Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 10, 9 Malaki 1867 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

No william Hoapili Kaauwai ma.

Puanolino Mauna Kaheh@na

Feberuari 27 1867

 

"aloha ka lau makani,

ke kino makani o ka naeiki,

Ua kohai wale i ka pua o ke koolau.

ke lana la no la i waiakea.

Ke lana ku la no la i waiakea.

Ke hehi ku la i ka maka o ka lehua.

Ke manao la e lawe i ka moani.

E hene aku ana i uluomalama.

Weliweli Puna i ka ua o Uluonamu,

he pua lehua lana malie no ia,

he hoonani na ka wai o Wailuku,

ke iae la e pili ke aloha me ka manao,

he manao like ko ke kanaka,

na wai e lilo aku ku'u mea minamina,

he aloha ua paa i loko e ae

he aloha e.

            I ka halalo ana e kilokilohia i na hanauna huikau o kaeleawaa, a ike kau la i na hua aiinoa e kau ana ma na Nupepa elua o keia mau pule; o ka hailoaa o ua haiinoa la oia hoi nei W. Hoapili kaauwai. A i ko'u ike ana i ka inoa, a laila , halialia mai la ka poe i hala e aku: a laila puna aka la wau. Auwe! Auwe!! Auwe no hoi na keiki o ka ia uwahi nui; mai ka makani lawe ia o Kaiaiki, na ka makani e lawe mai a ke kuana kapakapalili ka hiu, mai ka makani kilioopu o Waihee, Ua uwe wale no au a pau ke aho. i kuu lohe ana mai aia olua ma Hiikua a aia ka olua ma ka pae aina o puakikii i ka hema. O ka aina iho la no ia o Kahikinuikaialeale. oia no ka pae aina o na kupuna kahiko o Hawaii nei.

            I ko'u ku nana ana iho i ko laua noho ana malihini ana ma ia aina; halialia mai la ka makuakane alii inoa alaila puana ae la au

"Oni e lele kauwiki i ka maile,

papu me he umauma no ka manu la,

me he lae no ka noio au kai la,

ka haki manawa o ka pali e"

            I ka nana ana ae i na kaikuana na haku i hala e aku,

"he pale alau he koo no ka makani,

he alai makani no Kuahawaii,

lulu lai ka pueokahi e nohola."

            I ka hoomaopopo ana i ho ma ka Ahailono o ke Au okoa. e noho loa ana ka i ka aina o kahikinuikaialeale. Aloha no hoi na keiki o ka malu o ka hekuawa. O ka aina lepo ula o wailuku a laila puana hou aku la au

"Ku iluna Eeke he mauna,

he kuahiwi amua i ka la,

ka malama na ki o Halaahui e

he kuahiwi malu no na wa i

he ao malu hekuawa e

a wa mihi i uka o wahikuli,

i na pua lehua aloha o wailaahia,

Pua lehua aloha o Waihuihui i ke anu

anu maeleha hoi waihee,

me he poha kaua la lanilil."

            He nani no na hele i kuakeau, he hele no mai na haku kanu o ke kino, nana e poalo na maka, o haule ka leo ka mea minamina a na kupuna. Aole no i ikeia aku ka oukou huakai. Alaila hoomanao ae la au no Kapaihi a Hilina.

he nani nei hele ua hookuke oe,

eia la ka hewa o ka noho hale,

o ka noho ae a ku a a haalele,

loaa la ko'u kina ilaila,

ko ka ohua ukali ino a

aloha a haalele ia oe ke hele nei,

Ia hele kikaha ka ua o Hopukoa,

A waialoha ei a la e

aloha wale ana ia oe

Iloko o ka uaho a la"

            No ka moopuna no a loeau kekahi aloha nui" o ke kini hoi i ke kiekie, aia ka hoi  ka haahaa"

            I ko'u kulai ana a molaelae, alaila, ike hou aku au i ka inoa o ka moi ua mau mokupuni la o Kahikinui-kaialeale, oia hoi o Nu Zilani. O ka inoa o ua alii moi la o Matuaera. Alaila ua like ia me na inoa o kekahi poe o ka poe i hala e aku. O makuaiwi, o Makuaea, o Makuaiki, O makua. Nolaila, ua like ke ano o ka inoa ka Moi oia mau mokupuni nui ke kukulu me na inoa o aumakua kahiko o Hawaii nei; nohea mai ka like ana, no laila ko kakou poe kupuna kahiko. E like me ka oukou i ike ai i keia mau pule i aui ae nei, a ke manao nei paha oukou ua loaa iaʻu ma ka hihio, a ua loaa i ko oukou makamaka ma ka moe uhane, a ua hooipoipo paha me ka kahaula a ua moe hewa paha, a he wanana paha na ka poe kaula a Ahaba. No ke aha la? no ka mea, aole oukou i olioli i aa e halawai , a e heluhelu i na mea aʻu i kuhikuhi ai , i ike i ka oiaio o ua mau mea la aʻu i hai akea aku ai imua o  oukou e koʻu poe hoaloha, a me na makamaka, aole no hoi e lilo kaʻu mau olelo hoolaha i mau kaao, a he mau olelo sore a keaka hoi. O koʻu manaoio, i maopopo ke kumu o kahi o ka lahui kahiko o ko hawaii nei mau kupuna i laha mai ai.

