Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 46, 16 November 1867 — Page 3
KE KUOKOA, HONOLULU, NOVEMABA 16, 1867.
Na mea hou o Waihee Maui.
E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE:
Ma ka la 4 o Novemaba nei, ua kuehu ae nei o Mr. Lewers, ka Ona nui o na Wai-elua nei, ka ekalesia hou ma na Wai-eha nei. He kula no na Pake hana o Mr. Lewers, e aoia ana ma ka olelo Hawaii, e hoomaka ana ma ka hora 7 1/2-10 o ka po, o L. W. Papalimu ke kumu kula. Ma ka la Sabati la 10, ua komo huakai mai na Pake i ke kula Sabati o Waihee, malalo o ke ao ana o na kumu kula o na Pake. I ka ninau ana ina Pake. Owai ke Akua maoli? "O Iehova" (wahi a na Pake,) ua loaa no i na Pake. Ke hauoli nei makou i ka huli ana a me ke aoia ana o na Pake.
Ma ka la 10 o Novemaba. Ua kukuluia ka Ahaaina a ka Haku ma Waihee i Maui. Ua hookomoia me ka ekalesia na hoahanau hou he 18 ka nui, ua babetizoia he mau keiki. Ua lulu dala na hoahanau, i ola no ka lakou Haiolelo, he $27.25. Ua uleu na keiki o na Waielua.
"No ka Ahaaina Umiumi o Waihee." E weheia ana ka Ahaaina umiumi a na keiki o na Waielua nei, ma ka la 23 o Nov. nei. Ua lako na mea ai a pau o na ano hoomauu-puu, hoopaki haae &c, He ahaaina lulu dala no ka hoomaemae ana i ka luakini. E hele mai oukou a pau e na makamaka, e ai pu kakou, "He ai, he ia, he wai, e ai kakou." Me ka mahalo.
NA KAMAKANIKILIOOPU.
Na Waielua, Maui, Nov. 11. 1867.
Nu Hou Waialua.
PANE IA J. B. KAEHUKAI.
E ke Kuokoa—Aloha oe :
E ae hou mai oe e pai ma kou nupepa i kuu pane hope aku ia Kaehukai. Pane hou mai no paha kela, aka, aole au makemake e paio mau. E J. B. Kaehukai, Aloha oe;
Ua ike au ma ka nupepa Kuokoa, Helu 44, i kou palapala o ka la 28 o Okatoba i hala iho nei, e i mai una, no kou hoohalahala i kou inoa kapakapa.
E ae aku no au ia oe, aka, he hewa nui anei ia? Ina he oiaio kau palapala, no ke aha la kou huna i kou inoa? Eia ke kumu o ko'u olelo he inoa kapakapa kou: aole ia J. B. Kaehukai kuu palapala ana aku i ka la 2 o Sepatemaba, aka, ia Kaluhi no, ka Lunakanawai o Waialua nei. Ina i kakau o Kaluhi i kona inoa, a hooili aku i kana palapala maoli i ke Kuokoa, aole no e hiki ia'u ke hoohalahala.
Ua hoohalahala aku au no kou palapala mua, a ke hoohalahala hou nei no au no kau palapala hope; peneia: Ma ka mua o kuu ninau, (Kuokoa, Helu 43) pane mai no oe, aka, ma ka ninau elua, aole no oe i pane iki mai. No ke aha la? No ka pilikia a hiki ole no paha. Makemake au e ike i ke kumu o kou hookahuli ana i kuu palapala, aka, auhea kou hoakaka mai? Hookapae ae oe ma ko'u hoopuka aku i ka huaolelo Baibala Kalavina....oia wale iho la no.— Makemake au e hooili aku oe i kuu palapala ia Kaluhi, na ke Kuokoa e pai, i ike ka poe heluhelu nupepa i ka oiaio a me ka ole paha o kou palapala, aka, auhea la? Auhea? Kapae wale aku oe mawaho aku o na ninau, e like me ka oukou hana mau ana, me ka nuku mai a me ka hoopili mai i keia mau olelo a Iesu: "Ua lalau oukou no ko oukou ike ole i ka Palapala Hemolele." A ma kou mau olelo hope, kapa mai oe ia'u he alakai makapo; oia na ololo aloha. Thank you.
Ke paipai nei oe ia'u e huli ma kou aoao, i ike au i ka Palapala Hemolele. A ke olelo aku nei au ia oe e Kanukuopio, aole paha oe i hanau mai, a ua pau ka Palapala Hemolele i ka heluhelu pinepine ia e a'u. He mau Baibala okoa no ko'u, Latina, Farani, Helene; aole he mau Baibala mumuku, e like me kau. Ina makemake oe e ike, e hele mai oe ma ko'u wahi, a e hoike aku no au ia oe.—Ike mahuahua paha oe i ka Palapala Hemolele, aka, o ke ano, aole. Ina pela ea, e nana aku oe ma 2 Koriu. 3 :6 penei: "Ke pepehi nei ka hua, a ke hoola mai nei ka Uhane," oia ke ano.—Ina ua maopopo ia oe ke ano o ka Palapala Hemolele, e hai mai oe i ka io ma ka nupepa, a waiho aku i ka iwi. Ina i maopopo ole ia oe, e hoakaka mai, a na'u e hoakaka aku ia oe. Me ke aloha a me ka oluolu. IOSEVE.
K. K. Waialua, Nov. 5, 1867.
He mau Kanaka Panapana hua Mapala
ma Wailuku nei.
