Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 19, 11 May 1867 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMEHAMEHA I.

Na S. M. Kamak.u .

lIKLL" () Paul» Kaoitn»ku h*»l a ii e kona pf.c k nia inau kauiua. ke luw umi la r»o u,a kahī kanwale. lloouna aku !a • no h'»i o Kaiueliamehn :uo ka aku k'e pae rnni i ukn, nol-e ruak« n nkn. ilo- * o!e niai In n» lioi o I\ Kaoleioku. ;iol<v e l |>ae i ukn, aia a lo;t-i ke kauauai. uiuila, ' (»ne i uka. O!t'o uku ti<>i o Knieimania- ; hu ia Kiiinehauielia, "Ke li«»<)ie mai nei ke keiki a kaua,«oie ka e pa«" ina» i ukn j nei, aia a loau aku ke kanawai alaila pae inai i uka nei." Ke oleio ne nei hoi o 1 Keliimnikni, 4, K muke no ia, ua niake 'aku la no kona kaikuanua, ' ia no hoi ko- ' na uioep!)tj o konn Knikaina. lua no hoi e make t e, owau aku no hoi kou iime,'|)uu." I'nue uiai imi o Kamehameha i ; ka hua o ke ola, uiake hoi i ke ahn ■;ka kaua keiki i loaa i k» knua wa heu , ole ? K nolio niai ana ko i al.i makuahi- • ne ine ku kapu a Kalaniopuu, a no ke komo iloKo o kona ui:iknahine, loaa ka , mea unna e malama 11•» k*» o ua la popili- , kiti. Oia lioi ka kaua ola nui » keia la." Kahea mai la n» hoi » Knmehnmeha me ' ka i mai, 4, K Kalaimnmahu, hnawiia'ku ke knnnwni no ke keiki n k:uj:s." K«knla nku la 11» h»i » Kalaimamuhu i ke kauawai ; ' lle ola ! [le ola !! A»le e ma- ' ke, a»he e make, e ola nn pio! e ola na ( pi» ! 11e Mamalnhon Kanawni." A pau ke kukala ia niia o ko kannwai, ! pae mai la nn waa o I\ Kaoleioku i uka, I ua ola na ohua uia uka, » un pi» i h»l» e ! pee, ua pou i ke ola. Aliouui o Kaineha- : meha i ka nuilama unu i ke kauuwni u» I ke oln. Ma ku moolelo o Keoua Knahuula, ua Ololoia ku manu n» Kupoukuhi, e hke me ; kana mnu olelo wunana, "O I'uukoholn I ka hnle o ke nkuu, nlailn, pau ke kaua o Hawaii, nanu no e heie inni u knu ag i iluna." Aole no pnliu lukou i mnnao, ! no lehova ka mana, e hiki ke huohui i i keia inau oupuui liilu i hooknhi uupuni, ; a e liiki mai una ke nupuni o ka lani. I ko Kaihekioi ike unn'ku iu Keoua Kunhuula e nino ia nna ihinu o Puuko- ; hol i, puana aku la oia i keia inau hua I mele nlolia penei: i "Kuu hnku i k;i un hnao—e— Ke lele ue la ka ua Ma uka o Auau—le—le— Lele kn un lele pu no me kn makani, K lele poo nnn ka w.\i o ka ha, Kuu haku mni ka wai ! Haule—poo—e—" j I ka muke nna o Keoua Kunhuuln, ke i keiki a Kalaniopuu, ka Moi o Hawaii, a knma oia ma Puukohola. mi Kawaihae, nlaila, ua holookoa ke nupuni o ka mo- ; kupuni o Hawnii iu Kamehnmeha. | No KE KAUA AiNAO KaMEIIAMEHA ME Ka- ! HEKILI A ME KaEO KA Moi | o Kauai. I kn lohe ana o Kaeokulaui kn Moi o Kauni, mni make o Knlanikupule n me ua'ln o Maui ia Knmehnmehn i ke knun : in, n ua pnni.kumnno ia kn wui o Ino i ; ku henna o kn poe i innke i ke knua, no- ; laih, uluku iho la o Kneokulnni, e