            O ka manao o na haole e kapa nei i ko kakou lahui; i puhi wale ia mai e ka makani, a o na aina, he mau aina i ulu wale mai, mai loko o ke kai ina paha pela, ina no ua komo i ka mooleleo a ka poe kahiko, ua komo ka mooolelo o ka pele maloko o ka mooolelo a ka poe kahiko , he hou wale no ka hiki ana mai o ka pele i hawaii nei. Aole anei ia he manao koho wale aku me ke kumu ole, a o kona manao hoohalike, aohe pili.

            I koʻu nana hou ana i ka inoa o ka moi matuaera; alaila haupu mai la au a kupu mai ka oili, a halialia mai la iaʻu na kupuna laka a me Wahieloa: a puana ae la au i keia wanana a ka poe kahiko.

"O ka wai hu o Kauila ka piko,

o waimakanalu ia a kaulawai,

ka aa ka piko o ke ʻlii

lawea i ke ana a kaualehu,

i  imihia e matuaiimi,

i lama ia matuararama,

i poupou ia e matuapoupou"

i kikoo ia e matuakikoo.

i eli ia e makuaelilua,

i ka ia e matuata,

i aea ia e matuaea,

i hula ia e matuahura,

i haa ia e matuahaa,

loaa ia laka i anamakili,

i anamakana i ka pali o kupinai,

Ilaila o Wahieloa, nana hoi o laka"

            Ina he oiaio keia hoolaha ana a ke au okoa e noho loa ana o W. H. kaauwai ma I nu zilani he mea kaumaha no hoi no ka mea he kanaka naauao a he akamai me ka noonoo a e loaa mai ka moolelo oia mau aina aka hookahi paha hemahema o ka ike ole i ka mooolelo kahiko o Hawaii nei a me ka hoohalike ana i kekahi mau inoa ma Nu zilani-o ka nui o kekahi mau noa o kekahi mau wahi kaulana o Hawaii nei, aole no i ke na hanauna e noho nei, aole no hoi i ike ka poe kahiko. O ka poe kuhikuhi puuone me ka poe kalaiaina, a me ka poe akeakamai o ka wa kahiko. Maloko o na wanana a me na pule e loaa no. o na wahi aʻu i hoolaha iho nei ia oukou; e ike ma ka ana laua ia mau wahi ia Ohuna. Onehari, Awanui, Awamuku, a pela aku

"Nou ke aloha

no ia la ka manao a

no ia la no kuu hoa i ka nahele,

hele me ka hoa i kokomo aku ai maua,

i ka pea i ka hihi,

i ka uka laau nahele waokanaka,

he nahelehele okoa hoi ke kanaka,

ulu nahele ka oa,

nahele hihi ke koa,

uluwehiwehi i ka niu,

po i ke kou,

oia uka nahele loloa a kapuni e

puni o koʻu puni ia ia oe a"

            S. M. kamakau.

 

Kekahi o na AKua kii i hoike ia ilo ko o ka Baibala.

            O kekahi o na aku akii i hoomana ia me ka naaupo, a i hoike pinepine ia hoi iloko o ka baibala, oia no o baala; ka inoa heluna nui o Baalima. O ke ano o kei Huaolelo he haku, kumu a mea waiwai.

            O baala ke akua nui a ko penecia poe e hoomana ai, a ua hoomana pu ia no hoi e ka poe hebera; o ka nui loa nae ka poe e noho ana ma samena.

            Ua manao wale kekahi poe, ua hoomana ia keia akua ma Babalona ma ka inoa Beela, a i ole ia ma ka inoa o Beela Meloka. ua kapa aku ko helene poe ia ia o Herecule. ma keia inoa i kapa ia ai ka hoku hele Iupita, a hoomana ia me he mea la he ano kahu malama, a mea hai e aku mamua i na pomaikai e hiki mai ana.

            Maloko o ka na katolika baibala he wahi moolelo uuku ko keia akua, aka, ua olelo nae o Ierome he mea oiaio ole.