E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE:—E oluolu oe, e hookomo iho i keia wahi manao, nona na hua olelo, e kau hoolai ae la maluna, i olelo ia, he mau kanaka panapana hua mapala ma Wailuku nei.
Aia ia'u i puka mai ai mai ko makou hale halawai mai, oia hoi ke ahiahi Poaono, aia hoi ia'u, e naue hoolai ana ma ke alanui Aupuni, e hoi aku i ko'u home, ike aku la au i keia mau kanaka alua, ua hele a lena ko laua mau niho, e kinikini ana ma ke alanui Aupuni me na keiki liilii, aia hoi, hookokoke aku la au e ike maka i ka hana uko ole a keia mau kanaka i waena o na hana a kamalii, oiai, he hana kupono ole keia i ke kanaka makua, a he hana kohu ole no hoi ia laua ke hana, oiai, ua male laua a elua i ka wahine a ua nunui na keiki a kekahi. A malaila au i ku loihi ai e nana ia laua, a aneane e hala hookahi hapalua hola, aia no laua e hoomau ana i ke kinikini, a me ka hoomau ana i ke kukuli i lalo o ka lepo, hele na kuli a weko, i ka anee ilalo, a he hana mau ia na keia mau kanaka e hana nei i keia wa.
A pau ko laua kinikini ana, hoi mai la laua i ko laua hale, ao aku la ka laua mau wahine ia laua, penei ka laua mau olele ao, hilahila ole olua i ka hele i ke alanui Aupuni e kinikini ai. A ma keia olelo ao a ka laua mau wahine, ua pii ino ke kai o na kane, a, o ko laua pepehi iho la no ia i na wahine.
A, ma keia hana a keia mau kanaka, o ka hele i ka lealea, ua lilo nui ko laua manao ma laila i na la a pau, aole o laua manao i ka pololi o ka opu o ka laua mau wahine, a me na keiki, a me na makuahonowai, aole hoa-imu, aole kui ai, he hele wale iho no ka laua hana mamuli o ko laua lealea.
E na kane i male i na wahine, a i loaa hoi na keiki, mai hoomahui oukou i keia hana a ke kamalii, e like me keia mau kanaka, e hana nei i ka hana kamalii, he kohu ole, a me ka hilahila ole ke kanaka e hana ana i na hana o ke kamalii.
E nana aku ia Paulo, a me kana mau olelo i, i mai ai, i ka wa kamalii, kupono ia mou hana. J. KALANI.
Puuohola, Wailuku, Nov. 6. 1867.
He Ahaaina Aloha.
E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe:—
Ma ka la 29 o Oct. i kunewa hope ae nei, ua hoomakaukau iho na ekalesia o Kamalo, oia hoi ka apana o Kaluaaha, mokupuni o Molokai, he wahi paina aloha me ka lakou mau keiki, i hoouna ia aku ma ke Kula Kahuna a Rev. W. P. Alekanedero, ma ka malu hekuawa o Wailuku; oia hoi o S. Paaluhi, A. Haalilo, Kekahuna a me D. Kekiokalani; oia hoi ko lakou hui aloha ana me na hoa, na makua, na kaikuahine a me na pokii aloha.
Ua hoomaka ko lakou paina ana mahope o ka ainaawakea, me ka hoomaikai mua ia o ka inoa o ke Akua, ka mea nana i ae oluolu mai i keia hui aloha ana. Ua haiolelo na keiki, aia ma Epeso 5: 2. A pau ka lakou haiolelo ana, a ma ia hope iho, ua lulu aloha mai ka lehulehu i akoakoa mai, e hoike ana i ko lakou aloha io i na keiki, ma ka manawalea ana mai i na hapawalu. O ka hua ia a ka Uhane, oia hoi keia o ke "aloha," a pela aku. Wehe i ka piko me ka makua, e like me ka olelo ma Hebera 6 : 1. hapa mua; a penei i palapalaia: "Nolaila hoi, ke waiho nei kakou i na hua mua o na olelo a Kristo, e hele aku kakou imua a hiki i ke oo loa ana." Ke hooki nei ka maka o ka peni kila i ka ulele ana ma ke aiai o ke kanana. Me ke aloha no.
SIMON PAALUHI.
Pukoo, Molokai.
Ka ike ia ana o ka aina ma ka Welau Akau.
Ka palapala a Kap. Long ia H. M. Wini, e
hoakaka ana i ke ano o ka aina.
Iloko o ko'u manawa e holo ana i ka Moana Anu Akau iloko o keia kikina, aole au i ike ma ka Palapala Aina, i ke kii o keia aina a'u i ike iho nei. Ua ike mua ia aku la keia aina e ka moku Nile, ma ke ahiahi o ka la 14 o Augate, a i ka hora 9 1/2 o ke kakahiaka ae o kekahi la, aia ka moku o makou he 18 mile ka loihi mai ka lae Komohana mai o ka aina. Ua ike pono ia ka la, a ana ae la au i ka latitu o ka lae, he 70º 46. Aia ma ka lonitu 178º 30 Hikina hoi.
Aohe i uhiia ka aoao haahaa o ka aina e ka hau, a ua omaomao mai ke nana aku me he mea la ua uhi ia e na mea ulu.—Ua holo aku makou i ka aoao hikina o ka aina i ka la 15 a me ka 16, a ua hookokoke iki aku no makou ma ke kauwahi, he 15 mile paha mai ka aina mai.
