Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 40, 5 ʻOkakopa 1867 — Ka Hele Malihini ana ia Hawaii a me na Mea Hou i ike ia. [ARTICLE]

Ka Hele Malihini ana ia Hawaii a me na Mea Hou i ike ia.

Ma ka'u palapala o keia la, i kakauia ma ko Rev. L. Lyons keena hookipa, ke manao nei au o ka pau paha keia, a e hookuu ana wau ia'u iho e hoi i kuu wahi Home. ina aia o Kilauea i kahakai o Kawaihae. a malaila e a'e aku ai, a i ole ia mao aku paha o Mahukona e kiei iki aku ai i ko laila noho ana. malia he mau wahi hunahuna huikau hoi ko ia mau kapa kahakai o kakou. A ma keia wahi i launa aloha pu ai maua o Rev. A. Kaukau, ko kakou Misionari aloha o ka Pae Aina o Nuuhiva, eia ka hoi ua hiki mua mai oia i nehinei i Waimea nei, a he halawai nui kana me na kamaaina o nei uka anuanu, iloko o ka luakini i kapaia. "Imiola" A e haalele ana maua a i elua i nei uka iuiu i aloha loa ia e kekahi makua kahiko o ka pono, Rev. Mr. Lyons i keia la a e hele ana kela e kukala ku i ko lakou noho ana, a me ka lakou mau hana ma ka Pae Aina o Nuuhiva. a e hoi aku ana hoi nei i ka Home.— A maanei e hoomaka hou ai au i kuu ka-

mailio pu ana me oukou, mai Hilo mai, Hamakua, e hiki i Waimea nei, no na mea maikai a ka maka i ike aku ai, a no na Nuhou hoi a ka naau e lealea'i.—Aole i pau kuu hoohihi i ka noho ana olu o Hilo, a me ka halii noe mai a ka " Ua Kanilehua" i ka nahele laau o Panaewa, a i ka piha nunua lua a ka luakini o Haili, a pela 'ku, me kuu manao nui, e make hou la ona mau kauna la o ka nanea ana i ua wahi la, a mahope iki aku, ku ae a mulo hoi ana i ka Home, eiu ka hoi, ke paani nui mai nei u'u mau wahi keiui o Waiknne, u ia hele una mai he kolohe ka kekahi hapa o lukou, haule iho la ka naau i ke kaumalm. ; A i ku hora a keia louo apiki i hoea mai ai, hoomanno ae la au i keia olelouane a ka ; haole.—" Inu kaawale ka Popoki, P«nni wale na lole," a me he mea la i ka naua'ku, pe- > Ia okoa iho la no puha ke ano o uu poe kei-' ki nei a'u ka paani lealea wale, i ke kau ao- ! he ka Popoki o laila, a oia kekahi kumu nui! nana i liuki iknika e hoi i ka aina, malia o | ka pono ia. Ka Haalele ana ia Hilo. | Ma ka Poakahi iho nei / ug. 26, waiho aku la ua 'hi malihini nei i ka nanea malie' ana o ia Hoene, a huli hoi mni ln e ikemaka pono i na paliku o Hi!o Pali; aia a ike mai j i na ihoana kawahawaha, a mena piina pii- ' ku, e hualalahu ana i o a ia nei, a i iho la j au ia'u iho, pau io kuhihewa ī na pali o Hi-' 10, aohe iu no o ka pali a pali, makena, we-; liweli ka nui o ua mea he pali o nei aina,! he i hoi kn'u o Kauai ka nina pali, eia ka j aole, o Hilopaliku nei ka ka oi o ka puli. : Mamuli o ka lokomnikni o kuu houaloha a; Mr. J. L. Knahau, ua kokua wala mai keia ; i elua lio iuwe ia'u a me kuu kamalii a hiki : i kahi e halawai pu hou aku ai me ku loko-'i maikai uku o maua, me ke kumu ole, a ua ! ae mni no hoi ia a me Mr. Keo u na Kuku* i au, e alakai ia'u a hiki i kahi o Rev. T. Pc- j haoo, i Hakalau, a ua haele pu mai makou j me ke aloha nui, me he la hookahi inakuai kino, a hookahi puuwai i na kii ia, a ua liuliu aku la hoi na la o ka noho pu ana ; eia nae, ua oi pakela aku ke aloha o nei mau hoa, a me ko laua makemake nui ia'u e noho hou no i Hilo, mnmua o kuu makemake ole i ka noho, oiai ua paa mua ka manao e! hoi i ka aina, no ka lohe i hiki mai la a ia'u j keiki