Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 12, 23 March 1867 — Page 4
This text was transcribed by: | Iasona Ellinwood |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
Ka Nupepa Kuokoa.
Ke keiki naaupo.
Leo—JOHNNY SANDS.
1. He keiki kula kamalii,
Ua hele mamua'e
Ua ike i ka A, E, I,
A ane akamai.
Mahope mai ua hoomaka'e
E nele lohi mai.
A liuliu iki ae,
Ua hee ua keiki nei,
Ua hee ua keiki nei.
Ua imiia, ua loaa mai
Ma kahi ino no.
Ua lepo, weluwelu e.
Ninau ke kumu ao.
"Heaha kau e noho nei
Ka'u keiki paakiki?
E ala a e hoi, e,
Ke kula kamalii.
Ke kula kamalii."
2. A pane mai ua keiki nei,
"Heaha ko'u waiwai,
Ke hele i ke kula, e,
A ao, a akamai?
Ua pau ka makemake o'u,
Ua molowa no wau,
He nani ka! ka naaupo,
U'oki ka naauao,
U'oki ka naauao."
A pane ae ua kumu nei
"Ka'u keiki naaupo.
E paa kou nuku pakike,
E ku a hoi ano;
I ole la e hahau au
A eha oe a uwe."
Pane kela, "hahau, hahau,
E noho au maanei,
E noho au maanei."
H. M. H.
Naaupo io!
Iloko o ka naaupo i hanau ai ke kamalii. Iloko o ka naaupo oia i ulu ai, i omo waiu ai, i moe ai, i kolo ai, i owala ai, a oli ai, me he mea la, oia no kona pomaikai, kona waiwai maoli. A ukuhiia oia, a ku ae iluna a hele kulanalana, a hoomaka e ai i ka ai paa, e e naaupo ana no, he wahi ike uuku no nae kona, ua loaa kekahi mau huaolelo, me papa, mama, a nui iki ae, hoomaka paha ka makua e ao ia ia i ka hua. A, E, I. Olioli paha oia mamua i ka lohe, i ka ike maka paha, i ua mau hua nei; a mahope molowa no i ka nana hou ana; kona makemake ka paani, ka holoholo, ka owala iloko o ka lepo, a me ka wai mai ke kakahiaka a po. Hea ka makua, "ea kuu keiki, hoi mai e ao i ka hua i naauao oe." Hoole pakike mai ke keiki, "ka! aohe o'u makemake i ka naauao; aia a hele au i ke kula, e imi au i ka naauao; aole he hale kula keia, aole oe he kumu. Eia ka'u kula iloko o ka lepo iloko o ka wai; olioli au i ka paani, i ka holoholo, i ka hoolele lupe; aia a nana i kuu lupe, nani ka lele ana iluna." Huhu paha ka makua a hahau i ua keiki pakike nei, akaka paha no kana mau huaolelo. He mea ole ia i ke keiki, a mau no kona naaupo. E ake paha ka makua e ao i ke keiki i ike, i pii ae ka ike a like oia me ka makua. E like me na manu, ke ao nei lakou i na keiki a lakou e pii iluna, e lele i o ianei, e kau ma na lala laau, aole make e moe mau lakou malalo, ma ka punana kahi e kiko ai.
A mahope iki iho, i ka nana ana, aia ke lele la na manu keiki me na makua. Naauao, ea! pau ka naaupo, ka moe ana, ke kolo ana malalo. O ke keiki nae ka mea uhane, a oi nui i ko ke keiki manu, aia no oe ke paa la iloko o ka naaupo. Ua loaa kou makemake, ka paani wale, ka naaupo, ke ao ole i ka hua. Kaumaha paha ka makua, a uwe wale no kou paakiki, kolohe, hookuli, pakike. A manao oia, aia hele oe i ke kula, alaila e hoolohe oe i ke kumu, e imi i ka naauao, e pau ka naaupo. Ua hookomoia oe iloko o ke kula me ka palapala paha, me ka palapala ole paha. He haumana oe, he inoa hou; olioli paha oe i na la mua, uwe paha, ekemu ole. Hahau paha ke kumu no ka uwe, no ka ekemu ole. A mahope, oaka kou waha a ekemu no. Kahaha ke kumu i kona ike ana, i kou naaupo. "Aole ka oe i ike i na hua! Ka i noa! ua ike oe i ka A, E, I, a pau na hua, me ka p, a, pa, no hoi. Aole ka! Mahea oe i keia mau makahiki eha elima eono? owai kou makua? no ke aha kona ao ole ana ia oe, a makaukau