Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 45, 10 November 1866 — Page 4
Ka Nupepa Kuokoa.
Ka Nupepa Kuokoa.
Na Leo oli. (Happ y Voices.)
1 Oli pu na hana a ke Akua maikai,
Oli na puu, oli na kai,
Na makana i ani mai;
Oi no nae na oli kamalii.
Cho. Oli a mau kakou,
Oli, oli, oli, aloha pu,,
Oli a ao,
No na oli hou ma ke ao ma o.
2. Oli i ke Akua, oli ano e no,
Oli olai, oli hoku,
Na hekili a uila pu,
Kanaka oo, a keiki ai waiu.
Cho. Oli a mau kakou, (a pela aku.
3. Oli ko ka lewa, ko ke kula pu no,
Manu oo, manu Nunu,
Hipa uwe, a pipi uwo,
Oli i pau na leo kanikau.
Cho. Oli a mau kakou, (a pela aku.
4. Nui no na oli i kani lea a mau,
Mau nae na u, mau na luuluu,
A ia oli aloha pu,
Maha kakou, a oli io no.
Cho. Oli a mau kakou, (a pela aku.
5. Oli uhane ole na oli lea hoku,
Oli kakou me na naau,
Me na li ra, na leo pu,
Oli mau no i ka Haku ia Iesu.
Cho. Oli a mau kakou,
Oli, oli, oli aloha pu,
Hoomakaukau,
No na oli hou ma ke ao ma o.
HAWAII.
Ka hana a ke Kahukula ma Kona Akau.
O kana hele mua ana mai i kela makahiki aku nei, ua hele mai no ma ke ano hooiaio o ka hana ana, aka, ua hui pu no nae me ke ano hoopili-mea-ai i kona aoao iho, a oia no ke kumu o ka noho kumu ana o na wahi kumu a'u i hai mua aku ai ia oukou. He mea haohao loa no ia makou ia hana ana, ma ko makou ike aku, ua nele maoli no ma ka loaa oiaio o ka ike kupono no ka oihana ao, aka, ua hookohu ia aku la no nae; a he oi ae hoi ka makaukau o kekahi poe e ae no waho, a me kekahi mau kumu kahiko i noho loihi ma ke ao kula ma keia apana i na makahiki kokoke iwakalua o kekahi, a ua hoopau ia'ku la ia, a me kekahi o kona mau hoa. E nana mai oukou e ka poe heluhelu i kana hana, ua pono paha ea! A pela no anei oia i hana ai ma ko oukou mau apana? Ua oleloia hoi ma ke Kanawai, "aole e koho ia kekahi i Kahukula Nui noloko o kekahi aoao hoomana," a heaha hoi keia Kahukula no ka aoao Kakorita Roma? Malia nae paha, ua pulou loa kela iloko o kona wahi koloka hookamani, he kanaka kuikawa au, aohe o'u aoao hoomana, a pela paha i paulehia ai ka Papahoonaauao e koho iaia no ia kulana. Ua puni oukou ia Puniaiki, a make no oukou ia oukou hooia. E Hawaii, ua Umiamaka ka ulu a ke Kahukula Nui, he okoea ko loko. Ke hoomanao nei nae hoi au i ka Petero hooleole ana, i ka wa i alakai pio ia ai kona Haku, ua hoohalike oia iaia iho me ke kuikawa, i mea nona e lanakila ai i ke pio pu ana me kona Haku, a pela no paha o ia nei. Aka, ina no paha i mahui iki na Hoa o ka Papahoonaauao iaia nei, he Lalakamahele no ka aoao Katorika Roma, oia iho la no, anoai nae paha, o ka lakou punahele nui keia, pela io no paha, a oia no paha ke kumu o kona komo ana iloko o keia oihana, kahi e manao ia nei, aia ma ka pii o ka naauao ka ikaika a me ka waiwai o ka lahui, a o ka pilikia o kakou ma ka ia nei hana ana, o ke ano hemahema ma ke Pailaka ana i ka kakou mau opio imua, ua kuhihewa loa no ia, a me kona mau hoa paha, o ka hoonunui like i ka uku, oia ka mea e holo mua ai, aka ea, oia ka mea e pau e ai o ke dala, a i ka hoomaka hou ana aku o na makahiki kula hou, ua uuku na wahi malama e kula ai, a he nui na malama kula ole, a nolaila auanei e pupu ai ka hana a ua Kapena nei o na kula.