e u kulohe nui uua. ' A ua oluolu loa laua i ka hoikeike n me| ke kuhikuhi pono ana mui ia'u i na wahi pa-' na o ua Hilopaliku nei, a ike iho lu au ia mnu kanaka kaulana ma ke Kaao o Koaniniulaokalaai, i ka hoe waa, o Kumunuiaiake, a me Moanonuikalehua, e ku ana i kahawai, he mau pohaku ala no elua e waiho nemooeana ma ka lihi makai pono o ke alunui iwaeuakonu o ke kahawai, a o ke alanui no ia e au aku ai ma kela kapa. A pela mai no | he wahi ana i kapaia o Kanikuekue, no ke j kani kuekue ana o ka la Kuku Paupau a ke-! kahi wahi luahine o ra kau i hab, ke kumu | i kapaia'i »• Kanikuekue" a ua ike pono au [ i keia wahi pana inoino o ua Hiiopaliku nei. j Ua oluolu hoi īa'u ke kipa ana e ike a e \ launa aloha pu hoi me kuu kaikaina o ka I oihana Hoopomaikai, Rev, Mr. Pahio, o Ono-! mea, Kahu o ia Kihapai, a e kamakamailio j pu me ia ne kaua mau hana ma kona ekale-1 aia; ka ulu inaikai o ka pono malaila, a no kuu ake oui no hoi i loaa mai o na mau wa-| hi hunahuna mea hou m&i ia ia raai, ke ku-i mu o la ake nui aua e kipa iki .»ku e ike,; mn no la boi aoh» mea hou, o ke aloha no | ka mea uui, o ka launa pu, a o ka uwe no hoi, ke uwe, a me ka ike maka ann he maka he malea, eia nae, oa hahi keU i kahakai i ka iawaia Hi-Aku, pela w mai, a o kahī aHi-1

wahiee vraje no kokauhaiee noiioao*, Mrt. Piheo wahiee, tae ea. «rabi %amaāi lnlu » !aua. • ua makaoa nraie ruai kel* he whi kiaha wai huihai. aa kahj o makoa i ono wai. A haavrj aWo la au i Lua aloha i ua kaha wahine la o ka haīe, e eaaiaoa, t hoi mai o Pabro mai kona bUa aoa. aliiii aloha 'ka, a ua ae eoai keia. Kjl Pn axa e Ma*ai*ai i *a Wiilele o Axixa. Mamua ikī iho o komakou hiki ana i Ha* kalao, i ka aaeane ana e pau ka hapaiaa o ka hora 4 P. M. haalele uiakou i te alanui aupuoi, a iho aku ia i kahawai tiui o k'olekole, a pii pono akn ia makoa i ka mauna, e komo ana i ka naheie, e naku ana i ka uiuhe, i ka naele o ke alanui, e kikeekee ana i o a ia nei, i luna i lalo ma kau wahi, a ia makou e alo aoa 1 oa ioo o ke ala, e noke ana ka ua i kana hana, oiai he ahiahi ua ia, a na hopohopo mai na Pailaia nana, maua e hookele ana, e ike i ka waileie o Akaka, o opiii makou i ke ann a ka ue, a me ka hui a ka makani tnauka mai, a pi'ikia hoi, oiai i ka nana'ku ua paapu ke kuohiwi i ke ohu, a ua halii iua raai ka noe i ka lau laau, maiuna pono iho o Akaka, a ke hana mau nei no hoi na paka ua i kana hana ia inakou, a ke hoouhi-ae ia i na kihei huiuhuiu, he mea oie ka inalo, a haulehia iho !a makou i ka hopohopo nui, e piiikia ana paha i ka ka mea 0 ka hana iokoino iuai a ka ua. A ia hora a makou e nee pilikia ana, haupu mai ia ia'u ka manao n'u i ]obe mua ai ia nei o Hiio—«« He piiikia pinepine ka na maiihini heie mnkaikai i ka Waiieie o Akaka, i ka make i ka opili a ka ua, ke ako ake uhai paha i na Lehua a Pane j ka nuku o ka Wailele. a uhau iho iluna o ka pohaku a Pele, o ka mauawa ia poeie mai la ka iani i ka ua, a uhi paapu mai ia ka ohu, a me ka noe i ke kuahiwi, a ike oie ia'ku kahia me kahi. e La malie wale no ka m ia, e hele ana a ka iae ka lani, ike wahi no oir ia'ku, a koiohe no e koiohe ka maiihini i ua mau iehua nei, o ka manawa iho ia no ia e hana 'i ka ua i kana hana, a make i ka opili, wahi mai a kuu loke i kai o Hilo-one, a uq papiia mai au me ia malihini hele makaikai i ka wailele o Akaka, aohemake kolohe, aohe inake ako i na Lehua a Pune, mai uhau oe 1 ka iehua a Pane iiuna o ka pohaku a Peie, 0 pul'i io nuanei oukou i ka ua, h pela iho la kuu noke īa ana mai i ka papa i ka o Hilo, a o ka hele maluhia wale no ka pono a hiki i ka ikemaka ana ia-Akaka." A eia kn mea kupaianaha i kuu mainio ana, ina paha he oiaio keia kapukapu o ua e Akaka.