Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 32, 10 August 1867 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Mai ia J. A. Kaelemakule mai.

 

Rev. L. H. Kulika; Aloha oe :

 

            Ke hooili pu aku nei au i ke aloha no ka Papa Hawai, me ka Aha Euanelio hui, a me ko na Aha Euanelio a pau, a me na makamaka aloha pu iloko o ka Haku mai Hawaii a Niihau.

            Pomaikai ili wale mai.  Ua halawai au me kekahi mau pomaikai a'u i ike ole ai, a i lohe mua ole ai hoi, oia ke ku ana mai o kekahi mau moku, a ka lewa mawaho o keia wahi mokupuni o kakou, a'u a me ka'u wahine e noho nei, e hana ana i ka kakou hana misionari.

            O ka moku mua i ku mai mai Hawaii mai, o Wasinetona, Capt. Beka; ua oluolu ke Kapena, a ua hui au me kahi mau kanaka Hawaii a kamailio me lakou, oluolu ma kahi mau mea, a kahaha ma kahi, a nui hoike aloha ma kahi mau mea a'u i lohe ai mai a lakou mai, o ke aloha nae, no Ke'lii wahine opio i kaawale mai keia ao aku.  O keia mau kanaka, ua kepaia ma Hilo, ma kau kulanakahale, elima ko lakou nui, hookahi no Kau, ke kanaka a Pahee i oki ai i ke koi, hookahi no Hilo, o Kaaukai-opio no Puaaloa, oi ka mea i halawai ole me a'u, no ka mea, iluna kela o ka make e nana ia ana.  Ua kalewa keia moku mawaho i ka la 8 Feberuari iho nei, o na mea i koe aole au i ninau aku, Feberuari ae no, ku hou mai kuhi moku mai Honolulu mai, e holo ana i Honokaona i Kina. 

            Maraki 10, ku hou mai o Nahienaena mai Honolulu moi.  Ua loaa mai ia' u kekahi mau leta uuku mai kuu kaikuaana mai, O.H. Kulika, a me Miss Derausila Kaelemakule mai, maluna mai o ka moku Wasinetona me na Nupepa Kuokoa, helu 22-52.  Alaula malamalama, helu 3-9.  A ma ka moku Nahienaena mai, he mau leta uuku a O.H. Kulika hou mai, ka mea hoomanao aloha pokii, a mai a Derausila hou mai kuu kaikamahine e noho pu ana ma kana kula maikai, a me na Nupepa Kuokoa hou, Buke VI. Helu 1 – 4.  Alaula wanano, Helu 10.

            No loko mai o keia mea, ua nui kuu olioli, a mahele pu iho au i na kumu nona mai keia olioli i na apana like ekolu, (o ka inoa hui o lakou, o Pomaikai.)  1. Pomaikai ili wale mai.  2.  Pomaikai launa.  3. Pomaikai misionari.  O ka luna nui maluna o keia mau pomaikai.  “O ko ke Akua lokomaikai no ia ia kakou, ma kona hoouna ana mai i mau waa, i mau leta, a i mau nupepa i-o maua nei, me ko kakou lilo ole iloko o keia kowa i hoomanao ole ia.

            1.  POMAIKAI ILI WALE MAI.     Aole au i manau e halawai hou mai me maua he mau moku, a he mau leta hoi mai Honolulu mai iloko o keia kowa palahalaha, mai ha hoi ana aku o ka moku Pfeil, a ka wa i ku hou mai ai o Hoku Ao Hou, nolaila, noho no, a hana ma ka kakou hana misionari, a ma na hana pilikino pu, nole hoomakaukau i na leta hoouna akua, a i ka hi@i ana mai o keia mau mea, puka mai keia manao.  “Pomaikai wale.”

            2.  POMAIKAI LAUNA.  Ua pomaikai a olioli ka manao no ke kamailio pu ana, a halawai pu ana me na manao o na leta a kuu makamaka, a me ka'u kaikamahine, a me na manao he lehulehu e pili ana i kela a me keia iloko o na Nupepa.

            3.  POMAIKAI MISIONARI.  Aia ma na Nupepa na olelo hoohauoli e pili ana i ka hana a ke Akua ma na Apana Kuloko, a me na mahele Kuwaho nei e pili ana i ka kakou hana misionari Kuloko, a Kuwaho pu nei, a me ka hauoli wale aku no i ka oukou mau olelo hooponopono a hooholo ma ka mea e ikaika ai, a e kupaa ai na hana Kuloko a Kuwaho nei, i hanaia ma ka Aha Euanelio Hui, a ma na Aha Euanelio a pau ma ko Hawaii Pae Aina.