iki oe i ka hele ana mai i ke kula? Naaupo loa ka oe; Aka he wahi keia e loaa ai ka ike, ke hoolohe oe, a ke makemake oe e ike. E hele mau mai oe i ke kula me ka palapala no, e nana ka maka, e hoolohe ka pepeiao." Ua hele oe me ke palapala no. Ua hoolako ka makua ia oe. Ua mau kou hele ana a hala ka malama, he mau malama paha, he makahiki, he mau makahiki paha. Ua ike uuku oe, ma ka hooikaika loa ana o ke kumu, aole no kou ikaika, aohe ou makemake i ka ike, ua molowa i ka imi; ua mau ka makemake i ka paani, i ke kolohe. Ua ekaeka kau mau buke, ua haehae ia, ua weluwelu, ua lilo na apana i lupe, i kakaiapola lupe. A haalele pinepine oe i ke kula. Ua kiiia, ua hoihoiia mai; ua hahau ia no ka haalele. A pane mai oe, "e hahau mai no oe ia'u, e hahau no, aole o'u makemake i ke kula, aole makemake i ka nauao; ka naaupo ka'u makemake." Ae, pela no ka nui o na keiki, aole makemake i ka naauao, koho no i ka naaupo. Aole lakou i hoowahawaha i ka naauao, a mahalo io i ka naaupo. Aka, makemake ole lakou i ke alanui e loaa ai ka naauao. Ina haule wale ka naauao maluna, a maloko o lakou e like me ka haule wale ana o ka ua, a komo iloko o ka honua, he makemake no, aole paha e hooleia. Aka, i ka ike ana, aia ma ka hooikaika ana, me ka hoomanawanui a makahiki, a makahiki e loaa ai ka naauao, ua molowa kamalii i ka imi ana, a koho no ka naaupo. Aole pela ka makemake o na makua, o na kumu, o ka poe aloha ia oukou, e na keiki Hawaii. Ko lakou makemake e naauao oukou. He waiwai io ka naauao. Pehea e hiki ai ia oukou ke lilo i poe hoa no ka poe hanohano ma keia ao? Owai ke makemake e hoohui ia oukou me lakou ke mau ko oukou naaupo? E lilo auanei ka poe naaupo i poe kauwa lalo loa, i poe hoa no ka poe naaupo, no ka poe hewa, kolohe, i na hana aihue, pepehi kanaka; no ka poe kuewa wale, a kuonoono ole. E hoowahawahaia ka poe naaupo ma keia ao, a paniia na puka o na hale o ka poe naauao i ole lakou e hookipaia. A pela na puka o ka lani, e paniia no, a hoopaaia ka poe naaupo mawaho, ma ka pouli, kahi e uwe ai, a e uwi ai na niho. Nolaila e pau ka naaupo, e imi i ka naauao me ka makau i ke Akua, ka punawai ia o ka pomaikai maanei, a o ke ola mau loa ma kela ao. H. M. H.
Ka Halawai ana o ka Aha Euanelio o Hawaii Akau.
HAMAKUA, HIKINA, Feb. 7, 1867.
Ua akoakoa mai kekahi mau kahu ekalesia, a me na hai olelo a me na elele ma Maunahoano, e like me ka hooholo ana o keia Aha Euanelio, ma Kohala, ma ka la 7 o Sept. 1866, i hala aku nei.
Kohoia Rev. T. Koana, i lunahoomalu, a o A. Pali ke kakauolelo.
Pule o Mr. Bond, a pau ia, Hooholoia, e lilo o Rev. T. Koana a me Rev. T. Pohana, a me J. Hanaloa i mau hoa no keia aha.
Kohoia o E. Bond, S. C. Luhiau, a me S. Kamelamela i komite imi hana.
Noi ia, e hookaawale ka aha i elua pule ma ka hoomaka ana o ka halawai, a ponoia.
Eia malalo nei na laal o keia aha i hiki mai.
No ka Ekalesia o Kohala Akau o Rev. E. Bond ke kahu, o Puaaloa Elele.
No ka Ekalesia o Kohala Komohana o Rev. S. C. Luhiau, ke kahu o W. H. Kaauhaukini.
No ka Ekalesia o Kohala Hema o Rev. A. Pali, ke kahu o D. Manuia, Elele.
No ka Ekalesia o Waimea, aohe Kahu, aohe Elele.
No ka Ekalesia o Hamakua Komohana. Aohe kahu, o A. W. Pupulenui ka Elele.
No ka Ekalesia o Hamakua Waena o P. Kaaekuahini, Haiolelo, N. Keau, Elele.
No ka Ekalesia o Hamakua Hikina o S. Kamelamela, Haiolelo, Haina, Elele.
