa mai; aole no i ae ke

Akua e hoohui i loaa mai; aole no i ae ke

Akua e hoohui ia kakou me kekahi Aupuni.

E aho ilaila kakou e nana aku ai, oiai aohe

a kakou dala e hoolako ai i mau manawa

kaua, a i mau koa e pale aku ai i na enemi;

oiai o ke dala wale no ka mea e hiki ai o na

mea a pau.  Aohe a kakou dala loaa maka-

hiki, ua pau e no i na Luna o keia Aupuni,

ohe ahi dala i koe ma ka waihona, nola-

ila, o ko makou manao nui ana i na pilikia i

manao wale ia, he aneane makehewa ia; e

aho no e nana kakou mailaila, oiai ka manawa ua

kokoke mai.

Akolu.      E hoemi ia na koina o na Aha

Hookolokolo o keia Aupuni, i loaa like pa

pono i ke kanaka ilihune a me na kanawa wai-

wai ma na Aha.

 

Aha.   E hoopai ia ka auhau Lio. a ma-

luna o ka Bipi ka auhau.  Ua hana ke Au-

puni i kanawai e auhau ana i na Lio, e mea

ka e emi ai ka ulu ana o na lio.  Elua ka

nawai e piii ana i keia mea hookahi, oia ke

kanawai e pili ana i na lio kea;  ua kau ia

ke kanawa i mea e hoemi ai i ua lio.  Ua

emi @@ anei?  Aole!  Ke manao nei makou

o keia kanawai, he pea hookaumaha wale

no, aole hiki i ke Aupuni ke papa i kekahi

mea aina nui, in a i makemake oia e hanai i

na lio, aole o keia kanawai ka mea e emi ai

ka hanai ana i na lio.  Ma ke aupuni o  Ame-

rika, aole i auhau ia ke poo, aka, ua hiia

ma ka auhau hapahanaeri.  No keaha ka auhau

maanei i hookahi dala no ke poo, oiai he

poe kanaka ilihune maanei?  Ku pono ke

auhau i ka Bipi, a e hookuuia hoi ka Lio.

Eia kekahi; ua oi aku ka waiwai iloko o ka

bipi i ko ka lio, aole anei he oi aku o ka po-

maikai o ka mea bipi i ko ka mea lio?  Eia

nae, ua ai ia ka io lio e like me ka io bipi,

aka, ua like no na hoopilikia ana o laua i

na mea kanu a me ka aina; a no keaha ka

auhau ia o ka lio i hookahi dala no ke poo?

 

Alima.  E hoonoa ia na kai konohiki a

pau i na kanaka malalo o keia Aupuni.  I na

kaua aa a Kamehameha I., a lanakila ai

oia me kona mau Lii a me kona poe kana-

ka, ua haawi ia na ahupuaa i naʻlii, a hiki

mai i ke au o Kamehameha III., ilaila i lo-

aa ai i na makaainana na kuleana i hiki aku

ka nui i na eka elua a oi aku a emi mai

@@@@@@@@@@@@ maoli kekahi

o ia wa i na kai lawaii.  Eia hoi, ua hana

ko kakou kanawai o keia wa, ua kuleana ia

ke kai no ke konohiki ke poo a me kona

mau hoa aina ponoi.  Ke manao nei hoi ma-

kou, ua kuhihewa ia hana ana pela, oiai o

ke  Akua wale no ka mea nani i hana na la

iloko o ke kai.  Aole no hoi i lohe ia a ike

ia hoi iloko o na moolelo o Hawaii nei, mai

ka wa mai o Kumulipo a hiki i keia wa, ua

hooholo-ia kekahi i loko o ka moana,  O ke

Akua wale no ka mea hana no kakou a pau.

I ko makou manao, ua kupono na kai e pili

ana i kekahi Aupuni i na kanaka no o ia

Aupuni.  Maikai e kii kakou i na la no ka-

kou iho ma na kai a pau, a o ka la no hoi e

loaa i ke konohiki ma kona lawaia ana, no-

na no ia, a pela no hoi i ka makaainana, no

ka mea, ma kekahi mau aina, aohe kai la-

waia; a pehea la ka pono o ia poe kanaka,

e noho no anei lakou me ka ai ole i ka Ia?

Aole paha pela ko ke Akua manao, ka mea

maoli nani ka Ia.  Eia nae ia kakou ka

hookaumaha me ko kakou luhi ole.  Maikai

e noa na kai a pau maloko o keia Aupuni.

