Ka Nupepa Kuokoa, Volume VI, Number 5, 2 February 1867 — Page 4

KE KUOKOA, HONOLULU, FEBERUARI 2. 1867.
Ka Nupepa Kuokoa.
He kaao no Hinedu

Eono mau kanaka no Inido setana.
Hoopaapaa iho la lakou no Elepani,
A hele okoa e ike maka ia ia.
Aka nae, he makapo wale no ua poe nei,
Ma ka loaa kino wale no
E pau ai ko lakou kuhihewa.

Hiki aku ka mua i ka Elepani,
A haule iho la ma ona'la.
Ma kena aoao nui a kiekie,
Hoomaka koke no ia e uwa;
"E hoonani ia ke Akua-O ka Elepani
Ua like loa me ka pa pohaku!"

Haha iho la ka lua i ka niho
Kahea ae la ia "Ho! Nani ka loaa ana,
O keia mea poepoe pakelo oioi,
He mea akaka loa ke a ia'u,
O keia mea kupanaha he Elepani,
Ua like loa no ia me ka ihe!"

Hiki aku no hoi ke kolu ilaila
A hoomaka iho la e lawelawe
(I ka nuku loihi) me na lima.
A a kena nui loa ae la ia
I ka i ana. "Ke ike nei au o ka Elepani
Ua like loa no me ka moo."

Hiki aku ka ha ma na wawae,
A hoopapa ae la i ke kuli;
"Nani ke kupaianaha o keia holoholona,
He mea akaka," wahi ana,
"Aohe wahi pohihihi iki; o ka Elepani,
Ua like loa no ia me ke kumu laau!"

Hiki aku ka lima, a pa ka pepeiao ia ia,
I ae la, "Na ka makapaa pili loa,
E hai ae i kona mea e like ai,
Aohe mea e ae e like ai.
Keia mea kupanaha he Elepani,
O ka peahi, ko i nei hoa ia e like ai!"

Aole no i emo, uwa mai la ke ono,
Ia ia i paa mai ai i ka holoholona,
A loaa pono ka huelo kaiewa ia ia,
Hoomaopopo iho la ia i ke ano;
A i ae la, "Ua ike au o ka Elepani,
Ua like loa no me ke kaula!"

A pela i hoopaapaa ai lakou;
Me ka leo nui, no ka wa loihi,
Kela, keia, ma kona manao iho:
Hoeaea ikaika, a kua ha-ka maoli;
Ua pono like no nae lakou pakahi
A ua hewa like wale no hoi!"

MEA PILI.

                He mea mau ka hoopaapaa Baibala ana o kekahi poe; ikaika loa lakou ma ka waha, a me ke kakau ana i na manao kue i kekahi a i kekahi malalo o na Nupepa; ku-e aku a ku-e mai, kipi aku a kipi mai, a pela wale no a hala ka manawa loihi. Aka nae, aohe mole, aohe oiaio iloko o ko lakou naau, aohe i hopu io i ka Baibala a paa pono, aohe i hooko e like me na mea i kuhikuhi ia mai. He like no ua poe la me na makapo o Inidosetana, loaa lihi kau-wahi lala o ka Elepani ia lakou, o ka akena koke ae la no ia ua loaa ka Elepani holookoa. Hu!
ONIULA.

Mai ia J.A. Kaelemakule mai.

                E na makamaka a pau iloko o ka Haku Iesu Kristo e noho ana ma ko Hawaii Pae aina. Aloha oukou.
                Ua kaumaha au e palapala pakahi aku ia oukou, a e imi pu i na inoa o'u mau hoa iloko o ka Haku mai Hawaii a Niihau; a ma keia wahi Episetole, e mama ai ko kakou halawai ana me ke aloha.
                Eia no maua me ku'u wahine ma keia Kihapai o ka Haku, ma Nawiliwili nei, ua nawaliwali ke kino o ka'u wahine i na wa i hala, a ua maikai kona ola i keia mau la.

NO KA HANA A KA HAKU.

                Mai ka malama o Nov. 1865 mai, mahope iho o ka hoi ana aku o Hokuao a keia la, ua mau na halawai Sabati, Poakolu, Poalima, Poaono, a me na wa halawai wahine. Poalua, a me ka Poaha. Ua mau ka akoakoa mai o na haumana, me kahi poe kahiko, a me kahi mau alii wahine kanaka makua. Ke hai nei i ko lakou mau manao mihi iloko o kekahi mau wa halawai mihi, a pela kekahi o na'lii wahine; o kekahi o laua, ua make i ka la 18 o Mei, mahope iho o kona hele ana i ka Hula; mai kona wa mai i mai ai, ua pau koke ka Hula, a i kona make ana, ua nui ka poe olelo, ua make no kona hele ana i ke ao, a "bar jeblak," iloko o ka olelo o keia aina; a oia ka huli hou ana mai ke ao aku, ma ka kakou olelo.

