Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 22, 1 June 1867 — KUMUMANAO. [ARTICLE]

KUMUMANAO.

' lUaha (a na kumu o ka hili nxa o Laa vi nui Ma Hewin nei : He wi puni keia mai ka moka o a hiki aku i ka moku i manoahi ia'i ta Kunebatoeba. >ioU»la t i na pahi au e heie ma Halran īwaena o oa kanaka a hiki loa aku i Kauai me ka mnaoioau pakahi īa Ukou i keia nmau—Ua ike aneiookoo i ka maiihi* oi i hoooiau ibo nei, i kapo ia o " Wi ? M Ao(e oo paha e ioaa kekahi mea ia'a e i ana, '* Aole, aole au i ike, oo ka mea, ma na U i haU ae oei, oa lohea ka leo uwe enake a ka ai e pii mai ana mai kela a me keia wahi mai, me he ao-opua hiki kakahiaka la e (hoea mai ana ma na huioa ao-uii. Ma ia mau la no, ua lohe lauahea wale ia aku na leo oahenahe o na kanaka e hooho ana—He wi, he vsi ma Hamakui i Hawaii, he wri ma Nawai-eha ī Maui, he wi hoi ma Honolulu ke kaona alii o Hawaii nei. No ka mea, wahi a lakou, o kahi pai a ameke ai kopono i ka hapaha dala i ka manawa mamua aku oei, he hapalua ia a he da!a okoa no i keia mau la e naue nei, a o kahi pai a umeke ai hoi i ike ia ia manawa he hapawalu, a be hapaha ia i keia mau la. E like me ke keiki oino waiu i nele i ka ai kupono no kona ainakakahiaka, e alala ana, e ha'uha'u ana ka waha. E mama ! E ma« roa !! E mama e !!! Ua inaopopo ia kakou ua pololi ke keiki, pela no ko Hawaii nei i na e huli ae oe n nana ae, ke kawelewele nei no paha. He kauinaha ko'u no ka Inhui Hawaii, no ka hiki ana mai o keia ivi nui i ukali no ka lakou mau hana, a ke ike nei nae oukou i keia me ka weliweli ole o ka manao. Nolaila, i na paha e komo mai ka mea i kapaia he " Wi" ma ko kakou nei mau kauhale me kona ano weliweli me he liona la, alaila, e like auaoei oukou me ka moopuna kamaeu a Nabukaneka ke o Babulona i ka ! manawa i kakau ai ka hnpapulima ma ka | paia o ka hule i na hua-olelo—" Mene, Me- | ne, Tekela, Uparesina. Leha aku ia kona mau maka a iko aku la, puke na kuli, haa wa* I le kona papakole mehe wahine hula la ke ano. Ua lilo na hana kupaianaha a ke Akua i hoike inni ai imua ona a me kona poe hoinainau o nn Ja haaheo i mea nona e manao iho ni, e hiki mai ana he ukali no kana mau ha- | na. He leo keia mai ke Akua mai. N'o ; keia mau mea a'u i lawe mai ai a hoikeike jaku i keia kumumanao imua o oukou a me na kumu o kn hiki ana mai o keia wi, a o | oukou no ka ka poe nana i iini i keia kumu, 1 nolaila, maanei la e ku ae au a auwe iho. ; Auwe ! Auwe o Hawaii i ka hoohalike ia j me Hamana, i ka hana i amana no Moleie- ' kai e inake ai. o u o Hamana no ka ke kau i ia ana i ka lewa ana i hoomakaukau ai no | hai. ! Ua hoomakaukau iho nei o Hawaii i na ; kumu o ka wi, aoie nae i manao he \ri e loaa ia ia mahope, no ka inea, ke hana wale nei o Hawaii i keia me ka noonoo ole he pilikia kona ilnila, nolailn, ke hoohalike nei au ia ; Hawaii e like me ka lio e holo ana i ke kaua mn ke kahua kaua, a lohe i ka leo kupinai o na pu, ku no oia u hoolono, aole oia i manao ; he make