Aole no o'u ano hoohalahala iaia no kona ano Kakori ta, ina ua hookohu io ia i na kumu kula pili Kakorita, a he poe no hoi ua ponopono like e like ae ana me kona mau hoa, a pela no la hoi e kaulike ai ka uku, ua pono no ia. He nui ka hoopii pinepine o na Kahuna Kakorita, i ka mea i noho Kahukula mua iho nei, e koi mai ana, o kekahi mau haumana o ko lakou aoao, i kumu nana keiki o ko lakou aoao. No ka mea, he wa ia e kaawale ana na kula o na aoao hoomana mua, a no ko lakou ano paakiki loa, ua ae ia aku no me ko ke Kahukula ike aohe i kupono no ka noho kumu ana, a oia kumu no ka mea i noho ano ike ole ai o na kamalii o ko lakou aoao a hiki i keia wa, a no ia ike ole no i ka wa noho haumana, a nolaila no, i hiki pono ole ai ke lilo kekahi o lakou i mau kumu kula ke koho ia i keia wa; oiai hoi, he ano hookuikawa ka hoonoho ia ana o na kumu, a he hana pili Aupuni, aole ma ka aoao hoomana; a heaha hoi keia hana a ke Kahukula Nui? He koi mai no hoi e hoomahuahua ae i ka uku o ua mau kumu nei. Aka, aohe he ae iki aku o ua Kahukula 'la ia noi, no ka mea, ua ratio like ia aku no ka uku e like me kona ike, a me ka ike o na haumana, a pela no e nui ai, a emi ai kahi uku no ka la. Pela no i hana like ia ai na kumu o na kula Aupuni a pau ia kau. Ua haahaa no ka Peresidena R. Limaikaika, no ka uku like ole ana i na kumu like o na haumana, a ua hoakaka pono ia aku ia hana ana iaia, a ua mahalo mai kela i ke Kahukula. Ua ane like ka pomaikai i loaa i kela a me keia kumu, e like me kana mea i hana mai ai i na kamalii o ke Aupuni. He poho anei ia hana? E hookoia no ka olelo Baibala; "E uku ia kela mea keia mea e like me kana hana ana." Ina e hoohalike ia ka ike o na haumana kula o kela wa, i ao ia e na kumu makaukau, a me na haumana i ao ia e ka poe kumu hemahema, he oiaio keia, o na haumana no o ka aoao o ke Kahukula Nui, o lakou no ka poe i haule loa, a hiki i ko lakou haalele ana i ke kula. Aohe no hoi he poe no loko mai oia mau kula i komo i na kula nui e hoonui loa ia aku ai la hoi kahi ike. Ua hoouna aku lakou he mau wahi keiki e komo i Ahuimanu i na makahiki mamua aku nei, aole i liuliu aku, mahuka mai ana no ke kula nui ole ia, a no ka hoonui loa ia ma ka hana lima; a pela mau a hiki i keia wa, aohe poe keiki o ia aoao i kupono no ka noho kumu ana, e pii ai, a e ulu ae ai paha kahi mauliawa ike iki ma na kumu o ia aoao.