holo | mni e knua me Kameimmeha. I lloomnknuknu iho la o Kaeokulani i | kona mau koa, nlaila, holo mni in ia a 1 me Peapea hoi ke keiki a Knmehamehn j Nui. a me kona mnu kuhina kaua, oia o ! Kiikiki a me Kniawa, o naMii a me na puali koa, a me na hookele monnn. Ua hoio mai lukou me kn inaknukau i ka pu a me nn luko kaun o kela a me keia ano, me kana kanaka akamai no hoi i ke ki una o kn pu, oia hoi o Mr. Mure Amar.i, ja me Makaeha ma kana mau ilioaikana|ka. Hoio mai la oia i Oahu, a hui pu (me Knhekili ka Moi o Oahu, Molokni. ! Moui a me Lanai. I ko Inua hui ona, | hoolalelale koke aku la o Kaeokulani ia Kuhekili, i ka i nna nku, U E holo kaua e kaua me Kamehumeha, no ka niea, ua kii mai oia e kaua i kou mau niua." Ua ae aku no o Kahekih, e holo pu me Kaeokulani i ke kaua i Hawaii. Hoomakaukau iho la o Kahekili rio ka holo pu me Kaeokulani. Ohi mai ia oia i ka poe koa hou no o Onhu. Ua hoomahuahua loa in na koa paeie i kapaia he "pahupu/* O kekahi paele o ka poe pahupu, he poe kanaka ano e loa iakou i ka nana aku, a he poe luna nui lakou

rjo na pnfiui«ti. ia poe knnaka, o o Ktn ! .ikia n nie Mnnunkat>vi. t*a u'it ; i Im'kmm i ka nhi rr>oh. mni ka ; po > n h:ki o nn [-.opuai \vaw.ie : ua !'»leia kn hhilihi a k;koota ; a o ka <.r.<»hi n-.e r.a niho wa!e t>o koe. flna piiiM t hiki ruua niai ko \uunnu poe, ina pil.a 0 ! pun;»lit!e Uk«»u. a lt!o ia o Waip n]!i a nie Ilononiaele ia lakou.) A makaukau o Kuhekiii n»a no ka holo i ke kaua, hoonolio iho la oia ia Kalarj:kupu!e kaua keiki i Moi no o Oahu, a oia no hoi ke ahi aimoku eio o Oahu. Holo aku la oKahekili a ine kona poe a!ii. n»e ka nui o na ohnna alii, a me na kaukaualii, na puali alii a tne na koiki aiii. O na poe kaua, o Kaniuula. o Ke|H>f>U(»hi a ine ka pahupu a n\e na koa > ohi hou ia no o Oahu, a hui pu aku la me ko ka Moi o Kauai. • Holo aku la ka huakai kaua a pae n»a Kaunakakai i Molokai, ike iho h» o Kaeokulani ka Moi (» Kauni. i ka nui launa i ole o kahi i noho ia e na kon o Ka'neha;t:»eha, nohiil i. oielo iho la ua K::eokuia- - i iii nei 1 O ke ka a ka l.ee nui i ka lua !la, inokaki ka iwi o ka papni.' ? Haalele ; iho ia iakou ia laila, holo alui la a pne il I Mnui, a int:kc iho la o Keluinpoiula, he; ; wahine i kaulana nui no ka mnikni. Noho iho la ka huakai kaua n»a Wailaku. Olelo iho la nae ua Kaeokulani nei ia | Waiehu, "O ka aina hoi o ke koa nui,! j naua i imi i ke auouni no Kamehameha, |o CKeeaumoku paha ia). K Kauai—e, |e ku ilutii»,eia ko nioa wuihona lionowa." ; ; Ilookano inaoli ka ln»i ke Kauai. Ua li-! ; lo o Waiehu ia Kiikiki. Auwe ! ai 110 ka j hoi ua Kauai nei i ka poi o Waiehu. "I | pono i kau a na walia, mai noho a pehi i wale ihi>." } ! Okioki iho la ka Moi o Kauai ia Maui,| i e hke me ka haawi ana a Knhekili ia ia. I i . . ! i A o na niiia i okioki