            Hookahi wale no mea e holo pono ai, o ka ikaika o ka manaoio me ka pule, ka mea e lanakila loa a@ Akua Aupuni.  O na hoino ia mai ka mea e akaka loa ae a i ka aoao oiaio, a o na hoionoiu mai hoi ko kakou mea e pomaikai ai, Mataio 5:9,12, a pela aku.  E like me na paio mai a na makamaka i ka Iesu olelo ma kekahi mau Nupepa.

            E hooki paha wau i kuu olioli maanei no na mea i hooakaakaia maluna, a e hooakaaka paha wau no'u a me ka kakou hana Kuwaho ma keia Kihapai, a me kela keia mea pili i ka oukou elele e hoike aku ai.

            No'u.  Aohe a'u leta i ili aku na oukou i ka la 10 o Maraki iho nei maluna o Nahienaena, a ua minamina loa nae au no ia nele ana, aohe no kuu molowa, aole hoi no ka pepa ole a me ka nele manao, ua makaukau keia mau mea, a no kuu lohe ole mamua e hoomakaukau mua ai la i mau leta, ua palaka wale, e waiho ana a ka malama paha o lune hoomaka akua ke kakau.  2.  O ka lua, o ka liuliu ole o na moku a holo aku, no ka mea, aohe wahi kupono no ka heleuma e ku ai na moku.

            Ua holo mai keia moku mai Ebona mai a ua hala aku i Bonebe a me Ualana, a hoi hou ae i Ebona, alaila, holo hou aku i Honolulu.

            Ke hoomakaukau mua nei au a kakau i keia leta, me ka manao, e hookipa hou mai paha ka Haku i moku hou, nana e lawe aku ka'u mau olelo hoike ia oukou.

            NO NA KAUWA A KA HAKU. Aohe amaa mau pinepine 'o ka nawaliwali i ka'u wahine, mai na malama hope o ka M. H. 1866 a keia wa, a aole nae i nele loa ia mea, hiki mai no i kahi wa.  “O ka Haku ke kokua kokoke, a pela aku.”

            NO KA AI.  Ua hala hookahi makahiki okoa me ka hapa ka ai ole ana i ka ai mai na aina e mai, o ka ai o keia pae aina iho no ka ai, oia ka hala, ulu, niu, pololi a maona i kahi wa, ua oluolu no i na mea i loaa.

            NA AAHU.  Ua manao waleia, i na e noho wale me ka hoea moku ole a hiki i ka wa ku mai o ka Hoku Ao Hou wale no, e lawa pono ole na mea pilikino.  No ke ku ana mai o keia mau moku, (moku e holo ana i Kina me Nahienaeoa.) ua kuai au i kahi mau lole pii o ke kumukuai.  .50 a .38 keneta ke kumukuai no ka iwilei, aole i loaa ia'u na lole emi iho o ke kalakoa i .25 a i .30 paha keneta no ka iwilei, no ka pii, ua lawe mai ma na moa e lawa ole ai ka hemahema, a ua oluolu no no na mea i loa'a i na oia ka haawina no keia mau la.  “E hoonaniia ka Haku.”

            NO KA PA HALE.  Ua hana au me na hoahanau, a me a haumana e noho ana me maua, he pa hale nui, a ano paa paha no elua a oi ae na makahiki.  Ua hoomaka ka hana i ka hapa hope o Novemaba, 1866, a i Feberuari iho nei, paa, ua hoolimalima ia nae kahi aoao, elua dala ka uku, a elua puka o keia pa, a ua paa pu i na pani papa ulu i kalai ia, aole no i paa i na ami, a me na lou puka pa, no ko'u lako ole ia mau mea, a ua hana au he mau apo pahu na mea e hoopaa ia ai, a ua paa no.