He mau malama i hala ae nei, ua hoopunana aku ke Kahuna Kakorita i ua mau kumu nei, a me kekahi mau keiki nunui ma ko lakou aoao, ma ke ao ana ia lakou i ka Huinahelu, a me ka Helunaau, i makaukau ai na kumu no ka hoike hou ia ana o na kumu, ke hiki hou mai ke Kahukula nui, a o na keiki iho hoi, i loaa ai ia lakou ka noho kumu ana no kekahi mau hale kula e ae o keia apana. Iloko o na malama mua o ka hoomaka ana, ua lohe mai au i kekahi mau olelo akena, a ua Kahuna la. "O na haumana a pau a'u e kula nei; e lilo ana lakou a pau i kumu no na halekula o keia Apana. Ua ulu mai no keia kaena honua iloko oianei, no koiala komo holookoa iloko o ia nei ma ka la a ke Kahukula nui i halawai ai me na kumu ma ka Halepule hoole Pope ma Kailua, ike ia aku ana ke komo ana mai o ua wahi Kahuna nei, me ua wahi keiki haumana nei ana, i kakele wale ai paha i hoa heihei pu me na kumu. Hele mai la no nae lakou la me ka makaukau like i na eke i piha i na buke; a malie nae paha, o ka ia a Umiamaka ko loko, he oia paha. I nana aku auanei ka hana, ua hele wale a kunahihi na wahi lauoho o ua mau wahi keiki la, a o na wahi maka hoi keia, ua hele mai a haikea oluna, a mai lilo io no nae paha na ua mau wahi kekake amo ulu la ke eo o ia la, ina hoi e ulele iho. He oiaio anei, he oi aku ka holo o ka kekake i ko na lio i maa i ke kaua? ole wale. Ina he hiohiona mau keia o ka hana a ke Kahukula, oia hoi o ke kalele muku ae ma ka aoao pili hoomana ona, alaila, e uhi ahu wale ia aku no ka hoonoho ia ana, e like me laua nei.
Ma kana huakai mua, ua mahele ia no he mau kula kaikamahine iloko o keia apana; o kekahi kula kaikamahine ma Holualoa, a mai Oahu mai ke kumu, a ua kamau iho nei ua wahi kumu wahine nei i ke kula ana, a iloko aku nei o Maraki, o ko-ia la holo no ia i Oahu, a paa ia aku la e ke kane, a o ka noho kula ole no ia o na kaikamahine o ia wahi, i na malama eha me ka hapa. O kekahi kupanaha ia, o ka hoonoho ia mai o ka wahine mea kane o kahi e, i kumu no nei. He hoonoho kumu wahine ana ko ia hele ana mai, a i keia hele ana mai nei hoi, he hoohui hou ae i na keiki kane me na kaikamahine o ua wahi la i hookahi kula. No A. F. ka paha keia wahi olelo a ka Bai bala, "O ke kanaka i lolelua i kona naau, ua lauwili oia i kona aoao a pau," a o kekahi hoi, "hili hewa na manao, ke ole ke kukakuka ana." Pela io paha ke ano o na hana e loli mau ai me ka hanee wale no. Hookahi wahi kula e kamau iki nei i keia wa.
I ka hele mua ana mai, he elua ano o ka hoonohonoho ia ana o na kumu, ua hoonoho ia na kumu kane me ka hoike ia o ko lakou makaukau i kupono no ke ao ana, a me ka paele pu iho no, i mau wahi kumu kumumu kekahi, a o ka lua, o ka hoonoho ia ana mai o na kumu wahine mai ka poopoo no lauala, a ou ana iluna o ka hapalua o ka la. Pela iho la no anei ka hoonohonoho ia ana o na kumu o ko oukou wahi, i ke akea ka hoonoho ia ana mai o kekahi mau kumu, a iloko aku hoi kahi o kuono. Ina paha aole oukou i hana ia pela, alaila, o makou wale no ka paha ka ua oiala i hapala iho nei.