kona ilaila. Nolaila, ke ninau j nei au. Heaha la na kumu n oukou i imi ni i hiki mai ai keia wi nui ma Hawaii uei ? { Ua hoomaopopo paha oukou i na kumu o ka hiki una mni o keia nalu e popoi nei ma : ka pelekai o ko kakou moku i keia mau la, no ka mea, na oukou hoi i imi i keia mau kumu. I na aole oukou i hooniaopopo i keia, alaila, ua hana wale oukou me ka noonoo ole e like ine kuu olelo mua. Eia ka mua a'u i manao ai, oia kekahi kumu o keia wi. 1, No ka puni hanohano o koia lahui. Ke punihei nei na kanaka i ka nani o ke kino. Aia n kau ka iwa olelo ae, ua kohu au, e aho ka naue ma ke kaonn. Iloko nae ; o keia hele ana me ka hiehie nui, ike aku la na inaka i ko i'la mau mea nani i oi ae i kou, : kupu ka manao kuko ilokoonn e loaa ia mau mea, a i ka haha ana iho i ka poli. i " Aohe kanaka o ka hale, i Ua pani ku na puka." 1 Au ae la ka inanao i kahi o ka lona, a no ka nele, moe malie ke kuko iloko o ka nanu, ' a lilo mau ia manao i hoeuli no kone noonoo | i mea e hooko ai i na mea a ka manao i ku--1 ko ai, no keia mea, imi ae la ka noonoo o ke ' kunaka ia mau mea e like me ka hookeie ; ana a ka manao, a lawe inai i na mea elua ! imua ona. u E hoolilo paha i ke kino i paaj ua na hai, a i ole ia, e mahi paba au i kuu j uina." j Aka,eiakamea hookaulua i ka manao, 'hele paha a oo ko kalo, hala ka makahiki, | loihi loa ke kali ana o ka makemake, no ka I mea, e iike me kā wikiwiki o na ao e hoonaj ni i na kuahiwi kalae o kakou, pela no ko i Hawaii nei, e ake no a kau koke mai na na|ni o ke kino i ke kino, a hina aku ke kino 'ma kona wahie popopoai, wahi e Solomona, o ke o-ki no ia, iuu i ka niau o Kina. A no ka hololea o ka iua o ka puka iwua o ko- . na ala, (e hoolilo i ke kino i paaua na hai.) ' nolaila, inioaku la no keia a loaa na dala he iwakalua no ka malama, o keia no a imua o ka mea kuka loihi a me ka hoioku kalepa hinuhiau no kahi opala iwi-aoao nakeke ana, be umikumamalima ī ke kuka, he elima i ; ka nani no ia nei, loaa iho la i kahi meie i paanaan ia kakou. u He iili kumakahiki, I Hookahi Poaono ua beo, ; No mofe ina pakeke." He ano mau keia no na kanaka Hawaii, ka puni eoa na mea kupooo oie i kooa mo, ao!e ona kilohi mua ia ia iho, a hookuku mua i ka mea kupono no koria kino e like me kona kuUna, i na he kiekie a he haahaa paha. ike ua kanaka nei \ ke kama* bun i kuii no, ike no i ka papale bira kuai no, ike

no i ki noho līo o-iini. hooiilo no ! n* diU umikumnnawalu. ike no i ke'a n-mi i keii mea f»oi, poehu no k* hi!u o kihi cr.ann 3 be " K->hihe." Ma keīa maa n.