Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 47, 23 November 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

Na S. M. Kahakau. lIELU 4£. No KA NOHO Alii ana o Liholiho MALUNA O KE AUPL.NI.A DA KApaia o Kamehameiia 11. 6. O ka lilo ana o na «ina mai Hnwaii a Oahu ia Komehaineho. oin ka pakela ana o na auhau maluua o n.i makaaiea* na, aolo e I»ik: ia Kamehameha ke hoolanakila i kn hfina hookaumaha ana n kona pt»e ahi inalaio ona, a ua lehulehu na konohiki, a ua nui na puni e hooluiii ai. He puni na na'lii wahine ka palu o keln ia keia ia ; o ke kualakai, ka loli, ka naka, ka aoa, o ka pipipi a me ka pupu, o kela limu keia limu, o ka ina, ka waua, ka niniole, o ke kukui, ka hinihini, o kela ano naheiehele keia ano nahelelehele, he mau mea puoi wale no, a ua hlo ne la he iiihu naea kapu wnle; a ua lahuiia ae he mau mea kapu wale no. A ina hoi ua ike ia he mau luau «m»», n he mau hala ala, a o kela mea o keia me i, a me nn mea auo pua, ua hoolahuiia aku la, a ua hoomaluia ht»i, a ua hookapuia he puni na na alii wahine. Pela ka pili ana i na mea «ahu, i ka pau o kela anu o keia ano, o ka palupalu,o ku wailiilii, o ka puaniu, o ke kumanomano, o ka na'u. o ka mno, o ka olena, o ka wai>lna, o ka laa, o ka mahuna, o ka paikukui, ka moelun, kn hnena, kn ptikohuki>hu, kn hunakni, ka hamoula, ka u;mn, ke pele, <» ka eleuli h pelu aku. O na nno maikni a me ka hanohano o na ano wai liooluu a me na ano kapnlnpala a ka poe loea, a knpaia n ka poe hnoluu pau, ua lilo ia i inau puni hookaumaha maluna o nn.wahine. Pela no hoi ka fioe loea knkukapa, he nui na ano o nn kapa, a ua hooluuia i na waiala, me ka hoopeia i ke al i o ka niu n me ka liiuae, i ka mokihima a me ke kupaoa. a me na wniala hooiuu n ka poe loea ; ua lilo ia i mea hooknumaha i na wnhine, a me ka hooluhi ana i ka aoao pnlupaiu. O ka hooluhi ana i ka ulana mnenn, he hana nui no ia a na alii wahine—O ka ahuao innknlii, o ka puao nii.kalii, o ka hnlii, o ka ue, o ke alolun, o ka palapnla, o ka lauhala olani, o knlua i ka imu, o iee «kankai m«>e maknlii, 0 kamakoloa pawehe a pakea n holookoa hoi, o nn kihei ahu makalii i hookuwelu ia, o keln mea keia mea i hoouaniin hoi 1 mea aaho, i mau pau kakua, ua liloia i mea e hookaumnha ai maluna o na wahine. O ka hilo aho ia hana nui n na wnhine, o ke kapala, o ke kuku, o ka ulana, a o kela hana keia hana a na'iii a me Ha hnku mnluna o na makaainana, o ka lehulehu wale 110 o nn hnku, ke kumu i nui mai ka pilikia maluna o ka noho ana o na makoninana. O ka hoolohe i kela haku keia liaku ka pono, a i hoolohe ole i ka olelo a kela haku, me ka pihkia i keia haku, a o ka hemo no ia o ka nina i kela haku ; a ua mau no ia pihkia !fialuna o na makaainana a hiki wale mni i ke au ia Kamehameha 111., ua haawna ke Kumukanawai maikai. O keia mau kumu kekahi i komohia mai iloko o ka manao o na kanaka ia wa e holo » Tahiti, a o kekahi |>oe ua pnu » ka mahuka i Kauai e noho ui maialo o KaumuaHi ka Moi o Kauai. Ua nui na mele i hana ia e ka poe knhiko, e olelo iana he nina hooluhi o Hawnii. Penei kekahi, "A Lahaina ike i ka lau o na ulu, Ike i ka mea maikai a Hawaii, E humuhumu ka waha, E noho m»l»e ka waha, Ka waha o ka olala—e." "Heauhau koele na ka Hawaii," a pela aku. I 7. Ua