Ua malie loa ke ea, a oluolu no hoi i ka la 16, a ua ike pono aku makou ia waenakonu o ka aina a me ka aoao hikina ; e kokoke ana iwaena konu, oia ka lonitu 180; aia he mauna me ka luapele pu i ike ia. I ke ana ana, ua loaa no he 2,480 kapuai ke kiekie. Ua ike pono loa ia ka lae hikina o ka aina, a ua kapa aku hoi au i ka inoa o keia lae hikina, o "Lae Hawaii." Aia ma ka latitu akau 70º 40, a ma ka lonitu komohana, 178º 51. He mea hiki ole ke hai aku i ka palahalaha o ka aina a hiki aku i ka akau loa, aka, e like no me ka nui o kahi a ka maka e ike aku ai. Ua ike aku no makou he mau lalani kuahiwi e moe ana a nalo loa aku i ka akau.
O Liuteneana F. Waranagela o na Aumoku o Rusia, oia ka mea nana i hai mua mai i ka ike ia ana o ua aina nei, i ka makahiki 1840. A pela no hoi me Nisene Kolume, iloko o na makahiki 1820 a hiki i ka 1824. Ua lohe mai oia mai na Tikukasi mai, he ike aku no ka lakou ke hiki mai na la malie loa o ke Kau, i kekahi aina e waiho mai ana ma ka akau aku o ka Lae lakana. I ka wa i launa ai o Waranagela me Hamukai, he alii paha oia no ka pae Tikukasi, ua ninau aku oia i ua alii Tikukasi la, ma paha he aina kekahi ma ka akau aku, maluna aku hoi o ka huina aouli—I mai la oia, he aina no i ike ia e lakou. Ke hiki mai i na la malie, he ahuwale mai no, aka, i ka Hooilo, aohe e ike pono ia aku. I kekahi manawa no hoi, he pu-a Reinadia kahi i puka mai, mai ia wahi mai maluna o ka hau, ua hoohemu hou ia aku nae lakou e na iliohae a me na kanaka hahai holoholona, a oia pu no hoi kekahi i ike i ko lakou holo loa ana i ka Akau. Iloko o ka Aperila i hala keia ike ia ana. Ua alualu aku oia i ua pu-a Reinadia la maluna o kona waa i kauoia e na Reinadia elua, a hiki i kahi i alaiia mai ai lakou e ka hau nahaha. O kona manao, aole kela mauna he mokupuni, aka, he aina nui maoli no e like me ko lakou aina. Ua olelo mai kona makuakane, i kekahi manawa mamua, ua alualu aku kekahi alii o na Tikukasi a me kekahi poe e iho, iloko o kekahi mau waa ili nunui i kauoia e na Reinadia, aole nae lakou i hoi hou mai. Manao no hoi ia, ua noho ia no ia mau wahi ma ka akau loa e na kanaka. O ko lakou mea i manao wale ai pela, i kekahi mau makahiki mamua, ua loaa kekahi kohola make i pukapuka i na ihe i hanaia kahi oioi no loko mai o ka papapohaku. O keia ano ihe, aole i hana ia e na kanaka o ko lakou wahi iho, a nolaila, ua manao wale ia na na kanaka paha o ka akau loa.
Ma ka nanaina aku i ke ano o ka aina, ua manao wale no o Kapena Lona, ua noho ia no e na kanaka, no ka mea, he noi loa na Elepani o kai ma ia mau wahi, a he oi loa ae hoi ka uliuli o ua aina la mamua ae o na kapakai o Asia.
Ma kekahi wahi lae uuku ma ka hema aku o ka Lae Iakana, aia he puu pohaku nui. Maluna pono iho o keia puu pohaku, aia he mau puu oioi, he mau kia-pohaku hoi he nui wale. O kekahi me he puu piramida la, a o kekahi hoi he ano huinaha, a he poheoheo hoi kekahi puu maluna iho. Ua nana pu aku laua me Kapena Pilipi o ka moku Momotikelo, i kekahi ahua eleele nui maluna o kekahi puu, a ua manao wale ia he lanahu maoli no. I ka wa i papa pono iho ai ka la, ua anapa mai la ka lanahu, a me he mea la he 1 1/2 mile ka loihi, a he hapalua mile hoi ka palahalaha. Mai ka lonitu Hikina 175 a hiki i ka 170, aole loa he wahi alina o na mea ola maloko o ke kai. Aohe i ike ia ke Sila, ka Elepani-o-kai, ke Kohola a me kekahi mau mea e ae no hoi. Ua uliuli ke kai e like me kahi lipolipo loa iwaena o ka Moana Pakipika. A he 15 a hiki i ka 18 na anana o ka hohonu o ke kai, oiai he 40 mile ka mamao mai ka aina mai.
[E nana aku na poe i aoia ma ka Palapala Aina, i ka latitu a me ka lonitu i kuhikuhiia mai, a e ike no lakou i kahi i waiho ai keia aina hou .Luna Hooponopono.]
HUNAHUNA HUIKAU.
Iwaena o na hana a na kanaka e hana ai — Penei ka hoonohonoho ana :—Ka mua, o ka hooulu ana; ka lua, o ka hoonaauao ana ; o ke kolu, o ka hoomaa ana i na mea hana lima; o ka ha, o ke kaupaona ana iaia iho; o ka lima, o ka imi ana i kona lua; o ke ono, o ka huli ana i ko kela ao noho ana ; a o ka hiku, o ke kaniuhu ana i ka hopena o keia ao. Iwaena o keia mau mea, eono o lakou e hiki ana ke alo ia, a o ka hiku o na mea, aole e hiki i ke kanaka ke aua mai.—Hulama o lumi lelepi!
KE NEE AE LA E KA NOE. Pela aku kekaheiki Rarakoa i kona hoa noho, ia ia i ike aku ai i ka holo ae o kekahi moku ma ka moana. I mai hoi kona kokoolua, "Aole ia he noe, he kumu niu palalaha ia e koia ae la e ke au.