No beela.

            Ua hoolako ia maluna o kona papaaina i kela la keia la, he iwakalu kumamakahi pahi palaoa maikai, kanaha mau hipa a he kanalima kumamaha pala galani waina. I na la a pua e hele mau ana ke Alii e hoonani a hoomana ia Beela, a i kekahi la ninau aku la oia i Daniala. "No ke aha la oe e hoomana ole nei ia beela." Olelo mai la o ia i mai la. " Aohe au e hoomana i na akua kii i hana ia e na lima o kanaka, aka o ke akua, ola wale no nana i hana i ka lani a me ka honua a he mana hoi maluna o na mea io a pau, oia wale no kaʻu mea e hoomana ai."

            Olelo mai la ke alii, mai hoole ae oe aohe akua ola o beela! aole anei oe i ike i ka nui o kana mea e ai ai ea e inu ai i kela la keia la?

            Akaaka aku la o Daniela, a olelo aku la "E ke alii mai alakai hewa oe ia oe iho; no ka mea, he lepo wale iho no keia ma loko, a he keleawe mawaho e hoohinuhinu mai nei, aohe ia e ai iki ana i kekahi mea."

            Ukiuki iho la ke alii  a kahea aku la i ko na poe kahuna, me ka olelo aku ia lakou. "Ina aole e hiki ia oukou ke hoike mai i ka mea nana e ai i na mea ai e hoau ia nei , e make lakou. Aka in a e hiki ia oukou ke hoike mai i ka mea nana e ai i na mea ae i hoahu ia nei, e make lakou. Aka in a e hiki ia oukou ke hoike mai na Beela e ai nei i keia mau mea ai, e make o Daniela, no ka mea ua olelo hoino oia ia Beela."

            Pane mai la o Daniela, "E hoolohe mai i ka'u huaolelo." He kanahiku na kahuna a Beela, a he okoa nae ka lakou mau wahine me na keiki.

            Hoomaemae iho la ke Alii a me Daniela i ke heiau o Beela, a lawe mai la i na maea ai a kau maluna o ka papaaina a kauoha aku la o Daniela i kana mau  kauwa e lu helelei i na mea ai maluna o ka papa haliilii. Hoopaa ia ae la na puka a  kapili ia mai la ke sila o ke alii a hoi aku la lakou. I kekahi kakahiaka nui aku, hele pu mai la ke alii me daniela i ka heaiu e ike i ka hopena o ka lakou hana. i ko lakou hiki ana mai e paa ana no na puka komo, a aohe i akaa ia ae ke sila o ke alii, aka o na mea ai o loko o ka heiau ua pau i ka ukemu ia.

            Hooho koke ae la ke alii me ka leo nui, "nani oe e Beela, aohe hoopunipuni iloko ou." Aka o Daniela olelo mai la oia e ke Alii, "mai wikiwiki oe ke alii, e nana aku oe ma kahi i kipaepae ia, a e iki oe i keia mau kapuai wawae e mau nei ka hehi ana." o na kapuai wawae no keia o na kahuna ka lakou mau wahine a me ka lakou mau keiki. Ua komo malu mai lakou ma kekahi mau puka malu, a ua ai ae i na mea a i hoahu ia no Beela. Nui loa iho la ka huhu o ke alii a kau aku la i ka hoopai o ka lakou hana hoopueipuni he make.

            O ko baala mau hoalauna. o Asera, aseterota oia hoi a asatareta. o ka huaolelo hebera asehara i unuhi ia iloko o ka baibala haole, a i loko hoi o ka baibala kanaka he kii o Aseteroka, ua hewa ia. Pehea e hiki ai ia lakou ke kau i na kii o Aseteroka malalo o kela a me keia laau uliuli? 2 Na lii 17:10 Aka he hiki ia lakou ke kukulu i akua kii no aseteroka. Ua lawe mai o Iosia i na kii o Aseteroka mai loko mai ka hale o ka haku. 2 na lii 23:6 o ke alii wahine o ka lani ka mea a ka poe isaraela i kuni aku ai i ka mea ala, ua manao wale ia o Aseteroka Ieremia 44: 17-25. O aseteroka ka wahine mare a baala; a e like ma kana hoohali ke ana ia ia me ka hokuhele Iupita pela no hoi a aseteroka i hoohalike ai ia ia iho me vereuosa. o Aseteroka, ua ike mau ia ia me kona mau eheu eha, a ma kona poo papale ka pu oiooi a e pau ana kona lima i ka manu nunu. Ua hoomana ia paha o Aseteroka e ka poe Ponecia i ka wa a na kanaka e holo aku ai e imi i mau panalaau no lakou ma kuro, sadinita, malata, kaqete me sepania.