kau o Kamehameha i ke Kana- ! wai, 44 E hele ka elemakule a me ka lua- ! hine a me ke keiki a moe i ke alanui." j Aka, aole nae i maluhia ka noho aua ona I mainuli o ke kanawai i hoomaiuia maluj ia maluna o ka lahuikanaka. O kekahi I mau alii malalo o Knmehameha,o Alapai imuloiki a me Kauliiwawneooo, he muu laiii pepehikanaka no, aole hoi i malu la laua ke kanawai pepehi kanaka> hele no ko laua mau kanaka i ka haha ulua kanaI i ka po ; ina no e loaa aku he kane n 1 he «nhine paha i k. po. o ka pe, eh.ia | ilio la no ia a B>ake, a hoopilap.lau i <»ea mauuu kupalu » l*' 3 ' ">° ke " kekalii wahine opiopio uiaikai ma e <<a o honokohau, <ih> Kooa Akau. o Eleelu kona inoa; a he oui 10. k-|>oe ipepeh. ia c laua ma Ke.lia « n,e K.1»1«k., «"

Kona a ma Hamakuapoko, Maui, a ma Puulon, Oahu, a in na wahi a j»au a laua e iioho ai. ua pau ia 'aua kanaka i ka pei>ehii3 i mea mauou no ka ia o ka inoana he mano. O keia kumu kekahi i ai ka iaiiuikanuka. Oke piii- , f)ili kekahi i na wahi malo, oia ke kumu , i pepehiia ai o Kekuauui a me kona kaikaina i ka heiau o Hikiau ma Kealake-; ku.i, no ka liume arm » ka malo o Kalaniinoku. O kekalii waiiine oka inakua-[ hine o J\ea weluaole i noho ai rwa Laha-I ina, n o Kahinu ko laua mnkuahine, ua ; puhiia i ke ahi ; no ka manao kuhihewa | ia un puhi i ka ipubuka o Kekuaukalani. | A pela wale aku ka inake iioopea waleia | ana, a lie kumu no ia e hoopoino ana i| kn lahuikanaka. Ma Ilamakua i Huwaii | kuhi i puhiia ai kela waiiine. j 8. O ka hoomauhala kekahi kumu po- j ino nui o ka u.anawn kuiiiko, uahahui| mni iio ka iioomnuhala a hiki i ka lakou j poe m;imo, a oia no keknhi kumu |>oiuoj i ka wn mamua aku o ka hīki nna mai o na misionuri. Ua hoomauhala o Peleioholani i na alii o Moiokai. no ko lakou pepehi una i kana kaikamahine, ia Keelanihonuainkaina, a.nolaila o Peleiohoiaiii i luku ai i na alii o Molokai, i ke kaua ana ma Kapuunoni, a ua pau nn niii i ke kniun ia i ka imu ma Hnknwai i Kaluauha, n o na mnkaainaua ua lukuia iue |ka manaonao ame ka lililia. Ua h»»o--innuiiaia no iioi o Kuhekili i na alii Oaihu, no ko l.ikoii luku nnn i nu'iii o Maui !a nie na mnkaainana pu, a o ka Moi o | Kauhiakuinu, ke keiki a Kamalalnwnlu. iua lawe pio ia mni i O ihu, a ua knlua ia j ma Apuukehuu i Waikiki, a o ke poo u:i iiooiiloia i ipu hanowa. A pela ilio la ka liaiin ino n me ka poiuo i ili mai maluna 0 ka luhuikannka. j A peia no hoi na nlii o llawaii a u.e 1 Maui a me Alo!uk;ii i kaua iiio ai me Pej ieioliolani, n eia ke wniho p.ei ka umu o I Kunn ma Wnikiki, a me kn unui o na'lii ! _ ' ! ui«i Hekili, iluna mai o Kanelaau ma Hoi I nolulu. A pela no hoi o Kahekili i iioopni iho ui i na nlii o Oahu, no ke ino n ko iakou mnu kupuna i hnna iho ai, n ili inai ai ke koko maluna o ke poo o ka lakou poe innmo. A pela no hoi o Kupueo, o Kaneonoo, o Kahahana, o Eiuni a me na alii i hoomainoino ia o Oahu, he mnu kumu no kein e hooneoneo mni ann ika lahuiknnaka no ka hoomauhala. A pela no hoi i oleloia, ua hoomauhnla o Kalnniinoku ia Kekuaokalani i ke knun i Kuamoo, a nolaiia, ua kauia iluna o ka puupahoehoe, aole i kii ia e kanu e like me kona ano alii. oka lumalumai nna n ko Kekuaokaiani kupuoa.oia hoi o Alapai Nui n Knunun, i ko Kalanimoku kupuna, oia hoi