Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 50, 15 December 1866 — Ka MOolelo o Kamehameha I. [ARTICLE]

Ka MOolelo o Kamehameha I.

Na M. Kamakai?. iiKr.r o. | I ka pne nna o Kahiniopuu i Kiheipu- | kim inn Kualia-mni Kapaalia a lnki i Kii heipukoa ku piiiu i na koa o !I;iuaii. j I kn pae nna o Kalani(»[)un i Kilieipu- ! koa, (nainua iho o ka aina awakoa. Ua , Innn kn ninnao o kn poe Alapn e inn i kn wai o Wailuku. O na 'lii pukaun o ! ka p<>o Alapn o Innia, o Kunana. o Knj neliailun, a ine Keaweliano, elun lau ka nni o ka poe Alapa, he p«»e hahaki we- j i l:iu ihe keia poe koa o Kalaniopuu, ua i like ka lakou mnu ihe, e like me na |iua ! iloko o ko kaula o ke kikoo o ke kakaka, • i ka \vn e kuu akuni i ka pua, mni loko i nku o ke kakakn, e inu nku noiu i ke ko- i | ko o ka mea i mnnao ia. j ! I ka nann miii 'ku i keia poe kon, un ; kahiko in lakou i ka nahu hulu in;uiu, • | ua like lakou me un wai hooluu o ke j |anueuu»;,i uhi ia n'aluua o Inkou, he ulu ; ī he olennlena, he uliuli, pela nn waihoo- j : luu o kn ahuula i ke kula o lNiuaiuako, i ke kuln o Knmaomao, o nu pnpale mn- ! hiole iluna o kolakou mau poo, un like nie ka p<> mahinn o honka, n u>e kuknhi, : ua hke nie ka po i kuu ia e ka ponaha iloko o k 1 inaliina. +\ (.) Knhekili, ain no in i Knlnnilinle ma- / kai mai o Kihnhale, a ma maluun nku o i ke knhua o Kailipoe i Pohaknokauhi, olelo mai o Knleopuupuu in Knhekili, ik ua komo ka ia i kn mnkaha, ua puni i ka nae." Ua like ua poe Alnpn nei o Kaln- ! niopuu, uie kn pouli nui mnlunn o lak<>u, ua hu aku la mn nn puuone o Kahului ' mnkai, un puni o hope i na koa oki o ; Kahekili; i ke poouahi, a me ka uiuula. i Ua luku in nn Alapa ma na puuone ma j ka Hikma Hemn o Kalua, ua ahu-a-lala-Ikukui, un ahu ku iho la ka heana nie ka | make nui loa, a me ka luku Aiwaiwa me ! he in ku la i puni i ka upenn. | Ua knpnin kein luku nui lon ana. | u Ahulau ka Piipii i Knkanilua." O Kea- | wehnno ke alii aimoku ia ia o Hilo. Ua ; loan oia ia Kapolua, ua aneane e make lon, ua loaa ia ia, oia wale uo ka henna i alakai ola ia imua o Kahekili ; no na olelo mua a KnpolaUme Keawehano, akn, ? ua hala ka wa pono o na olelo mua, ua ; maiuoino o Keawehano. Elua wale no wahi koa i pakele, i nalowale paha ma ka pikoi o ka upena, o Manu Hopu ia ia 0 Wailua ma Koolau, ma kulakula kahi > 1 holo ai, Ke olelo knena la o Kalaniopuu i kai o Kiheipukoa, me ka akena aku imua o na 'lii, me ka hoooioi aku imua o ka Moi wahine o Kalola, a me Kalanikauikeaouli Kiwalao. ki Ua »nu aku la paha a'u Alapa i ka wai o AVailuku. ,J Ke manao la o Kalaniopuu, ke luku la na Alapa ia Kahekili ma, me na 'iii o Maui. . Ia Kalnniopuu e hoopuka ana i na olelo kaena ma kona waha, ku ana ua mau wnlii koa nei imua o Kalaniopuu. Eia ka olelo, e Kalani*e-"Ua pau !oa mnkou, aole ahailono, o maua wale no koe, i hoo- *

