Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 39, 28 September 1867 — KA MOOLELO O ALAPAKI KA NUI. KA MOI MUA O BERITANIA. [ARTICLE]
KA MOOLELO O ALAPAKI KA NUI. KA MOI MUA O BERITANIA.
MOKUNA i. ; Ma ka moolelo o Beritania Nui, u.-\ kapa-; |ia o Alapaki ka Nui, oia ka makamua o na : j&loi o Berekane, aka, aole naeoia io ka mua j 0 na Moi i noho ai malunn o ua aupuni nei; nona ka mana i kawowo aku apuni keia honua no kona ikaika amekawaiwai. no he uui na lulani alii o na ano hupo i noho j aupuni aku .nnmua ona maluna o ua Eneh- ; ni nei ; a o Alapaki nae hoi he hooiiina Moi, kupono ia mai loko mai o lakou na hiki inua ; o kn lalani Moi: Iloko o kona mau la ua hoopalahalaha ae la ia a eiieii o na pouhana o ke aupuni Beritania, a mai ( laila mai i kwkuluia ai kona kuiana a hiki ij keia manawa. ina e hoike ia inaie n<t moo-i leio kona nno maoh a me kana mau hana,; he mau mea no ia na kakou e mahalo nui ai, no kona hoopono, noonoo, i ka malama au-| puni ana, hoopilimeaai ole, a he lua ule hoi i 0 np. kanaka akamai i ka heomalu aupuni j ana. Ina na hoopiha mau ia ka hakahaka! o na moi e na hooilina moi o keia ano e pa-i ulele mau io ana no na kanaka i k<j iakou i inau moi, a e mau loa no hoi ke ku ana o ia! mau aupuni roe ke auhulihia koke ole, a inn no hoi paha ua pakele na lahuikanaka nui e |Repubelika nei i keia manawa i na pilikia 1 he nui, a me na lilo mauele no ke koho ana j ī mau alii no lakou. j Oia no nae hoi, he wa loihi loa no ke nu li noho Moi ai o Aiapaki f ke huli ako kakou | i hope e nana ai mai keia maoawa aku, no' jka mea, heewalu haneri makahiki paa ma» |hope iho o ka Era Kristiauo oia kona mana-; j wa i pii aku ai e hookahua ma kona noho alii. A mai ka hoomaka ana maiokeiaroau makahiki ewalo « hiki i ke au o lulio Kai?ara, ua ku mau no ke ano aupuni alii ana o Beritania e like me ia i hoike it |m«i e na moolelo o ia au. A mamua aku hoi o keia manawa ke hookolo bou aka ka[kou i ka mooa o na makahiki ewala hanen :a hiki aku i na la o So!omooa ke alii aa uhi-, jia ka honua e na moolelo kokahekahe, a me | na kaao kualeheiehe, i hoohalikeii me he. moolelo oiaio la no ka aioa ; a nolaiia ua ,loihi e aku ka mooleio mua o ua mokupuni j pookela nei, i ko ka wa mahope mai o na la o Aljpaki. Ma ka loina ana i na mea i pili i ka pomaikni o oa hooikinopooo aupum aoa a roe na kumu nui o ka hookiekie ia ana ae o ke aoo aupuoi o fieritaoia o Alapaki no ka mua o oa Moī o ia ano. Aka hei, he mea mau no ma na moolelo a pau o na lahuikanaka o ka wa kahiko a me ka wa bou oei, e hio aku aoa no kekahi mana iloko o oa | kaiaolu pohina o ka hoopunipuni a i»eke aoo keaka. '
Mamua ae o ka wi i hiki n>ai a> ka o;hana kakau. a Qie ki oi&ana pai fvibpala t ka moo-kuauhau trale oo ka jpapa hoomanao mai kekahi har.au na inai a i kekahi banauoa ; a ma ka hoi o na lahuij hapa hupo ua lilo ae no iloko o ka hoopunipuni kekahi mana. a me na mea alapahi e kahaha ai ka manao. He lealea \o% na kaao e pili ana i ka ioaa mua ana o Beritama Nui. A penei hoi kekahi oia mau kaao: Ika pau ana oke kaua Teroiana, ua holo malu aku la o {Eneas} me kekahi poe e iho i pakeie mai mailoko