Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 52, 28 Kekemapa 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

N \ 15. M. K A M A K \ l'. lIKLU '»3. No KA NOIiO A Lli AXA O LIKOUKO OKE ACft'.V!, A UA KAPAU O KaMEHaNEIU li. O ke kuinkuhi puuoue—He Pai>;»hulihonun kck;<hi He oiiiana nkaniai K»a k«. ij i kn wa knhiko, a he poe akamai lon no li«»i lakou i na irea huna mn ka niuu. Ma ka hiii;i wai o!e, ua loa i ka w;ii. mīi nn wah» ike ole ia e knnaka. ua iki* la no e ka poe knhikuiii }jm<oiie ; o na waiwai i huna ia i ka iit;«kH n ke kanaka, ; ua ike no ka f»oc kuiokuhi puuone, ine kona ike mun ole. O na pulenn aina no ln»i nmi ilawaii a Kauai, ua ike no ka }>oe kuhikuhi puuonu. O ka loiua o ke Aupiii;i, o na kun.iku, o na kulana o la •iinle. ke <>la a me ka iiiake, aka !it* j>oe uuku loa i ikou i ka wa kahiko, a he ole |o;i |k»i i keia ua, a ua iike nu hoi i.ikuu i iin: ka pm; Kaui'i. oiai lte poe uuku iou ihikou i ka wu kaluko, uuh? no hoi i ike . ia i keia »wi, aka, i.e pue nkainai loa ).i--i kou, a l»e poe kauiauu loa hoi i ka wa . kahiko. O ka poe kaiaiama a uie k;i poe kakaoielo, ua ualowale loa lakoii, »Ka, iie [»oe nkaniai knula na h»a lakou n»u ka iiooponopono loea ana i ke Aupuni. O ka poe kuauhau, iie poe kauiuna no iakou, nka, he iinpn wnle 110 o ia poe. Ua maluma ia e hikou ka mookuuuhau o ua'lii, ka mookiiliunu, ka mookaula, ka mookuiiikuhipuuone, o me ka uiookilo. 0 ka mookauaka a me kn mooknuwa, ua naauao no me ka mak;.ukau lon. Ina iie kuauhnu hemuhema i ke kahuna ole, i ke kaula ole, i ke kuhik' hi puuone ole, i kela n me keia kauakn i kupono ole ma * * ka oihana imua o ka Moi. O k"e knnaka 1 uo ia i ka oihana kuauhau me ke ukumni lua, a nuna no e kuauhuu iinua o kn Moi. A lona ae la ke kahuua o ka mookuuuhao, nlaila, hoonoho ia ae la ma kona kulunu. Pelu ke kaula, ke kulnkuliipuuone, ke kakaoielo a me ka poe o ke knlnna ike a pau. Ua punaln le ke kuauhau alii mn knna oihnna, ua makuukuu ke kanakn kunuhau ma kana haun a pau h»a ; ua makuukau lioi i ka mooielo o keia u ti\e keia ahi ; o ke alii kiekie, ke aiii hnaiiun a me ke ahi makaainana. L ; a nolio makaukau ke kanaka kunuhuu e like me ke Kuhina o ko na Aiua E, e pnle aua i na pilikia kuwuho o kona imku. A pela no hoi ke kunuhau e pule aun i na olelo lioino ia o kona haku a me ke kuamuumuia i ke kauwa. K like ia hoi me Uini ke alii o Hawuu, ke keiki hoi a Li« loa me Aknhiakuleana ; ua kapa aku o Pmea a me Hakou kaua keiki, ne keiki lepopopolo o Umi nn Liloa. Oia ke kumu o ke kapu ana o ke kuauhou i na makaainana a me na keiki u kn noanoa. He poe hnpn no ka poe ike i ke kuauo na'lli, a he oihann hooknpu ioa ia hoi. L ke au nae o Kamehameha 1., e ola ana no kekahi poe akaniai loa i ke kuauhau, a me ka wa no hoi i hiki nmi ai na Misionari Puritano i Ilawaii nei, aka, i keia wa, ua nalowale loa lakou a pau. O na oihana hooikaika kino—He nui ke auo o na hana hooikaika kino. O ka maika kekahi hana hooikaika kino o ia wa, a