ko-> ia rmi riei fTih i īikiu:i i n;'Mi nhiio'.o--!o. O n?i iii o Inmna, u K;triehni!u;t r o kua;iii;i, mc Kt*;iw ehaoo, o na Aiapa ua f>;ju io.i i Ka make." I ka iohe ana o Kai;miopii«j, ua n»ake o Innina. o Kanehai- ' o Kuj»:»na, me Keuwehnno, a ine na AUp», na koa ana i mnnao nui ai. a i hiiin.ū nui h»a ai i ko lukou akainni a me ke koa. Ua like ka owaka «nna o ka la- | kou mau ilie, me na pololu, ine ka uiln, a o ke lelo o kn I;iko»i inau Inumeki, ua like no ia ine ke a luna o ka mano he | niuiii lawa aiinoku, kalele ae la na lima ; 0 Kahiniopun, ine ke kaohi ;ie i ke olae- I lue, hopu ;;e i kekahi linia rna ka ihu, e J liuki ilio i ke kumakena o ka make, ua j komo mai ke anuanu i kona aoao me ka j mokumokuaiiua i ka leleaoa o ka make ! maluna o kona mau ilio hae, lie puhai na- I na, he f>ufia f>ukoa i keke na nilio, uu i pau i ke ale ia, e na koa laukania Kahekiii. Huli ae la o Kaianiopuu i ka niano papohaku mai o na ,lii o Ilawaii, o Koaweinauhili, ke Kenwo iwililun iwililnpun, i iwilikekee i ke knpu, i haki mai kokiki o j ka hko o ka 1, me ka Mahi me ka Ahu : ma na wawne o Keawemauliili, o Kala- | nimanookahoowaha, ka f)ua kokia o ka Luahine, o Keawenheuiu lua-apana o l'aiea, oia p Leapa o Imakakoloa ka puawa Inwa liinalo o Puna, o Nuuanu paahu, haeliae poko o Naalehu, ka ahu makaui o Kau, o Naeole. nunulu o K'ohala 1 Waiiilnni, o Knnekoa hoi ka ua kipuupuu o Waimea, o Nanue Kaieiopu ka uhli o Ilamakua, o Kameeuiamoku me j Ka;na:inwn lie mau mnhoe maiiann kapu i na Kekaulike, o Kekuhaupio ka moopu- i in a Holoae ke kumu nana i ao i ke koa | ia Kamehamelia I. 6 na keiki alii a me ! na hoahauau o Kalauiof)uu a me na pu- ! naheie oikane a me na koa puali alii o Hawaii, a me na koa, n'iiau aku la o | Kalaniopnu ia lakou. Pelien ko oukou mnnao i ke kaua me Kuhekili? Oieh» mai la na 'lii a pnu, me na keiki alii. a me na koa, "Apopo kakou I inu i ka wai o Wniiuku, kuu aku ka nae i i m;ilu ka hekuawn," ua paipai ia mai o j Kalaniopnu e kona mau aliia me nn koa I e kaua huliamahi me Kahekili ka Moi o J Mnni. Ua hoonohonoho iho la o Kalaniopnn ! i na inainaka kaua a me na pukaun alii ' o na poe, a me na hunapaa a me na hu- ; na lewa, a me na hunalele o ke kaua, ua j iioomakaukau ia no ka la hoouka nui, i : | kekahi I» ae. ; O Kahekilinuiahumanu, ke knikaina o I Kamehameha Nui, na keiki a Kalanikui- ; iioikamoku Kekauhke, ka hooilina Moi o | ke aiipuni o Maui e noho alii ana ia ma- j nawa : Ua makaukau o Kahekili i ke kaun, ua kokua mai o Kahahana ka Moi i 0 Oaiiu me Molokai i na koa e kokua ! i mamuli o Kahekili. O ka la hoouka j kaua nui oia mawaena o Waikapu ine j Wniluku, a e komo aku ma Kalua i Wailuku, pela ka manao o Kalaniopuu, ! aka ua ala mai na koa