Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 34, 24 ʻAukake 1867 — Ka Hele Malihini ana ia Hawaii. [ARTICLE]

Ka Hele Malihini ana ia Hawaii.

1 na MakaWaka ;—Aloha wkou ; Ma kn'u pala| ala nku nei o ka la 7 o kein mnlnmn, i kukauia mnlunn o ka mokuahi Kilnuea, ua minnmina nui loa wau i ke kōino ole ana o ka nu hou hoomanaonao, ano liliha i kn nana aku, i hanaia mawne* nnkonu o nn kni uliuli o kn monna o Kau u me nn Konn elua, n un lilo in komo ole nnn i men hoehn mau i kn īnanao, oiai hoi, ua pan e ka u pnlnpala o in ln, mainua iki iho o ko ku nua o kn moku i ke awn o Kaawaloa ; n hiki mni (n ka lohe mni nn knmnnina mai, ua komo e kn pnlapnln i kn Pahu leta okn moku. A oia hoi keia nu hou malalo iho nei. O KA Al ANA 0 KEKAIII lIAOLK J. K. IioCiF.RS IA WhILIAM ULKNMY KKKAIII HAOtr.. A penei kn moolelo i hanaia ni keia meu hou : Ma ka la 21 akunei o lulni i hnla, hoomnkn ka holo nnn mnlunn o knhi moku kinkahi nno wnnpa \ ka nnna nku, inni Kenuhou mni, Koua Aknu, n ku iho la ka moku innei o Hononmlino, i Konn Henm. ia nhinhi no. Ao ko lukou nui ia hele nna mni, ehn, ekolu hnole, a hooknhi wnhine Hnwaii, a lele nku In i ukn o Honomnliiu» ke kolu o kn hnole a me knnn lcde; a koe nku In ilunn o un wnhi moku nei, o J. R. Rogers a mo W illinm Glenny, n o laun elua kai hnele ftku la i ka inoana. A ia lnun e liele lalau nnn maluna iho o kn ilikni o kn moann, hnlnwni pu aku Inlnun me keknhi moku kialun, •• Konn Pnkeke," Pninnnin, a hnpwi mnnawnlen .iku la kein Kapena in laun, he 10 papnn parenn n me clun galnni \Vni, n mn ke khuoha pu nnn nku hoi ia Ihun, e hoi i ka niiia, nohe pono ke liele, mamwli mnke i ka moana, aole nae o laun ae maj. Ama ia hope iho, o ko lakou kaawale no in, n hiki wnle nkn i ko Inua hnlnwai pu nnn me kn pilikia inen, e hiki ole ai i na innnno knnnkn me kn iknikn nui, ke i'niia pu iiiai ī kc| ola kino, i kn kn men'o tn pilikia. Auwe? s Auwef! Alohn mo na inen i hooponee,a hookuli no.

A ika hoi aua mni o Kopeim Palanmn i mni Knu mai, (pono paha ia i haia ne mai i kona hanlele nna i ua wahi» moku kinkahi in) a hiki i Kaawaioa, a ninau nku la i na knmaaina, Auhea ia ka moku kiakahi «me na haōlo elila ilunn. Ui» hoi inni paha >r Hai.aku la na kannka» aohe laua ihoi mai, ua naiowale loa iwaena moarta." * A i ka Poaono ana ae Auimie 3. hoea inai ana ua wahi moku nei mawaho ae o Knawaloa, c kupouo oqn \ A i ka holo ana aku o knhakn ln\mia hauliuli tnai aku i ko nhiahi Poaone, loan ia lakou ua moku nei, ua pae i uka, e ika ia ana e na nle i kahakai, aohe kanaka o lu« m* Ama ia hopo tho, ike uku la uu kaluika lawaia i ka i mai o ke ahi i uka, a i ka holo ana aku a pae i uka. em ka he haole e koe ana i ka !epo-pete; a o ka huaolelo mai ka walm mai oua haole nei 44 Hoihoi i uka, M u l water, make i ka wai," »• Ono ka wai," a o ka hoihoi mai h\ no ia o na kanaka i ua haole nei a pae i uka o kahi-onae inalama ia nei i keia manawa, i Napoopbo,a o ka haalelo no ia o na kanaka i ka lawaia una i ka hauliuii, omi ho mea hou keia w&» hi a na kunaka. A i ka hiki ana i uka o Nu|xwpoo u no V