            NO KA HALE MOE.  Ua hoakaka ia ka loa ka laula a me.ke kiekie o keia hale, ma na olelo hoike o ka M. H. 1865, a i ka makahiki i hala a ku nei, ua makemake au e hoohaahaa iho, a ua hai aku au ia makemake ma kuu leta i hoouna aku ai i ka malama Dekemaba, a me na lilo ke hana hou, i umi paha dala ma ka waiwai.  I ka malama o Otakoba, ua hoomaka mai ka hiolo o ka lauhala, i ka wa ua, kulu nui mai a pulu na mea o loko, nolaila, haawi au na kahi alii nui o keia pae aina e hana, (ua puka mai kela me kahi mau alii me na kanaka pu maluna mai o 8 waa nui.) ua awiwi ole kela a hala 4 malama.  Nolaila, pilikia loa maua no ka nahaha a kulu pu o ka hale.  Nolaila, lawe au a haawi na na haumana a me kahi mau keiki alii, na makou pu e hana.  Hoomaka lokahi ia ka hana mai na haumana wahine a na haumana kane, alii a makaainana; me ka henehene mai o ka poe kahiko hihiu ano palaualelo, aole paa i ka poe opiopio keia hana, hoomaka ka hana i Feberuari, i ka la 4 o Maraki, ua paa maikai loa mamua o ka paa mua, a mamua o ka paa o na hale e ae o keia wahi mokupuni.  O na mea i hoololiia, ua hoohaahaa ia kaupaku, a ua kiolaia ka lauhala mua.  Ua makaukau ka pa a me ka hale, a o loko wale no ka hemahema, aole paa pono i ka papa; ua paa kahi hapa i ka papa, a koe kahi hapa; o ka nui o na kapuaipapa i uhiia ai kahi hapa, he 672, a koe nae he 112 kapuai ka lawa pono oia aoao, huiia me 784+112-896 kapuai papa i koe lawa pono olalo, o loko i keia wa, he maikai manumanu; a pehea la e paa pono ai? O kela mau kapuai papa i uhiia ai, aohe papa mai Honolulu mai, aka, he mau papa i oloia ma Ebona, no na pauku laau i hoopaeia mai e ke kai.  Ua loaa mai nae ia'u mai a Capt. James, ( Kapena Kimo) o Hoku Ao i ka malama o Otakoba 1865, ua ike o Rev. J. S. Emersona no $10.00; na D. Kapalii mamua keia mau kapuai papa, a no ka wikiwiki o Capt. James, haawi kela i 10,00 ia D. Kapali, a kuai hou mai me a'u, a hoomaka e holo aku i Jeluaj i kela, wa.

            Ua paa puna hale e ae 4, l hale kahumu, l hale kuke, l hale auau, l hale ohua, o ka hale ohua mawaho o ka pa, o na hale e ae maloko o ka pa.

            NO KA LUAKINI.  Aole i kukuluia ka luakini i keia wa, makaukau nae ka manao e paa ana i nei makahiki, ke ae mai ka Haku.  O kahi pule Sabati, me na halawai, a me ke kula pu, ma ke keena hookipa no o ko maua hale, ua lawa no keia wa me na wa i hala, a hiki i ka wa kupono.  (E lawa paha 20.00 dala no ka luakini hou.)

            NO NA SABATI ME NA HALAWAI.  “He la ihiihi io ke Sabati, he la hoano, la kapu ano e, he kamahao kona i ko na ia e ae, he la kapu ia no lehova.”  Pela ka ka poe i hoohuli ia na naau, ua nui ka poe i malama, a ike io i ke ano o ka la Sabati, mamua o na elemakule, a me ka heluna o ka poe hiki ole e malama ia la ma kahi nalo mai o makou aku. Nui loa no na kanaka i hoolulumiia mai e ko Iehova makani, e pau akoakoa mai ma ko makou keena pule, a he mea mau no ia i na Sabati a pau, ka piha a koe ke koena mawaho o ke keena pule, a ua ike no hoi au i ka lawa ole o ke anaina o Iehova ma keia keena.  Elua nae mea e hiki ai, o ka huipuia o na kanaka ma manaoio hana me ke aloha, a me ke dala.  A ke akahele nei no au iwaena oia mau manao elua, i ole e manao ino ia ka ka Haku hana no ko'u noonoo akahele ole, o hoopili ano e ia auanei a hoohuliia na aoao oiaio o ka Haku e ko kanaka manao lapuwale.  A o ka hoolimalima no ka lua me ka dala.

            2.  NA HALAWAI.  E like me na Sabati, pule no ka paa o na halawai a pau loa ma na wa halawai a pau, mai ka hoomaka ana i Novemaba 1865 a keia wa, a ia ma ka po na wa halawai Poakolu, Poalima, Poaono, a po Sabati, o na wa halawai wahine, Poalua, a Poaha ma kea o no.  Ua mau ka piha o na wa halawai i na haumana me ka poe makemake hele mai e lohe, a no ka poe mihi kahi mau manao i na wa halawai.

            POE MIHI. Ua nui ka poe mihi mai Novemaba 1865 mai a keia wa, aole nae he poe o lakou i ekalesia, a ua kali wale no aia i ka manao o ka Haku ka ike i ka wa kupono, aka, ma ka hoailona i haawiia i ke kiai, ua kupono loa kahi poe o lakou he mau ohua io no ka Haku.  O kekahi mau mea nae o ka poe mihi, ua komo hoohuakeeo laua e puhi baka, a ike no paha laua ua kupono ole ia mea i ka poe e komo loa ana iloko o na hana a ka Haku, ahiuhiu loa aku laua. O ka nui o ka poe mihi, oia mau no.  O kekahi poe hou i mihi, he poe mai Ebona mai, ua ku mai lakou i ka malama o Sepatemaba 26, 1866 iho nei, ma ko makou nei wahi mokupuni, maluna mai o na waa 8 ka nui, me kekahi alii nui o keia poe mokuponi, o Lekemilon kona inoa, o keia poe i mihi, he poe kaukaualii lakou, elima ko lakoa nui, hookahi kaikamahine makaainana. a 6 lakou, a ekolu i mihi mua i Ebona, huiia eiwa lakou.  Ua hoomaka lakou e mihi ma ka halawai mihi i na malama hope o ka M. H. 1866 o keia wa, a e kaawale aku paha lakou mai o makou aku i ka malama a Mei. oia ka wa maikai o ko lakou holoholo moana.