NO KE KULA.

                Ua mau no ko Kula mai Nov. 1865 mai a keia wa, o ka nui o ka poe kupono e heluhelu, ua aneane 70 lakou: Ua aoia ma ka heluhelu, Helu, K. lima, ua hua hoonui me na mea ana, Palapala Aina, Buke Jokrabi, Pako-li, me ka Buke A. He ane holo lakou ma na palapala e ae, aole nae pahee loa i keia wa, o na ouli o ka holo, ua maopopo ia, ina e paa ke Kula i na wa a pau, a e mau no hoi ka hele mai i ke Kula; e akaka lea auanei ia mea ia kakou i na makahiki e hiki mai ana, a hookahi palapala paakiki, o ka Pa-ko-li; aole ma ka holo ole o ka paanaau o na hua mele he hikiwawe malaila, a ma ka leo ka paakiki loa he kauo pu, aole kiekie, aole no hoi e loaa ka haahaa, he like pu wale no; a mamuli paha, e loaa ka maikai.
                Elua mea keakea i ke Kula i kahi wa, o ka hana aila a ua haole kuai aila, a me ka hana a na'lii.
                Aia ma ka malama o Mei 29. Hoike na haumana Kula, a hele pu mai lakou me ka ai, a akoakoa pu mai na'lii, me na makua ma ia la, a hiki i ka hora 3 mahope o ke awakea. Ua hoikeia na palapala i oleloia ma ka mua o keia leta, a maikai no ka hana Ua hana au i keia, e like me ka hana ana a ko Hawaii mamua i kuu wa kamalii, a nui ka olioli o na makua ia wa, no ka ike ana i ka lakou mau keiki, he maalea i ka wehewehe ma na ninau a ke kumu; a o na keiki hawawa, kaumaha na makua o lakou, a pau pu lakou i poe paipai i na keiki a lakou. O na makua olioli, paipai aku i ka lakou mau keiki. "E hooikaika loa aku oe i nui loa kou akamai, a me kuu olioli." O ka makua hoi o ke keiki hawawa, paipai aku. "E hooikaika loa oe i ke Kula, mai moloa, mai hele, lealea wale, i akamai oe, ai olioli au, nani kua hilahila a kaumaha ia oe i kou hawawa, a o oe, aole anei ou kaumaha i kou hawawa?" Ikaika hou ke Kula, a alualu ka poe hawawa i ka poe akamai i like pu, a i eo paha. O ka hoike, he kumu hoaia ia i na makua, e alu ma ka paipai pu ana me ke kumu i na keiki. Pela, a meia ike o'u ke kumu o keia Hoike, a o na maku me na'lii no ka poe makaikai. O ka lua hoi keia o ka Hoike ana. O ka mua, ma Iulai 21, 1865. Maia Hoike, ua wae uukuia mai kahi poe e heluhelu, a ma ka A ka nui. A ma keia Hoike ana, ua oi ae mamua o kela. Ua olioli like na haumana, me ka poe makaikai.

NO KE KULA SABATI.

                Ua mau, a ua maikai no ke Kula Sabati, mai Nov. 1865 mai, a hiki i keia wa. O ka mau loa o keia kula ka mea i nui loa ai o ka poe ike i ka heluhelu. I ka malama o Feberuari iho nei, he 47, a i keia wa, ua aneane e 70. O ka poe ma ka heluhelu, he mau pauku paanaau ko lakou 7; a pau hoi ka wehewehe ano, heluhelu hou i hookahi mokuna a pau, a hui na napa ma ke pela a me ka ninau Ui; a pau ia, hookuu. O na papa e ae, ma ka A a me ka hookui. A o ka poe ano heluhelu, ma ka heluhelu, a ma ka hope, ma na ninau Ui.

LA MAKAHIKI HOU.