ke waiho nei no na kahua maika a ka poe kahiko nmi Hawaii a Kauai. He oihunu nui ka maika, a ua ikaika na lala o ke kino, a ua hookahe ia ka hon o ke kino, a mama i ke kuk»:»i. Ua olelo ia ka poe maika o ka wa knhiko, he poe mama loa i ka holoholo aim e maika i ka ulu ma kekahi poo o ke kuhua maika, ahula, alualu aku la i ka ulu maika, oiai ka ulu e kaa ana me kona ikaika, ua loafl aku ia no nae i ka mea nana i noaika. A o ke kanaka i ike ia pela, oia no kona hoomaka ana e mama i ke kukini, a ua olelo ia, ua lele ka ulu o ia kanaka, a ua like oia me ka manu ka lele. Pela no i ku heeholua, he hana honikaika no ia no ke kino, a ke woiho nei no na holua o ka poe kahiko mai liawaii a Kauai. He holua pali kekahi, a he puuhooua kekahi, a he uiau wahi no hoi i hana maoli ia a kiekie e like me ka holua o Kaneaka, e la nia Keauhou, Kona Aknu, Hawaii. He hana hooikaikn kino no ia, a ua piiikia pinepine ka poe hawawa. O ka poe maa nae ma ia hana, ua lele ka uiu o m wawae a me na hma, a u« kle aku na puanaana « na iUm im oa 010010

w-iH-ae; a o ka hanu o *e Kanaka, ua h 'm» il' ko o ke C& ma*:i3 J«>3. La »"i M>n;? ;n.iU»a inamoa o ka lio kukmi a mc kt" kaa. aai iioio mania. Oka papa ii»:t-hoiua. he koiie, he uniuh». he mama»»e. he cki. he mau wahi papa lahiiahi. ua like me eiu« an;in i a me ka hapa k.i a he h;ipa iniha ka manoauoa ; ua kuiniua ma ka hihiUhi, he eha p3ha iniha mi ke kiekie aoi bc a emi iho. Ua nnua kauiu,» ia na papa, he hapa kapuni paha ke akea, a un hana uliliia a paa loa me ke ie ame kn ohfl. Ua iiana mikioi ia me ka paa l«»a. A o na niao malalo. ua hanaia n<e ka mikioi loa. a ma ka ihu o un papa, ua hnna wiuiwiui ia a ine ka nuku o ka innuu koloa. a kaua la iluun, e liio pn!jo iiku ana unu i : a ua uhiia 0 l'.ma o kahi e moe ihu ai ke kiuo o ke . k.iu.ika i ka ahu inoeiia inakaiū, a koe . aku o mua a hui i ka »iuku o na papa. L'a huua pahee loa la o !-»lo o n » nia.n; t* pih miu i ka lepo. ua l.»io ia a pal.ee l<»a . me k i hiiiu kukui a me kekahi mau meu «hoopaiine e a<\ L'a l-.aiiui Ka holua me k:» iwi pih i knka ia ka htu a koe iho o wi iwi wale uo. Oka wa awakea, oia ka \\a kupnuo ko lieeliolua ana. »iia : iin hoi ka wa pahee oka uiauu, aua pajktka loa ka holo ana. aoiie i;o hoi lie lua e hke me in ka muum h-a. L : a kahe na hou no ka hooikaika nui aua ia hana. A he nui iio 11a haua houikaika kiuo uka poe kahiko e hooikaika ai i na kino. 0 'ka mokomoko, oka uma, olia honuho'uu, o ke kuhikulai, o ka pinao, o ka heeiunlu, a me ke!a mea keia mea e hooika--1 ika ai i na kiuo. j Oka lono-mukaihe, oka pahukala, o Ua niaa, oka panapua. He mau oihaua |uo keia no ka hooikaika ana i ke kiuo ino ke iikamai ina nn , a kaua. lit l uiau |oiiiana uui k< ia o ka wa kaliiko, a maa-1 Hei kaln e ao b\ ka poe akamai i ka hoo-! j ukaS%aua, uo ua hooukakaua nui a me na |kau;reh lua, na kaua poij»«», na kaua i moemoe. na kaua powa, o ua kaua Imo- j ihaeiiae, o im kaua hoohalua, a he uui loa ! na kaua i hana