a Kahekili i ka J ; wanaao, ua hoopiha ia na puuone o Ka- i maomao. O kekhahi o na koa o Kahe- | kili, aia ma ka huli o Waikapu, ua kuhi 1 ko Kalaniopuu mau koa kaua, oia ke ka- < ua i Kakanilua, aka, ua loaa i na kaua : okipu, ua lilo na ihe na pololu me na kuia lau meki i wai auau, ua liio na mea make ine he mau pnka ua la o ka ua naulu e haluku ona i ka moana me he ua kualau la ke koiaweawe i ka ili o ke kai ; me he wai puilani e kulukulu ana i ka ; lipo aaukele. Ua weliweli ka maka ika ; nana aku, ua punia na koa o Kalauiopuu 1 ke pahuluhohe, ua luku aku na koa o : Kahekili me ke kaiehu aku i ka lau o ka ilima me he puahiohio la. Ua lilo ke kulu o Kamaomao me he loko la e pii ana ke kai i na makaha, ua t liio na koa o Kalaniopuu nie iie mau ! anae la e loku ana me ka haluku i ka makaha o Ukoa, ua pii ke kai i ka papu- | haku, ua like na koa o Kahekīli me ka ; ua hhlehua o Piiholo i haj>aia mai e ka | ' u«i ulalena ka wenaula ika lau oke koa o LilikVt; ka puaiki i ka lau o ke kukui o j Haiku, ua hele a nenee i ka lau o ka ulei j o Paholei, pela ka ahuula e nenee ana i j ka lau o ka ilima. j Komo ke anuanu iloko o Kalaninpuu | • ua okukuu aela iluna ona waa me ke '

kumakena na mak*» i ka :iu'»u!»u, i ka lawaianui o Kahes;li, ofn wahme ka u o sula o ka uhini ua pau i ka n ake i ka makaweia, ua i ka pua o ka ; mauu. 0 ke koa kaulana o Hawaii ia ia o Kekuhaupio, ua hoouka kaua mai oia i manno aku o Kalaniopuu ina a ka»i ihma ! o na waa. Ua nlo imti la o Kekuhaupio iioko o ke ehuehn. 0 kekahi koa o Kaliekili o Oulu ka inoa, he koa kaul.->nn,o ka maa kann ! mea make ; ua like kana ala me he poka I pahu la, mai loko siku o ka pu, me ka o J ana o ka uila a me ke kani ana o ka lie- : I kili ka hiki wawe. ; | Olelo inai o Kekuhaupio, 4i Ma kalii • 1 i haule ai ka ala a Oulu malalo iho o | na kapuai o Kekuhaupio. ua a ke ahi : | «»»e ka wela ona \vmvae," nolnila koino ! ka haukee iloko o Kekuhaupio. I ka iua o ka ala a Oulu kaumaha ae la oia ia Kukailimok»! i ke koln o ka ala a Ouh», nonoi aku l:i o Kekuiiaupio ia Ala ia ; j Ouli. i " E.Oulue no'u ia ala," I ka lohe ano o j Onlu i ke noi a Kekuiiauj)io kuupau aku i ana o Oulu i ka maa ina kahi-ua like ka iele ana me ka uila a o k(»na lialulu ua like me ka liekili-a o koua nei, ua like me ke olai,ua malooka l.iu o ka ihma.ua 01 aku ka leie ana niamua o ua mileeiua. j Ua puni na 'lii o Hawaii me na koa, i ka hoopnni ia e na koa o K.iliekiii. Oieio ae la o Kalaniopuu ia Kalola, , ka Moi wahiue. " K Ilonokowai-lani | Papnpau liakou i ka make. E f)ii ae pa- | hn oe i ola no kakou i ko kaikunane ui Kahekili." Oleio aku o Kalola ia Kalaniopuu, *' aoie e ola ia'u, he huaki<i m:i- ; ke hoi ka kaua, i na hoi he huakai ka kaiia na ke alolia, he aloha m<ii m» hoi ko uka. Aoie ia'u ke ola, aia ke <>11 i ke I j keiki a kakou, o ka Hakn ia o ka!;«»u e ; ola'i, oia hoi o Kalanikauikeaouli Kiwa- J lao." ; Oieio mai ia o Kalaninpuu in Kalola. i " E make mai |>aha uanei kuu keiki la I Kaiiekili.'' Olelo aku la o Kalola; '• ao- ! le e make ia Kahekili, <» na kanaka ») ke i j keiki o na kaikaina no o Kahekili oia ; j hoi o Kameeiamoku a me Kamanawa." 