->M i manao oui ai ai ka* naka, aohe man-ao i-a o ka opu, he hjp«i wale iho no ia. he oi aku aa rrani o ke kino ma ka manae aoa. Ke i ma» oei pahi ke- ; kahi, " O ka poe no i ike i ka au ka< hana |pe!a. M He owno no ia. aka, oo ko lakou ai ;ana imua o na hapauea e hooikaika ana e ! tnahi i ka aina, ooiaiīa, oa wi ka air». Penei paha ka hoomoakaka ana. Aia kekahi pahu fcare!a wai elaa ha wai e komo ai ka ; w-«i ileko ona. a ehi ha wai e puka aku ai ; ka wai maiioko aku ona—Ma ka hoomaopo- ; po ana, e piha ana aoei keia p«ho i ka wai ? ; Aole, no ka mea, ua poiua na wahi e puka ; ai imua o oa wahi e komo ai. | Peia no ko Hawaii nei, ua palua paha ka ; nui o na opa nana e ai imua o na mea nana i e mahi, a heaha ka hope ? He wi. Hooko-o i ia ka pili a ioko, nolaiia au i ninau ai. Heaha la ke kumu o keia wi ? O kekahi kumu iho la keia i iohe oukou,' " O ka puni hanohano." I ka nana ana i waena o keia lahui, ua like na manao iloko 0 iakou me ke kai e iana malie ana ma ka iii o ka honua, a i ka pa ana mai o na kukuna wela o ka la. pii ae la no ia me he mahu j la, aka, aole e pau kona pii ana ke oie oia e anu a haule mai fa he u.i. E līke me ka ume ana o na kukuna wela o ka la i ke kai, pela no na nani o ke ao nei e ume nei i na naau o na kanaka, aole hoi e pau keia ke oie ia e haiawai inai ine ka ilihune, i halawai inai ka iiihune me ia, e hauie oia i laioi kahi kupono no na kapauai wnwae mainioae. 2. No ka paiaualeio o keiu lahui kekahi kumu o keia wi nui. 0 ke kanaka keia a Soiomona i hnawi ai 1 ka inoa houhenehene, 41 he iima hooiewalewa malalo iho o ka la," a Paulo hoi i pnpa !ai, aohepono ke ai. He makeinake ole i i ka hnna ke ano o keia kanakn. lini no ka } palauaieio i ka uluna i poepoe no kona poo e j waiho ai, he hana hua ono oie ma ka hope- ; na i lohe oukou e na hon. | Aka, ma ka mua o ko kakou manao nui, ; ua ike ia u o ka puni hanohano o keia lahui ! kek'ahi kumu o keia wi nui. Aole nae hoi ; o'u manao, ua pau loa kakou a pau i ka pu« ' ni hanohano, he hapa paha o keia lahui ma i ia ano. a he hapa ma kn palnunieio. j Ma ke Kumukanawai o ko Hawaii nei i Pae Aina, ua ikea ka iokomaikai o Kaui- | keaouli Kamehameha 111. 44 E lawe kela J mea keia mea i kuleana aina nona ma ke j ano A!odio." i A i ka hiki ana mai nei o ka poe " hoo- , makaulii ainn," wahi a Vanekouva i kn eueu o Hawaii, n ikn iakou la i ka waiho waie ia o na ioi ua pikno i ka la, o ke kuai ka !akou la pnu. Ke i mai nei hoi lakou nei, 1 oia nele ana i ka aina," oia kekahi kuinu o ; kein wi. Loknhi ko kaua mnu innnno ma ! ia mea, nka, heaha kona kumu o ka i;ele 'ainaana? 1 kuu manao, o ka palaunlelo. 1 No ka paiauaielo iloko, kuai ia na aina i nn I haoie, no ka mea, e like me ka makemake | ole o ka palaualelo e hana, pela no oia i ma- ; kemake ole ai i na aina knhi e hnna ai, a I no in ano ia ea, ua kuui ia ka lokomaikai o j Kauikeaouli. Nolaila, i mea e maopopo ai, j ka palnunlelo i keia wn kekumu o keia wi nui. ! He pono ia kakou e nana aku ma na moo- | lelo o na oloinana o keia mau pae moku, no ; ka mea, ke i ia mai nei. O ka moolelo, 44 oia , ka mea i hoakaka mai i na irea i hana ia e na kanaka, a pela aku." A ke oielo ia inai ! nei no hoi, •• he aniani ia e hoike mai ana i ! na hana a ke kanaka, i ke kumu a me ka I hope oia mau hana, a pela aku." Ke i mai j o Kikero no Oratore he kanaka; I naauao hoi. | i 0 ka mooleio, " oia ka ruia o ke ola ana," : no ka mea, m«i ka hoohalike ana i na hana i | hana ia i ka wa kahiko, me ka kakou mau j | hana, i ike kakou i ka hua ponoa i ka hun < ! pono ole paha. Nolaila, ua ikea. aole he ' j wi i hiki mai i o lakou la e like me keia ke ! kapapa mai kn hikiku a ka hikimoe. 