I ka hele mua ana mai, ua wehewehe pono mai kela i na Rula no na kumu, ka hana ana, ka manawa hana, ke ao ana, ka hoomaka ana a me ka pau ana, ka elua hoomaha ana iloko o ka makahiki hookahi, ka hewa e hoopau ia'i ke kumu, e i keia hele ana mai nei hoi, he hoopau wale no i ke kumu, ma ka mea i olelo ole ia iloko o ka Rula, a ma ka nana aku, ua hoopau ia paha ia kumu ma ka Rula i koe iloko o kona alelo, a ina pela, he mea hiki ole ke manao ia aku, a ke hilinai ia'ku ke kuhikuhi naauao ana o keia wa, no ka mea, aole i kukuluia ka hoopau ia ana maluna o kona kahua. O kekahi mea pilihua loa ma keia hoopau ia ana, a me ka hoonoho poeleele hou ia mai i kumu no kekahi kula, me ka hilinai ole i kahi manao o na makua mea keiki. O ka lawe kakauha loa ana o ka aoao Aupuni ma o ke Kahukula la i keia hana, he mea no ia e hoopupu ai i ka hana. Ua oi aku ke kamaaina o na makua ma keia apana i ka ike ana i na kanaka kupono e noho kumu no ka lakou poe keiki, mamua o ko ke Kahukula ike ana. He Rula nui no keia e paipai ai i ka nee ana imua o na kula kamalii o kakou, oia hoi, o ka lokahi like o ka hapa nui o na makua mea keiki, me ke Kahukula ma ka hoonoho ana i kumu hou na na keiki. He oiaio no, o ke Kahukula ka mea mana ma ka hookohu ana e like me ke Kanawai, aka, he mea pono nae i ka poe i loaa ia lakou keia mana, ke haliu iho i na leo u o na makua mea keiki no ke kumu a lakou i mahalo ai, a i aloha ai, a i ike ai no hoi ua holo pono kana hana iwaena o ka lakou poe keiki, a e lilo auanei ia hui oluolu ana o na aoao elua i mea e kokua ai kahi i kahi, a o ka holo no ia o keia hana, me he moku la ua piha pono na pea i ka makani, alaila, ku iho ka olelo a ke Kapena, he moku holo keia, aohe ona lua e like ai. Aka, i huki ia'la i kana wahi kaula a liolio, o ka hoopau a me ka hoonoho iho, he aua hoi ka lakou nei, a me ka hoole aku; a owai la ua nei ke ko ana? Oiala ke ko ana o ke Kahukula; a e hoka ana lakou nei. Aka nae, e lilo ana ko lakou nei hoka ana i mea hoohoka aku i na hana a pau a ua kumu nei i makemake ole ia e lakou nei. I kuu lohe mai, i ke koi ana aku o ke kumu hou a ua Kahukula nei i hoonoho iho nei no Kailua, e kukuhi ia i elua halekula iuka, aohe i ae aku na makua, aohe no hoi i mahuahua mai na wahi makua i akoakoa mai ma ua halawai ana la, a ua hooholo ae la no hoi ua mau wahi makua uuku la, aole e kukulu ia ma kahi a ke Kahukula i makemake ai, a o ka lakou i apono, e kukulu no i hookahi hale, ma ke kahua kahiko no i kahakai, no ka mea, he uuku ka luhi ma ka hana ana; a o ka halekula no hoi e ku nei i Kahului, oia iho la no ka lua o ka hale. E noonoo mua ia no la paha e ke Kahukula i kinohi, i hookahi no la hoi hale e hana ai, ina ua hana ia ka hana me ke kaniuhu ole ia, oia no kahi pilikia o ka hana liolio loa, a ano hookaumaha o ka hana. Ua aneane elua mile mai kahakai aku, a hiki i ke kahua ana i makemake ai e hana i elua halekula; a e nana mai oukou i ka luhi o ka hana, he loihi ka lawe ana i ka puna a me ke one, a me ka wai kawili, a o ka hahau ana no hoi, a pela no hoi e nui ai ko ka Papahoonaauao lilo i kona hapa, o ke kumukuai o ka laau, papa, ia mea aku ia mea aku, a me ka uku moku, a me ka uku hoolimalima no ka lawe ana i keia ukana a hiki i ke kahua, a me ka uku kamana. Ua nui loa ka luhi o na makua ma ko lakou hapa hana, a ua nui no hoi ko ke Aupuni lilo; a nolaila, o ka hana hookaumaha i na makua, he hana aneane hiki ole no ke hooko ia no ka pili loa i ka luhi; a o ka hooulu i ka hana ma kahi e lilo nui ai ke dala, he puka-kahe ia e hoilihune koke ai i ka waihona o ka Papahoonaauao.