ia, haawi ae la oia i j kona poe n 1 ii n me na koa. O kekahi; pue alii nae. o Kahekili a ine nn lu-iki aiii, i hoohnlahala iho la lakou i ka neie i ka | aina oie. A no keia hoohalahala ana, o l ka hoomaka koke iho la no ia <» ke kaua ; | kuloko ana me Kaeokulani a me k<»na i | poe koa, ma Paukukalo e f»ili nna hoi me j j Waiehu ; e nanea ana no i ka heenolu, j ; a o ke kaua koke no ia. O Koalaukani j t nue ka pua-o o ke kaua ia la ; ua hoopu- j | ni ia oia e ko Kauai poe, a ua komo hoi; : oia iioko o ka pilikia lanna ole. E nana ; j no hoi oukou i kona kulana a me na ka-j ; puai, i nlo ai i na ihe a me na pololu ; a I ua koa io no hoi kona mau kulana kaua. i Kaapuni aku la o Kneokulani iu Koo- | luu o Maui, a hiki aku la oia a me kona i poe a pau me ia i Ilana, a pii aku la oia i ka puu kaua o Kauwiki. Oniu ae la no hoi oia i kahi laau kaua ana ia Kamoolehua, a hou ae la iluna, me ka maj nao e ku ae i kn lani. Olelo iho la nae | ua Kaeokulani nei, -'Ua olelo ia hoi o ! Hana ua laui haahan, eia no ka hoi he ; kiekie no, no ka mea, ua hou ae nei au i j kuu laaau ai-kaua ia Kamooiehua, aole > j nae i ku ae i ka lani, nolaila, ke manao nei au, aole no paha e ku ana o Kamehameiia i kuu laau." <4 E ke Kauai—e, e na'lii, e na koa, e ; na puali—e nn pokii—e, e ikaika, e koa, a iuu i ka wai o Waipio, a ai i ke kaloo Kunaka. M O Kahekili ma lioi, e noho ana Inkou j ma Mokulau i Kaupo, a malaila no lakou i holo ae ai i Hawoii. Holo aku la no hoi o Kaeokulani ma a pae ma Waipio i Ha\yaii mai Hana aku. A pae iakou ma Waipio, ua ht»oko aku o Kaeokulani no ! kana mau hoohiki ana. Un hana ino \vaj le aku oia ia Waipio, a hoohiolo aku la i | na wahi kapu a me ka paepae kapu hoi I o Liloa, ua olepe ia ; a o ka paepae kapu ; iuoi o Kahoukapu, ua puhiia i ke ahi; a | o na wahi kapu e ae. ua hooneo loa ia. Aole no hoi he alii mai kinohi mai i ha- ! nu ino i keia mau wahi kapu, aka, o Kei oua Kuahuula nae, ua hana ino no oia ! i ka aina a me na mea ai i kela makahiki akti. He keu loa aku nei hoi kohi kai naka o Kauai. He mau hoailona paha > ia, e inki mai ana ka wa e hoohioloia ai na kapu kahiko o Hawaii nei ' k E ke auj puni o ke Akua." A o Kahekili, hiki | aku lii oia ma Halawa i Kohalu. a ua ka- ; ■ ua liiiii no ina Kohala. O Kemehame- j ; ha hoi aia no u»a Kona. j ; 1 | O Peapenmakawalu Kamakauahoa, oia hoi ke ulii ikaika i ka hakakn. Ua olelo! } ia no hoi, aole no e pakele o Kaineha*j ! meha ia Peapea ke hakuka luua. Ua ma- ] iopopo ko Peapea ikaika ma kana inau | hana ī kaulana. O ka uhuki ana o Pea- ;