                Ua hoomaka ia ka la makahiki hou ma Nam rik nei. I ka la mua o Ianuari 1866 nei, ua nui na kanaka i hele mai, a he mau alii kekahi; a pau loa mai hoi na haumana me na mea ai pu. O ka hana mua ma ua la la, he anaina pule hoomaikai i ke Akua. Ma ka hora 10 ka hoomaka ana. Pau ke anaina pule, hoomakaukau ka hele huakai. Hora 12, hele ka huakai. Ma na wahi hoi i ku poai ai ka huakai, malaila no na wahi i himeni ai i kahi mau himeni kupono no ia la, i haku ia e a'u ma ka olelo o keia aina. A pau ka hele huakai ana, hoi mai la, a hui ma kahi ahaaina na mea a pau. Himeni mai na haumana nui kekahi himeni i hakuia, a i kupono hoi no ka ahaaina o ia la. A pau ia, pule a pau, haawi like ka ai na na mea a pau, a paina pu iho la. A pau hoi ke paina ana, ku mai la kekahi mau haumana a hai manao mai la imua o ka lehulehu, me ka mahalo hoi no ka ike ana i ka la makahiki hou. Me he mea la, o ka wehe ana keia o ka malamalama ma keia aina, a ikea mai na mea pohihihi ike ole ia mamua, i ike ia e ka poe i malamalama mua a pela aku. A pau, hookuuia, a o ka hora 4 paha ia.
                I ka malama o Maraki iho nei, hoomaka kahi mau wahine makaainana ma ka hale o kekahi kanaka kuai aila e hula, na ua kanaka kuai aila nei no i kena. Pela kuu lohe pono, a oia no hoi ka manawa, o laua (na kanaka kuai aila) e kue ana ia'u, no ke puhi ole o kekahi poe i ka paka, (oia no na haumana) nolaila, imi laua e hoohiolo i ka hana a ka Haku maanei, ma ka hoala ana i ka hula, me ka hoopuhi i na haumana i ka, baka. O kekahi alii wahine luahine haumana, hele aku e makaikai, a hookomo ia hoi e kela kanaka kuai aila iloko o ka hula, a komo ua alii la, ikaika loa ae la ka hula, a nui ka poe kahiko hele i ka hula, a me kekahi poe opiopio. A o ua alii la, hihiu aku la oia mai o'u aku, aohe launa mai. I ka hapa hope o Aperila, mai ua alii wahine la, hiolo ka hula a pau iho la. A ma ka la 18 o Mei, make iho la oia. Hookaulana ae la lakou, 'Hookahi kumu o kona make, o ka hoi hope ana." Aole hula hou a hiki i keia wa.

NO KA MEA KUE MAI.

                Aole au i ike aole hoi i lohe i ka mea kue mai iwaena o na kamaaina, aka, o na enemi o ka hana a ka Haku iwaena o na kamaaina kahiko, ke ola nei no, aole i make. Aia iwaena o na haole hoomaloka e kuai aila nei, ka poe makemake e hoololi i na aoao o ka Haku me kana mau hana, aole nae lanakila iwaena o ka poe i ao ia.
                Aia ma ka malama o Dek. 1865 ka hoomaka mua ana o keia huhu, a hoohaunaele a keia mau haole. Ekolu pule mahope iho, hele aku au e no ia laua, a mihi mai laua. I ka malama o Ma raki, hoomaka hou laua e kue mai, a nui na olelo kue me na olelo ino. I ka la 25 o Mei, hele aku wau ma ko laua wahi, kuka a ao hou aku, a mihi mai no laua me ka i mai, "ua pau oe la, aohe kue hou." Aole nae akaka ia'u ka pono o ia olelo, o ka Haku no ka mea ike.

NA MEA HOU.

                Iune 17, hoomaka au me na haumana e hoala a kukulu i hookahi hale halawai ma ka aoao hema o keia mokupuni. He 27 kapuai ka loa, he 26 kapuai ka laula. He wahi hale maikai no keia. O ka hana ana, penei, O na keikikane, i ke oki laau, ma ka hilo kaula aha me ke kukulu; a o na kaikamahine, i ka ohi lauhala, me ka houhou ana i ka niau e hoopaa i ka lauhala me ka aho; o na keikikane, i ke kau ana i ka aho i paa me ka lauhala iluna o ka hale. Elima la mai ke oki ana i ka laau a pau i ke kukulu; elua la hui ma ke ako ana a paa; a hui ia 7 la ka nui.
                Iulai 6, komo makou i ka hale. Ua hoomakaia me ka halawai ma ka hora 9. Pau ka halawai, ahaaina ma ka ainaawakea. Pau ka ahaaina, hookuu ia ka aha.
                Ua kokua oiai kekahi poe kahiko ia makou ma keia hana, a me kekahi mau alii. O kahi poe kahiko hihiu, hooweliweli no i na haumana me ka i aku, "Aloha oukou, ke kukulu nei oukou i ka hale o Kaelemakule a paa, kukula hou aku, elua hale o Kaelemakule i koe." Ao no au a kuhikuhi i na haumana, mai hoolohe, he mau pahele ia no oukou. Ke hana nei kakou he hale no ke Akua, he wahi e lohe ai kakou, a me na kanaka a pau o keia aina, na'lii, na makaainana; aole no'u wale, aole hoi no kakou wale, no na mea no a pau e makemake ana e lohe i ka olelo a ke Akua.
                Eia hou keia mea hou; ua palapala aku au ia Mr. Kano, e hoouna mai i mau buke Mataio, Mareko, Helu, Himeni, Jokrabi, buke A. Ua hiki mai ma ka moku Paila, a ke kuai aku nei au me na haumana, a ke kuai nui mai nei na haumana i na buke, aohe makau, e like me kekahi mau haumana Hawaii, ma kekahi mau kula a'u i ao ai, he hele mai no ma ka halekula, aohe wahi buke iki ma ka lima. O ke kumukuai o na Buke, he aila niu wale no. Ua palapala mai o Mr. Kano, pela no ma Ebon. ke kuai nei ka Buke malaila. Ua lilo keia he kanawai e hiki ai ke malama pono ia na Buke.
                O ka hana nui a na kanaka o keia mokupuni i keia wa, o ka hana aila niu, me ke kalai waa no lakou.