E na Lunamakaainana o keia makahiki,

e nana mai i keia mau kumu, a in a ua ku-

pono, e paulele loa i keia oiaio, e like me ka

Apana nona keia kumu manao.  Aloha no.

                             Makaainana.

              Apana o Kona Hema, Feb. 25, 1868.

 

 -  - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

 

NO ke kakau ana.

 - - - - - - - - - - - - - -

 

He mea kokua nui i ka ke kanaka mau

hana o kela ano keia ano, ka ike ana i nei

mea he kakau, a he palapala hoi i kapaiaʻi i

kekahi manawa, a he kakaulima hoi i olelo-

iaʻi e kakau i kekahi wa.  Aka, o ka maka-

mua nana i hoomaka neia ike e hoolaha

mai iwaena o na hanauna o ke ao nei, owai

la ia?  He nui wale paha o na opiopio e

nakui mai ana no keia ninau hookahi, me

ka i mai, "Owai?  Owai?  Owai la ia?"  O

kakou pu kekahi iloko o ia ninau hookahi.

I ka manao wale ia, o ka papa pohaku i ka-

kauiaʻi na Kanawai he Umi e ke Akua ma

ka mauna o Sinai, ka makamua loa ia o ke

kakauia ana.  A ina pela, o ke Akua no ka

mea i ao mai i ke kanaka i ke ano o ke ka-

kau ana.  Aka, aohe nae i kulike ka manao

o kekahi poe pela.  He mau hikimua aku o

ia wa wahi a kekahi poe, oiai ua ike mua

no ko Aigupita poe i ke kakau mamua o ka

wa i puka mai ai ka Eseraela mailaila mai.

Aka, o ka mea maopopo paha a kakou e ma-

naoio aku ai, oia no ko ke Akua haawi ana

aku i keia ike kakau ia Mose, no ka mea,

ke waiho mai nei ka hoike kupono o ia mea

imua o kakou, oia hoi na uke mua elima

o ke Kauoha Kahiko, i kakauiaʻi e Mose, a

oia hoi ka Penetatuka.

 

O ua mau buke la elima a Mose a me ka

Iliada, a Homera, na kope kahiko o ka ho-

nua e waiho nei a hiki i keia manawa.

O na makamua loa hoi o na mea nana i

ao i eia ike kakau ma Helene, oia o Ho-

mera a me Hasioda, i ka B.C. 1,000; a o

Tiretuta mai laua o Akilokusa, i ka B.C.

700; a o Alakea, Sapo a me Anakerona i ka

B.C. 600; o Palatusa hoi ko Roma, a

me Eniuse, Terenetio, i ka B.C. 200.  O na

hiena hoi nana i kakau mua ka olelo Beri-

tania, o Gilada, Ne@io a me Bede iloko o ka

A.D. 600 a me ka 700.  O ko Geremania

hoi, na Eginada ia a me Walafirida, Raba-

na i loko o ka A.D. 800, a na Fota, Gere-

gerio a me Marafe hoi i kakau mua ka olelo

Faraoi, i ka A.D. 500; a na Ariana, Fe@@

genio a me Matina i kakau mua ka olelo

Sepania, i ka A.D. 500; a na Isadofa a

me Netora i kakau mua ka olelo Palani i ka

A.D. 1,000; a na Garatiana, Falakaua a

me Kamepanua i kakau mua ka olelo Italia,

i ka A.D. 1,100; a na Binamu, Tatina ma

hoi i kakau mua ka kakou mau huaolelo i

ka A.D. 1821, a i ka malama o Ianuari, i

ka Poakahi mua o ka makahiki 1822, ua

hoolaha mua ia ka Pi-a-pa; oia hoi ka umi

kumamaiwa o na mahine mahope iho o ka

hiki ana mai o na Misionari ma Hawaii nei.

I ka wa kahiko, aole i kakau ia na pala-

pala maluna o na pepa, e like me ka kakou

e kakau nei me na pepa a me na inika, aka,

ua kahakahaia maluna o na pohaku, laau,

pohaku-ula, kelawe a me ke kepaa.

Ua kakau wale ia no na kope o na pala-

pala a pau a Hesioda maluna o na papa ke-

pau palahalaha, a maloko o ka hale pule o

na Muse ma Reotia, kahi i malamaia ai e

ua mau mea la.  O na kanawai hoi he Umi

a Mose, ua kakauia maluna o ka papa poha-

ku, a o na kawai hoi a Solona, maluna o

na papa laau.