UA HOOMALAMALAMAIA ka Hale Alii ma Wasinetona e ka uwila. Ua akoakoa nui ae na makaikai ma ka Hale Alii ma Wasinetona, e nana ai i ka ho-a ia ana e na ipu kukui o Wasinetona e ka uwila. I ka manawa hookahi, ua lamalama mai la na kukui a pau o Wasinetona, he 1,300, aole hoi i nele kekahi kukui hookahi i ka a ole ia. Na ke Kumu Gadinala i noonoo i keia mea hou, a hiki ai i ka uwila ke ho-a i na kukui.
HE KAAO WELIWELI. Mai ka wa mai i hoomaka ai na luina kahiko loa e hooholo maluna o na moku a hiki mai i ka wa i holo aku ai ka moku Diana mai na mokupuni Setalana aku, aole paha kekahi moolelo weliweli i like me ia.
Hookahi makahiki i hala aku nei haalele iho la ua moku nei i na Mokupuni Setalana, holo aku la oia i na Kaei anu akau e o kohola ai, me na kanaka he kanalima maluna ona. Mai ia manawa mai aole i lohe iki ia kekahi mea nona. Ua haohao loa na pili makamaka a pau o ka poe iluna o ua moku nei no ko lakou nalowale loihi loa. Ua hookupu dala iho lakou i mea e haawi manawalea aku ai i ka moku mua nana e hai mai ka lohe ia lakou, aka aole loa i lohe iki ia mai ko lakou wahi i holo ai. Ma ia hope mai, ua pau ka manaolana ana o ua poe nei no ka moku Diana; manao lakou ua piholo no paha ia i ka moana, a ua ahaia la.
I ka la elua o Aperila i hala aku nei ike aku la na kanaka o Rona Voe i keia moku ano e e holo ae ana a komo i ke awa, he ano naha ua moku nei. Ua nahaha ka papa o ka moku i ka hookui ia paha me ka hau, ua mokumoku hoi na kaula a me na pea. Ua wawahiia ka waapa a me na i-a o ka moku i wahie.—Ua paapu hoi ka papahele i na kino make, me he moku la no lalo mai o ka aina make.
I ka malama o Mei o kela makahiki i hala, he kanalima mau kanaka kino ikaika i holo aku maluna ona ma Lerawika aku o na Mokupuni Setalana, a i ka la elua hoi o Aperila o keia makahiki, o ua poe nei a pau he kanalima kai hoi hou mai he poe kino make wale no. Nani ke Kupaianaha!
He umi mau kanaka e waiho ana he poe kino kupapau, a mawaena o keia poe o ke kapena kekahi o ka moku. He kanakolu kumamalima e waiho a mai ana me ke kokua ole ia, elua hoi kanaka i hiki iki ke hele, a ekolu mea i hiki ke kokolo aku maluna o ka papa hele. I ka manawa i pii mai ai na kanaka iluna o ka moku, make e aku la ka mea e paa ana i ka huila o ka hoe, i kona hoomaka ana mai e hoohuhu i na kanaka i pii aku iluna o ka moku.
Maluna o ka papa o ke keena waena kahi i waiho ai ke kino make o ke kapena a me na poe e ae eiwa, me he mea la eha paha mahina ka loihi o ko lakou waiho ana pela. Aole no i kiola aku na poe o luna o ka moi kekahi mea make hookahi iloko o ke kai aka, ua waiho ia no a hiki i ka wa e pau ai lakou a pau loa i ka make, a i lilo hoi ka moku i luakupapau no ko lakou mau heana. O ke kapena ka mea i make mua o na mea a pau. Ua hooikaika no hoi ke Kauka oluna o ua moku nei i ka lapaau i ka poe i loaa i ka mai maluna o ka moku, aka, no ka nui o ke anu, a me ka mai, ka make no hoi i ka pololi aole e hiki iaia ke hoomanawanui hou aku. Ua pau loa lakou a paa i ka make, o kekahi mahope iho o ka make anu o kekahi, aole he mea i ola o lakou e hai mai i ka moolelo o ko lakou make weliweli ana ma ka moana.
FARANI A ME PERUSIA. O ka leta hope a Napoliona Ka Emepera Farani i hoouna aku ai i Perusia, e koi aku ana e hoihoi aku o Perusia ia Holesetine no Holani. He nui ka huhu o Perusia no keia leta, a ua hoolilo koke ae o Perusia i na pu kaupoohiwi he 30,000 tausani o Auseturia i lilo pio mai ia ia i mau pu-Kuikele.
HE PUUKANI MA KE KANI-AI O NA BIPI. Ua kau ae kekahi kanaka waiwai o Belekane i na bele hookani leo mele ma na pu-ai o kana mau bipi waiu. Ua kau ia na bele e like me ke ano o ke kumu pa-ko-li, a i na e kani mai na bele a pau ua like me ka pii ana o ka leo mele, mai lalo a hiki iluna. Ua hoonanea loa ia kekahi mea i hiki aku i ka aina o ua kanaka waiwai la, i kona lohe ana i ke Kani mai a na leo o ka bele. I kekahi manawa lohe aku la oia i ke Kani mai he leo okoa, a he leo okoa ae hoi, a i kekahi manawa hoi, he kani paee, a i kekahi manawa, he leo honehone me he piano la.
KAULA WATI KUMUKUAI NUI. Mawaena o na mea hoonani o Ka Moi Wahine o Sepania i kuaiia aku i Ladana, he kaula wati kekahi mea i kuaiia aku no na dala he $120,000.