O KA MEA KOKUA IA MAUA.

                Ua hoouna ia mai e Mr. Kano ma, o Mataio Leron a me Ha riata Lijenea, he mau hoahanau no Ebon, no ka apana o Take, kahi o maua me Mr. Kapali i noho mua ai, a ke kokua nei laua i ka hana a ka Haku. O Mataio ia'u ma na apana halawai, a o Hariata, ia Mrs. D.K. Kaelemakule ma na apana a me na wa halawai wahine. A ua maikai no laua.

NO KO MAUA NOHO ANA.

                Ke mau nei, a e mau aku no ka paa, ka lana, ka ikaika o ka manao e malama a e kiai a e hooikaika i ka hana a ka Haku ma keia pae aina e, olelo e ano paakiki, i kapaia e kakou he mau aina pe gana; a he poe pegana no kahi o lakou nei i keia wa. He manao lana ko kakou me ka olioli iloko o ka Haku, e hoololiia keia inoa pegana a lilo i poe Kristiano ke ae mai ka Haku. E nonoi nui aku oukou i ka Haku mea kihapai. Aloha oukou iloko o ka Haku Iesu.
J.A. KAELEMAKULE.

PUAKOLIKO, MANUA, KEHEHUNA, }
Ianua ri 23, 1867. }
"E Kane, e keleakiu.
E Kane, e kelekeleakiu.
1 Onehuna, i Onehali.
A keleakiu, kelekeleakiu,
Ke one i Mahinahina,
Ka ipu i olea — a."
                E ko'u mau makamaka hoa'loha, a mau hoahanau kaikuaana, a mau kaikaina, a he hoaluakaha, a kaana, a haihai mau manao, e kuwiwili ana i na pana olelo, a me na manao Nu Hou ano nui, o ka kakou Kilohana Ahailono.
                I ko oukou ike ana i na lalani maluna o keia kukulu manao ana, he mau lalani huapule keia, aole nae i pili i ka pule anaana, a mau hana Diabolo. Ua hookomo o Kaeleowaipio i kekahi mau hua o keia pule me ka pule Kristiano; oia ka pule o "Kuaikulani." O keia pule, he pule hoola, a he pule i ka la pilikia. Ina i lohe oukou i ka poe i ola'i i ka moana o Alenuihaha, he 11 lakou i ola i ka make, a pae i Kapakai ma Kohala, i ke au o Kalaniopuu; a o kekahi poe i ka moana o Kaiwi, a pae ola i Hanauma, a he nui wale ka poe i pakele i ka make. O kekahi mau lalani o keia pule, he pule kaumaha ai no mua, a no na haiau; e hoola i ka Moi me na'lii a me na makaaiaana, i ke kakahiaka, a me ke ahiahi; ua kapaia kela pule, papaiaawa, he pule ohana. O ke alii, a o ke kanaka e hana mau ana pela, alaila, he alii haipule; a e ku auanei i ka moku. Aole nae no keia ka'u wehewehe ana, he mau mea okoa ka'u i makemake ai e wehewehe aku. O na lalani eha malalo iho. Penei.
"I Onehuna i Onehali,
A keleakiu, kelekeleakiu,
Ke one i Mahina — hina,
Ka ipu i olea — la."
                Ke waiho nei keia mau wahi kaulana ma ka pule a ka poe kahiko, i ke one a Laamaikahiki, ma Koolaupoko Oahu.
                Ua kamaaina paha na keiki o Koolaulao, a me Koolaupoko. Ina ua maalo maka ia lakou, alaila, aole i pili ke kuhikuhi a ke kuhikuhipuuone ia lakou, ua pili no i ka poe ike ole. I ko hele ana mai, mai Koolauloa mai, a hiki oe i Waiahole, a hala ia oe o Hakuikukui, e kalawa mai no oe i ka Lae o Auliilii i na hanahanai o ke alanui, a keehi ko wawae i ke one. O ke one i Mahina — hana ia, a e loaa ia oe, Onehuna, Onehali o Kaipuiolea, alaila, e nana ae oe i ka makani, e ike aku oe, he mau wahi waa pohaku, ua kapaia o Nawaaliiliiakiolea. O ka hoailona ia o na waa nana i lawe mai i ua one la mai Tahiti mai, o ke kanaka nana i lawe mai i ke one, e loaa ia oe maloko o ka pule. Ina e hoohewahewa oe, e ninau oe i kamalii o laila, nana i kanu i kekahi laau e kupu pu ana me ka ulu kukui o Hakuikukui. O ka inoa oia laau, he mapu. Ua kanu ia mai no i Kona Hema Hawaii, aia ma Kapua, na ia kanaka hookahi no i kanu — Mai Tahiti mai i lawe ia mai keia laau, aole e loaa ma na kuahiwi o Hawaii nei — A i paweo oe i ke kupouli, e huli ae ko alo i uka, e ike oe i ke kamaaina o na aina la, e noho mai ana i ke kakai palipali puulaula — O Popoalaea ka inoa, ka wahine a Mailiaala; oia ka noweoweoula o Kaalaea — Malia o hai akea mai ia oe, a pau iho kou kanalua ana.
                Eia ka hailoaa au i olioli ai, a i makemake nui loa ai, e hoolaha aku ai, a e hai akea aku i 'ike oukou e ko'u poe hoa'loha, a me na makamaka i na mea kahiko a ko kakou poe kupuna — O manao oukou, he olelo wale iho no ka ka poe kahiko me ke ano ole, a me ka waiwai ole, a he poe hupo lakou.