            I ka mare ana o ahaba ia iesebela ka kai kamahine a ka moi o sidona lilo iho la ka poe sidona i  poe ponecia. a imi iho la ua kaikamahine la e hoohuli i ka isaraela ma ka hoomana kii.

Ma Samena he 450 na kaula a baala he 400 a aseteroka a o na kaula 400 a aseteroka a i ole ia o ka 850 paha a pau loa, na Iezebela i malama mai ia lakou.

            I ka wa a Elia i aa aku ai i na kaula a Baala e hele mai i ka puu o Karemela e hoike i ka oiaio o ka mana o Iehova a me Baala i mua o ke alo o ka Isaraela, ua ae wale mai no lakou.

            i na oukou e heluhelu i ka mokuna 18 o na lii i1, e loaa no ka moolelo holookoa. o keia poe kaula a baala, ua manaoio loa lakou ia baala he akua mana. eia ka lakou kahe ana mai ke kakahiaka a hiki i ke akwakea, e baala e hoolohe mai ia makou. e baala e hoouna mai i ke ahi a e hoopau ae i ka makou mau mohai maluna o ke kuahu.

            i ko elia lohe ana i keia leo, henehene aku la o ia ia lakou me ka i aku, malia paha ua moe loa ia ko oukou akua, ia wa i ike ia aku ai ko lakou huhu a pii aku la lakou maluna o ke kuahu, a oki oki iho la ia lakou iho me na pahi me na leo uwe kapalili, e baala e hoolohe mai ia makou aka aohe wahi mea a hoolohe ia mai, a lilo loa i mea lapuwale, akaka iho la ka mana ole o Baala.

 

He mea maikai anei ke ao ia mai

            Aole no paha kekahi e olelo mai he mea ino ke ao ia mai, no ka mea, ma ke ao ia mai e loaa ai ka naauao, e makaukau ai no hoi a pau ka hemahema; a hiki hoi ke hana i na mea ano pohihihi. He mea maikai  ke ao ia mai, he mea e loaa mai ai ka makaukau, a me ka noonoo akamai ana, ke ku nei na hale ao, o kela ano keia ano, a malaila e ao ia mai nei na opio ma na mea e naauao ai. Aole no paha kanaka e hiki ke heluhelu, a ke kakau ke ao ole ia mai oia; aia a ao ia, a kuhikuhi pono ia, alaila makaukau.

            he nui wale na mea e ao ia mai nei, aole o ke akamai wale no ma na buke, aka o ke akamai ma na mea hana. eia ae na keiki e noho mai nei maloko o na kula, ke  ao ia ai nei lakou ma na mea e naauao ai e makaukau ai ma na mea pohihihi. Ke ao mai nei kekahi poe ma ka olelo haole, a ua akamai ma ka heluhelu ana i na buke haole, a ma ka namu ana no hoi. he mea maikai loa ke ao ia mai, he mea e loaa mai ai na meai maopopo ole mamua. ke ao ia mai nei kekahi mau opio wahine ma ke huumumu, ma ka malama hale ana, a me na mea pili i ka nohoʻna ohana, a ua makaukau kekahi poe ma ia mau mea. Aole no kakou e olelo he mea ino ke ao ia mai, aka, e hoopuka no kakou

nani ka me maikai

o ke ao ia mai

            o ka mea e noho wale ana no aohe ao ia mai, ua hemahema oia ma kekahi mau mea. Aole oia e hiki ke hana i na mea nui, aole hiki ke kamana i ka hale, aole hiki ke kapili moku, aole  hiki ke hana hao, hana palaoa, a pela aku. Aole oia e akamai ma ka loio ana, a me na mea pili kanawai , aole hoi ma ka oihana kakauolelo aole hoi ma na mea o ke akua o ka noho naaupo wale iho no aole ike i ka humuhumu aole ike i ka aiana, aole ike i ka helehele lole, he naaupo loa, he noho hemahema, a in a e ao ia mai, e makaukau auanei ma ia mau mea. Ina ao le e ao ia mai i ke komo lole ana, komo hewa ia paha ka palule malalo o na wawae, o ka puliki apha mawaho iho o ke kuka e like ai me kaulia, o na kamaa paha ma na lima, ao na mikina lima paha ko na waae. aia na a-o-a-o pno ia mai me ka khikuhi ia mai ma ia mau ano alaila, makaukaua maopopopo pono. Aia a kuhikuhi pono ia , alaila, maopopo ia ia he mau mea poepoe ka keia e puiki ae ai i ka lole a paa, oia hoi na pihi. Pela no hoi ma na mea pohihihi e ae a pau, aia no a ao ia alaila makaukau.