NA IOLE O KIKAKO.—He keu aku o Kikago a kahi iole nui wale, ke loaa la ka ka huina helu o na iole he tausani i kela kanaka i keia kanaka o laila. Ina paha ilaila o Pikoiakaalala, aole i kana mai kona lealea i ka pana iole. O ka mea iho he puni nana ka pana iole, make loa kela i ka nanea.
NA UKU PANAI o na koa o Farani he eono haneri dala.
MAKE I MANAONUI IA —Ua make o Elia Howe Jr., ka mea nana i imi mua ka mikini humuhumu lole. Ma Burukelina kona wahi i make ai, i ka la 3 iho nei o Okatoba.
KA AIE O ENELANI.—O ka nui o ka aie o Enelani e koe nei, he $3,887,487,020.
MOKUAHI HOLO.—Ua ku ae ka mokuahi Piaka ma Nu Ioka, iloko o na la eiwa a me elua hora mai Bereseta (Brest) mai. O ke keu keia o ka mokuahi holo hikiwawe mai kela Poepoe a i keia Poepoe maluna o ka moana Atelanika.
BIRIGAMA IANA.— Ua nonoi aku o Birigama lana i ke Tuletana o Tureke e hele mai e ike iaia, aka, hoole mai la ke Tuletana o Tureke, o kauliilii auanei i ka laua mau wahine he lehulehu.
NA WAHINE LAIKINI O PARISA.—Ma ke kulanakauhale o Parisa ma Farani, he 20,000 ka nui o na wahine laikini, a he 30,000 i haalele, a he 250,000 poe wahine e noho ana me na kane manu a lakou. Ma keia mea, ke hoike mai nei lakou i ka hoowahawaha o Parisa i ke ano o ka mare ana a me ka ke Akua kauoha.
NA PU MAKANI O FARANI.—Ua hai mai kekahi nupepa i ka loaa ana o ka pu hou ia Farani, e hiki ai ke ki i ka poka me ka paula ole o loko, a me ka ike ole ia hoi o ka uwahi. E lilo io ana paha keia mau pu ano hou i mau pu no ke Keneturia umikumamaiwa e hiki mai ana. Ua kauia na poka maloko o kekahi kila i hoopio poepoe ia, a i hooauwaha ia hoi, a na kekahi huila maloko e hooponiniu i ka poka ma kona wahi i kau ai, alaila hookuu aku. E lele no na poka ekolu haneri iloko o ka minute hookahi. Ua like ka ikaika o keia poka me ka poka o ka pu raifala. Aole no i hooiaio ia mai, pela iho la ke ano o keia mau pu ano hou o Farani, aka, ua manaoio iho kekahi mea kakau mai i ka Nupepa Manawa.
UA PAA MAI NEI HE MOKU HAO HOU no Norewai i kapaia o ke Kopiana ka inoa, a ua holo aku la oia i Setokehome. Elua ona mau pu maloko o kona wahi papu hao, oia hoi na pu a Limaikaika o Belekane. Ekolu haneri kanalima ke kaumaha o ka poka e hiki no hoi ke hooleleia me na paona paula he 44 wale no. O ke kaumaha o na pu a i elua, he 74,000 paona. Ua mahalo nuiia na mikini nana e ki i ka pu, hookahi wale no ka kanaka nana e ki ia laua a i elua. O ka manoamanoa o ka hao o kona wahi papu he 11 iniha, a ua kapili ia mai hoi o loko me ka lole i ulanaia noloko mai o na hulu lio. He kanawalu ka nui o na kanaka o ua wahi moku hao nei, he iwakalua e hana ai i ka mahu, a he iwakalua hoi i na pu. O ke kumukuai o keia moku hao, he $250,000.
HE OLA NO ANEI NA LIO MA KELA AO? Ninau
aku la o Hairama ia Rose penei: Manao no hoi anei oe, he ola no na lio ma kela ao ke make lakou? "Ae," wahi a Rose. ''O ko'u manao no ia pela, he holo ia no ka lio ma kela ao, e like me kakou e holo nei, a mamuli no e loaa ia oe kekahi lio ma ka lani, no ka mea, pela no hoi ka Palapala Hemolele i hoike mai ai." Kahaha iki iho la o Hairama no keia olelo a Rose, a mahope iho, ninau aku la oia, "O kahi hea o ka Palapala Hemolele kai hoike mai ia oe pela?" "Kahoho," wahi a Rose. "Aole no ka hoi oe i ike ma ka Buke Hoikeana a Ioane, ua hoike ia mai malaila, he lio keokeo, he lio ulaulaula, he lio eleele a me ka lio ahinahina. I ko'u manao wale, he lio ahinahina ko Make; i ko'u ike ana iho, he lio lenalena kona e holo mai ai.—Ma ka mokuna eiwa ae no hoi, ua hoikeia mai malaila na puali kaua lio elua tausani. Ano ke makemake nei au e ike, no hea mai la ka nui loa ana o na lio o ka lani, ina aole i hele aku na uhane o keia poe lio make ma ka honua nei ilaila? I ko'u manao no hoi, ua komo koke aku ka lio nani iloko o ke aupuni o ka lani mamua o ke kanaka ino!!"—He mau olelo nane no na mea e pili ana i ka hololio ana ma ka Buke Hoikeana.
HE NANE. No ke Kai ka hale noho ia e ka Puna, no ka Puna ka hale noho ia e ke Kai. Heaha la ia wahi a ka Hawaii? Haina. No ke kaikoeke ka hale noho ia e ka punalua, no ka punalua ka hale noho ia e ke kaikoeke.