                Onehuna, Onehali, Taipoirea — Aia ma Nu Zilani keia mau wahi au e hai aku nei ia oukou, aia ka i laila ke kumu i hookomo ia'i iloko o ka hua pule, aia no maloko o kela wahi apana Pepa au i hoakaka aku ai ma kela helu 3 o ke Kuokoa — Nolaila, ua lilo kela mau hua pule a ka poe kahiko, i mau hua waiwai i kuu manao, ua loaa ka waiwai he aina, aia ma Nu Zilani — A i ko'u hoomaopopo lea loa ana i maopopo ka oiaio maoli o ia'u parau ana, aita haamane.
                Ua loaa hou aku no ia'u kekahi mau inoa, e kulike ana me ko kakou — Oia hoi o Mahurani, Tarani, Manawai, Mononui, Nunuru, Reahi, Wairoa, Kauwairana, Taurana, Tawera, Waiu, Patara, Wereroa, Waitani, a he nui loa na inoa a kakou i ike pu iho ai, eia no i ko kakou mau aina nei — O Reahi he wahi puu no i laila, oia wahi mea kupanaha loa no ia — O ke kulike ana me ko kakou wahi opuupuu o Leahi o Daimana Hila i ka papaa. I ka loaa ana o keia mau inoa ia'u o Mahurani a me Tarani. Alaila, kupu kelakela ae la ko'u wahi manao niniau, a hoolohelohe iho la ka'u heluhelu ana i keia mau haiinoa — Ii iho la au, eia aku nei no ka paha i laila na inoa kakaakua o ka neneilikapu, ua kapaia paha ko laila mau alii i na inoa Ihiihi loa. Nalanipipio, Keopuolani, Kalanikauiokikilo, Kalanikauikaalaneo, Iolani, o Kalaniomaiheuila, a pela aku, no ka mea, ua loa iho nei kekahi mau inoa aina ma Nu Zilani, he mau inoa lani, pakela loa aku la paha na Alii. Nolaila, ke manao wale nei ke kakau moolelo, aia i laila ke koko o na 'lii, a me na makaainana.
                Huli ae la au e nana i ke au ia Kuhaiilima, i ke au ia Koaenui a Hikiapeapea, i ke au ia Paianuikaiohia, i ke au ia Kaounuinakaieha, i ke au o Lileanuimakaalawa, i ke au ia Wakea, i ke au ia Kapinao, i ke au Kamkapoolalua, i ke au ia Peau, i ke au ia Leilono, i ke au ia Pueo, i ke au ia Kahaaulani, i ke au ia Hikiamalama, a pela wale aku, a huli aku au i Waikiki, a ike aku la au elua kanaka o Puhiula o Puhipae, elua kanaka i Kapua, o Kaipukua o Kaipualo, elua kanaka i Kaluahole, o Holomaalili o Holowelawela — Huli aku la i Puuokapolei, a ike aku la au ia Kahaapeape e noho mai ana i Waimanalo; a huli alo mai la au ma ka aoao makani o ka puu, a ike iho la au ia Lekiapoeii, o ke kanaka nana i kulai ka Moi, o Kaholopapala o Kaholopepele. Huli ae la au i kahi olelo hikapalale, hioluaiki, walawalaki, waiki, a poha aku la au i kahi Nupepa The Weekly News; New Zealand.
                Opiopi mai au, a nana aku la au i ka poe kalaiaina kahiko, a loaa iho la ka moolelo o keia poe ia'u no Tahiti mai lakou, alaila puana aku la au i kekahi mele kahiko loa i ka M.H. 800 i ka wa o Keoloewa.
"No Puna la-e-no Puna-e-
No Kau no Makakola,
No Oo no Kaheapo ia Kane,
No Waipapa no Waialeale,
No Aleaiki no Alaeanui,
No Onehuna no Onehali,
No Analoa no Anapoko,
No Polapola no Nuuhiwa,
No Nuao no Nuaihea ke 'kua,
He mau akua ke lele nei,
Kini lau la i ka moana,
No Hawaii-e-no Hawaii,
No Hawaii nui ke i.
No Hawaii nui ke pane."
                Huli ae la au i ka "Ahahui Paio o Honolulu," a hui pu aku la au i ka "Papa Hulihonua" a Mathew ma ke Au Okoa Helu 40, aoao 3. E lilo ia lakou ka noonoo i ke kupono o kahi e ulu ai o ka Lahuikanaka Hawaii. E lilo ka Baibala i kumu alakai no ka aha, o Papa Hulihonua me Papa Lani, he mau papa kuhikuhi Kalaiaina no ka poe kalaiaina.
                He mea nui weliweli ke emi ana o ka Lahuikanaka, a he kaumaha me ka minamina. E ikaika ka ahahui i ka noonoo me ke akahele loa — E noonoo i ka mooolelo o ka Baibala — E noonoo i ka mooolelo o kela poe kanaka maluna — i ko lakou hooulu ana i ka Lahuikanaka — E noonoo i mooolelo o Paao i ka hooulu ana i ka ohana alii o Hawaii —
                I na e hiki ole ia oukou e ka poe kaula uana e hooulu i ka Lahuikanaka - Ke weliweli nei au o pili mai ka pule wanana a Keaulumoku.
"Nani wale lakou la e mimihi nei,
Ua mihi aku ua mihi mai,
Ua haakulou wale ka noho ana,
Ua kalele na lima i ka auwae,
Ua ai i ke ana ua kena,
I nai i ka ia o ke kanaka."
I ka poe heluhelu noonoo ko'u aloha.
S.M. KAMAKAU.