mai o ke kulanakauhale; a mahope iho o ko iakou alo ana i na pilikia he noi ua pae oia aku la lakou ma !ta!ia, a ooho iho la malaila. Ua hoikeia mai keia e Virg'il. v Ma halia oia i nohOai me ka oluolu m* ia. hope ma?, i kani moopuna hoi; o Silirio ka 4 inoa ; a he keiki-kane kana o Brutu» ka inoa/ a ka moopana kuaiua ia a ua Enea nei. f kekahi la, oiai ua Brutus e uhai holoho-' iona ana maioko o kn ululaau, ua ulia wale' ia mai la ka lele ana o kana pua a ku i ko- ? na makraknne, n mako iho la ia. f keia' mannwa e noho Moi ana kona makuakane no Alha. he moku aina o Italia e pili ana i 1 ke kulanakauhaie o Rome i kukulu iu iho ai' mahope. Ano keia inea ke kumu i inahuka aku ai oia mai ka oina aku. Mahope iho o kona auwana waleana. ua hikilo* aku no ia i Helene. ilnila ia. houluulu ae no ia i na poe Teroiana i loaa aku ia ia e puana hele wnle ana uo ma o n n»aanei o ka aina. a hoolilo ne h h iakou i po<> puali koa nona.' Me keia poe koa liapa hupo i hoonka ,iku ai oin i ka Moi nona ka aina, me Pandr.\sus.' Ua lanakila ae la o ua Brutus m« keia hoouka kaua ana a li!o pio mai Ii ia ia ka Moi Pandrasus. Nonoi mni la o Pamlrasus e hoopau ia k'f kaua a ua lioopau ia nn hei ke knua me na kumu maikai i hnoholo li\eia penei: E haawi aku o Pandrasus i kana kaika- 1 mahine ia Imogona i wahine na Bruius. a i nu n>oku pi hoi kekahi, m?i ke ano iie niahele waiwni o ke lenikamnhine mni kona n>akuakane mai. Ao ko Brutus hoi e lawe oia i knna wahinea me kom poo koa n pau loa n hoouka maluna o kona numoku, a e holo loa nku oia ma keln noao o ka hnmn e huli ai i Home nona. Nolaila lawe ae Ii o Brutus i knna wahinea mo kona poe koa, a holo nku i ka moana maluna o kona nunioku ; aohe i liuliu ku atn lakou ma kekahi mokupuni neoneo u malaila kekahi kahua o ke kulanakauhale i hiolo kahiko. A mnlaila pu no hoi e ku ana kekahi heiau kahiko o i Diana. a he kii o ua akua wahine la kekahi i iloko o ka heir.u. 0 ke nno o ua kii Iq i ha- ! na ia ai i mea hoike mai i na haina o na mea pohihihi a pau ke ninnu ia aku ia ia. ! A o Brutus kekahi i ninau aku ia ia i kn ai- | na e loaa ai ia ia kahi kupono ke noho. ' O kana olelo ana ua kainmlio ia no ma no mamaia olelo maoli, aka, hookahuli ia oc ■ hoi e kekahi kuhikuhi puuone i mau iaiani | mele Peleknne, pene': | "E ke akua wahine ona malu ame ka 1 uhai ahiu, no'u uei ke ake, E lalama aku maluna o ka paialewa, a mawnena hoi o ka hohonu. * Ai ka lionua nei, ke kolu o kou aupuni, ! e maliu niai oe a e hai mai hoi, | lka aina hea 1« e kuhikuhi mwi ai oe i ■ neho ai au me ka oluoiu/' A penei ka haina i pane ia mai ia ia: " l o, i ke komohana, i ka lewa hoi oka j moana, | Ma o aku oke aupuni o Gaul, he aiua e | waihn la, ■ l hoopuni ia hoi tke kai.—a i noiio kahi- | ko ia hoi e na nuuui, - E malama oe i keia. ua kupono la no kou poe kanaka ; A o keja e pio nei, kou kuamoo no la maiaila e loa ai kou home mau loa." Ua olelo pmepine ia o Bpritania ua niokupuni nei i kuhikuhi ia aku ai. A ukali io aku no nae hoi o Brutus ma ua wahi li a ke Kilo i kuhikuhi aku ai. a hoio aku ia ma i ke komohana a hiki i ka puka ana mawaho ; o ke Kaiwaenahonua. A hiki aku i" Na ■ Kia a Herekule." 