ae ia po, ninau ako ia na kamaaioa i kooa hoa nme ke aoo oko laua hek ana. A nana no 1 hai mai t na kamaama. ua inake ke. kahi haole o laua. A penei k& hana aoa i iO»a ai keia pilikia. ( ka manawa i pau ni ka ai a ine ki wai, ua noho vra!e iana he mau ia, a iou iho U kekahi haoie i kc kai, a »ako ka haole e ola nei. aohe pooo e ūia i ke kai. mamulī wikiwiki (r.ake t aohe tiae he hoolohe nuii o ka haole i make aku la. A hou ae la ka hao!*? e ola nei i kom iima i ka pohi. a hu mai la ke koko. a loaa ka wai, a omo iho la i kona koko iho i mea hoomaa aku ī ka puu, ua hele a maloo i ka makewni, a o ka haole hoi i inu nui i ke kai, aohe i liuiiu rna 1.1 hope iho. oa nawaHwali loa, hiki ole ke eueu a ke onioni ae, a waiho a inake aku la iluna o ka moko. c oni ana ioa ianei. me ka manno e lele iloko o ke kai e makeai oia, aohe e ola wahi ana. A i aku ka haole e ola nei me ka leo nawaliwili. Aohe pono ke lele iloko oke kai, noho malie no kar:;i iluna n«?i o-ka moku, a i na e make, make no, a i kti lolw nnn o kela haole, a o kona hoi aku ia no' ia, uhi 1 ke kaj«, n hianiiie a tnake akti li. a 'leihi l<a manawa o kona waiho ana,a manao ihola' ka ha'ok? e ola nei ua make pnhn, a o kona lele aku la no ia, ooki i ka pu'u me ka pahi, a mn ae hi i ke koko, a ua likeka ke kokome he waio inahnnnhana !a ka ono i kona manaō, a o no ka pau ole oke koko inia i ka if»o, lawe ae la i ke ka lin, a hoopiha iho la tke koena i koe o ke koko, a o ka rnake loti aku la no ia o kela haole o William Oli?nny, a o ka okioki iho la no ia o ka haole e oia nei i ka io, n'ai maka iho me ka ono. * " E, akua ke kanfe," wahi a ia olelo. : O na io elua o na nhH e pili arta ine ka puukole, o ka io e pili ana i ka piko maiuna ae o ka apiki, a ine kekahi kul:tna aoao e piii ana i ka waiu akao, a koe kekahi' knlarfa aoao, a me ke akepaa pu kekahi, a o ke koena iho oke kino i koe, na kopi ia i ka pankai i mea ai no nana. Ao ka nui ona t:i a pau o kōna fli ana i keia haole make, un elima la, a hiki wale i kona p:ie ana i ka aina, a loaa i na kanaka Inwaia hauliuli o Napoopoo. A i ka hiki ana a pae i uka o-Niipoopoo, ua lauiaha koke ae la keia mea hou ano pe-g-ana i hanaia e keia haole o ka nina malamalania, i ka ni ana i kona honhele no ka pilikia pololi, ua kahea koke ia ke jiure Coronero e ka Luna makai o keia Apnna, Mr. Liki a tia hana paha ke Coronero, nohe nae au i lohe mai i ka lakou Olelo Hoohoio e pili ana no keia mea hou.

Aka hoi, ua lolie wale mai nae o pakele ana no pahn ka haole nana i hana i keia Kaniimn nui ma ka moana, i (;ona ai inaka ana ia William Glcnny no ka pilikia poioli, a aohe paha e kau ana na eha kanawai a ke kanaka u ma kona pu a-i, no ka mea hoi, oohe oia i hana i keiu mea no ka manao ino e pepehi aku, aka hoi, o keia hana ana nae a Mr. Rogers, ua kuhke a oi loa aku i ka hana a na kanaka o na aina pegana, u he inea no hoi keia a kn.poe like ine ia e hilahila'i, n o kona aina makua e kau ana ke alina a ka maewnewa ma ona lu no kana hana ana i keh\ mea hoopailua inoino loa, ka :ii ana o ka haole i ka haole. Alaa lu, o ka haole ka hoi ka mea keu loa aku a kn ai kanaka ia, a nukunuku wnle ia iho no mnkou he ai kanaka, ma o ka ai kuhihewa ia ana ln o ka naau o Lono Kapena Kuke ianei o Kaawaloa, nole nae iai nn keiki oke one Hawaii np T ka pololi, aka, no ke kuhihewa \vale iho no i lohe oukou e na haole kuamuamu in makou.

