Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 25, 22 June 1867 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KE KUOKOA, HONOLULU, IUNE 22, 1867.

Ka Nupepa Kuokoa.

 

Ka Moolelo Makahiki Eha o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio Hawaii, 1867.

 

II. NO NA HANA KUWAHO.

Ua hoolimalima makou i ka moku kialua, ka Paila (Pfeil) iloko o Mei 1866, e lawe aku i ke ola no na misionari o kakou. Ua lokomaikai maoli ke kapena ma ka hana ana i na mea i oleloia iloko o ka palapala hoolimalima; a o kona lokomaikai oi loa, oia no ka lawe ana ia Kanoa a me Maka ma mai Butaritari aku. Aka. ua hoomapopo lea ia ma ka moolelo o ke ku ana o ua moku Paila la ma Butaritari, ka pono o ka loaa hou ana i moku no kakou ponoi, no ka kakou mau hana misionari.

O Iune la 20, ka la hope i kakauia'i na palapala mai Tarawa a me Apoiana mai, a o Augate 13, mai Ebona mai, a o Okatoba 10, mai Ponape mai.

MAIKONISIA--KO KAKOU NELE MOKU. hoomaka ka holo ana mai o "Hokuao" ho'i mai Bosetona mai, i ka la 13 o Novemaba 1866, a ku mai i Honolulu nei, Maraki la 13. He moku keia i kupono loa i ka mea i makemakeia. He aie nui ko ka Moana Pakipika Akau i na keiki o Amerika no keia makana makamae. Eia no ua moku la malalo o ka malama ana o keia Papa, a ua hoomau aku makou ia Binamu i Kapena nona.

PONAPE.

Ronokiti.--Rev. A. A. Kuleke (Sturges) a me kana wahine. Rev. E. T. Done (Doane) a me kana wahine.

Ke holo mau nei ka hana maikai ma Ponape. Ke ola nei no ke alii kue o ke aupuni o Kiti, aka, ua emi kona mana ma ka hana ino ana. Ua pau mai na alii nui o ke aupuni o Kokoika (Jekoij), o Nuka (Nut) a me U ma ka aoao Kristiano, a na manaoia, ua huli io mai kekahi mau mea o lakou i ka pono.

Penei ka Mr. Kuleke palapala ana mai:--"Ke holo nei ka hana maikai imua ma na apana a pau o waho ma koia mokupuni. Ua malama mau ia na halawai ma na wahi he 12, a ua launa pinepine aku au me ko ia mau wahi iloko o ka makahiki i hala. He mau anoina hoomana Kristiano iloko o na aupuni a pau o Ponape, a he mau haipule no ma kela kulanakauhale keia kulanakauhale a puni ka aina. Iwaena hoi o na enemi e kue hoino loa ana ia makou, e loheia ana no ka leo o kekahi poe e pule ana a me ka hoonani ana i ke Akua. Aole i bapetizoia kekahi kanaka makua iloko o keia makahiki. O kekahi kumu o keia, oia no hoi ka makaukau ole ana i na wahi e malama pono ia ai ka ahaaina a ka Haku. He nui na mea e bapetizoia ana i keia manawa koke aku. * * He nui no ka hana, a he nui no na mea e poho ai ka manao; a he nui no hoi na mea e lana ai. Ke hu kupaianaha nei ka hua o ka pono. Ke huli mai nei kekahi mau alii nui me ko lakou mau makaainana a pau; a o ka aoao o na misionari, oia no ka aoao ikaika. Ua pau ka haalulu a me ka hele kulou ana o ko makou poe Kristiano, a ua pau ka haanui a me ka hookeke ana o ka aoao pegana."

Penei ka Mr. Done:--"Ke nee nei ka hana maikai imua, a mahea la e hoohokaia ai? Ma o lakou la anei o ke aupuni o Kiti? Ma o lakou la anei o Matatanima? He oiaio no, ua keakeaia ka hana ma ia mau aupuni a elua; aka, e pau ana no ia kuee ana, a ke manao lana nei no makou, aole no he liuliu a pau; alaila, e hooho lanakila makou me ka olelo iho, "Nani ka Lokomaikai! Ua hoolapanaiia ka aina pouli o Ponape!"

I ka la 29 o Sepatemaba, uia palapala o Mr Done, "Kokoke e paa ko makou hale pule hou a hale kula hoi; ua komo koke aku makou a he wahi oluolu loa ia no makou.

Hoomaka ia ke kula i kela kakahinka keia kakahiaka, i ka hora 6½, a i ka hora 8½, hoomaha; a hoomaka hou i ka hora 9, e pau ana i ke awakea. Mai ka 100 a hiki i ka 130 ka nui o na haumana. Mai ka Akau mai kekahi poe o lakou, mai ka Hikina mai kekahi, a mai ke Komohana mai kahi. I hele mai lakou e noho a e ao ia, a he hoihoi loa kekahi poe o lakou, a o kekahi mau haumana, he hiki wawe maoli no, a ke hele nei lakou a pau imua. O na mea i aoia, o ka hookaikui, ka heluhelu, ke kakau ana ma na papa pohaku, ka helunaau, ka hoikehonua, ka hoike manawa, ke Kauoha Hou, ka Ui no ke Akua a me ka himeni.