Pau ole ka mea kahiko.

                I ka Poaono o keia pule iho nei, lohe iho la au i ka mea kahiko, oia kela mau hua e kau ae la maluna.
                Eia ma Kamoiliili ma ka aoao ma na-e o ka Halepule Hoole Pope, kahi i hanaia ai o kekahi mau hana o-wa kahiko oia hoi ke ao ana i ka anaana a me na hoomana a pau o ka wa kahiko. Ua kuhi au ua pau la hoi ka hana ana i keia mau mea, aole ka! eia no ka ke malama ia nei ua hana uko ole nei, ke kuhi nei au i ka hiki ana mai o na Hoomana i Hawaii nei, ua kanahakumamahiku makahiki o kekahi, eia no ka ke malama ia nei e keia poe.
                No Waialua no i Oahu nei ke kumu a ua poe la, he kanaka no oia i kaulana ma kana mau hana, a ua ikeia no paha e kekahi poe aka owau akahi no au a ike, he kanaka no oia ua o-o, ua o mai ka hina o kona poo, a ua wehe ia o luna iho o kona papale poepoe a ke Akua i hana mai ai. Nolaila ma keia hana a keia poe, aohe kupono i ka makemake o ka lehulehu o ko makou wahi nei a me na wahi e ae a pau o keia mau mokupuni, mai Hawaii o Keawe a Kauai o Manokalanipo, ua alii nui o wa kahiko. E olelo mai paha auanei kahi he pono no ke ao ana i ka anaana, he mea ia e naauao ai, a he mea no hoi e pono ai ka noho ana o ke kane a me ka wahine, a me na keiki alua, a me ua mea like a pau. Ke i aku nei au ia oe, e ka mea e ao ana i keia mau mea a pau he kumu ia nou e ao aku ai i kau mau keiki a me kou e hana a pau o ka mea e pili ana ia oe.
                Nolaila, ke kau leo aku nei ko oukou wahi hoa lawe nupepa e alu mai ka pule wahi a Hakalaau ke oluolu mai nae oe e ka lunahooponopono a me kou mau hoa ulele a pau o ke kilohana pookela o ka Lahui Hawaii.
                Eia wale no ka mea pono e hoomana aku i ke Akua kahikolu ka mea i make mai no ka hala o ke ao nei.
                Ke aloha i ka lunahooponopono.
D.N.K.