| A ia'u e knknu ann i keiii mea hou ino ; ino 1 ku i ka mannomio, haupu ae ia au i kn j ninau a S. M. Kamakau a penei knna : E i loan ana anei kekahi moolelo o Hawaii nei e like me keia moolelo ai knnaka mamun'e 0 ka hiki ana mni o ka pono lvnristiano? A ua like kuu manno me kana, aole loa e loan ann keknhi moolelo ai kanakn, a ni haole paha nn ka Unwaii iho, mamim ae o ka Ihiki ana mai o ka pono o Kariftiano, a he | ole loa no hoi e loaa nna na kakou ibo ma | | keia mun aku e hiki mai ann, a i na pnha ; ! hoi e loaa ana ea, nlaila, ma kahi hea la, a | na ka Hawaii hea )a e ai maka ana, aka, i | kuu mnnao, nohe e loan, o ka hnole no ke ai! jana i ke kanaka, i ka nikn, a i ka haole pa- | ha, oiai o Inkou no ka i ai inaka, a ua ike nui i ka ono o ka io haole, a me ka io nika. niai keau mai ia Kamehamehu 111., a hiki : ia Kamehaineha V nei. A eia hoi kekahi jmea hoa e hanai;» nei ma t Kainaliu, Kona ; j Akaw. 1 j I \o Kaona. | O keia wahi kanaka o Kaona. he Luna* jkānaw*ai oia mamua 110 ka Apann o Hono- : lulu, a ua hoopauia inai i kahi wa no keka> shi kumu, a he knhuna" i'apaau hoppunipuni <mai hoi i kahi vw», oiai nana keia olelo la- ; puwale. u K ola hou ana o Kupanea," n ua 1 huuwuwa a ii ia keia ola hou ana o Kupa- , nea ma ke kulanakauhale o Honolulu, nohe nae he \vqhi uiea a ola ikio ka heie ia a ! piīnu, he mea ole ke ola hou ne, aka hoi, : ua «uanao maopopu nae, he hana, a be hoopunipuni wule iho no ia a iwi kanaka, o J , W. Kaoua kn mo.l. A eia oia ke hana hou nei ma Kainniiu i wahi hana ano like pela, ma ka oihana Kauia nae tlu# 'e hsqf&ha nei i lteia umoaw-a, e like la me ka Mahomcdn hana i kona niau ■ fei; e hoohiHi una i ko K'aWliō pde eaka* hnai nui i ka hoopunipani—like kona ike, a ua mtnatnina nui loa wau i ko laila . ■ poe, i ko lakou aiakai ia ana ; n penei kana maq hana e haoa nei: 1 U(* lohe onkoa uiamua he Kaula o Elia, a oia no hoi ke hele o mai nnu mamua, wahi a ku IHilapala Hemolele, a owau no o i K.»oi\a nei oa Eiia ia, ua hiki mai i Koina-

I."a ne?, o ka hwke'ia ana keia o ia Waaana. A ma k\ ::;i;3fna aku nei o lulai. e hi* ki .nai ana ka Mīlenio, a e aaa na kanaka o ui W3.hi a p-ia loa i ka make. aka h'oi, o na kanaka h?onia'oka a rne ea hoahaoau a pau foa o Ks = mhu nct ke pau i ke o!a, a noho kakal: iho ia na kanaka ī ka hiki mai 0 keia pc»;no tna nn wahi e ae, aohe nae he hiki iki mai. a hūi wale i ka pau ana o ka malami o lulai—A ike na kanaka ua haU ka manawa o ki milenio i wanana ia e ua KauU ne», a ninau *ku !a na knnaka. " E Kaona—Ahea ka hoi hiki ka milenio r " A Hea pau kanaka o na wahi e ae 1 ka m:«ke. a koe ko Kainaliu nei poe ?