            NO KE KULA—Aole i malamaia ke Kula i keia mau malama ma na la noa, no ko makou pilikia i ka hana, a ua pau iho nei ka hana, e hoomaka a uanei ke kula, o ke kula himeni nae kai malamaia a Feb. iho nei.

            NO KA NUI O NA HAUMANA—O ka nui o na haumana ma ka papa inoa 112, he 52 kane.  60 wahine, aole i heluia na kanaka makua i aoia iloko o ke Kula Sabati ma keia heluna.  O ka nui o ka poe heluhelu 93, he 45 kane, he 48 wahine.  O ka nui o lakou nei, ua aoia a lako pu i na buke Mataio, Mareko, Helunaau.  Palapala Honua, himeni, a ua hiki kahi poe e kakau lima ma ka papa pohaku, a ua pono iki kahi poe i ka houluulu.

            NO NA BUKE.—Ua kuaiia na buke ia lakou, o ke kumukuai ka aila me ka inoa.  A no ka piha ana o na pahu aila elua, aohe wahi e waiho ai ka aila, nolaila pau kuu kuai ana, aohe nae i pau ka makemake o ka poe hemahema e kuai mai, a hiki paha i ka wa loaa hou ka pahu aila.  Ua loaa hou mai ia'u he mau Buke mai a Mr. Snow mai, he A hou, a he mau apana pepa himeni.

            NO KE KULA SABATI.—Ua mau no keia Kula a hiki i keia wa. mahope iho o ka hoi ana aku a ke kialua Pfeil a hiki i keia wa, e like me ia mai mua mai, a ua pii ae na haumana o keia kula mai na malama hope mai o ka A. D. 1866 a keia wa, 136 a oi aku, he poe kahiko kahi no keia aina, a he poe kahi no na waa mai, a o ke alii nui kahi o Lekemilon, a ua hiki pono e heluhelu no kona ao ia ma kela Kula, me kekahi poe e ae kahi, a o ka huina o ka poe heluheluma ke Kula Sabati 108, 53 Kane, 55 wahine, 4 o lakou papa i ka wa Kula Sabati.  Papa 1, Hoike paanaau i ka haawina euanelio, me ka wehewehe a imi pu i ke ano o kahi i hoopaaia, a pau, Heluhelu pakahi hou na pauku ma ka apana Kauoha Hou, me ka imi pu i na manao nui.  Papa 2, Hoike paanaau a wehewehe pu i ka haawina euanelio, pau ia, Heluhelu i ka apana Baibala.  Papa 3, Imi e heluhelu maikai ae ma ka euanelio a Mareko, me ka hai paanaau mai pa-ha ka pauku iloko oia buke.  Papa 4, Ao e hookolo hua a hapai akua loaa ka manao ma kahi i hookoloia, a wehewehe pu aku i ka manao me ka hakina manao ma kahi i nanaia.  O kahi poe oia papa i ka A no.  A pau ka hora okoa a hapa hora paha, hui na papa a pau a ninauia kahi mau ninau Baibala, no ke ano o ke Akua, no ka ke Akua hana ana i na mea a pau, ke kane a wahine mua, no Noa, no na kaula, no Aberahama, no na keiki a Iseraela, no ke kuauhau o Iesu, no ka hookahuliia ana o ka olelo o ko ke ao, a pela aku.  Pau keia mau hana me ka hauoli, hoopau ke Kula Sabati.  I ka pau ana, noho hou ke anaina Kula Sabati a heluhelu he mokuna, a he mau mokuna okoa paha, a lawa pono, himeni, pule a pau, hookuu.