1 Noi'iila, kaiiiko ilio la rwKiwalao i ke | kapa Alii me na kahu inakuaknne o Ka- ; meeiamoku ine Kamanawa. O ka ipu | kuha ka ia Kameeiamoku, o ke kahili ka ! ia Kamanawa. 1 ka .*fewiawa i hele mai ai o Kiwalao i me ka hanohano Aiii. a nie ke knf>u i akun, uhi iiio la ke anuemie, moe aku i la na kaua o na aooo elua i ialo o ka le- | po, no ka mea ua hoaa ia mai ke ahi ka- ! pu o ka niaupio he kapu moe-a euaena i \ ke kua o na 'lii. ' | O na koa o Maui, ua pale 1 »ui mai la j lakou i ke kapu Aiii, e hoihoi nvii ana ; i ke alii, i ka ininamina i ka pnu n ke , i kaua, aka, pii aku la o Kiwalao i Wailuku, no ka mea, aoie i hele mai o Kahe- . I kili i ke kaua, aia, no oia ma Kalanihale j I ma Wailuku. Ua houluulu ae o Kahe- | kili i na eleinakule i na luahine i na ka- I j malii, oole o kana mai o na ka»aka. I , ; ka hiki ana o na Mahoe me Kiwalao i ka : ike pono ana i ka lehulehu o na kanaka. ' olelo iho la h.kou. Puni no hoi i ka uia ! . iimu-kaia, e kuhi ana he ia ku. I ka hiki ana o Kiwalao i Kalanihale, ; ma Wailuku, i ka lohe ana o Kahekih, i ; ei ae ko keiki, huli ae la ko Kahekili alo ; iluna. % Komo Kiwalao a noho iho la ma ka umauma o Kahekili. a honi iho la lauaiiie ka uwe ana. A pau hoi ka laua ; uwe ana, kokolo aku la o Kameeiamoku . a me Kamanawa, a honi ae la ma na lima i o Kahekili. Ua kapu hoi o Kiwalao ao- \ le o kamailio ia. t Olelo aku ta o Kahekil» ia Kamanawa ! n Kameeiamoku, '-Heaha I » ka olua i lawe mai nei i ke Aln ina e piiikia | oukou, o olua no hoi paha ke pii mai, no ! ka inea, aole paha auanei au e ike aku, ! inake e «nai kuu Alii." Pane aku la hoi na mahoe, (Kamana- ; I wa me 4, A«»Ie {Kiha e ; make ke Alii, o maua ke make e ke noj ho ke Alii i kai, nolaila, ua hoounaia mai ( : nei \e Ahi i ke ola, E ola makou ! !na e ? j make ke Alii, o maua na moepuu, p*la ' mai nei ke kaikuahine haku o maun." ( . j

Oie!» nku l \ o Kah'-k'li. • ni.»kf t» uka nn ! K t>la ! E pau ke kaua Ntnau mai h o Kaliekili i m nnhoo. ** A*»hea ke knikunhim; o o!ua \Oia h"( t> Kalola o Ht>nokawailani ) Aia 110 i kai o Kiheipukon, a nann no i hooum mai nei i ke Alii. wahi a Kanianawa mn. Oielo aku !a o Kahekili i na'hi o Maui a me ni puali a'ui, n me na koa, a me na maknainanu—O ka ia o Kanaha a me Maunni, o kaai oNawaieha. e lawe i kai o Kiheipuknn. O k** ike no ia ona M<m o na aoao elua me ke n!oha, aka, he aloIn hookamani nae ko Kalani«>ptui. (/iok i pau.)