*' I niai la no ua o Kaona i ka hua o iea. Aohe e hiki mai ana, no ka mea hoi, ua noi aku nei au i ke Akua, e hoopanee i ka hiki ana mai o ka milenio, a ua ae mai la ke Akua, a oia ke kumu i hiki oie mai nei iloko aku nei o ka maiama o luiai. A i na he oiaio keia, mea e no hoi ua hoopunipuni nui ia i ke akea, mokau ole oo hoi oe e Kaonn,, Eh kekahi oieio a ua Kaona nei—o na kumu Misionari i hiki mai i Hawnii nei, he poe hoopunipuai, he poe aiakai hewa i keia kihui kanaka, he poe puni daia t no ka mea hoi, aohe o iakou haawi wnle i ka lole, i ke duki, a me na Buke, e like ia me a'u nei, ka haawi iokomaikai wale aku no ia oukou, noiaila, mai koho oukou i kahunapule haole na oukou, aka hoi, e koho mai no oukou ia'n i kumu na oukou, no ka mea, he kumu uku oie au, aohe o'u makemake i ka uku ia maii A o na kanaka a pau loa o Kainaliu, na monaoio loa i na hana a me na oielo a Kaona, a u;\ mnkemake nui ioa hoi kahi poe e lilo oia i kumu, a i kahu ekalesia no lakou. A i kuu iohe ana mai ia mokemake o na hoahanau o Kninaliu, kekahi hapa nae, ua minamina nui loa au i ko laiia poe, i ko iakou aiakni ninkapo ia ana e.keia kanaka. o na knnaka a'u i lohe ai i ka paulele nui mamuli o Kaona, oia o Makaike, he puuku ekaiesia no ia Apana, he kiai hoi no ka luakiui o Lanakila, a 6 ka iua, oia o Katina, " ua hoole oia, aohe ona akamai i ka Baibola e like me Knona. o ka oi ioa aku keia kannka a ke akomni, me he mea ia, d ka Uhnne He« molele pu kekahi me ia" wahi ana, a me na kanaka eaea pau loa oia wahi. A eia kn mea apiki, ina paha he oiaio na hana a Kaona, a he Kaula io no oia e hoike ana i ka oiaio, aiaila, ke noho nei oia meka wahlne manunhi i keia manawa. A he mea pono anei i ke kahunapule, a i ke Kaula paha e !awelawe ana i ka ke Akua hana, ke noho pu, a ke inoe pu paha me ka wahine aohe nana ? Ke pane aku nei, aohe pono, ua ku wale no kann mau hana a pau loa i ka lopuwoie, a o ka poe e hahai ana mamuli o knna hoohuli ana, ua like ioa me ia, a nolaila hoi, ke nonoi aku nei ka malihini hele ia oukou, e huli mai oukou, a e mihi nui i ko oukou auwana ana, a i huli ae la ma ke nlanui o ka lauwili, i ola oukou, ina iho no ko knkou mnkua kahiko, nona mai k«> oukou lako, o Rev. J. D. Parisa, a noho nui ana mnlama i ka pono o ke Akua, a hiki i ko oukou inau la hope, a o Knoha a me kana mau hana Inpuwale ea, haaieie nui ia, inai hilinni, a o Makaike hoi, a me Mr. Kakinn, e hoi mni, mai pnulele i ka pahee o kana oielo, o piono olua. No Kona Hema. 0 kekahi hapaluH keia o Kona holookoa i ike ia e a'u ma keia hele maiihinl ana, a ua koe o Kona Akau, a maloko o keia hapa i ike ia, ua olioli keknhi iala o ko'u manao, a a ua hoowahawaha kekahi, no ke aa, a no ke ino o ke alanui, a iloko wale no ka nahele kn naku nna ma kauwahi, he kau liiiii na hale ma kahi wahi.'n oie loa ina kauwahi, a iloko wale no o kn nnhelehele kahi i "noho nui in e nn haie. O ka leo o ka mnnu ka mea lohe nui n na 'hunkni kanakn, aka hoi, o'ke o kanaka a me'ka umo bipi ka mea lohe nui ole ia mai ke komo ana a hiki i ka pukn rina i i\lanukn. 