"He lahui oi loa ko Ponepe ma ka himeni, he mau leo maikai, a he mau pepeiao hopu wawe i na leo mele. Ua oi loa aku ka holo o ke kula mamua o ka mea a makou i manao ai. Ka hoomaka wale ana no keia, a ke hauoli loa nei makou no na mea a makou i manao ai e ulu mai ana mai loko ae o keia hana." He tausani a keu paha ka poe i loaa ka heluhelu ma Ponape nei.

He 161 na hoahanau e noho hihia ole nei iloko o ka ekalesi malaila. He 27 mau paa i mareia iloko o ka makahiki i pau, la 31 o Mei 1866. He $21.00 ka manawalea o ko Kiti no ka mahinahou; a ina i helu ia ma ke dala ka hana ana o lakou me kakahi poe mai Metalanima mai ma ka halepule hou, ua hiki aku paha i ke $75.00.

KUSAIE-- (STRONG'S ISLAND.)

Ualana__Rev. J. W. Kanoa, a me kana wahine.

O ka hoike nui i loaa mai ia makou no keia kihapai, oia no he palapala na Kanoa i kakau i Sepatemapa i ka la 23.

Ua makemake o Mika Kano e hoi o Kano i keia kihapai kahi a Kanoa i noho Misionari mua ai, a akaka ka pono o kona hoi ana i Butaritari.

Ua palapala mai o Kanoa me ka mahalo loa, no ka no ka holo ana o ka pono malaila. Ua apo mai na hoananau o laila ia ia me ka pumehana loa. Ua kukuluia he hale noho hou no Mika Kano, a ua poho ko lakou manao no kona hiki ole aku iloko o ke kau o ka M. H. 1866. aka. ua hiki aku paha iloko o keia hooilo iho nei.

Ma no Kanoa palapala he 81 mau imi. Ma ko Mika Kano Papa Helu he 90 mau hoahanau e nohe hihia ole nei.

Ka Pae Aina o Ebona--(MARSHALL IS.)

Ebon.--Rev. R. G. Kano (Snow) a me kana wahine. R. Maka, H. Aea a me kane wahine.

Namaliki, (Namarik.)-- J. A. Kaelemakule, a me kana wahine.

Kaluiki, (Jaluit.)--Rev. D. Kapali a me kana wahine.

Palapala mai o Mika Kano iloko o Iulai no kona unuhi pau ana i ka Euanelio o Mareko iloko o ka olelo o Ualana; a e hoomaka ana oia e unuhi i ka Euanelio o Luka iloko o ka olelo Ebona.

Ua hoohuiia mai he 21 ma ka hoike manaoio. iloko o ka makahiki mai Iune 1865 a Iune 1866; a o ka huina pau mai ka hoomaka ana mai o ka hana malaila he 67. Elua ka i maka, 8 ka i waihoia, 1 i hoihoiia mai, a he 58 e noho hihia ole ana.

Ua malamaia na halawai Sabati, me na Kula Sabati, a me na halawai haipule, me ka haule ole ana o kekahi, a he nui no na mea hele mai, a he hoolohe pono no i ka olelo. Ma kahi moku uuku o Toke kahi i makaala loa ai--kahi no ia o Kapali me Kaelemakule mamua o ko laua nee ana aku, a o kahi hoi a Aea e malama nei.

Papalala mai o Aea no ka malama ia ana o ka hebedoma haipule e ko Ebona i ka hoomaka ana o kela M. H. 1866. Ka mua keia o ko lakou malama ana. Pule lakou i ka la 1 no Ebona, i ka la 2 no Ualana, i ka la 3 no Ponape, i ka la 4 no Apaiana, i ka la 5 no Hawaii, a i ka la 6 no Amerika, a i ka la 7 no na aina a pau. Ua hoikeia na kula i ka la 27 o Iulai. He 90 mau haumana i hiki mai, mai na kula eha. Hoihoi loa ko Aea manao, a ke holo nei kana mau hana.

He hoike maikai loa no ka naauao io ko laila poe, ko lakou kuai maoli ana i na buke me ka uku maoli ana mai. He pahu aila okoa i piha i ka aila a lakou i hookaa mai ai no na buke. Ke makemake nei makou e lilo keia i kumu alakai no na misionari e ae a pau o kakou.--He 87 mau galani aila niu i hoounaia mai no ka mahina hou.

He 70 mau haumana kula ko Kaelemakule ma Namaliki (Namarik.) I ka la 21 o Iulai 1865 kona hoike ana ia lakou, a i ka la 29 o Mei 1866 ka hoike alua ana, nui na makua i hele mai e ike, me na alii pu mai, a ua mahalo mai lakou.