            O keia hui, he pule ohana awakea Sabati no ke Kumu a me na haumana Kula Sabati.  Ua oluolu nui au i ka malama ana i keia pule ohana, a ua olioli pu no hoi na haumana, a ua maa lakou e malama mahope iho o ke Kula Sabati, a ke malama mau nei makou i keia wa, i mea e piha nui ai lakou e ike i ke Akua, a e maa ai e hoolilo i ka malama i ke Akua he mea nui loa.  Ina e ike nui ole lakou i na mea ana Helu, a pela 'ku, a makaukau loa lakou e ike i ke ala o ke ola, o ka waiwai hohonu loa no ia.  Ke malama nui nei kekahi poe o na haumana ma kela hale keia hale i ko lakou pule ohana.  Ua kukulu kekahi poe o na haumana i mau hale pule ohana no lakou ma kahi kaawale mai ko lako hale moe aku, no ka hiki ole'i ka poe kahiko hoomaloka ke malama, a hoomalu ia lakou iho i ka wa pule ohana o na keiki, me na kaikaina o lakou.  O keia ka hana a ka poe kahiko i ka wa i hoomakaia'i keia mau hale e kukulu, i keia wa ma kahi mau hale, ua komo aku a malama pu ka poe kahiko me ka poe hou, e malama i na pule ohana ma ko lakou wahi, o kahi poe aole.  Na lakou (kahi mau haumana) iho no i kukulu me ke kauoha oleia.

            NO KA MAHINA HOU.—O ko makou mahinahou no ka aila, hookahi puniu aila ka ke

keiki no ka malama.  Ua minamina no au no ko makou lawa ole i ka pahu, ua piha ka pahu, a aohe wahi waiho no ka aila, a ke noho wale nei na haumana i keia wa.  Ua ku mai kahi mau moku, a aole loaa ka pahu kuai malaila.  Nolaila ke kauoha i na keiki kane e hilo kaula ko lakou mahinahou, a he moena ko na kaikamahine.  Ua pau na manao o makou i ke kuka ia, a o ka hana wale no koe, he lohi paha aole nae e like me ka aila ka hikiwawe ia lakou.

            NO KA PULE HALAWAI MAHINA HOU.—Ke malamaia nei ke ahiahi Monede mua o kela mahina keia mahina, he wa pule mahinahou no ka poe paakiki i koe, a me na aina i koe i ka hoanapuia mai i ka malamalama o ko Iehova uila maluna o lakou.  E like me ko oukou hoomanao ana ma ia mau aina i awakea loa ai ka malamalama o ko Iehova la, no na aina i koe aohe misionari.  Aole no na aina pouli wale ko makou noi, aka, no ka poe hele mai o ko Hawaii poe aina kahi.  Nui ka makemake o na aina i koe i na mikanele ke hea mai nei i mau misionari, ua kaulana ka kakou mau hana misionari ma nei mau pae aina, a ua pono kela aina keia aina, ke noho ia e oa misionari i keia manawa.  Ke hea nei o Mile, Jeluij, Ailinlaplap, Nomo, Ktiajlen, a pela wale aku.  Ke olelo mai nei ka waha o ke alii nui a'u e ao nei, ke 'lii nui o ua pae aina la, o Lekemilon, anaeane awalu ae nei malama kona noho ana, pela no kona hele mau ana i ka pule, a kula ana, a ua ike i ka heluhelu, a ua hoolako au ia ia i na Buke.  O kekahi alii nui keia o keia mau pae aina, a o ke alii kiekie loa o na aina ma ka akau aku nei.  O ke alii no keia a Aea i olelo ai ua noi aku ia Mr. Snow i kahi hoahanau i kumu nana.  Ke olelo mai nei oia i mau misionari nana mai Hawaii mai.

            Ke ikaika nei ka ka poe haipule o ka Haku nonoi, ke ikaika pu nui nei ka pule mahina hou, me na haawina mahinahou o na apana kuloko o kakou, ke ala pu aku nei na apana keiki kuwaho e hoao e hapai pu me na apana kuloko i keia haawina a ka Haku, ke hiki aku nei e like me ka haawine lawa.

            Ua lawa na mea a pau, ke palupalu mai nei ka poe i manaoia he poe oolea aipoe pegana, a ua makaukau na kihapai, a heaha koe?

            O na misionari wale no koe, ka poe hele mai, Olioli au i kuu ike ana ma na Nupepa elima poe i manaoia e holo ma ka Hoku Ao hou, haliu ae la au a hai ia manao a'u i ike ai.  Ua manaoia elima misinele i manaoia e holo mai ma ka Hoku Ao hou, olioli loa lakou a i mai “E mon wot!  E mon Wot!!” ua like ia me keia Maikai maoli, maikai maoli:  A hoonohonoho mai la ka'u poe haumana, i hookahi auanei  Jeluij me Kapali, 2 i Mile, 2 i Ailinlaplap, a pela aku.

            Pela hoi, olioli au i kela hoahanau o'u ia S.W. Papaula i kona koho ana ma ka hele mai e imi i ka poe i puehu liilii o ka Iseraela, a e ae hoi i ka Iesu olelo hope.  He wahi manao ko'u no ka poe mai, ma kahi pepa okoa paha ia.