0 keia ka inoa kahiko o na paii o Gibtnleta. a ua kapaia keia mau . pali pohaku ma keia aoao a ma keia aoao o ke kowa oGibiraieta, he mau kia hoomaoae r.a Herekule i kukulu i hoaiiona e ike ia ai ka palena komohana o kona wahi i hele »i; wahi a na kaao knhiko o Helene. Holo aku no o Brutus a puka mawaho o ke kowa. ala- , iki huii ae ia ia i ke kukolu akau, a holo pili aina aku no ma na kapa kahahii o SepoDi«. Mahope iho o ka aloaaa i na popilikīa he nui o ke kai, ka iolipua ana maluna ona ak o ka moana Ate)anika, a me oa kapakai e Sepania, a komo aku i ke kaikuono o Biseka, pae ola aku la lakou ina ae kai o Berilania. Ua piha pono ka aioa i na iuiuu o ka kpo i hoouholi ia a puoi, aka, aole nae i nobo ia e kekahi aeo kanaka. Aia oa kaoo o na holoholooa ahiu e hro ana io a ia nei. a o ke koena iho hoi ooa hanAooa uunui kai loko ona ana a me na iua kahi i nohe ai. Ua ano e kn keia mau nuoai u»i oa hiohioI na mai o kanaka ua ano iike fio me ko tsn ilio hae. Ua luku aiea o Brutus ma i keia ma» boo-
kiiakupiu okt ntna apn i. A hooh«»ru n »ku uo hoi na br4oi:« ? ont ahiu » ' .*» rn>nr»« 0 !SekoTia * li.* Wal*, 0 4»!.; Lv\ u HA MU»r.| U fc* »t;> o ka |*>e ftu<>rw o (»«c | iaot ua kto)t Wftl»w»U i» aku oii f kekahi koa o Bratos.'m«t lut>a r ito kt>k*ht puu p«!t poho © pili »n* i k«p<iktK«Ui. » lioko hohoou. Oka mokopom no hot o B<r>\ar» Nui • U no oi« m« k» Utito mf k » L.ib«rsdor» m» k«iw »c«o o -kn pot*poe. * • l» Brutos m» i ike nrj* ia ai Wt*ia ntt>k « punī. Ahe »n«io« oo bo» e <*h« h;>ncn mi> le ok» lauia ma k»hi o Ukou i pne »ku m. a hoomlkm aku lakoa e |>it i k» nk»u o k» aina, ike ibo ia Ukoa he akea no ka ain». » he n«ni iua ole boi k» maikai. k» moinoii» t 01 lo» »ku m»itio» o k.i lakoo mea i ike mu« ai. E pii»ku no lakou ika ak*u k»«. a hi* Li i ka wa e n»iow»tc aku »t k» maiamai»* m-1 on» la kikiki oWe kau iioko o n?i it«Wi ' o k» po, oia mau no ko tekoa tk* i k» mo»»o* na oka aina a hiki i kona Mh K* aoao komohan» o kamokupuni h* nnu kul» pniahalaha e ike oie i.t aku hi ke nkea ihila e noke ai ke kamka h«Vo!io a uiha..» m« k» noao »k»u hoi o ka* mokupunf. ni maunn uiiuii, ame na »waw,t hoarootio. » ma na wnhi hoi a pau he nani, a he momom no hoi na puu na mauna »ia awnwa a n»o na w«hi paiahainhn. ahe wnhi iioi ho->pVa-pu!a nui ni ina pipi, n.i hipa. a ino un kana* ka. 0 Brutus mamuh o koim i»oo',kn\ka ana, mMuna o keiu a uu* kona mnu hoa ul»a!i, Mo io ni ke aupuni o B*n- . l.mia nui. a noho Moi iho no hoi on mn ko aoo he makamua tiui \ i luv«\umu ii «iwpuni. E hoike aku a mnnAli ifi« kh»o i hnhni ia mni no ka noho i<> t, \ pik 'i;i•!»' un, n me na kuee o na iiooi'.ina Moi mn!hjv ma ona n iiiki mai no ike k.m K.* «r.i. (Ma keia wahi ke awiwi .iku m > m.ii.ou imua i kahi nona ponoi ka nmoleio a miknu e hoopuka nei. AK.i i tin. j i;! x i nku n>) !:u* kou i kei;\ linpn o k;» mokupuui i ik" ni ka« kou o Brutus kn k » m« ;i i nuho Mo.mua 'oa, ,a nnnu lioi i hookahua muu aupuni o Be* rit.ini i nui. Akn, lie w.i kahiko lo.i n;ie k»»ia n he ane p.»aea»' no Imi 11.1 moolelo me l.e mea ia he miu knno wale iho noJ MOKI'NA IV.