            He oiaio he mea maikai ke ao ia mai, a o ke ao ole ia mai he mea e makaukau ole ai ma na mea naauao a mea e makaukau ole ai ma na mea naauao a me na mea pili i ka hana ana no ke ola kino. he nui wale na kumu e mapopopo  ai he mea maikai ke ao ia mai e like me na i hai ia maluna; aka hoi, ma keia whai e lilohou ae ana ka manao ana , a e olelo ia auanei, he mea maikai ole ke ao ia mai.

            E nana ae i ke kanaka i ao aole ia, aole i hele iloko o kekahi hale ao aohe i ao ia ma na mea hoonaauao; he noho wale iho no. Aole oia i hele i kekahi kula mai kona hanau ia ana a nui wale, ua hemahemaloa oia, aole akamai ma ka loio, aole ma ka olelo haole, aole ma ka olelo haole, aole ma ke kamana, aole loa no. aole oia i ao ia ma ka inu ana i na wai on a, aole i ao ia ma na hana apiki, aole ma ka aihue ana aole ma ka hooohaumia ana i ke kahi o na aoao palupalu he noho hemahema wale no. E olelo ana paha kakou he kanaka makaukau ole ia, he kanaka hemahema naaupo.

            Aia kekahi keiki he umikumalima makahiki, e noho eale ana. aole akamai ma na hana. hiki mai ia kahi a ao mai la ia ia ma nei mau ano, auhea oe e hele aie kaua ma o  ae ao aku au ia oe ma namea i maopopo ole ia oe. alakai ia akula oia malokok o ka hale inu rama. a ao ia mala maka inu ana i na wai on a. penei o e inu ai o ke kiaha ela mamua  a makukau oe, komo aku o na wahi mea oolea, oia kahi kini, a pau ia, komo aku o na wahi barani i pumehana aku lokoʻ hoomaka ia ua keiki nei ma ke ao ia ma ia hana a akamai mai la; akamai i ka namo ana aku i loaa mai ka rama, akamai i ke ano o kela a me keia ano waiona lawe ia aku la iloko o ka halepahupahu a ao ia mai la i ke ano o ka pahu ana i na ulu, a me ke ano o ka paa i ka laau, penei  ke kii ana ia helu a penei e komo ai keia ulu i ka pakeke, a ewalu ae la ia  a pakeke ae la oia ia nou ia helu ekolu a hala aku la oia la, helu hookahi oe, o ke ao ia mai la no ia o ua keiki nei a akamai maopopo iho la ia mau mea, aohe wahi hemahema iki. lawe ia aku la a kuhikuhi ia he hale no ka haole, a penei e lilo ai ke dala a ka haole ia kaua. e hele ae oe e aihue , aia la ua ike au he pahu dala iloko o ka rumi, he umi no hoi tausani he mea ulaula wale no. Penei oe e kii ai; komo aku no auanei oe a wili maile ae i ka puka o ka rumi, e o o nakeke ala ae ka hao le. E pono nae e mu wai aku ka puka uwiuwi ole; komo aku no oe a malalo nei o ka moe la, aia no maliala ua pahu ala. hapai mai no oe peia a hiki i waho nei, o ka lilo no ia ia kaua, a maanei aku no kaua la a hala aku i waho palekana pau ka pilikia. o komo mawaho nei au e ku ai e nana ai i kanaka a e hokiookio ana  wau la ea he kanaka ia , mai hoonakeke oe, ku aku a hokio hou aka wau, puka mai. o ke ao ia mai la no ia a akamai pau ka hemahema makaukau launa ole, a i kekahi wa, e loaa iho ana i ka mea waiwai paa i ka hopu ia, a paa i kawa. ea ke hoomaka mai la ke ino o ke ao ia mai.

            Ao ia mai la ke keiki ma ke ano kolohe, ma ka hoohaumia ana i ka malapua a kekahi ; pau ka pua i ka ako ia, hehi ia a mae, aohe ulu pono, mimino na lau, aala ole na pua, pau i ka ponalo a make. Ao ia mai la ma ka ukeke, e hana a puukani ; a o ka hana iho la ia e nokenoke ai, pii launa ole ka loaa. Alakai ia aku la ma na hale hookamakama, a lilo aku la ma ia mau hana, i o ia nei ; akamai launa ole, pau ka hemahema, makaukau, a maopopo ia mau hana.