Hoolohe ka aha i ka noho ana o na kihapai ekalesia, ma ka hoike ana a na kahu, a me haiolelo. He mau mea no e hauoli ai a lana ka manao, a he mea no hoi e kauamaha'i ka naau, mahope iho o ka hoomaha ana i ke awakea.
Hapai hou ka Aha no ka hoolohe ana i na kumu manao, ua mahalo no ka naau a ua lealea no na pepeiao i ka lohe ana.
Hoike mai ke Komite i kekahi hana imua o ka Aha no ka hoolaha ana i ka Baibala, a me na Nupepa a me kekahi mau buke e ae e holo ai ka pono, a ua noonoo nui ka Aha.
Koho ia o Bond, Pali, a me Keau, i mau Komite haawi kumumanao.
Noi ia mai e ninauninauia o S. Kamelamela no kona makaukau e lawe i ka oihana Kahu Ekalesia, a ua ninau ia a loihi loa a hooholo ka Aha, e hookahuna ia oia ma ka la Sabati oia hoi ka la 10 o Feberuari.
Hooholoia. E hoopanee i keia halawai, a halawai hou ma Eleio, Hamakua Waena, ma ka Poaha ekolu o Sepatemaba o keia makahiki.
HOIKE A KE KOMITE NO NA HAAWINA.
1. S. D. Luhiau—No ka hanau hou ana. Ioane 2:2. Eia kekahi mau apana. 1. Heaha ia? 2. Nawai ia e hana? 3. O na hua e maopopo ai, ua hana ia ia maloko o ke kanaka. 4. Pono anei ke hookomo hoahanau ia mai kekahi mea hoohua ole mai ia mau hua?
2. A. Pali—O ka ekalesia i hoakakaia ma ke Kauoha Hou. 1. O ke ano o kona Kumukanawai. 2. O kona mau luna. 3. O kana mau hana e maluhia ai.
3. S. Kukahekahe—O ka inu awa ana iwaena o na hoahanau. 1. Pono anei i kekahi manawa ke inu ia? 2. I ka manawa hea? 3. Pehea ka nui e inu ai? 4. O ke kanu ana a me ke kuai ana iwaena o na hoahanau, pehea la ia? 5. O kana hana i ke kino a me ka uhane o ke kanaka.
4. E. Bona—O ka hana e maluhia ai ka ekalesia o Kristo.
5. S. Kamelamela—O ka hookahuna ana. 1. Nawai mai keia oihana? 2. He mea anei ia e mana maoli ai, a e hanohano ai paha ka mea i hookahunaia? 3. Heaha la ka waiwai a me ka pono o ia hana?
6. P. Kaaekuahiwi—e wehewehe ia Mataio 5:29.
7. L. Laiana—O na Ahahui Euanelio. 1. He mea kupono anei ia i ka olelo a ke Akua ma ke Kauoha Hou? 2. He mea anei ia e pono ai na kahuna a me na ekalesia? A. PALI.
Haalele ke poo i ka pili o ka lolo.
E KA LUNAHOOPONOPONO O KE KUOKOA E; ALOHA OE.—E oluolu oe e hookomo iho ma kahi kaawale o kou kino holookoa, nona ke poo e kau ae la. Ma ka auina la o ka Poalua, la 5 o keia malama, i kekahi kaa bipi a Huluili e hoi mai ana mai kuahiwi mai me ka piha i ka paila wahie, aia hoi kahi kahu kaa e kau ana ma ke kolo o ke kaa, a hoomaka mai la e iho i ke ala iho, alaila pane mai la kona kokoolua.
"E Ioane e lele iho oe ilalo, he wahi ino aku ia, i mai la no kela me ka leo palanehe," e manao ana paha aole oia e halawai ana me ka powa nui o ka po. "He maikai wale aku no hoi keia wahi," alaila pau ae la ka manao ana o kona hoa nona. Alaila iho aku la ke kaa i ke ala iho, me ko lakou nei ike ole aku, a i ka pii ana 'ku o ke kaa ma kela aoao, aole o lakou nei ike aku ia ia la. eia ka uanei ua haalele i ka pili o ka lolo, a loaa aku la ia lakou nei e waiho ana, ua make loa; ua pepe ke poo i ka huila kaa. Nolaila, ia oukou e na kahu kaa e malama ia oukou iho, mai hookuli e hoolohe i ka leo o kou kokoolua.
Noalaila. ua i mai ka palalapa hemolele. O ka la o ka Haku me he aihue e la i ka po. aole no paha ia i manao o kona hora ia e apo ia mai ai e na lima menemene ole o ka make. Ua waiho aku makou i ko makou aloha i ka wahine i hooneleia i ka hoa pue ole o ke anu a me ka wela. * * *
He papa leo mawaena o ka Emepera o Auseturia a me kahi Kakiana Kuaaina.