TOULONE. Ke hoomakaukau nui nei ka hoouka ana o na mea kaua ma Toulone.
SEPANIA. Ua loheia ae ko Masala Naneveza, ke Kuhina Nui o Sepania nonoi ana mai ia Napoliona, e kokua pu mai o Sepania iaia i ka malama ana aku i ka mana alii ana o ka Pope.
NA KANAKA O IRELANI. O ke emi o na kanaka o Irelani iloko o ka makahiki 1868, ua manaoia he kanaha kumamaono tausani.
He ninau i na kumu Pope.
Ninau 1. Kelomia Tikolo Tokilolo a na kahuna Pope e pule pinepine ai ma na la Sabati, me na namunamu e iho a lakou ma ka olelo Farani paha. Heaha ke ano oia ma ka olelo Hawaii?
Ninau 2. Heaha ke ano o ka honi ana a na kahuna Pope i ke kuahu ia lakou e pule ana i na la Sabati imua o ke anaina?
Aole no paha i maopopo i na hoahanau oia aoao ke ano oia mau huaolelo, nolaila, na ke Kuokoa na ke kanaka koa e hai ae i wehewehe ia mai, a maopopo ia oe e ka hoahanau Kakolika me au pu no hoi.
T. H. PELENEKEKINETI.
[O makou kekahi i pohihihi i kela mau hua namu kawalawala au, e pono paha ia oe ke hele kino aku i na kumu Pope e ninau ai i ke ano o ia mau hua, a na lakou e hoakaka mai. L. H.]
MARE.
Nov. 6, ma Honolulu nei mareia e Rev. H. H. Pareka, o Mahiai k, me Emale w.
Nov. 5, ma Honolulu Oahu, mareia e Rev. H. H. Pareka, o Makaino k, me Kaaikuahiwi w. No Kamoiliili laua.
Nov. 9, ma Wailuku, mareia e Rev. T. G. Tatina-opio o Edwin Baker me Nelly Crowders, no Waikapu, Maui laua.
HANAU.
Nov. ma Kauanonoula, Honolulu, hanau ia he kaikamahine na Daniela Kanuha me kana Lede.
Sept. 25, ma Manele, Panai, hanau o Kanekeleia k., na Keawemahi me Namohai.
Oct. 30, ma Pahumanamana, Lahaina, Maui, hanau o Keliimaewaewae k.,na Kealalaina, he keiki kamehai.
Nov. 2, ma Nioiwelahale, Paaukini, Honokohau, Maui, hanau o Lilia w., na P. Nakooka me Piimauna.
Iulai 12, ma Hokukanoakahi, Kona Akau, hanau o Rose Young w., na J. L. Young me Maria Young.
Oct. 15, ma Kanaueue akahi, Kona Akau, hanau o Sela Geo. Thornton w., na Geo. Thornton me Kapoo Thornton.
Sept. 24, ma Kanaueue alua, hanau o Inoaole k., na Kekipi me Makani.
Ianuari 24 ma Nawawa, hanau o Keo k., na Alohikea me Ai.
Aperila 30, ma ia wahi no, hanau o Samuela Peter k., na G. W. Kini me Niniha.
Sept. 5, ma ia wahi no, hanau o Keoni k., na Kumakahiapo me Keohokapu.
Sept. 24, ma ia wahi no, hanau o Luika w., na W. Thompson me Mere Thompson.
Iune 36, ma Kalukalu, hanau o Keolewa k., na Kinikini pake me Kahula.
Aperila 12, ma Onoulinui, hanau o Sydned k., na J. W. Smith me Lucy Smith.
Aug. 7, ma Kaawaloa, hanau o Kahahana w., na S. Alapai me Kanika.
Nov. 11, ma Waimanaloa, Koolaupoko, hanau o Kealoha pokii w., na Kane me Maalo.
MAKE.
Mei 26, maluna o ka moku okohola Aeko make o Kanuha k.
Oct. 22, ma ia moku hookahi no make o Kaamanaie k. Oct. 18, maluna o ka moku okohola T. Dikasana make o Davida k, no Honolulu nei.
Mei 8, ma Nawawa make o Napela k.
Mei 27, ma ia wahi no make o Kamali w
Aug. 27, ma ia wahi no make o Napupuka w Sept. 6, ma ia wahi no make o Inoaole k
Sept. 11, ma Kalukalu make o Mohai w
Iune 13, ma Onouliiki make o Naholowaa w
Aug. 27, ma Kalukalu make o Keaupuni w
Aug. 24, ma Puako make o Awihimakalaui w
Aug. 30, ma ia wahi no make o Hua w
Oct. 29, ma ia wahi no make o Mokuhia k
Nov. 5, ma ia wahi no make o Maluhia w
Nov. 12, ma Honokaupu, Honolulu, make o S. Kaiheauau k
Sept. 17, ma Kahaawenui, Lanai, make Kalapa k
Oct. 19, ma Kalihi kai, make o Aaunauna k
Nov. 3, ma Kalaepohaku, make o Nakelu Pakekepa w
Nov. 4, ma ia wahi no make o Kahookaha w
Nov. 8, ma ia wahi no make o Kahoopii k
Nov. 11, ma Kakaako, make o Holokahiki k
Nov. 12, ma Kawaiahao, make o Kaiheauau k
Oct. 16, ma kauapo Ahooliliamanu, make o Kolohia k.
E HOLO MAU ANA KA
Moku Ahi
" KILAUEA"
I ke koena o keia Makahiki, e like
me keia malalo nei.