            Ao ia mai la no hoi ke kaikamahine noho maile, ka hilu a kona makuahine ka pua hoonani o ke pakaukau a kona makuakane hoohui mai la ka wahine i maa ma na hana la puwale, a i makaukau ole ao ke ao mai la no ia, kaua i ka holoholo mawho aku nei komo ia mai ko wahi kihei huluhulu kahikahi ia ko lauoho me ou mau wahi kamaa pu mai no , o makemake ole ia mai oe, eu haele kaua ua mea mai nei o mea iaʻu e hele i ka inu kope a ua mea mai nei hoi o mea ia oe, e hele olu a i ka holo kaa. mao ae kaua a ma kahi mai o mea ma, e inu ana ka olaila, ka mau wahi kiaha a hoi mai, na mea ma e hoihoi mai ia kaua.o ke ao ia mai la no ia, nana aku a akamai , makaukau hemahema ole, aohe i ae he hemeahema makaukau i ka hele po ana , makukau i ka hoopili ana me kekahi aohe wahi hemahema, ike iho la ia makaukau o ka hele mau aku la no ia; oia hele oia hele oia nihi oia kolo  e hopu ia iho ana lawe i ka lesini. kau mai na lei kau ke sika olioli kahi waha. aloha kuuhokooa o ke kulu aumokooe o ka netina-e-kee-a pau ka pono lilo aku la no ke la aoao. nolaila maanei e olelo ae ai, a e hai ae ai i ka haina o ko kakou ninau

Nani ka mea ino

o ke ao ia mai.

            alia kakou e paupauaho koke, a olelo ae he mea ino ke ao ia mai. e pono kakou e ninau a hoomaopopo pono i ko kakou ninau, aole no paha i piha pono loa kahi ninau. e hookomo hou iho i mau hua hou, he mea maikai anei ke ao ia mai ma na mea maika? akahi no paha a hoomaopopo pono kakou a e hiki no auanei ke hai ae i ka haina kupono. he mea maikai ke ao ia mai ma na mea maikai. A in a e ninauia. he mea maikai anei ke ao ia mai ma na mea ino? e hiki no ke olelo ae . he mea maika ole ke ao ia mai ma na mea ino." elua mau mea nui iloko o ko kakou wahi ninau, o ka maikai a me ke Ino.

            o ke keiki e ao ia mai ana ma na mea maikai e loaa no a e makukau no oia ma na mea maikai. O ke keiki hoi i ao ia mai ana ma na hana ino, e makukau no oia ma na haua ino. he akamai no ma kekahi a he akamai no ma kekahi. A akamai ke keiki ma na hana ino,e hoi no oia i na mea ino, ma hope o kana mau hana lapuwale.

            A ke hoopau ia nei ko kakou kamilio ana no nei mea ma ka aawi ana aku i mau huaolelo hope, i mau kumu e hoomaopopo ai a hiki ke koho ma ka aoao e makemake ai. E ka opio kane a wahine hoi, mai puni wale aku mahope o ke ao ana a kekahi kanaka a wahine paha. e noonoo pono mamua o kou ae ana aku e ao ia mai. e pale aku i ka mea e ao mai ana ia oe ma na hana lapuwale; o akamai auanei oe ma ia mau hana.

E ae aku i ke ao ma na mea maikai

e hoole aku i ke ao ia ma na mea ino

            Lokoino

 

Ke "Kulu Waimaka."

Auhea la ke kulu waimaka i aloha mai

me he kehau ala maluna o na mauu?

Ia kulu wai i haloiloi mai a puapuai mai

mai ma kipona huna a ka lokowai.

nani wale kona haale ana kona kulu ana

nani ka hui oia mau kulu wai makamae

ua inu aku au i kona mau kulu.

Ua hoomau aku hoi i ko'u wela ana

ua kahe makawalu iho ma koʻu oho

Iau i ku iho ai malalo pono ae

he kulu waimaka nani lua ole ia

nana i holoi mai i kuu lepo ana

Iaʻu i oni ai maloko o ke kiolepo

ua hanai ua hooinu a ua malama iaʻu

i kuu auwe ana, ua kahe mai ua kulu ala

Iaʻu i auwana a pilikia ua kii mai no .

ano aohe ia kulu ia kulu momi laa.

e ke kulu e ke kulu waimaka hoi mai

i komo au i kou ola. ma kou mau kulu

a nanea hoi au ma kau kulu ana.

            E mary mele aohe kulu waimaka e ae o oe no. o oe no ia kulu waimaka i hulali mai ai me he kehau ala.