(Aole i pau.)
He Moolelo no ka poe i pepehiia no ke kupaa i ka manaoio.
HELU 12.
KE ONO O KA HOOMAAUIA ANA O KA POE KRISTIANO I KA WA I NA EMEPE RO O ROMA.
I ka M. H. 235, i ke au ia Makimino Makiminus ka Emepero, hoao hou mai la oia e hoomaau aku i ka poe Kristiano. E noho ana kekahi Peresidena ma Kapakokia (Cappadocia) o Kelemiano (Geremianus) kona inoa, a na keia kanaka i hoao e anai loa aku i ka poe Kristiano mai ko lakou aina aku.
I kekahi wa haawi aku la ka Emepere, i kekahi koa ona he lei, e like me ka lei maile a me na mea like aka, hoole mai la ua wahi koa nei, aohe e lei i ua lei la, a me ka olelo pu aku no, he Kristiano oia, a no ia mea huhu iho la, a hoopaahao ia iho la, a mahope iho, pepehiia iho la ua wahi koa nei.
O kekahi bihopa no Roma, o Ponokiano (Pontianus) kona inoa, i ko na wa i haiolelo a e kue ana i na akua kii o ua poe hoomana kii la, kipakuia aku la oia ma Gadinia a malaila kahi i pepehiia ai a make.
O kekahi kanaka Helene o Anetero (Anteros) kona inoa, oia ke pani hakahaka o ka bihopa Ponokiano o Koma, hana ino aku la oia i ke Aupuni, ma ka hui pu ana ma na hana a ka poe Kristiano, a no ia mea pepehiia iho la oia, no ke kupaa i ka manao io, mahope iho o kona noho ana ma kana oihana he kanaha wale no la.
Mahope iho, okiokiia iho la ke poo o kekahi poe Kristiano he kanaha kumamalua ko lakou nui, a i waena o keia poe o Pamakio (Pammachius) kekahi he kanaka kau kanawai no Roma oia a me kona ohana kai pepehiia. I ka la hookahi no ka make ana, a ua kau ia ko lakou mau poo ma ka puka pa o ke kulanakauhale.
O Kalepekio no hoi kekahi, he Kahunapule K ristiano, mahope iho o kona hana aloha ole ia ana, a me kona kauo huluhuluia ana ma o a maanei, nakinakiia iho la kekahi pohaku a-la ma kona ai a lumai ia aku la ma ka hohonu o ka muliwai Tibera (Tiber), a hala aku la kela.
Mahope koke iho no, pepehiia iho la kekahi o na kanaka hanohano loa o Roma o Kuiliko (Zui ritus) kona inoa, ua make oia a me kona ohana pu, no ka mea, ua huli mai lakou a pau ma ka aoao Kristiano. Ua pepehiia keia poe ma ke ano hoomainoino a menemene loa no hoi a me ka make maewaewa i make ai lakou a pau loa. He nui ko lakou hoomanawanui ma keia make ana, no ka pono o ka Haku Iesu Kristo ka Hoola Pomaikai.
O kekahi wahine Virigini o Malekina (Martima) kona inoa, he kaikamahine maikai a no-hea keia ke noho mai, aka aole i menemene ae na lima o ka poe lawe ola, a minamina iho no la hoi i ko ia la nani, hookoe aku no hoi, aka oki ae la lakou i kona poo me ka maka o ka lakou mau pahi kaua, a kaawale loa haule aku la ua kaikamahine nei a kaha aku la kona uhane, ma kahi ana i hilinai ai, oia hoi o Iesu, i ka Lani i luna liio.