He Alii puni lealea ka Emepera Iosepa o Auseturia ma na mea lealea kupono mawaena o kona poe makaainana ponoi iho. I kekahi la, kupu ae la ka manao lealea ona e holoholo kaa, emoole a makaukau ae la ke kaa, a kau pu mai la no hoi maluna o ke kaa kekahi o kana mau kauwa hookele kaa.
Aole i kahiko ia ka Emepera me ke kahiko Alii, a aole no hoi i hoohiehie ia ka hookele kaa me ke kahiko mau o ko na'lii mau kahu lio, aka, ua hoohunahuna laua i ko laua mau ano. Ua komo ua Emepera nei i ke kapa mau a na keonimana e kahiko ana ia lakou. Ua pihi ia o mua o ke kuka a paa, a ua hele wale la ua 'lii la ma ka nana aku a nana ka a-i; e like mau no me ke ano o ka pee hookolohe. A i ka ike aku i ua lii la, ua like loa me he kanaka kuaaina la.
I ka holo kaa ana o ua Emepera nei a hala loa mawaho o ke kulanakuhale, a i ka huli hoi ana i ka hale alii, e haule lokuloku ana na paku ua o ke kakahiaka, aia hoi, lohe ia aku la he leo i pa-e mai, mai kekahi wahi kanaka koa mai o kona aupuni e koele wawae ana ma ke kuamoo, he kakiana kona kulana, e kahea ana, "E! aole anei oe e ahonui mai i ka hookau aku ia'u ma kahi kaawale o ke kaa ma kou aoao? E olioli loa au me ka mahalo nui aku ia oe, ina oe e hoouka aku ia'u, o pulu auanei kuu kapa koa a'u e komo nei, no ka mea, akahi no a komo ia mai nei keia loa lole hou."
Pane aku la ua Emepera nei, "E hana aku no maua i ka mea ku i ka malama aku i ko lole koa, o pulu auanei i ka ua. E pii mai a noho ma kuu aoao."
Pii aku la ua wahi koa nei, a noho iho la iloko o ke kaa ma ka aoao o ke 'lii. Aka, ia ia nae e hookohukohu iho ana e noho loa iho, ninau koke mai la ke 'lii, "Mai hea mai nei oe?" Noho iho la ua wahi koa nei, me ka haina penei: "A! o ko'u hoi ana mai la no ia mai ka hale mai o kekahi aikane a'u. Ilaila ko'u aina kakahiaka i paina mai la me na mea ai ono loa i hoolako ia ma ka papaaina, a e hoi aku ana au i ko'u hale, o ka haule e hoi ka ke kuaua."
Ninau hou aku la ke 'lii, "Heaha na mea ai ono au i ai mai nei? "Eia ka ua wahi koa nei, "Ma ka loaa ole ia oe ke koho mai" "Pehea la wau e ike ai," wahi a ke lii, aka, koho wale aku la no ia, "he kupa paha me ke kiaha wai momona." Ae," wahi a ua wahi koa nei, "aka he oi loa ae no ka maikai."
EMEPERA. "He io hipa paha."
KOA. "He oi loa ae no."
EMEPERA. "O! hai mai no hoi paha oe; o i koho aku la aohe loaa."
KOA. "Heaha la kou manao no ka manu i pepehi ia ma ke kauoha a ka Emepera."
EMEPERA. "Ka manu i pepehi ia ma ke kauoha a ka Moi? O ka oi loa aku la no ha ia o na maikai a pau."
KOA. "A heaha la ka hoi! kai noa hoi oia, he oi loa ae no nae."
Ia laua e papa leo nei, ke komo loa aku la lakou nei iloko o ke kulakauhale, aka, ke haule nei no nae na paka ua, aohe i ma-o ae. A no ka manao o ke'lii e hoihoi pono i ua wahi koa nei a kona wahi, ninau aku la oia, i ua wahi koa nei i kona wahi i noho ai. Pane mai la ke koa, "E ke hoa maikai, aole o'u manao ua kupono kau ninau, a aole no hoi au i manao e hooluhi wale aku i kou lokomaikai a me kou ahonui no ka hoihoi loa ana a ko'u wahi."
Pane mai la ka Emepera, "Aole ia he hooluhi, aka, he makemake au e hai mai oe i ke alanui kahi a kou hale e ku nei, i lawe pono aku ai au a ka ipuka o kou hale.
Hai aku la ua wahi koa nei, a no ke ano menemene o kona naau no keia lokomaikai nui i haawi wale ia mai ai ia ia, ninau aku la oia i ka inoa o ka mea ana i aie nui ai.