I ka la 27 o Iune 1866 kona hoomaka ana e kukulu i hale halawai, he 27 kapuai ka loa, a he 26 kapuai ka laula. Ua kokua mai na kanaka a me na keiki, a me na alii pu. Ua paa iloko o na la ehiku, a ka la 6 o Iulai ua hoolaaia. Ua kueia no o Kaelemakule e kekahi haole, aole nae i poho kona manao. Ua o maimai nae kana wahine, a he kumu paha ia e hoi mai ai oia ia nei, aohe nae i akaka.

Haalele aku ka Hokuao ia D. Kapali a me kana wahine ma Kaluiki (Jaluit) i ka la 6 o Novemapa 1865. I ka la 30 o Dekemapa paa kona hale. Palapala mai oia no ka hemahema nui o kona noho ana, no ka lawe hapa ia o kona mau pono e ka moku mai Namariki aku. Aohe i like ka momona o Kaluiki me Abona a me Namariki; a he oioina na mokupuni no na auwaa o ma mokupuni o Radaka a me Ralika, a ua hooneoneo ia e lakou. Hai mai o Kapali, aohe ona manawa a mau manawa e paina mau ai, a o ke kumu o ia nele, no ka ai ole no; a kakaikahi wahi ana, na la ona i poniuniu ole ai no ka pololi. Ua malama mau i poniuniu ole ai no ka pololi. Ua malama mau ia nae na halawai o na la Sabaati, a me ke Kula Sabati. He 30 mau haumana. he 19 o lakou i loaa ka heluhelu. I ka la I o Aperila hookomo mai oia i kakahi wahine, i ka ekalesia, he haumana oia nana mamua ma Ebona.

Palapala mai o Mika Kano no ka make nui ana o na alii o na mokuopuni Ralika; a aole i akaka ka huli oiaio ana mai o kekahi mookohi o lakou a pau. Eia nae kana no na hoahanau:--Ua hoi mai na lala ekalesia a pau i holo aku i ka Akau mamua iho nei me na alii, a aohe hookahi o lakou i haule iloko o ka hewa, wahi a lakou iho a wahi hoi a na alii. He mea keia e hauoli ai makou: Manao au, e haule ana lakou, aole ka! Elua mau hoahanau o Ebona i holo aku me kekahi auwau a hiki aku i Areno (Arno) o na mokupuni o Rataka.

Hookahi Sabati laua malaila. a halawai ka laua no na kamaaina. He lehulehu loa na mea i hele mai e hoalohe, aole no i hiki aku ka leo o ka haiolelo ana i na mea a pau no ka lehulehu loa. He mokupuni kanaka kela o Areno, a he aina ai hoi, o na ai e ulu la i na aina akoakoa. He wahi maikai loa malaila no kekahi misionari Hawaii. Malaila o komo aku ai kakou a i na wahi kanaka o ia mau mokupuni. Pehea, e hoolohe auanei kekahi ma Hawaii nei i keia leo kahea?

KA PAE AINA O KILIPAKI--(GILBERT IS.)

Apiana, (Apiang)--Rev. W. P. Kapu me kana wahine, D. P. Aumai a me kona wahine.

Tarawa.--Rev. J. H. Mahoe a me kana wahine, G Haina a me kana wahine.

Ua hoomakaia ka hana ma Butaritari, i ka la 19 o Aukake, 1865, e kanoa me Maka; a i ka nana ana ia manawa ua akea ka ipuka. I ka la 20 oia mahina hoomaka koke ia ka halawai Sabati, a ua hoomau ia no a haalele ia ka aina. I ka la 16 o Okakopa, hoomaka ia ke ao kula ana, aole nae i hana mai ka nui o na haumana.

Ua malama nui ia lakou e kekahi kaikaina o ka Moi, a me kekahi mau alii e ae, a ua noho koke aku ua misionari iloko o ko lakou hale ponoi. Iloke o Aperila me Mei, 1866, kukulu lakou he halepule, he 48 kapuai ka loa, a he 24 ka laula; a ua halawai lakou iloko o ua hale la he eono Sabati, a ku aku ke kialua Pfeil.

I ka la 25 o Iune, pepehi ka Moi i na luina hawaii ekolu o ua moku la, i ko lakou hoomaka ana e lawe aku i uka i ka waiwai o na misionari. Aole i akaka lea ia makou ka kumu o keia hana weliweli. O kekahi kumu paha, ka hoohalahala no ka holo ana o ka hana a na misionari, o kekahi kumu paha ka ohumu i ka waiwai o luna o ka moku, a o ka huhu paha no ke kolohe ia na o kekahi kaikamahine i ae maluna o ka moku ma Apaiana a holo aku i Butaritari.