E HAALELE ANA IA HONOLULU
Poakahi la 18 o Novemaba.
Poakahi la 25 o Novemaba.
Poakahi la 2 o Dekemaba.
Poakahi la 9 o Dekemaba.
Poakahi la 10 o Dekemaba.
Ma ka hora 4 1/2 o ke ahiahi, a e ku ana ma
LAHAINA,
KALEPOLEPO,
KEALAKEAKUA,
KAILUA,
KAWAIHAE,
a me MAHUKONA.
Ma ka hoi ana mai, e haalele ana ia KEALAKEKUA ma ke awakea Poakolu. KAILUA, ma ke ahiahi Poakolu KAWAIHAE & MAHUKONA, ahiahi Poaha. Ku hou ma HONOLULU i ke kakahiaka Poaono. E hoopae ia no na ohua o MAKENA.
Ma ka Poaha la 26 o Dekemaba, e holo ana i KOLOA a me WAIMEA KAUAI ma ka hora 4 1/2 ponoi, a e ku hou mai ana i ka Poaono la 28.
WALKER & ALLEN
Honolulu, Nov. 16, 1867. NA EGINI.
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA MEA A PAU KE NANA mai i kela, owau o ka mea no na ka inoa malalo nei, ke hoolaha aku nei au ma ke akea, e lilo ana ia'u ma ke ano hoolimalima ka Lokowai ma ke Ahupuaa o Moanalua, mokupuni o Oahu, nona ka inoa o Aliamanu, ke hiki aku i ka la mua o Ianuari, M. H. 1868, ma ka ae ana ami o na mea nana e malama nei i kona mau pono. J. KUAILIAHI
Halawa, Ewa, Oahu, Nov. 12, 1867. 311-2ts*
Ua Nee aku i ka Hale Kuai Hou.
O KA HALE KUAI HAPAPERE I IKE mauia i maa hoi i na kanaka, ma Alanui Maunakea, ua hooneeia aku i ka Hale hou maikai, mauka iho o ka Hale Kuai mua, malaila e loaa ai ka mea nona ka inoa malalo nei me ka makaukau i na wa a pau e kuai aku i ka poe e kipa mai ana, no ke kumukuai i kupono no ia wa. WILLIAM RYAN.
Honolulu, Sepat. 6, 1867. 301-3m
KAUKA LAPAAU.
-O-
Dr. Kennedy (Kenede) kona inoa.
AIA NO KONA HALE KAUKA MA
ke Alanui Papu, makai iho o ke Alanui Hotele.
Honolulu 245-1y
OLELO PAPA.
KE PAPA IA AKU NEI NA MEA A pau loa, aole lakou e hele wale a ki lealea i na manu maluna o kuu aina e waiho la ma KALIA, oia hoi ka aina o
MAKIPILE (MARSHFIELD.)
A ke papa ia aku nei no hoi na kanaka mea puaa a pau aole lakou e hookuu wale i ka lakou mau puka maluna o kuu aina, a pela no hoi me na holoholona e ae a pau o helehewa ana maloko o laila. A o ka poe malama ole i keia olelo papa, e hoopii ana au ia lakou e like me ke Kanawai o ka Aina.
LUI KUPA (J. L. LEWIS)
Honolulu, Nov. 5, 1867. 319-1m
OLELO HOOLAHA.
MEA HAULE!
MA KE AHIAHI O KA POALUA, OCT. 15 Ua haule kekahi puolo ma ke alanui mawaena o Lahaina a me Waikapu. Maloko o ua puolo nei, he huluhulu eleele, he lolo wawae eleele, he kuka eleele, a me kekahi mau mea ae e iho. Ua holaha aku au ma na Halekuai ma Wailuku nei, me ka olelo e haawi i na DALA ELIMA, ke loaa mai ia puolo, aka aole nae i loaa mai, nolaila, ke hoolaha akea nei au, o ka mea nana i paa ia puolo i keia wa, e hoihoi koke mai ia ia'u, ina aohe i Wailuku, alaila e haawi ia Wm. Halstead (Bila Keoniliilii) a e loaa no na dala e like me ka hoolaha, aka, ina aole, alaila, ua ike no aui kekahi hana e hoopilikiaia ai ka mea e paa ia puolo, no ka mea ua manao au ia kanaka.
310-2t Na'u na KINI PAI KII
HALE KUAI LOLE HOU!
MA KALUAAHA, MOLOKAI!
E NA HAO ALOHA KANAKA O UA AINA makani nui nei a Kuapakaa i kapa inoa ai, ka mokupuni kui laau hoi o Molokai Nui a Hina, e elele mai oukou e kuai i kuu lole hou ma kuu hale kuai. E lawa ana ka holoku mai ke $1 37 a i ka $2 00. Na ano Ulalii he $2.00 no ka holoku. E kuai makepono loa ana au mamua o na makepono a pau o Molokai nei. E kuai mai no hoi i na Likao, Pepeiao Laau, Moa, Pelehu, a me na mea ulu a pau a kanaka. Na ko oukou wahi makamaka haole aloha.
R. NUKANA (NEWTON)
Okatoba 26, 1867. 200-3m*
HOOLOHE MAI!
KA HALEKUAI O C. F. PULUKA
OIAI KE MAKEMAKE NAI KA mea nona ka inoa malalo nei e haalele iho i na kaiaulu o ke Aupuni Hawaii iloko o ka wa pokole, nolaila, ke hoike aku nei au i na makamaka Hawaii a pau loa. E hooemi ana au i ke kumukuai o na mea kuai o kuu Halekuai, ma Alanui Papu, malalo o ke kumu lilo, e like me na Hale Kudala mai keia la aku. Nolaila, e oluolu oukou e hele mai e nana i kuu waiwai, mamua o kuu naue ana aku. C. F. PULUKA.