            He wahi hua noloko mai o ka olelo hebera o mary mele a o kona ano he kulu waimaka (tear drop) auhea la na wahine i kapa ia ma keia inoa maikai ke hoohalike nei anei e like me ke ano o ka inoa he kulu waimaka? he nui wale na mele e noho mai nei i maopopo  lea ka lakou mau hana, a aia lakou ke uwe mai nei me ka hookahe ana i na kulu waimaka. ua kahe mai no ka poino a ua kahe mai no ka pomaikai ua kahe mai no hoi no ke kaumaha a ua kahe mai no ka olioli. heaha kau hana kupono e mele e hana ai i like ai ka maikai me ke ano o kou ino? e hele anei oe ma ka nekina, a e hookahe i kou mao kulu waimaka no ke aloha i ou mau hoa laisini? e uwe anei oe malaila no kou hooinu kope ole ia, a no ka loaa ole paha o kahi lei? e ku anei oe e hookahe no ka olioli a me ka minamina i na hana lapuwale au e ike aku ana?

            E kulu waimaka (mele) haalele wale i kau kane i hoopaa ia ma ka berita mare heaha kau hana kupono e hana aku ai. aole oe i hana i ka mea ku i ke ano o kou inoa. ke helenei oe a ke haalele nei i kau kane, aole ou hookahe i wahikluu waimaka nona. a manao ae e hoi nani kana kali ana nou aole hoi aku aole ou aloha ia ia a hookahe i wahi kulu wai aloha. aia kekahi poe mele e hookahe ana i na kluu waimaka no ka pilikia ua pilikia no ka mai a e uwe ana no ka nui o na eha ke kahe nei na waimaka maluna o na wahi moe a ke koni nei e haawi aku i ke ola. ke kulu nei kekahi mau kulu waimaka no ka haalele ia e na kane, a noho wale iho aohe mea nana e malama pono. ke kulu mai nei kekahi mau kulu waimaka no ka ake ana o na mea aloha, ka makuakane, makuahine, a pela aku. o na kulu waimaka ia i ike ia ua kahe mai ma hop o ke aloha a pehea la hoi na kulu waimaka i i ke ia aohe i kahe no ke aloha. ke noho wale mai nei no me ke aloha ole i na kaue a me na keiki a ua lilo ma na mea lapuwale, a pehea la oe e mele aloha ole, aole anei e hookahe i wahi kulu waimaka no kau mea makamae oiai oe ua haalele aku iaia.

            Mawaena o na kulu waimaka a pau o ke ao nei aia hookahi e kulu ana malalo ae o ke kea kahi e kau ana o ke keiki hipa. ua kahe iho aa kulu waimaka no ke aloha a ua hoopaa ia ia mau kulu maluna o ka mea e kau ana ma kela kea. oia no kai kahe ae malalo o ke hea a oia kulu waimaka no hoi kai kulu mua ma ka lua kahi i wahio ia ai ka mesia.

            Nani wale ke kulu ana a ia waimaka ua kulu mai no ke aloha i haku ke kulu waimaka oi loa aku ia, a ua emi mai kekahi mau kulu e ae.

            Pehea la o mele aloha ole aole  anei e hoohalike me keia mele ka hookahe ana i na kolu waimaka no ke aloha i ka haku; a aole anei e hookahe i mau kulu aloha no kau kane? e hoomau i ke kulu ana mawaena o ke kane a me oe e mele i mau ai ke aloha a me ka noho pono ana, aole e haalele kekeahi i kekahi.

e haawi mai i na makan a ke aloha,

i like ka nui me na kulu kehau.

            lokoino.

 

He mau hana rula ole mawaena o na kanaka

            Penei ka hai ana mai a kekeahi buke i na mea kupono ole ke hana ia. 1. o ka leo nui a me ka aka he he nui. a me ka aka he-he nui 2. o ka heluhelu ana i ka wa e kamailio ana kekahi. 3 o ka heluhelu leo nui ana me ka noi ole ia aku iloko o ka manawa e piha ana i na hoa. 4. o ka kamailio ana iloko o ka manawa e heluhelu ana kekahi. 5 o ke ppuhi haka iloko o ka hale i ka wa e noho ana na hoa. 6 o ke kolikoli maiao ana oia i na hou e noho  ana. 7 o ka haalele honua i ka halepule me ka pau ole o ka pule. 8 o ka hawanwana a me ka akaaka iloko o ka halepule. 9 o ka  nana inoino aku i na malihini 10. o ka waiho aku i ka malihini me ka pa leo ole aku e noho iluna o ka noho. 11. o ke aloha ole aku i ka poe haahaa. 12. o ka hookae aku i ka poe ka hiko pupu  a pela no hoi i kou mau makua elemakule. 13. o ka haawi ole aku i hoomaikai i ka manawa e loaa mai ai kau makana a i ole ia kekahi mea e ae paha e haawii mai ai. 14. o ke kaena a ma ia oe iho, he pookela no kou mau la. 15 o ka akaaka ana i ke kuhihewa o kekahi 16. o ka olelo ano lua no kekahi i ka wa e noho ana na hoa. 17. o ka hoomaka ana e kamailio mamua o ka pau ana o ke kamaili ana a kekahi. 18 o ka pane ana i ka mea i ninau ia no kekahi. 19 o kou hoomaka koke ana e ai, ia oe i hoomaka iho ai e noho ma ka papaaina. ke i mai nei hoi ka rula hawaii, ike no he ai ko ka umeke a he ia ko ka ipukai ai no mai hopohopo oe.