O kekahi luna kiai ekalesia kekahi o Hipoliko kona inoa (Hippolitus). He make weliweli ko keia kanaka ua nakinakiia oia a paa i kekahi lio hihiu a na ia lio i kauo hele iaia ma luna o ke aa, o ka lalalaau, a hiki i kona weluwelu liilii loa ana, a o ka hopena ia oia kanaka pono.
Ma keia hoomaauia ana o ka poe Kristiano, he lehulehu wale o lakou i pepehiia me ka hoao mua ole ia, a ua kanu wale ia aku lakou me ka hooponopono ole ia, he paila aku la no a ku ka puu a pela iho la no e wahi kohana ai. I kekahi wa ua kiola ia i loko o ka lua hohonu he 50 a he 60 o lakou.
I ka M. H. 238, make iho la ka Emepero Makimino, a noho iho la ma kona wahi o Kalekiana (Gordiano). I kona wa e noho alii ana, a me kona pani aku no, oia hoi o Pilipo (Philipo) aohe i hana ino iki ia ka poe Kristiano, i ko laua nei mau kau, a hala wale na makahiki he umi, aka i ka M. H. 249, hu ae la kekahi hoomaau weliweli loa ma Alekanederia. Ua manao ia a ua ike ia no hoi, o ke kumu i ala mai ai o keia hana lokoino, ma ka hoohuli hewa ana a kekahi Kahuna pule pegana, me ka ike ole o ka Emepero.
Hana aku la ua poe nei e like me ko lakou manao, hele aku la lakou a wawahi aku la i kau hale o ka poe K ristiano, a hao aku la i ko lakou waiwai, a hona ino iho la i kekahi, pepehi iho la i ka poe no lakou ka waiwai, a e kahea ana kela mea keia mea - "E puhi ia lakou i ke ahi, E puhi ia lakou i ke ahi, E puhi ia lakou i ke ahi."
Ekolu wale no o keia poe i pepehiia i ike pono ia ke ano o ka make ana, a o ka nui, ua hui aku hui mai.
A penei iho kahi mea wehewehe iki no ia poe ekolu i make ai -
O ka mua, o Mekelo (Metrus), he Kristiano elemakule a hapauea no hoi keia. A no kona hoole ana, aole oia e hoohiki ino i ka inoa o kona Hoola, nolaila, ua hahau ia oia me ka newa, a ua houhou ia no hoi me na kui oioi, a mahope iho, hailuku ia aku la me ka pohaku a hiki i kona make ana.
Mahope iho, lawe ia aku la kekahi wahine Kris tiano, o Kuinaka (Tuinta) kona inoa iloko o ka luakini, me ka manao o ua poe nei, e hoomaikai aku ana la ua wahine nei i na kii lapuwale o lakou, aka, hoole paa aku la ka wahine, a no ia mea, kauo ia aku la oia maluna o kekahi pohaku paakiki, oia hoi ka pohaku faea, ka pohaku hoi e ka ia ai me ke kila i loaa ai ke ahi. A mahope iho, hili ia iho la me ka huipa, a hailuku ia hoi i ka pohaku a hiki wale i kona haalele ana i keia ola ana.
O kekahi wahine kahiko loa, a no kona olelo ana he Kri stiano oia, nolaila, kii aku la ka poe nana lakou e pepehi, a kui aku la i kona mau papa auwae me na puupuu o ko lakou mau lima, a helelei aku la kona mau niho, a hoomakaukau aku la ia ia me ka olelo aku, e puhi ola ia ana oe i ke ahi. A hoomakaukau ia mai la kekahi ahi nui, a nakinaki ia iho la oia a paa ma kekahi pou, aka, nonoi aku la oia e wehe ia, a ua wehe ia no, me ko lakou manao, e huli aku ana la oia ma ko lakou aoao hoomanakii, aka, ia wa no, e lapalapa ana ke ahi, lehei koke aku la ua wahine nei iloko o ka lapalapa, a pau iho ia oia i ka a ia e ke ahi. A o ka hopena iho la ia o ia wahine.