Pane mai la ka Emepera, "Ua pau aku nei hoi ka'u koho ana, nolaila, ke noi aku nei au ia oe e koho mai oe.
Halo ae la na maka o ua wahi koa nei, a no ke pihi loa ia paha o na pihi o ke kuka a pulikiliki ka a-i, i ka ua mea o ke kuku o ke kala, koho aku la ia, "Kohu kanaka koa oe ma ka nanaina—he Lutanela paha?"
EMEPERA. "He oi loa ae mamua oia kulana."
KOA. "He kapena paha oe no na koa?"
EMEPERA. "He oi loa ae no."
KOA. "He kanela paha?"
EMEPERA. "He oi loa ae no."
KOA. "He alihikaua paha hoi?"
EMEPERA. "He oi loa ae no."
KOA. "Kahaha!" Hoonana kee aku la ua wahi koa nei, a hoano e ae la i kona leo me ka ninau aku, "Aole o oe ka Ilamuku o ke kahua-kaua. Oia anei oe?"
EMEPERA. "He oi loa ae no."
KOA. "A! he Moi ka paha oe? O oe no ka paha ka Emepera?"
EMEPERA. "Oia no."
Ia manawa, pukaka iho la na manao o ua wahi koa nei i o a ianei, a noi koke aku la, e hoolei aku ia ia ilalo. Hoole mai la ke Alii me ka olelo mai, "Mai papale koke mai oe ia'u mahope o kou ai ana i kuu manu, oia hoi, mai haalele mai oe ia u, a hiki aku ma ka ipuka o kou hale. Nani ka lokomaikai a me ka hoohaahaa o ke 'lii ia ia iho, a hookahi ka papa-leo ana me kahi kakiana kuaaina o kona Aupuni.
"O ka ike maka i ka oiaio
Huna aku no ia i ke kuhihewa."
Hu mai ke ke aloha a nui.
E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA KAUA, a me ka Nupepa Au Okoa, e aloha hui kakou, a me ko olua mau Kapena e kau nei i ka ihu ia Ikikauliki e uli nei i ka hoe ia Lapakahoe.
Ei no ia, no ko olua hookipa maikai ana i ko makou ike nui ma ka Helu 35 Buke I I o ke Au Okoa, a ma ka Helu 51 Buke V o ke Kuokoa i newa aku nei ma Kekaa; a no ko olua olokaa ana mai i kela poe kanaka ekolu i pepehi hala ole ia ma Butaritari, i ko makou alawa ana iho mawaena o ko olua mau kino e kau ana kela mau hua "Sama" kekahi o ka poe i pepehiia, aole oia ka pololei o E. Lama ka pono. Ua hanau ia oia ma Hanalei-uka i Kauai nei i ka malama o Aperila 25, M. H. 1836. Ua hiki mai no kana leta ia makou mamua, e hai mai ana ua kepaia oia ma ka moku Pfeil ma Honolulu i ka malama o Maraki 19, a ua haalele oia i ke kaona i ka la 28 oia malama no, pela mai kana leta ia makou. O ua Eperaima Lama nei, he hoahanau oia no ka Berita a Rev. E. W. Kalaka o Kawaiahao, a nona ko makou aloha wai anuhea, a o ka hala iho la ka ia e make ai ke kanaka o Kamehameha o ka pu maikai o Honolulu, ua kau pale iho la makou i wahi ka-naenae nona.
Aloha nui no kuu kaikunane,
I ka maka hala ole ma Butaritari,
Ma kela aina aina makamaka ole,
Hele hookahi ko kino i ke ala hoi ole mai,
Ke noho nei makou me ka u me ka minamina ia oe,
Aloha kahi a kakou e holoholo liilii ai,
O oe no ko kakou hanau mua,
I puka ae i ka la 25 o Aperila o ka M. H. 1836,
Nou ko makou aloha nui,
I ka hele kohana ma kela aina Pegana,
He lohe kai hiki mai ia makou,
I na kini hanauna ou ma Hanalei,
Ke lei nei makou i ko aloha e,
Ke ala o ka hala ua nalo aku,
Ke aloha me ke kaumaha ua hiki mai,
Ua pili a-i-ku na pokii ou,
E noho nei i ka ua nui o ka aina,
Aloha kahi a kakou e hele ai i ke kula,
I ao ia ai i na mea ike o ke kino,
I puahi ka holo a ka lio i ke kula o Pooku,
Ku makou nana ia oe,
I ko makou pili kana ma ke kino,
Makalii lua ka noho na la e ke hoa,
I ke ana pouli a Kaiea,
A ke alii aloha ole o Butaritari.
LOISA, KAMALUENA.