            Oniula

 

Laau Lapaau

aia ma kahi o

kakela me kuke

ma honolulu

J.T. gower-makawao, maui,

j.d. havekost-wailuku maui.

C.H  Wetmore-hilo, hawaii

J.W. smith-koloa, kauai.

HE Laau Kahiko, a he maopopo No hoi,

laau hoopau naio me na koe,

A Dr. Jayne.

HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Naio a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo h@ oia ka lolo, a o ka make hoi @ ekahi mana@a, a nolaila @ mai e ae kekahi, e like me ka lepo paa, nalulu, pehu, @ a me na mai e ae.

            O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei

            Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka poe pilikia i ka wela o ka houpo i ka ono ole i ka ai ; i ka nawaliwali @ i ka mai pehu, i ka nalulu hoopailua ; i ka pono ole o ka @ wahine, a me na mea like.

            Penei no e inu ai i ka Laau hoopau Naio me na Koe

            Ina @ kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka puna ki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki @ elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila@ eono, hookahi @ puna @ ka pono, a mailaila aku a i ka @ kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka @ wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, @ me na puna wai maoli eha, a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, @ elima inu ana i ka la, penei : kakahiaka, kiekie ka la, awakea auwi ka la, ahiahi.

            E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.

Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,

jaynes carminative balsam

            He laau maikai a oluolu hoi keia no ka Hi, ka Nahu, Na@, Wela o ka Houpo, H@a, Hoopailua wale, @ ono ole i ka ai, Nahu me ka uwe no hoi o na keiki @ a me na mai like he nui.

            Emoole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.

            Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he @ paha ona malama, a elua paha he umikumamalua paha kulu a hiki @kalua ka pono.

            Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu he hapalua puna ki ka pono Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i @ walu o ka makahiki, elua puna ku pono, a no kanaka makua he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.

            A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau.) a pela e inu ae ai Ekolu, eha elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.

            I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ina ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i laau H@ Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a @ahi aila paha, i @ ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.

            Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau, a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua ; a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waho malie no hoi ka laau ma ka opu.

            Aohe a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na

Laau kunu o kauka jayne,

hoike aku ai i ka ola o na mea a pau i hooakakaia no kana mau laau. Ua hoola, a e hiki ana no ke hoola i ka mai

Kunu, nahu, a me ke Anu

a me na mai e ae no hoi he nui wale a o na mai hokii no ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou o ka poe i mai ia.

he kuha koko anei kou?

he kunu anei kou?

he eha anei kou kania-i?

He kunu umii anei  kou me ka nae?

aole anei ou mai kunu?

aole anei ou mai naenae?

aole anei ou eha ma ka qmauma

aole anei ou kunu kalea?

aole anei ou hui ma ka Iwiaoao?

            A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola i keia LAAU KUNU a Kauka Jayne.

Na mai hoopailua

Mai o ke ake

mai naluu a me ka mai dyspepsia

            (O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)

            He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aole no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha ; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea oiai e inoino ana oloko o kona kino ; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka

huaale ola a dr. jayne

            Me ka hiki ke hoola'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola keia laau maluna o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hana ia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi a me ka holoi pau i ka ino oloko o ka opu.

disipepesia.

            (Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowalipono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)

            O keia Huaale Hoola a kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu puia ka

huaale me ka laau hoomaemae koko

A hoopau a naio me ka koe,

a kauka jayne

like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau

no na mai ma ke ake,

mai lena,

mai ma ka opu hanawai

na mai wela

ka haalulu

ka mai o ka ili,

koko ino

mai nalulu

paa o ka lepo,

mai kuna,

mai wahine 

ame ka mai hoopailua

            Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau a Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai

Puha,

alaala,

kaokao,

puupuu,

pehu,

kunakuna

hanene lolo,

na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino ma kana

laau hoomaemae koko

214 1y