Ua aloha mai kekahi haole kamaaina o Butaritari ia lakou, o kapena Ranekala (Randall) kona inoa, a ua hooholo aia pu ma ke Alii e noho hou aku lakou iuka; aka no ka makau o na wahine, ua kau lakou maluna o ke kialua Pfeil ma ke lokomaikai o ke kapena, a holo aku i Ebona, me ka haalele ana i ko lakou waiwai a pau pu me na hale

Ua palapala aku makou ia kapena Ranekala, e noi ana iaia e hai aku i aa Alii o Butaritari, aole makou e haalele ana ia lakou, a ua waiho aku makou i ka waiwai o na misionari nana e malama. A holo hou aku o Hokuao, alaila pau ko kakou pohihihi no keia mea, a e komo hou aku no paha kakou i ua mokupuni la.

Ma Apaiana a me Tarawa, aole no holo pono ka hana. O ka manawa lulu hua keia malaila, ke kupaa nei hookahi wale no o na mea i hoolio ia i hoahanau ma Apaiana. Ma ua mokupuni la he 3500 paha mau kanaka, a ua hai mai o Kapu he 53 wale no mau make, a he 142 mau hanau malaila iloko o ka makahiki. Ua hoopilikia ia na misionai ma ka aihue nui ana o na kanaka. Ua hiki mai ia lakou he leo kahea mai Nui mai e nonoi ana i misionari no lakou.

KA PAE AINA O NUHIWA.

FATUHIWA.--Omoa--Rev. J. W. Kaiwi a me kana wahine o Hana Napaeaina.

Hanawawe--Rev. A. Kaukau.

HIVAOA.--Puamau--Rev. J. Kekela, a me kana wahine o Naomi.

Atuona--Z. Hapuku a me kana wahine.

UAPOU.--Hakaekau--Rev. S. Kauwealoha a me kana wahine o Kaaiawahie.

UAHUNA.--Hokalu--J. W. Laioha, a me kana wahine o Ihuanu.

Iloko o Aperila, 1866, haalele o Laioha i kona wahi ma Hanaahi ma ka mokupuni o Hivaoa, no kona makau i kekahi alii, a nee aku Uahuna, a malaila ua apo aloha ia oia, oiai e kaua ana no lakou.

Iloko o Mei hoomaka ia hed kaua ma Puamau. Mai pau ko Kekela hale i ke puhi kolohe ia i ke ahi, a ua pepehi wale ia kekahi o kona mau holoholona. I ka mahina o Iune, he mai hi koko ma Omoa, a he 62 ka i make. I ka la 6 o Novemaba, halawai na misionari a pau, koe wale no o Kauwealoha, ma Puamau, a hooholo lakou aole e haalele i ka lakou hana ma ia pae aina. Iloko o Dekemaba he kaua ma Atuona, a o Kaki o Hapuku ke kahua o ke kaua. Iloko hoi o Dekemaba holo kaapuni o Kaiwi a puni ka Pae Moku o Nuuhiwa. Ua pai ia ka moolelo maikai o ia holo ana ma ke Kuokoa o Aperila 20, 1867. Hai mai oia, ua hiolo na kapu ma Uapou. Ua halawai oluolu oia me ke Kiaaina o Palani, ka mea i kokua pinepine ia lakou me ke aloha ma ka hoouna ana i ka lakou mau palapala.

Ua ili a nahaha ka moku kiakahi o Kekela a me Kaukau. A ua make o Apelahama Nakua iloko o ka manaoio.--aole nae i hai ia mai ka manawa ona i make ai.

Holo aku o Hokuao i ka la 28 o Maraki. No ko makou manao e loaa koke mai ana he moolelo hou loa mai a lakou mai, ma o Koana ma la me Paleka, ke hoopolole nei makou i keia hoike no ka misionari ma Nuuhiwa.

KALIPONIA.

Ua noi aku makou ia Rev. E. T. Taylor, o Kaliponia ka hunona kane a Tatina, i noho mamua iho nei ma Kona, Hawaii,) e launa aku me na kanaka Hawaii e noho liilii ana ma Kaliponia me Olegona, a maluna o makou kona mau lilo no ia malana ana i na kanaka auwana o Hawaii nei.

I ka la 23 o Mei iho nei, ua kokua makou ia Ioane Makani he Ilikini no Sakalamento, Kaleponia, e hoi aku ana i kona one hanau. Ua lawe ia mai oia i keia aina i ka makahiki 1850, e kekahi haole i make aku nei. He eono, a ehiku wale no ona mau makahiki ia manawa. Loaa iaia ka heluhelu Hawaii, ma na kula la, ma Kona, Hawaii, a mahope hoolilo ia oia i hoahanau e Rev. J. D. Parisa, oia no kona makua hanai a holo aku nei. No kona makemake ikaika loa ana, ua hoouna ia oia i ke kula hanai ma Hilo, no na makahiki ekolu. A mahope iho nei hele oia i Wailuku. He imi ikaika loa kona e hoi a e hai aku i kona hanauna ponoi i ke ola ma o Kristo la. A he wahi manao lana ko makou nona, e launa pono aku oia me na kanaka Hawaii ma Kaleponia. Ua haawi aku makou iaia he mau palapala i na makamaka hoahanau malaila, a ua noi aku makou ia Rev. E. T. Kela (Taylor) e kokua iki aku iaia no kakou, i mea e hiki ai iaia e malama pono iaia iho.