Aloha nui no kuu kaikuaana,
Kuu hoahanau o ke kino,
I hii ia kaua ma ke alo o na makua,
Ma ke alo iho o Hihimanu,
Hiu oe la kaawale ma ka aina e,
Ma kahi ike ole ia o na maka la e ke hoa,
Nalo oe i ka pouli kua a Kaiea,
A ke alii ike ole i ka pono kaulike,
Ua waiho kahela Mahamoku i ke one,
Ua oni paa ka lae o Punpoa i ke kai,
I ke kuluwaimaka ia e ou pokii, [Lama,
Hu mai ke aloha a nui ia oe e Eperaima
Kuu kaikuaana i noho pu ai i ka pa mahiki o Rev. S. C. Damon,
Na kaua i pili kela wahi makamaka ole o Kapaakea,
A kaua i noho ai i ka malu kiawe o Akahi,
Aloha nui oe—a—
Ko maua hanau mua hoi,
Aloha ke kula loa la e Pooku,
Ku makou la nana o ka ihu o ka moku,
I ka auku mai i ke kai o Mokuaeae,
Nana i ka uka o Mamalahoa,
Hoa kui lei lehua no Kanaloa,
Ua hala ke kamalei a na kupuna,
Ka mea aloha he kanaka,
I ka make hala ole,
Aloha no. H. G. SEMA.
Hanalei-uka, Kauai.
Ko na makuahine malama ana i na keiki.
NO KA WAIU O KA MIULA. Ina o ka waiu o ka miula ka mea e manao ia ana e hanai i ke keiki, alaila, penei ka makua e hanai ai i ka waiu. E pai pu i ka waiu me ka wai wela, e like ka nui o ka wai me ka nui o ka waiu, aole hui me ke kopaa, no ka mea he he waiu oi keia o ka momona mamua o na waiu e ae. (E nana i ka papa kuhikuhi o na waiu.) No na la he umi wale no hoi keia (ai) e hanai ai i ke keiki mai ka manawa mai o ka hanau ana; a pau na la he umi, alaila, e hoomahuahua ae i ka nui o ka waiu, i elua hapakolu, a hookahi hapakolu he wai, a pela e hanai aku ai i ke keiki no kekahi mau pule elua, a ekolu paha, alaila, i waiu holookoa wale no ko hope aku.
KA WAIU BIPI. I ka imi ana o ka makua i ka waiu bipi no ke keiki hanau hou, e pono ke koho ma ka bipi hanau hou i hala ka pule hookahi, a elua paha. I ka hanai ana no hoi i ke keiki iloko o na la mua he umi, e hoomahuahua ae i ka nui o ka wai i elua hapakolu, a hookahi hapakoulu he waiu, a e hoo pu iho i wahi haku kopaa keokeo iloko, no ka mea, aohe nui o ka momona o keia waiu. A pau na la he umi, alaila e hoohalikealike ka nui o na wai, me ka nui o ka waiu, a mai poina i ka awili pu ana me ona wahi haku kopaa keokeo iloko. Pela e hanai ai i ke keiki no na mahina eha, a elima hoi, a pau keia manawa, a i ke ono o ka mahina e hoomaka ai ka hanai ana o ka waiu wale no. Ua like loa no na hana ana o ka waiu bipi me ko ka miula. Ma na aina naauao ua hanai nui ia ka waiu miula i na keiki hanau hou, no ka mea oia ka waiu kupono loa no na keiki hanau hou.
NO KA WAIU KAO A ME KA HIPA. Aole no i hanai nui ia keia mau waiu ma Hawaii nei, aka, ma kekahi mau aupuni e ae o ka honua nei ua hanai nui ia no i na keiki. Ua like pu no ka hana ana i keia mau waiu, me ka hana ana i ko ka waiu bipi, a i ka hui pu ana nae me ke kopaa mai hoohalike e like ka nui me ko ka waiu bipi, e houuku iho no i ke kopaa, a mai hoano e ae no hoi i ka hanai ana i waiu e: ina i ka waiu kao, ilaila wale no a hiki i ka ukuhi ana: a pela no hoi i ka waiu hipa.
NOLAILA I KA HANAI ANA i na keiki liiilii e hoomanao ka makua, aole pono ka waiu ku pu no na keiki hanau hou; e paipai i ka waiu a howai i na la mua o ke keiki he umi, a mahope mai e hoouuku iho i ka wai, a pela e hana ai a hiki i ke kupu ana o ka niho mua, ka lua, a me ke kolu. O kekahi poe makuahine, ua hanai ia ka lakou mau keiki i ka uala, a i ka wai ko paha, a me kekahi mau ai kupono ole e ae no ka wa liiilii o ke keiki.