pea t ke kumu Kou i KaKnhaw.ii : n ka uh'iki ana j ke ki o a me W;\\poli rna \apoko ; o kn hneh ana i Ka Mt« ai o Laiuhaele : o Ka uliai i ka olohe o Puukapeio a me na hana ikaikaika a pauana i konakino; o kona hopu pa-iia ana i na k- naka ma Kohala, a iluna no ia !a p«>kopoko, a haule iho hoi ilalo. helelei iiiKi. Holo mai la o Kahekili a haiawai me Kaeo ma Waipio, h hui pu laun ma Kahi hookahi. I ka !ohe ana nae o Kamehameha. aia o Kaeo a nie Kahekili ma Waipio, nola-' ila, kuka iho la oia a me kona poe Kuhina a nie ka poe knknnlelo akamai, tne ka olelo ana, "Aia ka i-a ua komo iloko o ka upena, ua komo aku la hoi i ka hului." : A no keia manao ana pela, holo mai la o Kamehameha mn a pani ia kai o Waipio. L'a nui lo:i na auwaa kaulua o Kamehameha a me na Kuhina a me kona p»je alii me?ia, na pukaua a me na mnmakakaua, a «ne knhi muknkiukahi liui o Kameeiamoku. i honlako ia i na mea kauu. a he mau pukuniahi kekaiu nialuun o na auwna-knulun. O John YoungOlo-; hana a me I). Is.irc Aik.-ike, na haole n! Kamehaeneha, u laua (naluna ok i niuku. I ka holo arn mui nae a Kamehameha; mn e pntii in Waipio. e Imi mai ana ke| knna a kahekili a ine Kaeukuhini i na; pa'i hulaana o Waimanu mn, o ka hnla-j wai iho la no ia i ka moann, a o ka hoo-| uka kaua koko iho l.i no ia o na aoao a' elug i ka monna, aka, aoie nae hoi i akn-j ka loa ka lanakila o na aoao elua, no ka! mea aia i ka mnaua ka hoouka ana o ke| knua. Aole no he mau alii a mau ahi i alihikaua hoi iloko o ia kaua ana o na ao-| elua i make, ua inake like na hoi na koa o na aoao elua. Aole no hoi i pae o Ka- ; hekili ma i uka, no kn men, ua pau nui ; lakou i ka hoi i Maui. Ua knp.iia keia kaua ana, o Kepuwahaulaula. a o Kawai | a me ke kaun moann, i kn A. I). 1791 — Aole no i make o Keoua K, ia manawn,' ak«, ua holo riku nue o Kainna ma i ke kaua i Kau ; no ka Iohea:ia e holo aku ana o Kahekili a me Kaeokulani, ua hila-' hila ke kaua pu ina ka noao o Kan eha-! meha. JIe oinio paha m>le j>aha. O ka Kahekili kaua hope loa ana keia, n make' iho la oia i ka A. D. 1793. I ka pau ana o ke kaua ma Iiawaii,! mawaena o Kamehameha a me Kaheki-: li a me Kaeokulani, hoi aku la o Kahekili ma a noho i Mnui. a o Kaeokulani ma kekahi i noho pu i Maui. Ma Hana koj lakou wahi i noho ni. O Penpen hoi ke keiki a Kamehnmeha Nui n me ko/ia nialo pu me ia, maluna o Kauwiki ko la-i kou wahi i noh'» ai. I kekahi la nne, e; ki pu ana ua o Peapea iloko o ka hale, e hainnma wnle nnn no ka pahu pnuda i kn: manawa ana e ki ana. nolaila, liaule ihola kekahi huua ahi il<»ko o ua pahu pau- ; da nei, a o ke pa-liu koke ae la no ia, a| ua lapalapa ia hoi o Peapea e ka pauda.; Alohaino! j "Wela Kalani—e, wela Kaloni, I Wela Kauwiki i ka hulili, j Pau ai Peapeamakawalu, ! Iluna o Hawaii Kuauli, | Oia ka uhane e—o —ne —i— j O ka uhane hea—hea makani, Uhane noho i ka hala i ka pe—e, | Uiu mahiehie pua hinalo, i Ma kai o Honokalani—o— e." Ua hoihoi ia o Peapea ine ke ola no, n\ hiki ma Honokuhau i Kaanapali, a maia-i ila o Peapeamaknwalu Kamukauahoa o Kupelenuiahaho i make ni. (Aole i pau.) 1