Mai Waioli mai.

                REV. L.H. GULIKA: — Aloha oe. Ua olioli au ke hai aku ia oe ka hopuia ana o na mea i pepehi iho nei ia Kalu.
                Ua loaa laua mauka loa o Wainiha, kokoke ma ke pii ana i "Maunahina" kela kuahiwi, mai Wainiha a Waimea. He wahi mehameha loa keia a me ke ino. Ma ke alanui e hiki ai i laila, aa ania ka Muliwai o Wainiha, he 20 paha au ana. Ina he nui ka ua i kuahiwi, aole no e hiki.
                Elua wahi i noho nui ai ua mau lawehala nei. O kekahi mauka loa ae o kahi ala pii i Maunahina, a kokoke i kahi e hui ai ke awaawa o Wainiha me Hanalei. Malaila na maia ulu wale, he nui loa, a ua pulehuia ka maia, a hui pu ka nii o kahawai, a oia ka laua ai nui
                O ka lua o kahi e noho ai laua, aia ma kai iki o ke ala pii i Mainahuia, malaila kahi e ike aku ai i ke awawa o Wainiha, a malaila kahi pohaku e hio ana, a lilo i ana. Ua loaa laua ia Keoni Hofe a me Keoni Lowell, a me na kanaka maoli eha. O ka ilio o kekahi o na makai ka mea i alakai ia lakou i o laua la.
                Ua hoolimalima ia ua poe la e T.H. Marshall Esq. Makai Nui o Kauai. Ua ikaika loa oia i ka huli i keia mau lawehala. Aole hoi i makehewa ia huli ana.
                He ano haalulu makau ko Keohe, ke kaikamahine. A o Kahooleawaawa, he ano paakiki wale. Ua paa laua i ka hao, a e kali ana ia Mr. Marshall a hiki mai, alaila, hookolokolo ia e Mr. Wana ka Lunakanawai Apana o Hanalei, a waiho ae imua o ke Kau Jure o Mei, ma Nawiliwili.
                "O ka aoao o ka poe paakiki i ka hewa, he oolea." E. IOANE.

Huahekili ma Keanae.

I ko makou hele ana i Wailua, mai Keanae aku a komo iloko o ka Luakini, o ka makou hana i hele ai malaila, ko makou pule Sabati, ia makou e noho ana he Himeni ka makou hana, e ake ana i nui mai kanaka, alaila, malamaia ka pule, aka hoi, haule mai kekahi ku-a ua, aohe nae he nui.
                Eia ka Nu hou, he nui loa ka nakeke maluna o ka Luakini me he la e wawahi ia ana, me na hamare a ka poe Kamana, aohe o makou mea nana i waho, o Rev. S. Kamakahiki e ku ana oia ma ka puka, ike aku la oia i na hua keokeo paakiki, ua like me ka hua mahala ka nui, pela no ka poepoe ke oolea, kahea mai la o Rev. S. Kamakahiki 'he nu hou kupanaha keia,' hele makou a ike pono.
                Pihoihoi loa ae la makou, akahi no makou a ike i keia Nu hou kupanaha, ua like no me ka paka-ua ka haule nui ana maluna o ka ili honua, a pau ka haule ana, kii makou e ohi a ho-o iloko o na papale, hoao makou e ai i kahi hua, nui loa ka huihui, o ko makou manao he huahekili paha ua ikeia ma ka Baibala. Iosua 10:11, ua nui ka poe i make i ka huahekili. Eia ka ninau, Pehea la ke ana o ka huahekili? E hai mai kekahi mea i ike, i pau ko makou kuhihewa. Me ke Aloha.
                Na na Haumana Kula Himeni o Keanae.
                Keanae, Dekemapa, 13, 1866.

He hana kupono ole ma ke Sabati.