            NO NA MEA KEAKEA—Aole paha i akaka loa na mea keakea i keia hapa makahiki.  O kahi haole kuai aila nae, ua hoowalewale i ke alii nui me ka i aku “he mea noa i na alii nui ke hana i na hewa haumia i ke Akua, a he pono kea o aohe nae ma ka halepule e ao ia'i i ka wa Kula Sabati,” nolaila, haule mai ua alii la me kahi mau alii pu o Kuajlen, aole noho i ka wa Kula Sabati, a hoouna aku no nae i ka hoahanau e noho nei me a’u, e hele e ao a e malama i halawai malaila nona, me kona ohana, a ua malamaia, a ua ae no ke alii, a pela no, ua malamaia he pule ohana ma kona alo, nona me kona ohana.

            NO NA 'LII PAA O NAMRIK NEI.  Ua pau loa iho nei i ka make na 'lii o keia wahi mokupuni, aohe alii i koe; o ka mea hope loa o lakou ka make ana, ua make i Oct. 28, 1866 iho nei.  O ka nui o lakou i make, 4 he poe alii aimoku wale no.  Ekolu poe alii oia ano i holo i na aina Akau aku nei i Mei 1865, a Iune o 1866 iho nei hoi mai mai Peluj mai, aole i pae mai i anei, lilo loa i ka makani a hiki i Ualana, aia ma ke Kuokoa ma ka Kanoa hoike ana keia ike ana, a aole i puka mai lakou, ua pau paha i ka make, aole paha.

            NO KA HELU KANAKA.  Aia ma Sept. o 1866 akua nei kuu helu ana i ka nui o na kanaka e noho nei o keia wahi mokupuni mahope iho o ka pau ana o na 'lii i ka make, a ua loaa pu mai nae ko lakou huina nui ka huina helu o na kane, wahine, keikikani, kahuina nui o na haumana, &c.  E like me ia i hoikeia malalo iho nei.

            KA PAPA HELU KANAKA NAMRIK.  Na kane kanaka makua 72.  Na wahine kanaka makua 105.  Na kanaka opio me na keiki 125.  Na wahine opio me ka poe liilii 79.  Huina o na Haumana a pau loa 133.  Na Haumana kane 68.  Na Haumana wahine 65.  Ka poe hanau nui 4.  Na Hoao 59. Ka poe mareia 6.  Huina 381.

            O ka huina keia o ka poe e noho nei, a o ka poe i holo i na aina e, aole i komo ma nei Huina Helu, a ua hoonohonoho ia lakou ma na Papa e kau nei, aole i huiia ka poe opio 19 paha a emi iho na makahihi me ka poe oo.  A o na haumana, o ka huina pau keia o na ano haumana a pau, na haumana paa, ke huiia na haumana hele i ke Kula Sabati wale no, me na hele mau i na Kula elua, Sabati a Kula maoli.  O na oi aku i hoikeia maluna ma ka huina.  Helu o na Haumana Kula Sabati, he poe lewa kahi o lakou, a ua hui nae me makou ma ke Kula Sabati i keia mau malama mahope iho o ka hoi ana 'ku o mokou Pfeil, a keia wa.  A o 133 no ka huina paa o na Haumana o Namrik nei.  (O ka poe lewa, no Ebona.)

            O ka poe i kauia ma kahi hanau nui, na lakou no na keiki lehulehu 10 a oi aku, a ke hanau nei kahi poe aole i pau.  O ka poe noho maoli ana kane a wahine, kela huina hoao.

            A ma keia leta no paha e ike ai oe me ka lehulehu i ka uuku o na kanaka o keia wahi mokupuni i keia wa, a i na paha e hoi mai kahi poe o lakou, e loaa paha ka huina hou.

            NA LAAU AI NO NA KANAKA MALUNA O KEIA WAHI MOKUPUNI.  1 O ka ulu, 2 O ka hala, 3 O ka niu.  He hapa loa ka ia, o ka manawa ia, (malolo,) u ka hapa hope o ke Kau, me ka hapa mua o ka Hooilo, ma ka po wale no e lawaia ai ka malolo, i na po pouli.  O ka Aalaihi no ka lua o ka ia, ma ka po no, i na po mahina nae e lawaia ai.  1 pau ka manawa pono e hoea ai keia mau ia, ua noho wale ka nui o ka manawa.

            NO KE ANO O KEIA WAHI MOKUPUNI.  He wahi mokupuni keia e waiho poai ana mawaena o ka moana-kai maloko, me ka moanakai mawaho o ka aina, e waiho poai-loihi aku ana i ka Akau, a he mau kowa kai-papau e waiho ana ma ka H. Akau me ke K. Akau: a he wahi mokupuni uuku poepoe mai ma ka Akau, a he mau mea ai, a hale pu malaila e like me ka mokupuni mahuahua iki ae nei.  O ke anapuni ke hoomoeia ke anapuni ma ka ili aina wale no a koe na kowa kai, ua manao wale au, aole paha i oi aku mamua o ka aloa mile ke anapuni o keia wahi mokupuni, a o ka laula ma kahi i oi ae ka palahalaha, a ma kahi haiki aole paha i umi anana.  Ua manao wale au ma keia hoike ana, malia, ua oi iki aku paha, a i ole, ua emi loa mai no paha kona nui.