Mnmua nc o ka hoeimika ann >■ hnh-u aku i na linna piii nupuni \ Alapaki u mc kann i mau lioponopono nin. h«» mc*:i poin» ke? hoi |hou ikiaku kakou i hope, i iihm r ik<» :ii kn. ' ki>u i keknlii innu Inni o knin \va opiupio. j O Etcliirpda ko kaikuaaiia o Alipiki. oia ka hooilina Moi o ko Anpuui i ik« ia, u lilo | koke iho no hoi ia Alapnki. <) iMelewnlula | kn inoa o kona makunknno, n mo ho mra la noloko mni no o ke nno a ini' ki* kulnna po|no o keia makunknne, i iii inai ni m.iluna o | Alnpnki. 0 EHa\vulufu l.oi ho koiki liop* ; loi oia a ko Inkou mnkunknno, a m n kouu Iwa opiopio niai no, ua hanaiia o ; n n<n ioko 0 na pn moneka o Winisctn. C> nn halo mo. neka oin mau la, oin no kahi o im in ai nn mea ike, a me ka hnipulo pu, a, he mcr*. nia* • opopo no hoi o ke ano o ka hoomnnn a me i ka haipule Hna iloko o nn tau»<nni mnkalnk' | i hnla aku nei, ua like ol»- ia me ko keia mai nnwa, aka, mai ia \vn mui a hiki la nn i hut !pu mai ai nn mea ano hooman»mnnn. —Ua \ kukulu ia na hale monekn mn ke!a wahi kei ia wnhi, a ua maluhia hoi in mnu •mhi mai na kaua huliamnhi mni okn am.i. r \v:nl.o ana i na wahi e ae a pau iU»ko <> k« kuniki- \ , pikio o ka haunuele. n me nn Lnu.i ku.uko . mao ole. Ma na ha!e mo ,fka t noin ,»i h- , • kou i ke kaknu, hvluhflu ; n kopo m> hot i l na buke kahiko, ame nn i:.onk>!o; ua ho »- ' mnkaukau ia na inea pili uhnne. a ua fu>o. | naauao ia no hoi inai Wa \va opmpio mai, a • o ke ano maoli i ka nana aku inn nn wihi ' paa, maluhia, i ao ia ai m mea n.mu\o o ,' keia noho ana iloko o ia.(unu u, r i»k« Ime keia wa ke kuu ia i k- ak»*a, a ma no ! nae hoi aol»» he mnu ha!»» mo'i-U i.oko o n 'mau la, aole no e Inha nn;\ ka ponn a hiki i inauawa. ok\ nnauao, ame ka p<mo I Akua o keia n>au la, o na noao Kaionka a : me na Protesetana, mai loko uni no ia o na ' bua oka muo o na hale moneka oka por ! Anekelo—Sakont, i knwowo mai ai. ' O £telewulufa ke keiki mua loa oia, ' a nole no hoi e ili aku ka U-\ a!n m ia. No> • laila komo ae la ia iloko oiu morKl.ii, o , Wineaeui, a noho iho (a malalo o ko hila mnu kapu. Aohe no he manao rnm o kn makuakane no ko i nei komo ana i ka mone> ! ka, no ka mea, ua lawa no kona manao i ka* na keiki hanao mua ka hooilina lei alu. I ka ulu ana ae o Etelewoluta a Mo i kannka makua, ua kau nui aku ka manao o na mea a pau maluna ona, e iilo ia ia ka hooilma Moi ke mnke kona kaikuaana, a nolailā ua • makemnk* loa lakou e hoohemoia mat oia 1 mailoko mai o ka noho ann malalo o rta ka> pu moneka. īNonoi aku i.o likou ika pope e hookuu mai ia w. Ua a«» ia mai no ka lakou nonoi ana. ua hookou la mai la oia. a hoolilo ia ae no hoi i luua koa nui no ka pu'•likaoa. Mahope iho. makp iho la kona ' kalkoaana. a lilo io ae no <>ia V \ Moi. ' {Aole i pau.) ■ i uC7* Ua bai m»i o Adimarala Farogu«i i ke , Poo Au|«ni o Atn«rika Huipuia, no koiu l hookifi» maikaiia uia Europa,