o Knuhinimokuakama, oia hoi kai lumalumai ia i Nuu ma Knupo, a i moku ia i ke kai ma Puheie i Hana, a ua lilo in i mea e aai mui ni ka hoomaau 0 kn i na mamo, n ua hlo hoi ia 1 knmu ino iloko ona puuwai. Pela ko Poki Kiimaulei.le nune ana iloko o kona puuwai, e iuina i kona mau iwi i ka oina e, a iiii hookaulanaia keia manao ana pela. lik! pelu io ka hoomnnao ana iloko o ka hoomauhala a me ua hewa a na kupuna i hann ni, ua lilo ia i momokunhi iloko o nn puuwni e hoola|>alapa ana i iiu linnauna n me na mmno inahope aku, n hlo uo ia i kumu e hooneoneo ai a e hooemi ni hoi i ka hauauua alu a me ka hanauna makaninana. Ina hoi ua komo pu mai ka manao awahua a me ka maīnao ino e like me ko na kupuna o kakou, )e hoopnu ia ka manao hooemi, a e hoolenahuahuaia ka hooulu ana i ka iahuika- ; naka. j 9 oke kaun pinepine ana ika wa |kahiko, oia kekahi kumu hooneoneo i ka jaino, a u& ike pinepine ia ka noho ana o ,keia lahui i ka wa kahiko, he nui ke ka|ua, ahenui ka luku, kapaia a me ka I poluku ; a o na wahine, ua kahaia na odu, ua luku wale ia na keiki opiopio, ua kau- • lana rna kn mooolelo Hawnii ke kaua ma ; Puna i Hawaii, ke kaua ika Opihikoe, no ka hoonu.in«iino ia o ka wahine a me na wahine hapai a me na kamaiii opiopio. U-i kaulana ke kaua ma Kohala o Kepa-i-a, ua hoomainoinoia na wahine i ka pe~ pehiin a make a me na wahine hapai, ua ? hehihehi ia i>a opu keiki, a pe(»e lnlii na :keiki, alnila, oiluli aku la iwaho, ua hookomo m aku ina ipu puliuli ? a ua hoopahupahuia iwaho. Auwe I Auwe kn ma- ' oaonao a me ka lilihn a me ke kumakena o ka wa kahiko, n me ka hooneoneo i ka lahui.

Ua pau anei ia mau kaua ino a pegana a ka pouli o ka wa kahiko o na kupuni ? Ua komo mai ka malamalama oka olelo a ke Akua i Hawaiii, a eha paha inakahihi i ulu ai ka oielo a ke Akua ; a' okekahi keikio Kauai,oia kekahi keiki a ka Moi Kaumuaiii, o Keoki Humehume kona inoa, uia no kekahi i holo pu mai ene na inisionari mua i Hawaii nei. E noho ann o Mr. Kuwini a me Rer. H. Binamu ke kahunapule o Oaliu, a e noho iana oia me Mr. Kuwioi ma Kauai. Ua ikupu inai ia ke kaua kuloko. E nana iki i kona mooleio a uie na hana li«>i ji liana ia n aloko oia kaua ana. Aoie ; ito he nui ka poe i make ma ke kahua •kaun. Oka pepehi hoomainoino wale; 'aku ka mea i nui ai ka poe i make, ua |iuku wale in na wahine a me na kama!ii,j ,i o na wahiue nae. ua lukuia me ka pu,| iua ike no hoi ua make, pahupnhu walei iiho In no me ka elau. n oeoe aku la hoi !me ka ohelo pu, a hahao nku In i ke uli-j uiiu ilokn, a hann hoohiiaiiila iho la e li- ( ke ine na holoholona, n o na kane a me| nn keiki, un luku wnle ia aku no. Uat kapaia keia kaua o ke kaua Aipuaa, no j ka mea, ma ku walia o na puaa i kanuia'i! nn kupapnu me ka lihaliha. Ke nnna mai nei ke Akua i ka lakou mau Ikiiui, no ka mea, un hookahe kupono ia ke koko o kekahi poe, me ke kupono o ko lakou make ana, like me ka lukou hana ana,n o kekalii poe, ua hookahe wnleia no ko iakou koko me kn hewa ole, ua noho la-i kou ii.n ke kuanina, me k:i lohe ole ik» | pono a me ka iiewn. nku iioi, un luku wale ia nku lakou nie ka hewa ole. Ke li«>omanuo la ke Akua i ko lakou mau kulu koko mn ka lionua, n ua lilo ia i mau Uulu koko nai mnluna o ka lahuikanakn. (Aole i pau.) I i