            O keia na olelo hoike no na mea a pau e pili ana i keia Kihapai, aka, o ko kakou olioli a kaumaha, aia ma na mea e pili ana i ka ka Haku hana ma keia Kihapai, a ma na olelo hoike maluna e pili ana i ka hana a ka Haku, Kula, a me na halawai, e maopopo ai.

            E aloha auanei.  “O ke aloha o ko kakou Haku O Iesu Kristo me kakou a pau.  Amene.”

                                                                                                J.A. Kaelemakule.

 

Ka Hoohalike ana me Iesu.

BUKE AKAHI.

HE MAU OLELOAO NO KA NOHO HEMOLELE ANA.

MOKUNA X1.

No ka malu o ka naau a me ka makemake nui i ka mahuahua ana ma ka pono.

            Ina aole i nui ko kakou kamailio ana ma ka hai hana, a ma ka hooholo olelo ana, na mea i kupono ole ia kakou, ina ua mahuahua ko kakou malu.  Aka, pehea la e malu ai ke kanaka nana e komo wale ana iloko o na hana a hai; ka mea nana e hooholo ana i o a ia nei e imi ana i ka lealea, aole imi i ka malu mai ke Akua mai, aole hoi i komo i kahi mehameha e noonoo ai nona? Pomaikai ua mea akahai a onipaa ka naau, no ka mea, e mahuahua loa ana ko lakou malu.

            No hea mai auanei ka ikaika o kekahi poe pono ma ka noonoo a ma ka pule, ina aole ma ko lakou hooikaika mau ana a uumi i na kuko, a no ko lakou hookaawale ana ia lakou iho mai na mea o keia ao, i ole e pihoihoi, a i pili aku lakou i ke Akua me ka ikaika a pau o ko lakou mau naau?  Aka, no ka nui o ko kakou hahai ana mamuli o ko kakou mau kuko, a no ka nui o ka makemake ma na hana a me na lealea o keia noho ana, nolaila, aole i hiki aku kakou ma ia kulana o ka hemolele.  A no ka nui o ko kakou molowa a me ka palaka, he kakaikahi loa ka lanakila ana maluna o ka hewa.

            Ina ua pau ko kakou makemake nui ana i ko kakou lealea iho, a ua kaawale hoi mai na hihia o loko, e nui auanei ko kakou makemake ma na mea o ka uhane, a e hoomaka no kakou e hoao i ka pomaikai o ka noonoo ana ma na mea o ka lani.  O ke kumu nui o ko kakou pomaikai ole ma ia noonoo ana, oia no ko kakou noho kauwa ana i na kuko pono ole, aole hoi i hooikaika e komo ma ke alanui ololi a Kristo i kuhikuhi mai ai i ala e komo ai na haipule a pau o ke Akua iloko o ka hemolele.  Nolaila, i ka wa e kau mai ai na kaumaha e pilikia ai, poho koke, ko kakou manao, a imi me ka hoopanee ole i na mea e oluolu ai iwaena o kanaka.  Ina nae i kupaa kakou iloko o ka pono me he mau koa makau ole la, e loaa koke no ia kakou ke kokua ia mai e ka Haku; no ka mea, ua makaukau mau oia e hooikaika me ka wiwo ole, e hilinai mau ana hoi ma ka mana o kono aloha.  Aole hoi oia wale no, aka, ke ae nei oia ia kakou e komo aku i ka paio, i loaa la kakou ka lanakila.

            Ina o na hana wale no mawaho na mea e pono ai ko kakou naue ana imua ma na mea o ke Akua, ina ua pau koke ko kakou pono.  He pono ke oki ia ke kumu a me ka mole o ka laau hewa, i kaawale na kuko, a i maluhia ko kakou mau uhane iloko o ke Akua.  Ina ua make ia kakou i kela makahiki keia makahiki kekahi kuko ino, ina ua lilo koke kakou i mau kanaka pololei loa.  Aole nae pela ka hapa nui; ua oi aku ko lakou akahai, ko lakou maemae a me ka hoolohe i ka hapa mua o ko lakou huli ana i ka pono, mamua o na makahiki mahope mai.  He pono loa nae, o ka mahuahua ana I kela la a i keia la ma na mea e pili ana i ka pono ma o Iesu la.