1 Nnpoopoo, ua hookipa maikai ia makou e Rev. S. \V. Papaula, a ma ka lokomaikai o na makamaka malaiia, ua kokua wale ia j mai na lio, a hanlele aku la ia wahi i ka Poaha, la S o keia malama, a kipa iki ma kahi o J. Kahookaumahn ; a heie aku ia ma ke alanui makai, a hiki i Honaunau, he iuakini nui ma&iia, hahe nne i paa o luna, a hookahi luakini Fnrani, a he haohao nui ko'u ia haie i ke knn ole o ke kea nui hoai« lona e maopopo ai, a i ka hai ia ana mai, eia ka he halepule no ka poe FaTani ma ia Apana, a o kahi kahuna, he wahi Farani kanaka no, o Knia ka inoa. Ka EKAI.EBIA 0 KAPALILUA. Mai Honokua a hiki i Kapua keia Kiha* pai, o Rev. S. W. Popaula ke kahu, he nui ka aina, aka, he kauiiilii nae ka noho ana o kauaka, i uka i kai, i nae a i lalo nei, a he; ano hoowahawuha i kn nana aku, ina paha! he kahu i maa oie—me' he ia ehoowahawa-' ha ana paha i keia Kihapai. O KA At. Hc kalo inaloo a mo ka uia na ai nui ioa maanei, he uiu waie mai no kā ulu i ka naheieheie, a me ke kalo i kanu maloo ia, ua like pela, a ua iohe au, o ka ai nui keia ito* ko o ka hapamu o keia mokupuni, a be hapa ioa ka ai i kauu ia ma na wahi wai, mai Kealakekua mai a hiki i k'au, he kaio raaloo wale no. A eia hoi kekahi mea hoowahawaha nui ioa a kuu maka. 0 ka nui ioa o ka awa i kanuia e a ma Kapalilua wale no kahi a'u i ike ai i keia laaa ino hoopilikia kino, e ulu ana ma keia aoao keia aoao o ke alanui, ulu no ke kaio, o ka awa no kahi, ka maia hoi,a o ka awa no kahi, ke ko, o ka awa no kahi, umau aku la au i kuu hoa heie, ea uaumi k keia avra i kauu, na oa hoa-

inaau paha, ? • I mai la kel* t aole, aka, na ka poe heomaloki no. * O XA HILEKCrLA. O kekahi mau mea ke:a a'u i kahaha nui 3i. o oa Halekala, orai aohe i oiilaau ooi ta na kuU sna ksia Apana e Kapoiiiaa, ma kekahi mau H-iieku i a' j i tke *t, ua euhaha a pau ioa, aohe atoeoa. he puu pohaku na pan«e o leko, a he opala ka uhi o oa ponee pohaku, a ooho ibo ka ieuiu ooa keikū a ma kekahi Halekula aku hoi, ua like no me keia, a ma kekahi haiekula aku hoi, he okoa iki ae, oa nahaha na kala elua mai iuna a ; laio, aua opa ia aku ke alo a piiipu me ke koa. a ohaka no ko laio, malaila no e kuh ai, he lepo vvaie no ka haiiilii, a ma kekahi haiekuia hoi r ua hke no me keia a hiki waie i Manuka. | A ia'u e hoopaanaau ana ina heieheleoa peiekunu o keia mau haiekula. ninau iho ia : au ia'u iho. ia wai ia ka hooponopono a me ka I hoomaemae ana i keia maa halekula ? I ka 1 Lunakula paha o keia Apana, a i ka Papa ; | Hoonaauao paha ? A ina paha na ka Papa . ! Hoonaauao e hooponopono, aiaila, ua lohe, au iloko no o keia mau halekula o Aberaha-; |ma kahi i hoike ai, a no keaha la ka hoo*| I makaukau oie e kukuiu i mau haie laau ; | maikai, e iike me kekahi niau Apnna o Kau j | nei, ike au i koonei mau haiekula, maemae ; j maoli i ka nana aku, a he mau hale laau | j waie no hoi, aka, ma keih Apana o Kapaii-. j lua, i Kona Hema nei, moino maoli i kana-j jna ak|j, me he piea