Ko Hanapepe mau mea hou.
E KA NUPEPA KUOKOA; E ALOHA OE.
E oluolu paha oe e hookomo iho i keia mau wahi hakina mea hou o Hanapepe nei.
Eia ma keia awawa o Hanapepe nei, ua nui a mahuahua na kanaka, ua hoomaka keia kahawai mai ke kuahiwi mai a hiki loa aku i ke kai, a, aia ma kahi o ua muliwai la e pili ana i ka mauna, he nui wale na kanaka, e noho ana malaila. Eia ka mea kupanaha; aole o lakou makemake e ike i ke ano o na kanaka ma kahi e ae.
"Aina ka e pii aku na kanaka o kai nei i uka, a halawai me na kanaka o uka, alaila, e ike aku no lakou i na ano o lakou, oia hoi na ano hihiu i hoike ia ma ko lakou helehelena." Pela ko'u lohe i kekahi o na makamaka malaila. Ina peia io ke ano oia poe kanaka, alaila, i ku'u manao e hihiu loa ana lakou ma keia hope aku. Ina nae pela io ana.
O NA HANA.
Mamua, ua kanu pinepine na kanaka i ai, a o ko lakou ola kino no ia, mai kinohi mai. A i keia makahiki iho nei ua haalele aku na kanaka i ke kanu ana i ka huli kalo, a ua hoolilo lakou i ko lakou manao ana ma ke kanu ana i ka Laiki. A iloko o ko lakou kanu ana i ka Laiki, ua lohe ia na leo e nune wale ana, me ka olelo ana, ua poho au, ua poho maoli, i poho no au i ku'u kanu ana i ka Laiki, a nolaila, ke kumu o ku'u poho ana, a me ka wi ana o ko'u aina. O ka ai no ia a na kanaka oia kahawai, kakaikahi ka poi kalo, o ka Laiki no ka hapa nui o ka lakou ai, a ua ike pono au a ua ai pu au me lakou i ka Laiki. O ke ano nae o ko laila poe kanaka, he poe lokomaikai, he poe kahea mai, pela ka hapa nui o ka'u poe i ike ai.
O NA HOOMANA.
Aia no iloko oia awawa, ua lawe ae na kanaka o laila i na hoomana ekolu, oia hoi,
1 . Kristiano.
2. Mo remona.
3. Rowela.
A o ka hapa nui o na kanaka, aia ma ke kolu o na hoomana i ike ia ma keia kukulu manao ana oia hoi ma o Rowela la, ua kapa ko laila poe o ka aoao Kristiano oiaio he hapa uuku, a o ka aoao o Lowela ka hapa nui, nolaila, Auhea la ka oiaio o keia mau manao? Nolaila, ke noi aku nei au i na haipule io iloko o Kristo Iesu, e pule nui aku i ke Akua no ia poe, a e hoohuli mai ia lakou mai ko lakou mau manao kuhihewa ae ai ka pono io o Iesu Kristo ko kakou hoola.
NO KE KAHU.
Ua ili mai maluna o ke kino o ke kahu o ia apana, ke kino nawaliwali, a nolaila, ke hoomaha nei oia ma kona wahi moe no kona pilikia kino.
KUPANAHA MAOLI.
Aneane e hala ka makahiki o ka waiho wale ana o ke kula ma ia apana ma Hanapepe, aohe he kula iki. No ke aha la? Eia, no ke dala ole e uku ai i ke kumu ao, a eia hou no ka hawawa o ka noonoo ana o ke Kahukula nui. A me he la e hoemi iho ana ka hana a keia Kahukula nui ia Hawaii opio ilalo loa, a loaa aku o Auwehekika. He mau wahi mamala olelo ia me ke aloha pu kekahi.