                Oiai ko'u wahi kino e waiho malule ana iloko o ka nawaliwali a ka mai, ua lono ae no nae au i kekahi mau leo oli inoa no kekahi kaikamahine, ma ke sabati hope o Ianuari, mahope iho o ke kui-ke ana mai o na bele o ua kulanakauhale nei.
                I ka hoolana ana ae a ko'u mau pepeiao, lohe pono loa aku la no au, he leo no ke kane, a no kekahi mau wahine, e oli ana i ka inoa o kahi kaikamahine, o (Elena Ake,) a i ko'u lohe ana aku i keia leo, olelo iho la au iloko o'u iho. "Ka! kai no hoi he sabati keia, he la kapu no ke Alii o na Alii, e waiho hoi ke oli inoa no ke keiki kanaka, o ke oli hoi i ke oli no Kristo ko keia la, ua kani mai la hoi ka bele la, hele ana hoi ilaila e hoolea ai i ka inoa o ka mea Mana loa, eia ka hoi o ko lakou nei la hula no keia."
                E na makamaka a pau, e oli oukou, a e haa no hoi i ke mele, a inoa paha o na kamalei a oukou iloko o na la eono, iloko oia mau la e noke ai — a hanapilo ka leo, koe aku ke sabati, o ka la kapu ia o ka mea mana loa, o kona inoa ka kakou e mele ai ia la.
E aloha auanei.
E.K. WAHINEHUHU.
Kaakopua, Honolulu, Ian. 29, 1867.

LAAU LAPAAU!
AIA MA KAHI O
KAKELA ME KUKE
Ma Honolulu.

J. T. GOWER. - Makawao, Maui.
J. D. HAVEKOST.- Wailuku, Maui
C. H. WETMORE. - Hilo, Hawaii.
J. W. SMITH. - Koloa, Kauai.

HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO NO HOI.
Laau hoopau Naio me na Koe,
A DR. JAYNE.

HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Nalo a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai io mai e ae kekahi, e eke me ka lepo paa, ulaula, pehu, ule ulepa me na mai e ae.
                O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.
                Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka oe pilikia i la wela o ka houpo i ka ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino, i ka mai pehu, i ka nalulu hoopailua: i ka pono ole o ka mai wahine,a me na mea like.
                Penei no e lau ai i ka Laau hoopau Naio me na Koe:
                Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka punaki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila'e a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku a i ka wa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e huila me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono no elima inu ana i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la, ahiahi.
                E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.

Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,
JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.

                He laau maikai a oluolu hoi keia no ka Hi. ka Nahu, Nalulu, Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wai e, Luai, Luai moku, ono olo i ka ai. Nahu me ka uwe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
                Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.
                Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a ehia paha, he umikumamalua paha kulu a hiki i ka iwakalua ka pono.
                Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
                A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e imua ae ai. Ekolu, eha elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
                I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ma ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e Ola, a lele, e inu i waha paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.
                Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka laau ma ka opu.
                Aohe a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na

Laau Kunu a Kauka Jayne,

hoike aku ai i ke ola o na mea a pau i hoakakaia no kana mua aau. Ua hoola, a e hiki ana no ke hoola i ka mai

KUNU, NAHU, a me ke ANU,

a me na mai e ae no hoi he nui wale: a o na mai HOKII no i ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou o ka poe i mai ia.
HE KUHA KOKO ANEI KOU?
HE KUNU ANEI KOU?
HE EHA ANEI KOU KANIA-I?
HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE?
AOLE ANEI OU MAI KUNU?
AOLE ANEI OU MAI NAENAE?
AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma?
AOLE ANEI OU KUNU KALEA?
AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao?

A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola i ka LAAU KUNU a Kauka Jayne.

NA MAI HOOPAILUA.
Mai o ke Ake!
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.

                (O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)

                He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa aa make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka

Huaale Ola a Dr. Jayne.

                Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hanaia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka pou waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.

DISIPEPESIA.

                (Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)
                O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua oihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke oia ke inu puia ka

Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko
a hoopau NAIO me na KOE,
A Kauka JAYNE,
like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau.

NO NA MAI MA KE AKE,
MAI LENA,
MAI MA KA OPU HANAWAI,
NA MAI WELA,
KA HAALULU,
KA MAI O KA ILI,
KOKO INO,
MAI NALULU,

PAA O KA LEPO,
MAI KUNA,
MAI WAHINE,
ame ka MAI HOOPAILUA.
                Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau o Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai
PUHA,
ALAALA,
KAOKAO,
PUUPUU,
PEHU,
KUNAKUNA,
Hanene, Lolo,
na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino ma kana

LAAU HOOMAEMAE KOKO.

214-1y.