1 0 ka pniaualelo oie ia manawa ke kumu i hiki ole mai ai ka mea ano iike me keia. No ka mea, i mea e maopopo ni ka paiaua- 1 lelo oie oia poe, e nana a hoomaopopo i ka lakou raau mea paahana (toois,) he laau ka 1 00, he pahoa ke koi, he ohe ka pahi, me ka j īkaika nui o moku ai oa mea i oki ia a eii ia ; | pahn, a ua hooikaika no lakou. Aka, i keia * | manawa, ua heiea na mea paahana a hinu I wale la no, a he «luolu maoli no hoi ke ha-' na aku me ka maaiahi ioa, aka, iioko nae o ! keia, ua wi ka aina, noiaila, o ka inea i aka-! ka iea, o ka paiauaielo ke kumu o keia wi, 1 aohe kahihi ana ae, no ke kumu nui o na i mea paahana. j 3. O kekahi kumu o keia wi, o ka mahe-; ; le pono oie ia o ra hana. ! { I keia mau ln i naue ae nei, he huikau na jhana a ko Hawaii nei. I kekahi manawa, j heie oia i kekahi hana, a i kekahi wa ae i! j kela hana a i keia hana ; a he huikau wale ; no ia mau hana i ke kanaka. | 1 I inai paha keknhi, (k Heaha ka pono o ka ■ Imaheieia o na hana, a he men hoi e wi ole ■ ai ka aina V* Akahi—No ka mea, aohe i lawa ka manao o ke kannkn e hiki ai iaia ke noonoo po- ; no i na kumu kupono e hoio pono ai na ha- j i na he nui ana i hnpai ai. Ua hiki no paha, ' ! ina elua a ekoiu hana ana i hapai ai, aka, ; [ma Hawaii nei, pau ka umi o na hana i ka 1 ' hana ia e ke Imnaka. Hoio ka manao i o a \ | ianei, aoie e lawa ka iole, ua ike i na popo-1 1 ki he nui, holo oia i o a ianei, aka, aole nae ] i ia e pakeie. Nolaiia, o ka nui o na hana a I ke knnaka e hana ai, ke kumn e hoio oie ai; kana mau hana. Pela no, ina e hookomo joe i ka bipi i ka paiau, a mahope hookomo i l ke kaa. aole liuliu, i ka palau a i ke kaa, a

pela wi'e - ee ■ mau a:—heio anei hana '« har-i i-i. p?;i ka h.ina «na ? A. ? &a—lni a '? e miheleii ka hana a ke a'aih. pvj ka manawa i ka he>? an.i m. k.kihi h.im s i kekahi haoa. E hke rne ka ie?i'j!ehu o m hma au i hapai ai, no ka u!ehu o 02. hora i piu wale ia oe i ki ho*<? aru kekahi hana a i kehana. aooo hoi i k»a maī kekahi mea :a o? e p:ni ai i kn hakahaka 0 ia mau hora. aka, ins ; nohoia noe we haoa ma ia Inala no sa. ahīfa. ao?e paha e iilo wale ia hon. No k* mea, wahi aka poe naauao, "O ka mnnawa ka m?a nui." A pe'a io aku la n---> ko'u minio. Ina piha 1 k?ia minuie nu e heluhelu ai e ka mea heluhe j e hana ai oe. a he hapaha daia ko i uku, aka," i hoomaunauna oe a hab aku !n ke ? a me ka piha pono oie, alaila, e lawe oe i ka paumi 0 keia uku ou a pahaneri a pntausani paha o:a hapaha e kuai aku ia minuie au i hoomaunauna waie ai, a i ole ia. o kou inau men a pau i loaa ma keia no, a haawi aku i uku no ia manawa au i uhaai iho nei ; ke i nku nei au ia oe. aohe e ioaa ; kau wahi huna oia manawa, aoie