Honolulu, Mei 23, 1867. 286-3m
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU, NA
haole me na pake, ke papa loa aku nei au ia oukou, mai hoaie oukou ia KAINALU ka'u wahine mare, e noho la ma Wainiha, Kauai, ina hoaie oukou iaia, maluna ona ko oukou poho. Ke papa pu aku nei no hoi au i na makamaka o ua o Kainalu, mai hookipa oukou iaia, a mai maluna no hoi ma ke ano hoowalewale, a ina e hana kekahi ma ke ano hookipa hoowalewale, e hoopii no au no ko'u poho. W. HOODGE.
Wainiha, Kauai, Okatoba 22, 1867. 309-4t*
MAU LAAU LAPAAU OLA A
UPAMA (UPHAM,)
E OLA KOKE AI O KA MAI HANO A ME ka NAENAE iloko o na minute elima, a e ola loa ai hoi ka mai mahope iho o na hana maikai ana.
HE LAAU no hoi no ka hoola ana i na OHUNE a me na PUUPUU o ke kino.
HE LAAU MALAKELA, (Marachella) no ka hooulu ana i ka umiumi olohelohe iloko o na pule eono. E kuai ia e
C. F. PULUKA,
29 6-tf Ma ka Halekuai, Honolulu, Alanui Papu.
HALE KUAI!
O KA HALEKUAI O KAHI HAOLE Parani ma ke Alanui Maunakea, ma kai iho o Lepekahoe (Liberty Hall), ua lilo iho nei i na mea nona na inoa malalo nei, na mea nona ka Halekuai ma Monikahaae. Aia maloko o keia Halekuai na lole o kela ano keia ano o na kane a me na wahine, a he hiki no hoi ke kuai ia aku me ke kumu kuai oluolu i na makamaka a pau o kela ano keia ano.
GRUNWALD and SCHUTTE. 296-6m
HALE KUAI HOU!
UA WEHE AE NEI NA MEA NONA na inoa malalo nei he HALE KUAI HOU ma Monikahaae, mawaena o ka Hale Kuai Bipi a me ka Hale Kauka o Dr. Kenedy ma ke Alanui Papu. O kekahi o maua, oia hoi o SCHUTTE, ua maa no na kanaka iaia, ma ka Halekuai o Painapa. Eia hoi maloko o keia Hale na ano LOLE he nui wale, e lawa ai ka makemake o na kane a me na wahine, oiai he mau lole kane a he mau lole wahine maloko o keia hale. A e kuai aku ana no maua me na makamaka Hawaii a pau i na mea i makemakeia. GRUNWALD & SCHUTTE.
292-6m
PAPA
PAPA
PAPA
MA KE KUMUKUAI MAKEPONO LOA
OIA HOI NA UKANA O "JANE FALKINBURG."
NA PILI Hale ulaula,
NA PAPA Noweke 1 a 1 1/2 iniha
NA KAOLA HALE O KELA ANO KEIA ANO
NA PAPA palahalaha
NA PAPA hele a me na
Papa Paina oolea, Paina keokeo a me ke Koa
Na PENA a me ka AILA
Na PEPA Hoonani Hale
AILA Hoomalo a
AILA Hoowali NA KUI a me
NA LAKO HALE NO A PAU E PILI ANA i ke kukulu hale o kela a me keia ano, a e kuaiia ana ma ke kumukuai haahaa loa e
L. L. HULIPAHU (TORBERT,)
Ma ke kihi makai o na huina o Alanui Moiwahine a me Papu
300 3m
HALE MU!
HALE KUAI MEA AI!
HE OLUOLU LOA KE KUAI ANA O NA mea ai ma keia hale, i lohe oukou e na makamaka He wali a pau!
RAIKI no Waimea, Kauai mai,
PALAOA maikai loa,
KAMANO io ula no Keamolewa mai,
BIPI uahi no Kaleponi mai,
KOPA keokeo—KOPA ulaula,
AILA Honua! AILA Kohola.
KOPE—PAAKAI,
AI no na Lio me na Moa,
Na mea ono he nui wale o kela ano keia ano,
PIA NO HAWAII MAI,
PIA AI-
A he nui loa no na mea ai maikai e ae.
Nolaila la ea, e na makamaka, e hele mai no me kahi dala e ike maka no oukou i kela mau mea i halia ae la maluna.
Me ka mahalo.
I. BATALETA. 286-3m
Olelo Hoolaha.
E IKE AUANEI NA KANAKA A pau ke nana mai, aole loa e hoaie mai kekahi i kuu wahine mare oia hoi o
MRS. D. M. KAMAHALO.
me kuu ike ole, a o ka mua a mau mea e hoaie mai iaia, ke hai aku nei au, aole loa au e hookaa aku ana ia aie.
S. KAMAHALO.
Nawiliwili, Okatoba 2, 1867. 309-3t*
OLELO HOOLAHA.
KE PAPA IA AKU NEI NA KANAka a pau, aole e hoaie wale mai a hookipa paha ma ke ano kolohe, i kuu wahine mare oia hoi o KAHOHOLO, no ka mea, ua haalele mai oia ia'u, a ina o ka mea hoaie iaia me kuu ae ole, maluna iho o kona poo kona poho. IOSEPA KEAWEOPALA.
Keaiwa, Kau, Hawaii, Sept. 27, 1867. 309-4t