ia e ka poe kahiko. ! O ke kuielua, o ke kaalaau, a «ne ka j ikoi, he mau oihana akamai ioa no keia ; ja ka j)oe kaliiko, a ua kauiaua loa ma ke j jano o ke kiuo o ke kauaka, ua akamai |loa ma ka haknka ana, iiohe wahi ohuku ; i j);m ole o ke kiuo, ua hlo koke ke kino i • opahi a i lehu ; aka ; hookahi iiewa nui o keia hooiknika kiuo o ka poe kahiko, o| ka imi aua o kekahi poe powa i ko hai pomaikai. Ua nui na ino ilokookeia; lakamai i hana ia e ka poe kahiko, a ua | maluma kehahi poe i keia akamai no ka la kaua. a malaiia e hoike ai i ko lakou ; aknmai a me ko lakou ike, a o kekahi' poe, ua m;ilama lakou i ko lakou ike no ke pnle ana i na pilikia i ili mui maluna oke kiuo. O kekahi poe, ua imi lakou 1 ko lakou akamai i mea powa wale aku, a pepehi waie hoi ia hai me ka hao waie i ko hai waiwai. Nauwn—lle hale keia e hai ni i kahi i hanau oi na makua ; ka makuakune a ' me ka makuahiue a me na kupuna o ka aoao o ka inakuakane a me ka aoao o ka ! makuahine ; o ka aiua i hauau ai, na hoiiilona e maopopo ai kahi i noho ai o na kupuna. Ma o Oahu kahi i hann nuiia ' ai keia hana, a ua hookaaualeia keia hale, a ua kapaia he hale "nauwa, a he hai! kupuna." He hana nui keia mawaeua o i na'iu a me na kanaka koikoi, A o na ka- i inaka a pau e komo ana lioko o ka hale j uauwa. ua mnau pnkahiia ko lakou mau • kupuna a me ko lakou wuhi i hanau ai.! He hann naauao no ia e inaopopo ai na ! kupuno o kehi a me keia ohann. Ua ma- - kau na'iu o H iwaii no ka hale nauwa, uo ka pili like o na makaainana me na'hi, ; no ka mea, ua lilo o Umi, Keawe, Maht, a me I i mau kupuna no na makaainana. Pela paha o Kekuiapoiwa. ka makuahi- j ne o Keopuolani i htM>kaulana ai, aohe ■ ahi o Hawaii— 44 He aweawe poi o Kea-; we." Ua pih o Keawe ina alii, aua li110 i knpuna no na moknainana, a peh no| ;na aiii « pau e Haieaīi. 0» makau hoi na alii i na hale nauwa aole e kukulu ia. Ma o Oahu, ua kaulaua na hale nnuwa a pum. Ikenu i iih» 01 ke au|puni o Oahn i na ahi o Maui a me Hawaii, ua pau i ka make ka nui o ka |>oe akamai i ke kuauhau. U4 hoololi ae iw'iu o Hiiwaii i na mookuiuhau knpuna k»> Oahu a me ko Kau»! mookuauhnu i mau kupuoa no na ahi •> Hiwau. Oka nuiokimiihau o Mnnokabuipo a me Kapokiakuuiia, ua huua e ko ilawaii o)i o 1

Kahakumukohua. ito ka noho ana la Ak.iki;?is3}'U. ke kaikamahino a l'nn. a mihiia i !oa* ma; ai o Keakakamahana a nie Keakeihmi r.a ahi kapu o Hawan. Aka. ua waiho ia o Kahakumaia kn wa» hine kapu a Ka!v3i»akai;ua. nuna nuiio' ;K*m\kaim u a mahula mai o Kawelomahaniahai», Kawilemakualua 3 me Kaawihiokaiani. a noiaiia mai no ho> o Kaweaiknnaka» Ua laweia ko o Oahu ma , o Kauakahikuaanauak&na a Ipuwaiahue-: lani rne Kainikapuokuihewa, a no ka nuho ana ia Iwikauiknun a Makauahi, ua: l:lo ka mnokunnhau o Kakuhihewa me ka mnonlii o Kualoaknlailani. a o ka moo'li» o Keopenhni, n pili mai ia Kanehoalaeii. ut hlo i ko Hawaii. a ua kuauhauia ma o Khlmiikauleleaiwi Nui a Ke>kealani me Kuneikauiuwilani. {Aole i pnt.\