hoi kaa wahi iihi ona ia oe, he oie loa no. Aka, i; hoopiha pono ia ka manawa tne ka hana, aohe wi. I AkUu—lnn nohe i maheleia ka hana. alnila, j oiai oe inn kekahi hana, ua nnhelehele paha kekahi hana au, a maioo wai ole paha na ioi—Ua maopopo iea 110 paha ia ia kakou, nolaila, nohe au e wehewehe no ia mea. Ma ka ha 0 na kumu 0 ka hiki ana mai 0 keia wi, ko kakou mau manao e hoohiainai ai. | 4. O ka malama pono oie ia o na aina ke- j knhi kumu o keia wi puni. j O na «*nhi kupono e kanu ia ai i ka ai ua j hookuuia nn na hoioholona e hehi a pnaia a peln aku, a un oiala ka iepo, a hoohua oie mai i konn hua. O na aina kula kekahi, no ka hookuu waj le ia 0 na hoioholona e heie eai i ka weuweu mai uka a kai, mai kela pea a i keia pea, a kau wahi mnuu ole iho ia kuln. O ka nele o kaaina i na mea uliuli, oia ke kumu 0 ia papnala mau ana ma ua aina ia. A ma no hoi kakou e nana aku ma nn kunhiwi olohelohe ululaauole, e ike no kakou, ua pikao na kahawni; nma na kuahiwi ululaau hoi, un like me Kanaana, ka ninn i olelo nui īa. e kahe mau ana ka waiu n me ka meli. No ka mea, ma na aina ululaau a uliuli paha, ua ma-u loa ka ea ma ka ili o kn honua, n na ia ina-u e alakai mai 1 ka uwila 0 na ao inaluna ona, a neie na hunahuna wai ma ka ohu, i ka mea nana e hookaawale i na hunahuna wai, noiaila, hui ae ia na hnna wai makalii a lilo i mea nui; a no ka nui, kauinaha īho la a haule mai la he ua, n momona ka ainn, kupu maikai na mea kanu, a hoohua mai i na hua ohaha. Nolniln, nuhea oe e kn mea aina kula nui, e hoohele ia ana i na holoholona, e oluolu oe ia'u, e haliu mai i kou pepeiao a hoolohe inai. E mahele oe mawaena konu oia ainn ou e iike me kona nui, a e hookuu i na holoholona ou ma kekahi pa, a pau ka weuweu 0 Inila, hoihoi ae ma kekahi, a ulu hou mai la ko kela pa ; alniia, e mauinau ana ke ea o ia aina, a he ua ka mea e ike pinepine ia una maiaiia, a momona ka lepo 0 ua aina la ou, ina nae he manao kou i ka pomaiKni 0 ka lehulehu, no kn men, aia ia oe ka mnunu o kn un e lnka ai, a ina. aole ou aloha ea, alaila, e hoike au i ka olelo nane a ka haole no na pae moku 0 Hawaii nei. Na?ic. Ke i mai nei lakou, ,4 ua iike 0 Hawaii me ka Ilio-holo-i-ka-uaua, aohe hulu e ulu nnn mn kona ili." j lioakaka. E nele ana 0 Hawaii nei ika I mauu, aohe ana he mauu e uiu ma kona ili. | J\a?io. Ua like 0 Hawaii me na ilio hulu oie 'ia, ua nininiia i ka wai-weia, a ua pala- , he ka ili kahi kupono e uiu ae ai ka hulu. j Hoakaka. Ua pau ka inauu 0 Hawaii 'nei, a pau pu me kona ili, kn iepo kupono ; hoi e uiu ai ka mauu. , Na7ie. Ua pau kn hu!u 0 Hawaii, pau pu no ine kona ili, a pau pu me kono ( io, koe na iwi. j Hoakaka. Ua pau ka mauu, pau pu me ka lepo a ka mauu e uiu ai, a pau pu no hoi j me ka lepo malaio iho kahi ulu ole a ka ma- ; uu, a koe na pohaku a me na papaakea, e : iike me ka aoao Komohana 0 Paupau i Maui. I Oke aloha no ko oukou. 44 E uhi kakou : ia kakou iho me ka iokomaikai 0 Kristo." ; S. P. KAHUKULA. i