 

Palapala a Rev. A. Kaukau.

 

"HOKU AO" HOU, Mei 24, 1867.

ALOHA NUI OE E L. H. KULIKA, a me kou mau hoa hana pu. Ke ola ae nei ko'u poluea moku, e hana wau i wahi palapala iki nau. Ua ike oukou i ka haalele ino o R. Kaiheekai ia'u.

Ua hoohuli no na hoahanau o kaua ia R. Kaiheekai, ua ane hiki ole no. Owau no ke paipai nui ia ia, a me ko'u hoolana i kona manao e noho pu maua ke hoi i Hawaii, aole ona ae mai ia'u. ua oolea loa no oia ma na hana ino. Pane mai la oia ia'u penei; "Aole au e hoi aku me oe, o oe ke ike aku i na keiki a kaua, ui paa loa ko'u aloha ia Hiamoe, a he oi keia o ka hewa hoopaakiki i ko'u paau ino. Ua nele ke aloha ia oe a me na keiki a kaua." Ua 18 o'u malama o ka hoohuli ana ia ia , mawaena o na lehulehu nana ia e malama keia puipui nui ana ia ia e hoi pu mai maua i Hawaii nei. Ua nele no.

1. Ke hoi aku nei au e wehe i ke apo o ka mare mawaena o maua o R. K.

2. Ke lawe pu aku nei au i ka'u keiki uuku makuahine ole. o Isabela Kapawa kona inoa, he manaolana ko'u e lona ana no iloko o ko'u lahui holookoa ka makua kupono e malama ia ia, e like me ko'u hoaaloha ponoi, o Hon. W. P. Kahale e noho ana i Wailuku Maui-Waena. nana i malama maikaii i ka'u hiapo wahine o Ruta Kahakumaka kona inoa.

3. O ko'u manao wale keia. E oluolu no wau e hoi hou aku e hapai pu me na hoa i ka hana a ke Akua ma na aina o Nuuhiwa. E hooikaika io i ka hana a ke Akua malaila, ma ia hope aku e ohi auanei makou i ka hua, ke hoonawaliwali ole makou. Ke ae oluolu mai ka Haku pela.

4. O na kumu a pau a oukou e noho mai la i Nuuhiva, eia ka lakou olelo ia'u. "O oe no ko makou palapala ola okoa, aia launa kino oe me na kumu a me na haipule, a me na kanaka a pau, e hai aku i ko makou aloha ia lakou.

Eia hou kekahi. Ma ka la 7 Novemaba 1866, ua hui na kumu ma Puamau e kuka no ka hoi i Hawaii, a me ka noho i na aina o Fatuhiva a me Hivaoa. (1) Aole e waiho i na hana a ke Akua no ka haule ana o Pauana a me Kaiheekai i ka hewa, me laua no ia, e hana no kakou ka poe i koe iho, e hooikaika hou no kakou a lanakila no ka pono, ke kokua mai ke Akua ia kakou e hoomanawanui i na hana maikai. (2) E kahea mai ka "Papa Hawaii" e hoi kakou, aohe e loaa mai ke ola makahiki ia kakou, Pehea ia? Aohe no e ae aku i ka hoi i Hawaii, e hana no na lima i mea e ola ai ka ohana o kakou. Ua mahalo aku au i na olelo kanaka makua a lakou, ua kanuia ia olelo a lakou ma ka muliwai o ka manaoio, e hoohua mai auanei i na hua momona i ka wa kupono. Na ke aloha o ke Akua e alakai iloko o ka oiaio a pau.

He wahi manao kamailio wale. O oukou na kumu o na aina o Nuuhiva: He noi pinepine e hoonui i ke ola makahiki i $200 a oi ae, Pehea ia noi a oukou, ua pono anei, pololei anei?

Eia ka makou pane aku. He mea nani ia makou e hoike aku ia oukou, a he mea pololei io e noi aku ia oukou. Ua noi naauao no lakou, no ka lawa pono ole o ke ola makahiki, eia ka pane oiaio. Aia maona na haole hana o ka moku, aole e noi i ke Kapena e hoonui ae ka ai, a pela na keiki i na makua: a pela na haumana i na kumui makua hanai, aole e noi mai ua lawa kupono ka ai, aia uuku ka ai, alaila e kani like mai na leo a pau penei: "E Papa, E Papa, E hoonui ae ka ai! E hoonui ae ka ai!!" A pela paha mai ai na leo o lakou no ke ola kupono ole, aka, aia ia oukou ka oiaio loa. Ua ike oukou ua uuku ka ai e lawa ai, e puunaue kupono no oukou e like me ka lawa kupono; mai a hewa a kaumaha i ko lakou noi pinepine mai ia oukou.