la, ua ia ; jna makua a me na,keikj a lakoy eka Papa ; ! Hoonaauao, a ke ku nei na inoino! ! a pau loa i mau hoailona o ko lakou hoowa-, 1 hawaha ia jpaha e ke Auj?Uni, ma keia Apa-j | na o Kona Hema i Kapalilua. | | Ka biki ana i Kai'. j j Oka mea mua a'u i mahaio nui ni ma; | keia weiau o Kau, iwaena iki aku. o ke ala- | nui, o ka inaikai maoli o ke alanuu ma*ouii io ka hooponopono nna a W. Thomos Mar- j | tin ka iuna hana alanui o keia Apana, ua j nani maoii ika nana aku, ma kahi mua i: I hana ia, ehiku kapuai ke akea, ama kahi | bou hoi e hana ia ne» i keia, manawn, eha | khpuai ke akea, a ua poiolei ioa ka hana ia ; ana, ua hooiioiio ia keia wahi e Kapena, | nohe e hiki ana ke hana ia i alanui, nka, mamuli o ka noonoo nui ana, me ka loaa | akaheie loa o ka mea Mahaloia, W. Thomas ! Martin, aia hoi, ua ioaa keia alanui maikai, ! e pomaikai ai na malihini hele, a ua kapaia !ka inoa o keia alanui ena haoie o anei o | •* Aianui Toma '* mamuli o ka inoa o ka lu- | na nlanui nana i imi, a ina paha e lilo ana : oia i luna alanui no ka Apana o Kona He* ma, me he mea la, e hooikaika ana oia e hii ki keia alanui i Kealakeakua, a o ka pomai- ; kai ka mea nui e loaa ana i kanaka, mamuli | o kona hooikaika ana, a noiaila hoi, inn p | ae mai ke Aupuni iaia ma keiahana, pomai- : kai mnoli keia mau Apana i ka, luna hnna ! alanui hoopono, e imi ana i ka waiwai iike • mawaena o ke Aupuni a me kanaka. | He nui no na wahi pana ame na wahi ! kaulana o Hawnii nei, aka, aohe nae o'u | manao e akena wale aku no kn akahi a ike | i keia mokupuni, ame kahi hoi i hele mni ! nei a'ike makn, he pono no ke hoike ina I mea e hauoli ai oukou, a oia no ka'u i ina-! nao ni e hai aku. ! Ka hookipa ia ana i Waioiunu., 1 Ua hiki mai ua wahi malihini nei ma j keia oina oluoiu i ke aheahe mnkani i ma'u inau i na ea lahilahi o Maunaioa, i ka auina ia o ka Poaono, Augate 10, a ua hookipa [maikaiiae ka mea mahaloia W. Thoiuas ! Martin ma kona hale, a ua kaohi kela a me j | Rev. J. F. Pogue ia'u e haiolelo ma kakahi-] | aka o ka ia apopo, a noh» iho la mainuii o ko iaua inakemake, me ko'u hoahele oiuolu! loa i ke alakai ana mai, o Rev. S. W. Pnpaula,a eia maua ina kona hale (W. T. Martin) e hiamoe nei i keia po, a ia lakou nne e hiamoe nui ana, a he nui loa ka'u oke kakau ana i keia mooleio na oukou, a me ka hoomakaukau ana i Haiao na iakou nei o Waiohinn, a oka hiki no koe i ka hora 3 o ka wanaao. Aka hoi, aphe nae i ioaa mni ka maluiuhi i o'u maka, no. ke ake nui e paa ī keia po, i kau maiunn o Kiiauea i ka Poakoiu ae, aia a paa ae, alaila, o ka pau no hoi ia, me ka | Lunahooponopono aku ia ka loieloie ae i o ianei. Aoie keia oka pau loa ana o ka'u . palapala ma keia hele malihini ana ia HaI waii, a ia a hiki au i Hilo hoike hou aku no, :ke ioaa ia na mea e kamailio aku ai i keia ; hele ana aku mamua. Z. Pou. Waiohinu, Kau, Hawaii, Augate 10,1867.