He kuhihewa loa keia hanai ana, no ka mea, mahope e luai mai no auanei ke keiki, pihapiha, a huki hoi, a i ole ia, imi ano e hou ae, a kua mai maoli e oki pokole ia ai keia la ola; a i ole hoi ia, he nawaliwali ke ola o ke keiki mai ka wa uuku mai a hiki i ka nui ana, ano homalemale, a pela aku.
Ina paha i kekahi manawa, aole he ai o ke keiki i na waiu o na holoholona. (no ka mea, pela no kekahi poe keiki i kekahi manawa,) he hoopailua paha, a hoowahawaha i ka waiu bipi, miula, kao, hipa, alaila, penei oe e hana ai i kekahi mau ai e ae i kupono no lakou. E baila oe i ka wai me ka pia, raiki paha i wiliia, a bale hoi, pia kulina, semolina; aia no i kau mea i loaa o keia mau mea: e hui aku i hookahi puna liilii i piha i ka liko (cream) o ka waiu bipi, me eha auneki o kela mea keia mea au i makemake ai e hana i ai na ke keiki, a e hui pu iho no hoi i wahi kopaa, a me ona mau wahi hunahuna paakai. I ka hanai ana nae pela a ike oe i ke ano emi mai o na helehelena o ke keiki, mahope iho o ka pau ana o kekahi mau malama, alaila, mai hui hou oe i ka liko o ka waiu—e hanai aku i ka mea au i hanai ai wale no. (ina o ka pia, a o ka raiki wali paha,) me ka hui ole iho i ka liko o ka waiu iloko, a e hooano e iki ae no hoi i ka wai e baila ai, ke kai moa paha, hipa a me ke kai bipi hoi; o keia na kai borota (broth) i kapaia e ka haole.
E malama pono loa ka hana ana i keia mau ai me ke akahele. E baila a moa pono. A i na pule mua o ka hanai ana e hana a kakale loa, e like no me ka howai o ka waiu i pai pu ia me ka wai; a e kanana mua me ka makaala loa, iloko o kekahi kanana makalii loa, a i ole ia, kekahi lole nahenahe no hoi, mamua o ka hookomo ana iloko o ka hue minoinoi a ke keiki. Mahope iho o kou awili ana i ka mea ai me na kai io holoholona (animal broths) e hoomau loa oe i ka hakilo aku i kona mau helehelena, ke ano e mai, a me na poino e ae o ke keiki, a hiki wale i ka puka ana o ka niho mua.
KE ANO O NA MEA E MINOINOI AI ke keiki i na waiu, i ka wa e hanai ai—Elua no ano o ka hanai ana i ke keiki, o kekahi me ke puna—a o kekahi he omole minoi waiu.—He kupono ka hanai ana i ke puna no ka wa nawaliwali loa o ke keiki, e hiki ole ai ia ia ke omaoma ae, aka nae, he nui loa ka waiu e ale ia e ke keiki i ka manawa o ka ai ana, aole e like me ke omoomo ana, he hele malie ke kahe ana o ka waiu iloko o ka opu, a he nui no hoi ke kuha o ka waha i moni pu ia aku e ke keiki me ka waiu iloko o ka opu, a oia kekahi mea kokua nui loa i na mea hoowali ai o ka opu.
O ka omole minoi waiu palalaha i hanaia no na keiki liilii ka mea kupono loa i ka hanai ana, no ka mea, ua hanaia ke aniani a moakaka lea, i hiki ai ke ike pono ia ka lepo o ka omole, a me ka waiu—a e ana kupono ia no hoi ka piha o ka omole no ka aina hookahi o ke keiki,—a i pau ka waiu o ka omole, mai hoominoinoi wale aku i ke keiki.
O kahi nuku o ka omole e hanaia a nepue makai e like no me ke ano o ka omaka waiu, (oia hoi kahi a ke keiki e minoinoi ai i ka waiu.) He nui no na ano i hanaia no kahi e minoinoi ai ke keiki; o kekahi mea minoi ua hanaia mai ka omaka waiu mai o ka bipi wahine, a o kekahi hoi ua hanaia mai ka ili kame mai, (chamois) a o kekahi ua hanaia me ka lilina makalii palupalu i pelupelu ia. A i manao oe e hana i kekahi o keia mau mea i mea e minoinoi ai ke keiki, alaila e hauhoa a paa me ka lopi paa i ka nuku o ka omole, a e nana pono no hoi i ke kupono o kahi e minoinoi ai i ka waha o ke keiki, aole e oi aku mamua o ka hapalua, a me ka ekolu hapaha iniha mai ka nuku aku o ka omole, no ka mea, ina e oi aku mamua o keia, alaila, e pilipu auanei mawaena o ke kae o ke a o ke keiki i ka wa e minoi ai, a aohe wahi o ka waiu e kahe aku ai.