Eia hou. Ua loaa iloko o oukou keia olelo pololei, aia no lakou iloko o ka ilihune, ina he lako lakou, ina aole lakou e koi mai ia oukou e hookiekie ae i ke ola makahiki, ua ike no na hoa ia ano ola ole, aia no o J. Bikanele e hai oiaio ia mea ia oukou.

Eia hou. Ua mahaloia no na kumu a oukou e keia lahuikanaka holookoa. (1) "He poe akamai i ke ao kula, a me ka wehewehe no ko ke Akua oiaio. (2) He poe ike no i na hana lima, ke kukulu i na hale, ke kanu ma ka aina, a he poe lawaia no hoi, a aohe no hoi he poe kumu ano like me keia iwaena o kakou. O na kumu Pope nei la: He poe oki loa keia, o ka hele wale iho la no e ao aku i ka pule ia Maria Feato." He ikaika io no na hoa o oukou e noho nei la, e oki nei i keia lae-pohaku oolea a ka hoomaloka, a me ka ai-kapu, ua kumu-mu ko makou mau mea oi, e hoonui no nae ka ikaika.

E olelo mai paha auanei kekahi mea kino ikaika a naauao hoi. "Ina owau ke hiki i Hivaoa a i Fatuhiva hoi, he mea moku wale no ia'u." E! pono wale ia manao ou, e ku, i mua na maka, e komo mai iloko o keia Puali Kaua, i hookahi umauma, e haele kaua i Hivaoa, a e alu like ke kaua ia Fatuhiva a me Hivaoa, e hoouka a hoouka hou, oiai 'o ka eleu io no ka mea e lilo ai i koa.' E wiki kakou e ho-a i puu ahi nui o ka malamalama pio ole, i hoi nele aku o Satana i kona lua a e hoka mau akua o Apoluona kona Alihikaua, a o ke kaawe ka hope. I pa mai no hoi i ka ala-paa a ka aikapu, ho-ho-hoi ae no kaua i kuu wahi aina makani aloha o Kaanapali, aia no ilaila o Kapua, 'Kau i Kapua ka auwaa-panana.' Aia aloha mai ke 'Lii o na 'lii kaua, e komo ana kaua i ke awa o Waioli, e ohi pu no kaua i ka olioli nui pau ole i ka helu ia aku.

Eia koe. Heaha la ka haalele o R. Kaiheekai ia oe? Owau kekahi i puiwa me ka hikilele i keia haalele ino ana. Auwe iho la au: Heaha la keia? Aohe au i pepehi ia ia i na makahiki 11 o ko maua noho oluolu ana. Aole hoi kekahi olelo ino mai ko'u waha aku: E noho hauoli mau ana no au iloko o kona aloha; Ua lako no i ka hale nui maemae e walea ai ka wahine haipule maikai, ua holako pono no hoi au i ka ai a me ka ia, a oi aku mamua o kona makemake, ua lako no i na dala a me na lole mai a oukou mai. Heaha la keia naaupo loa ana? Ua kaena au i keia wahine noho malie ma Kaanapali a ma Hivaoa, aohe he hopohopo o ko'u manao ia ia ke hele au e poai ia Hivaoa a me Tahuata. Aia a hoi aku au, o maua me na keiki iloko o ke Akua: Heaha la keia? Aole no oia i hoohuoi ia'u no ka hihia i waena o keia lahuikanaka, aole hoi oia i hoohuoi no kona mau hoa wahine misionari ia'u, olelo mai oia ia'u i kekahi wa okoa ae. "Aohe o'u hopophopo iki ia oe, ua olulo loa no ko'u manao ia oe." Eia hoi ka'u ia ia. A pela no wau ia oe, eia ka he kuhihewa loa ko'u ia ia, Aloha no au iloko o ko'u kuhihewa.

Heaha la ko'u hemahema ia R. Kaibeekai? Eia paha, ua kuko loa oia i na keiki alii opiopio. (2) Ua hoopoino i ko maua aloha i kinohi. (3) A ua elemakule ae nei no hoi au. He oiaio no. ua alualu oia mahope o kona mau kuko ina iho no, oia no ke kumu o keia haalele ino anao Pauana a me Kaiheekai nei. Pela mai o Iakopo 1: 14, 15. A ua ike mua ke kaula o Ielemia i ka haalele ana o na wahine i na kane noho pono a lakou Ielemia 3: 20.

Eia hou keia. Ke ola maikai nei au a me ka'u keiki opiopio maluna o ka "Hokuao" hou nei. He moku holo io no kera, he 10 mile i ka hora hookahi. Eia ka mea i lohi ai o makou, aohe he makani ikaika kupono e hoolawa mau ai i ka po-ho pono ana o na pea a pa-paana aku makou, he makani uuku a me ka malie loa i kekahi wa, nolaila e komo ana paha makou iloko o Iune. Ua haalele aku makou i na kaiaulu o Nuuhiva a me Uapou ma ke a wakea o ka la 22 o Mei 1867. Ke ola maikai nei na mea a pau maluna o "Hokuao." Aloha oe. Kou hoa paahana. A. KAUKAU.

KUMUMANAO.