            I oluolu a olioli kakou ma ke ala o ka hemolele, he pono ke hooikaika i kino hou, e hookaawale aku i na mea hoopilikia.  He mea oolea no ka haalele ana i na mea a kakou i maa ai; a he mea oi loa ka peakiki o ke kue ana a me ka hoole ana i ko kakou makemake iho.  Aka, pehea la kakou e lanakila ai iloko o ka paio nui ana, ke ole e hooikaika i loua ka lanakila iloko o ka mea uuku loa?  Nolaila, e kue i kou mau kuko i ka wa e hoomaka ai ka ulu ana mai; a e hooikaika mau i emi kou hewa, i ole e mahuahua loa aku a hiki ole ia oe ke hoopio.  Ea! Ina hoi i hoomanao oe i ka nui o ka malu e loaa ai ia oe, a i ka nui o ka olioli nou ma ka lani, ke hahai loa oe mamuli o Kristo, ke manao nei au, e mahuahua loa ana kou makaala a me kou hooikaika mau ana e oi aku kou pono ma na mea o ka uhane.                   (Aole i pau.)

 

            LAWEIA I NA PALI KOOLAU.—I ke ahiahi Poakahi aku nei, ua ike aku makou i ka hooiliia ana maluna o ke kuna Rob Roy na lako o kekahi alahaka ma Koolau nei o kakou, a ua heo no oia ia ahiahi me na pake hana he umikumamalua.

 

            HANAU MA KA MOANA.—I ke kuna Prince i haalele ai ia Hanalei, a holo mai i Honolulu nei, a hala hookahi la ma ka moana, hanau iho la kekahi wahine i ke keiki, a ua ola mai ua malihini hou la a pae ola ma Honolulu nei.  “O na haawina maikai a pau no luna mai no ia.”

 

LAAU LAPAAU!
AIA MA KAHI O
KAKELA ME KUKE.
Ma Honolulu.
J.T. GOWER. - Makawao, Maui
J.D. HAVEKOST. - Wailuku, Maui.
C.H. WETMORE. - Hilo, Hawaii.
J.W. SMITH - Koloa, Kauai.
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO
NO HOI.
Laau hoopau Naio me na Koe,
 A DR. JAYNE.

            HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Naio a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai io mai e ae kekahi, e eke me ka lepo paa, ulaula, pehu, ule ulepa me na mai e ae.

            O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.

            Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka oe pilikia i la wela o ka houpo i ka ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino, i ka mai pehu, i ka nalulu hoopailua: i ka pono ole o ka moi wahine,a me na mea like.

            Penei no e lau ai i ka Laau hoopau Naio me na Koe:

Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka punaki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila'e a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku a i ka wa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e huila me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono no elima inu ana i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la ahiahi. E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.

Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,
JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.

            He laau maikai a oluolu hoi keia no ka Hi, ka Nahu, Nalulu, Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wai e, Luai, Luai moku,ono olo i ka ai. Nahu me ka uwe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.

            Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.

            Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a ehia paha, he umikumamalua paha kulu a hiki i ka iwakalua ka pono.

            Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.

A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e imua ae ai. Ekolu, eha elima paha iau ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.

            I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ma ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e Ola, a lele, e inu i waha paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.

            Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka laau ma ka opu.

            Aole a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na

Laau Kunu a Kauka Jayne,

hoike aku ai i ke ola o na mea a pau i hoakakaia no kana mau laau. Ua hooia, a e hiki ana no ke hoola i ka mai

KUNU, NAHU, a me ke ANU,

a me na mai e ae no hoi he nui wale: a o na mai HOKII no hoi i ola nui, na mai i oia ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou e ka poe i mai ia.

HE KUHA KOKO ANEI KOU?
HE KUNU ANEI KOU?
HE EHA ANEI KOU KANIA-I?
HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE?
AOLE ANEI HE KUNU OO OU? AOLE ANEI OU MAI KUNU?
AOLE ANEI OU MAI NAENAE? AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma? AOLE ANEI OU KUNU KALEA? AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola i ka LAAU KUNU a Kauka Jayne.
-------- 
NA MAI HOOPAILUA.
Mai o ke Ake!
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)

            He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa aa make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka Huaale Ola a Dr. Jayne. Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hanaia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka pou waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.

DISIPEPESIA.

(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)

            O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke oia ke inu puia ka

Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko
a hoopau NAIO me na KOE,
A Kauka JAYNE,
e like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau.
NO NA MAI MA KE AKE
 MAI LENA,
MAI MA KA OPU HANAWAI.
NA MAI WELA,
KA HAALULU,
KA MAI O KA ILI,
KOKO INO,
MAI NALULU,
MAI KUNA,
MAI WAHINE, ame ka MAI HOOPAILUA.

            Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau o Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai

PUHA.
ALAALA,
KAOKAO, PUUPUU, PEHU,
KUNAKUNA, Hanene, Lolo,
na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino mai no i kana
LAAU HOOMAEMAE KOKO.
88-1y.