E hou i elua a ekolu paha mau puka makalii, i ole e holomoku ke kahe ana o ka waiu i ko ke keiki minoi ana, a e hookomo pu no hoi mawaena o kahi e minoi ai, i wahi opuu huahua-a-kai i hana ia a miomio, e like me ke koli ana 'la i ka penikala.
Mahope iho o kela a me keia ai ana a ke keiki, e holoi a maemae i ka huahua-a-kai a me ka mea minoi waiu me ka wai wela, a pela no hoi ka omole; a ina he koena kekahi o ka waiu, e kiola ia koena. He mea nui ka hoomaemae mau ana i ka omole, i ole e ino ka waiu, a pono ole ia ko ke keiki lepo, a inoino hoi ka opu. (Aole i pau).
LAAU LAPAAU!
AIA MA KAHI O
KAKELA ME KUKE
Ma Honolulu.
J. T. GOWER.—Makawao, Maui.
J. D. HAVEKOST.—Wailuku, Maui.
C. H. WETMORE.—Hilo, Hawaii.
J. W. SMITH.—Koloa, Kauai.
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO NO HOI.
Laau hoopau Naio me na Koe,
A DR. JAYNE.
HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Naio a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua. O ka hope oia mau mea kolo ma ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila @ mai e ae kekahi, e like me ka lepo pau, nalulu, pehu, uleule, a me na mai e ae.
O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.
Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka poe pilikia i ka wela o ka houpo: i ka ono ole i ka ai: i ka nawaliwali o ke kino, i ka mai pehu, i ka nalulu hoopailua, i ka popo ole o ka mai wahine, a me na mea like.
Penei no e inu ai i ka Laau hoopau Naio me na Koe.
Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka puna ki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila'e a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailuna aku a i na kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e hui a me na puna wai maoli eha, a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono @ elima inu ana i ka la, penei i kakahiaka, kiekie ka la, awakea auwi ka la, ahiahi.
E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.
Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne.
JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM
He laau maikai a oluolu hoi keia no ka Hi, ka Nahu, Nalulu Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wale, Luai, Luai nu ku, ono ole i ka ai, Nahu me ka n@ no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
Emoole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.
Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a elua paha he umikumamalua paha kulu a hiki i na iwakalua ka pono.
Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malana ewalu he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka laku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
A inu ea, e hui me ka wai maoli nuku. (a like a like ka wai me ka laau, a pela e inu ae ai Ekolu, eha elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ina ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a @ aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.
Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau, a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua; a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waho malie no hoi ka laau ma ka opu.
Aohe a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na
LAAU KUNU O KAUKA JAYNE,
hoike aku ai i ka ola o na mea a pau i hooakakaia no kana mau laau. Ua hoola, a e hiki ana no ke hoola i ka mai
KUNU, NAHU, a me ke AA@
a me na mai e ae no hoi he nui wale; a o na mai HOKII no ola nai, na mai i ola ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou o ka poe i mai ia.
HE KUHA KOKO ANEI KOU?
HE KUNU ANEI KOU?
HE EHA ANEI KOU KANIA-I?
HE KUNU UMII ANEI kou me ka NAE?
AOLE ANEI OU MAI KUNU?
AOLE ANEI OU MAI NAENAE?
AOLE ANEI OU EHA ma ka QMAUMA
AOLE ANEI OU KUNU KALEA?
AOLE ANEI OU HUI ma ka Iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola keia LAAU KUMU a Kauka Jayne.
NA MAI HOOPAILUA.
Mai o ke Ake.
Mai Nalulu a me ka Mai Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)
He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aole no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, ola no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka
HUAALE OLA A DR. JAYNE.
Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hana ia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.
DISIPEPESIA.
(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowalipono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)
O keia Huaale Hoola a kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu puia ka
Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko
A hoopau NAIO me ka KOE,
A KAUKA JAYNE,
Like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau
NO NA MEA MAI MA KE AKE,
MAI LENA
MAI MA KA OPU HANAWAI,
NA MAI WELA,
KA HAALULU,
KA MAI O KA ILI,
KOKO INO,
MAI NALULU
PAA O KA LEPO,
MAI KUNA,
MAI WAHINE,
ame ka MAI HOOPAILUA
Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau a Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai
PUHA,
ALAALA,
KAOKAO,
PUUPUU,
PEHU,
KUNA KUNA
Hanene, Lolo,
na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino ma kana
LAAU HOOMAEMAE KOKO
214 1y