 

I ka wa kahiko, o na papakaukau, na pa-

hu a me na kalele e ae i maa iwaena o ka

lehulehu, a me na wahi e luana mau ia nae

na kanaka, ua uhila me ke kukaenalo i hiki

ai i na kanaka ke kakau iho maluna o @@la,

a hooi koke iho no.

O na lau loulu kekahi mau mea i kaku-

iaʻi a me ka ili lahilahi o kekahi mau laau.

O na ili hipa kekahi, a o na ili kao a me ko

na holoholona e ae.  A mamua aku o ka la-

ha ana mai o ka pepa, o ka Papuro o Aigu-

pita kekahi mea i maa mau i ke kakauia.

A noloko mai o keia inoa Papuro (papyrus)

i loaa ai keia inoa e kapaia nei e kakou he

"pepa."

 

 

O key mea he paper, he mea ulu oheo-

he pololei no ia, a manamana ae ma ka we-

lau, a i ka wa e makemakeia ai e hana, ua

okiokiia a hoomoe pakahi ia maluna o ka

papa, alaila, hoomoe hou iho maluna me ka

hoopipiliia,  Mahope iho o ka hoopipihiia

ana a me ke kaulai ana i ka la, ua anai ia

aku me kekahi mea oolea i laumania ui.  O

ka laula o keia mea, ua like no ia me ka lo-

iho o ke kino o ka papuro i oki ia ai.  He

umi kikoo ka laula o kekahi, a he umikuma-

makolu hoi o ka mea @@@@@@@.

o ka apa hookah, e like no ia me ka make-

o ka mea nana e hana.  He kanakolu @@pu-

ai ka loihi o kekahi a emi mai no hoi keka-

hi.  He mea kalepa nui ia keia e ko Aigupi-

ta i ka wa kahiko, pa aneane puni loa ko

Europa i ke kakau i keia mea, a o ka oi aku

nae paha ma Roma.  Maluna o keia mea i

kakau mua ia ai ke Kauoha Hou, a he nui

wale hoi o na buke e ae i kakauia maluna o

keia mea; a hiki wale mai i ka manawa i

loaa ai ka hana ia ana o ka pepa.  Ma k@-

na i hoomaka muaiaʻi ka hana ia ana o ka

pepa iloko o ka A.D. 95, a mai ia manawa

mai i emi aku ai ka manao nui ia o na mea

papuro i mea kakau, a me na mea kakau e

ae a pau o ka manawa kahiko.

                                      KAKAUANA.

 

_____________________________________

 

HALE KUAI MAKEPONO.

 

AIA HE HALE KUAI MAKEPONO

loa o na lole, ma kai iho o Lepeka@@@.  Aia @@@

na

KIHEI PAPAMU,

HULU HIPA,

KALAKOA HOU,

ALAPIA HELU I

KALEPA.

E loaa no na lole kane me na lole wahine mai  @@@@@

@@ mai na kepono loa.

GRUNDWALE & SCHUTIE

Ianuari 11, 1865             @@@

 

__________________________________

 

Na Buke i Paiia e ka Papa Hawaii

___________________

 

Eia na buke kuai, a me ke kumukuai

Baibala Ohana, ano nui, me na kii

a me na Moohana,

Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho

Ilaiao,

Hele Malihini Ana,

Wehewehehala,

Lira Hawaii,

No ko ke Akua Ano,

Lira kamalii,

Kumumua Hou,

Moolelo Ekalesia,

Hoike Palapala Hemolele,

Himeni Hawaii me na Leo Mele 1834,

Ninauhoike,

Ui kamalii no na Kula Sabati

Kumu Leomele

Haawina Kamalii, buke 1, a me 2,

Haawina kamalii, Buke elua i huiia,

Moolelo o Heneri Opukahaia

Hoike Akua

Eia na buke i haawi wale ia.

 

Ui.

No ka Aoao Pope.

Hoike Pope.

Ka Ekalesia Oiaio.

Palapala Liilii-

Helu 4-Makemake anei oe i ke ola

Helu 6-E hele i o Kristo la.

Helu 7-Ka hoi ana mai o ke Keiki Uhane

Helu 11-No ka hookiki wahahee i ke !!!

Helu 16- Ka Eehia ana o ka Ah@@@@

Haku a me ka Papekiko @@@

Helu 17-Mai hana ino i na Holoholona

Helu 18-No ka mahi ana, kuai ana @@@

inu ana i ka Awa.

Ka Davida Malo Kumumanao.

Ka Moolelo O Batimea Puaaik.

                             L. H. @@@

Kakauolelo o ka Papa Hookoo o ka Aha @@@@

lio o ko Hawaii Pae Aina.