—Aohe makou i hiki aku i ua wahi nei, a aohe hoi i kolohe ia a ako ia na Lehuaa Pane, a hahauia iluna o kn pohaku a Pele, ein nae ua pulu e no makou i ka ua i kai ioa, a me ka ua no ka hele anu mai a korno 1 ka ululaau, a hoea ana i ka wekiu o pali iluua lilo ae o ka nuku o Akaka me ka ua no, aole nae o'u manaoio ia kapukapu, ua paa kuu manao inamua aku o ka hiki ana i Akaka e pii no a e kolohe i na Lehua kapu u Pane. a e iliki ikaika hoi i ka uhau ana iiuna pono iho o ka hokua o ka pohaku kupua a Pele, e like me ka makemake, a me ka lealea kanaka i ioaa ia'u, i kumu e inaopopo lea ai, he oiaio io no ka hoomnnamana kahiko ka lapuwaie e malama mai nei, ke pulu, a ke opili io paha makou i ke anu a ka ua nui o Aknka kupua, niamua 'ku o ka pulu mua ana i loaa ia makou i kai iiio. A hiki makou i ua wahi nei i ka nuku ponoi o ka Wailele, m&muli o ke alakai w»ie ana mai o kekahi kamaaina kahiko o ia uka, a, o ko'u bho uo o ke kiei aku ia lulo a ike, aohe nae he ike pono ia aku, no ka mea hoi; e uhi panpu aua ka Ohu a me ka noe ma o a maanei i ka pali, a he mau ininute uuku paha i hala 'e, wehen mai ana aahuwaie la)o. a ahuwaie pu hoi kela kae keia kaikae o ua o Akaka, a i kn nana pono ia nna'ku, me ko makou mau maka, he niea weliweli kn nui, kiekie Inuna pono ole mni, "a lohe ole hoi i ke ao aku'' wahi a ka olelo, a hopu ae la au i keia lalani mele a ka poe holokahiki, a puana 'e h. " Liiiii ka fa o Alika" a mßnao iho la au, ua pili pono ka la i Papaenaena ia wahi i keia kiekie pono ole, iiewa na maka i ka nani o Hiio, u ku maka ka ike ia Akaka, a heaha )a hoi ka hewa, ke uu ae au i ke oli iloko nei o ke keena hookipa o Kev. L. Lyons, i keia inau wahi ialani mele wale no. "Liiiii ka la o Akaka. A ka lwa kikaha i na pali." A iiuliu iki ka hauoii ana o mukou a ine ka mina nanea ana i ko (aio.nia hoi, o ka huna wale no o ka wai ke haule ana ilaio o ke kiowii, a me ia mau kulu huna wai n»akaiiiiii loa e hauie pakakahi aua i kela minute keia minute, aia hoi, he manowai nui e haaie maiie anako laio,a he kahawii mooiio loa hoi i ka nana'ku mai ka nuku wai iuna 'ku, nana e lawe maiie ruau ana i na huna iiiiii a ka wai, a puka i kai o Kolekoie. A ma ia hope iho, ua oluolu ioa iu'u ka hooko pono ana i na mea a kuu uhane i ake nui ai e ike, oia hoi keia, o ka uhaki ana i ke kana* wai paa no nei wahi, a na Kupona kahiko i hoomakn'uka'u mai ai i ka lakou msu Moo\ puna, a ua maiama pono ia e na Moopuna i koe, mamuii o ke ao a me ke kuhikuhi ana a na Kupuiā naaupo. A peoei ka'u hana:—O a Pane, he mau iehua kapu ia.aia lakoue kakau nui ana i ka nuku pono o Akaka. (A o Aknku hoi, he wahi kanaka ui no ia ma kona mooieio, a mainuii o ke kena ana a kona Knpu-: nawahine e hiahia ahi, a o kona hana no ia, a ia ia e noke nm i ka hia ahi, hoio oku la ! ka hohono a i ka ibu o kaon mau ipo e pii | mai ana e moe me ua o Akaka, mai kai mai, a ike kekahi makamaim ona i ka honi ana mai o Wana mau »po, o konahele no m * hai aku h ia Ak»ka. me ka i aku ia ia»—" E,