NO KA NOHO ANA KUONOONO.

Elua mea i manao ia maloko o ko kakou kumumanao. 1. O ke kuonoono. 2. O ke akamai i ka malama.

Ma ko kakou manao mua iloko o keia kumumanao, ua ike ia , aia maloko o ka hana nui a kekahi kanaka kona lako, ne kana hana ponoi iho, a i ole ia, no kana hana malalo o kekahi haku nona ia hana. O na mea a pau i loaa mai noloko oia mau hana, o kona pomaikai no ia, kona lako, kona kuonoono a me ke ola o kona ohana i na he kanaka ohana ia.

O ke kanaka nona ka manao ana e hookuonoono ia ia iho, ua minamina oia i ka lilo wale ana o kana dala i na mea lapuwale, hookahi wale no manao iloko o ke kanaka nona ka hookuonoono ana, o ka hoolako nona iho, i aina, i hale, a me na aahu kupono nona, a no kona ohana paha, a pela e lako ai no na mea ai.

O kekahi kanaka nona ka ike ia ana aku ua loaa ka noho ana kuonoono, he aina kona, he hale, he ohana nui, ua lako kupono kahi moe, aahu a me na mea ai, aole e hemahema ana ka noho ana, aole hoi i mana o ia he mea e nui ai ka waiwai ke hookuonoono, aka, he mea no e pau ai kahi hemahema o ka noho ana.

O kekahi kanaka nona ka hoonani ana i kona kino me kekahi paalole maikai, papale piva, kaula wati e lewalewa ana, a nele oia i kona hana ponoi a hana paha malalo o kekahi haku, aole pono ke kapa ia aku oia he kuonoono, ano like no ia kanaka me ke kanaka e nana ana ia ia iho ma ke aniani, a e nana aku ana i ka ohe luli i ka makani, aole hiki i ka nani o kona kino i hoonani ia ke wehe ae i ka pilikia no ka pololi, aka, i na e hoolilo ia aku ia mau nani o ke kino i mea e wehe ai i ka pilikia no ka pololi, eia ka mea i ike koke ia, ua emi mai ka nani o ke kino i hoonani ia.

He mea mau i kekahi poe e hana ana i kona hana ponoi, a i ka hana malalo o kekahi haku, ka haalele ana i ka hana, a o ka hapa hope o kona manao, e uhauha wale aku i na dala i loaa.

Ma ko kakou manao elua ma keia kumumanao,ua akaka lea, o ka malama ka mea kokua aku i ka hookuonoono ana o ke kanaka nona ka manao ana pela.

Ina manao mai kekahi poe e loaa ke kuonoono, he pono e akamai mua oia i ka malama ana, ina he dala ka waiwai nui e hiki ai ke malama,alaila, e hookuu aku i ke dala ma kahi au i ike ai e hoi hou mai ana e kokua ia oe a e kokua i kau mau hana, a i kou ola kino a me ka ohana, oia no kekahi malama ano like me ke akamai loa.

O na waiwai a pau o ke kanaka nona ka manao ana e malama, aole pono e hoolilo wale ia e like me ka haawi wale ana i ka makamaka, aole nae oia wale, o ka lilo ana o kekahi mea he waiwai a he dala no kekahi hewa, o na malama akamai i ike ia ma ko ka honua, oia hoi keia. e aua, e pi, e maua, e nonohua, a ano kuhihewa ae la ka ike o ka manao o ke kanaka i ka ike ana aku i ke kanaka nona ka hoonani uoa o ke kino me na aahu nani, a o kona home aole i ike ia, he ano like ole me ka nani o kona kino i hoonani ia me na aahu i ike ia kona wahi home he ole.

O ka poe nona ke kapa ana aku ua akamai ma ka malama a ua kuonoono ka noho ana, o lakou ka poe hookioa maikai i na malihini kipa mai ma ke ano maikai, o ko lakou mau aahu, aohe nani loa, aka, ma ko lakou home, he nani, he maikai, he oluolu ka manao ke ike aku, he kuonoono wahi a ka olelo.

Ma keia mau manao, ua ike lea ia, o ka hana ka mua, o ka mua, o ke akamai i ka malama ka lua, o ke kuonoono ke kolu. No loko mai o ka hana i loaa mai ai ke dala a waiwai e ae; o ka hoomaka ana no ia e malama, a mahuahua ae la ka waiwai i malama akamai ia, a o ke kuonoono iho la no ia o ka noho ana, aka, koe nae na hemahema liilii i ano like me ka ole.

Ke hoomanao nei kakou me ka poina ole i na olelo a ka Moi, mamua iho o ka hoololi ana i ke Kumukanawai o ka M. H. 1852. A penei no olelo Alee o ia la: "Ua lehulehu wale na haawina o ko'u Kumukanawai, aole nae i hoouluia ka pomaikai o ko'u lahuikanaka, e like me ia i manao ia aku ai."

Ua makemakeia e ikeia ke kuonoono o kela a me keia kanaka iloko o keia Aupuni, ma kona hana ponoi i ku i ke kanawai, aole hoi ma na hana lapuwale. Mahope iho o ka hookoia ana o ke Kumukanawai, ua ike lea ia ke kuonoono ole o ka noho ana o kehahi hapa, a o kekahi poe, a ke ola nei lakou no ka hana i loaa i na wahine.

Ua ake nui kekahi poe ma ko lakou hana ponoi, e puka wale no me ke poho ole. A ina hoi e poho kekahi hapa o kona kumu lilo, o kona hoomaka koke no ia haalele me ka hoomanawanui ole. O ka olelo kai ao mai, "he kau ai, he kau wi, he wa mai, he ai na hana." "Owai la ke kanaka i hele i ke awakea, i ole ka okupe o kona mau wawae" J. K. KAUNAMANO.

 

LAAU LAPAAU!

AIA MA KAHI O

KAKELA ME KUKE

Ma Honolulu.

 

J. T, GOWER,--Makawao, Maui.

J. D. HAVEKOST,--Wailuku Maui.

C. H. WETMORE,--Hilo, Hawaii.

J. W. SMITH,--Koloa, Kauai.

 

HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO

NO HOI.

Laau hoopau Naio me na Koe,

A DR. JAYNE.

 

HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Naio a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua. O ka hope oia mau mea kolo, ona ka kolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lole, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai na mai e ae kekahi, e like me ka lepo pou, nalulu, pehu , a me na mai e ae.

O ka laau no keia e pau ai na mau mea ino nei.

Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka poe pilikia i ka wela o ka houpo; i ka ono ole I ka ai; i ka nawaliwali o ke kino, i ka mai pehu; i ka nalulu hoopailua; i ka pono ole o ka mai wahine, a me na nea like.

Penei no e inu ai i ka Laau hoopau Naio me na Koe:

Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka puna ki i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila'e a i na makahiki eono hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku a i ka wa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ka o ka wai maoli. Oia hoi, i na hookahi ka puna laau, alaila, e huiia me na pona wai maoli eha: a pela no e inu ai ma ke kalahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka piklikia, alaila, pono oe elima inu ana i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea auwi ka la, ahiahi.

E inu mamua o ka ai ana. aole kokoke mahope iho.

 

Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,

JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM

 

He laau maikai a oluolu hoi keia no ka Hi, ka Nahu, Nalulu Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopallua wale, Luai, Luai moku, ono olo i ka ai. Nahu me ka awe ao hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.

Emoole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.

Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a elua paha he umikumamalua paha kulu a hiki i na iwakalua ka pono.

Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ke okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, eina puna ka pono, a no kanaka makua he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.

A inu ea, e hui me ka wai maoli uuko, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e inu ae ai. Ekolu, eha elima paha inu ana ika la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.

I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ma ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.

Ina e luai ka mea mal, mahope oka inu ana i ka Laau, a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua; a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waho malie no hoi ka laau ma ka opu.

Aohe a makou mea e poi aku ai i ka lehulehu hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na

LAAU KUNO O KAUKA JAYNE

hoike aku ai i ka ola o na mea a pau i hooakahaia no kana mau laau. Ua hooia, a e hiki ana no ke hoola i ka mai

KUNU, NAHU a me ke ANU,

a me na mai e ae no hoi he nui wale; a o na mai HOKII no ola nui, na mai i oia ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou o ka poe i mai ia.

HE KUHA KOKO ANEI KOU?

HE KUNU ANEI KOU?

HE EHA ANEI KOU KANIA-I?

HE KUNU UMII ANEI kou me ka NAE?

AOLE ANEI OU MAI KUNU?

AOLE ANEI OU MAI NAENAE?

AOLE ANEI OU EHA ma ka QMAUMA

AOLE ANEI OU KUNU KALEA?

AOLE ANEI OU HUI ma ka Iwiaoao?

A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola keia LAAU KUNU a Kauka Jayne.

 

NA MAI HOOPAILUA.

Mai o ke Ake.

Mai Nalulu a me ka Mai Dyspepsia.

(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)

He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka

HUAALE OLA A DR. JAYNE.

Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hana ia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.

DISIPEPESIA.

(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowalipono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)

O keia Huaale Hoola a kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu puia ka Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko

A hoopau NAIO me na KOE,

A KAUKA JAYNE,

Like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau NO NA MAI MA KE AKE,

MAI LENA,

MAI MA KA OPU HANAWAI,

NA MAI WELA,

KA HAALULU,

KA MAI O KA ILI,

KOKO INO,

MAI NALULU,

PAA O KA LEPO,

MAI KUNA,

MAI WAHINE,

ame ka MAI HOOPAILUA

Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau o Kauka Jayne, no ka hoola ana i na ma

PUHA,

ALAALA,

KAOKAO,

PUUPUU,

PEHU,

KUNAKUNA

Hanene, Lolo,

na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino ma kana

LAAU HOOMAEMAE KOKO.

214-1y