pii mai nei ao mau ipo a houi mai nei i ka hohono o ke ahi, a ia oe." —a ia ia i iobe ei i keia, o kona ieie no ia iloko 0 ka wai. a make ioa, a kapaia iho U oa wabi nei, o Akaka, mamoli o Akaka.) A iawe tnai la au hookahi kumolehoa, a hahaa iho la elaa hahau aoa i ka pohaku pono o ka ihu oua o Akaka, a mahope iho, ; eha a"u hahau aoa iluna o ka pohaku a Pele, me ke kenaiua ole, a makmu ole mai, no ke koiohe ana i keia mao mea i popa la mai ai no keia wahi. a hookahi mea i koe mahope ; iho, o ke kali ana'ku i ka hana enai a ka ua [ nai i kaoa ha.wi, o ka hoopuiu mai ia makou, ;oo kuu koiohe ana i na mee kapu i papaia, a ke hai aku nei au. me ke akaka ioa, aohe makou i polo iki i ka ua a hiki i kauhaie. o ka pulu wale no i loaa ika pii ana mai; oia waie iho ia no. a nolaila boi, ke hoike aku nei au i oa malihini hele makaikai a pau ia ' Akaka, mai hilinai i na mea i hookapu ia, a ■ be oiaio, o puiu io auanei i ka ua,aka e hiliaai i na mea i hookapuia e iehova ke Akua, alaiia, ua pakeie, aoie nae no ko'u pakeie ana ;ke kumu o keia kaena nni, aka, no ka hilinai oie no mamuii o na hoomaka'uka'u iapu* wale a ko kakou mau Kupuna naaupo. A no kuu ake nui e ike i ka oiaio o ia mea, noiaila hoi, ua koi nui au ia'u iho e i hooko, a i ka hana io ia ana no hoi, eia ka 'he hana hoopunipuni wale iho no ia, a he hana hoomaka'uka'u i na maiihini heie ma- : kaikai. A akaka ioa mai ia ia'u, ona olelo ; papa a me na mea hookapukapu o na wahi pa-na a pau loa, he hoopunipuni waie iho no ia, aohe he oiaio, he hana na na aumakua | unihipiii ana kahuna hoomanamana. A j ke kahea aku nei au i nn maiihini a pau ioa I e koi nui ana e ike i na wahi pa-na o ko ka- . kou one hanau. ina e lohe oukou he mau loieio hookapukapu ea, enai manao nui he 'oiaio, heie no a koiohe, e like ia mea a'u ! nei, ka uu ana īho i ka ihu o Akaka i ka hi- ! ii i ke kumu lehua kapu a Pane, aohe wahi | mea a ua iki iho, a hiki wale i ka hoi ana mai o makou i kauhale. A oia iho la no na mea i ike maka ia e a'u no ka wailele o Akaka, | oke kiekie o keia wailele, ua hai mai o j Rev. T. Koana ia'u, he eha haneri (400) ka- !: puai ke kiekie, a ua manao au, ua oi ae pa- ! ha ke kiekie o keia wailele Akaka, i ke kie--1 kie oka wailele o Hiilawe ina Waipio. A i eia nae ka apiki o ke:a manao w«le ana, aojhe au i ike pono i ka waileie o Hiilawe, 'aka hoi, he lohe nae ko'u, ua emi iho ka ia i wailele i ka wailele o Akaka ; a ina paha ■ peia, alaila, oki loa iho In no ka hoi kahi Iwaileleo Kukahekahe ma o Waipio, i ka j Pohano ma wailele e malama nui inai ia o i Hakaiau. | Ka Ekalesia o Hakalau. j O Rev, T. Pohano ke Kahu o keia kihaj pai. Oluolu maikai no ko ola o keia maj kua a me kona ohana. I ke ahiahi poeleele, j i ka napoo ana o ka la, ia'u i hiki aku ai a ! me na hoa hele pu, ua koekoe i ka wai, e u ; l'«lnn «na kaniaaina ilnlo. me keknl.; r!«m. j kule iho no, e u anaanai pa-hi-aku ana i i mea lawaia Aku i ka moana, a i ka ea ana ae a lohe pono ua makua nei i kuu leo, leie rr\ai la a lulu iima pu iho la me ka piha nui oka naau ika hauoii. A i keia launa pu ana o ka malihini me na kamaaina, a eia ka hoi ilaila o Mr. Hana'oa, ka Luna Haiolelo io ka Ekalesia o Kaupahoehoe, ua hiki mua i iho, a e naho ana ilaiia. Mea eke aloha, i ka haiawai ana o makou a pau i kahi o Rev. T. Pohano. (Aole i pau.)