Owau no ka oukou kauwa haahaa.
G. K. ALOIKEAHUKAI.
Puheheke, Niihau, Oct. 18, 1866.
Ko Lele mau mea hou.
POHO KA MANAO. Ke kaniuhu nui nei kekahi poe mahi ko o Lahaina nei no ke poho o ko lakou ko, no ka mea, ua hiki mai ka lono mai ka poe na na mai ka Wili, e oki ana ka wili ana o ke ko, no ka mea, ua pono ole ka malamaia ana o ke dala, e na hoa hui ma Kalaponi, ua nui ke poho.
PAKELE KE OLA. Ma ke awakea o ka Poalima, la 26 Octob. ae nei. Mai puehuliilii ka Mi tini hoomaloo ko paa o ka Hale wili ko nui o Lahaina nei, e ole e ike e ia mai e kekahi wahi haole, i na la ua nahaha liilii loa, a ua pakele kahi mau kanaka.
KA HUA A KA ULU LA KAU ILI NA. E ole
nae ia hua, kamau iki ai ka la makaponiuniu o kekahi poe o ua lai ulu nei i keia mau la; maka'u mai hoi kahi pai-kalo i ka mea o ka ukulii. Ina e makemake ana e hele e kuai i pai, e aho me ka maka aniani ka pono e hele aku ai e kuai, i nana aku ia me na maka aniani ea, ua nunui ae, aohe hoi e eha loa kahi manao. "Aloha no paha Kaula i ka hooke a na manu.
Ke hoi mai nei na manu o ka ulu kukui o Kaukaweli, ua pau paha ka lele ana, a eia ke hoi mai nei. E. K.
Lahaina, O ct 26, 1866.
Na leo oli.
He leo oli ka, ko na mea he nui wale, wahi a ke mele iloko o ke Kuokoa. Me he mea la o ka hana nui keia a na mea a pau. Na mea uhane ole, na mea uhane holoholona, na mea uhane kanaka, na mea uhane anela, ke hui lea pu la me ka leo oli. Na puu, na laau, na pohaku, na pali, na kai, na makani, na ao, na olai, na pele, na hoku, na hekili, na uila, ke hui pu nei lakou i ko lakou leo oli me na leo oli o na holoholona; na hipa, na pipi, na lio, na manu o ka lewa, na manu o ke kula, na ia o ka moana, na mea kolo liilii, na mea eheu liilii, a he oli maopopo ole no nae ko lakou nei, aole e pili ana ka pono me ka hewa i ko lakou nei oli ana, aole lakou i noonoo i na kumu e oli ai, i ka mea nana lakou i hana a i malama hoi. A pau ko lakou nei ola, pau pu no hoi ko lakou leo oli.
O koa ka leo oli o kanaka, a o kamalii. Pili no ka pono a me ka hewa i ke oli ana o kakou, a hiki hoi ke noonoo i ke kumu e oli ai, a i ka mea nana kakou i hana a i malama hoi.
Pehea ka nui o na oli o kakou? He oli uhane anei me ka manao nui i ke Akua, ko kakou Alii maikai, a ia Iesu Kris to ke kahu hipa maikai, ke kalahala aloha, ke kumu pau ole, nona mai na pono na pomaikai a pau o ke kino, o ka uhane, o keia ao o kela ao? Ke puka nei anei ko kakou mau oli no loko mai o ka waha haumia ole, a me ka naau maemae, naau haahaa, akahai, aloha? He leo oli wale no anei ko kakou, a kaawale aku ka leo huhu, ka leo nuku, ka leo hoopaapaa ino a kuamuamu, a namu haole ko dami? A pau ka leo oli o kakou ma keia ao, ua makaukau anei kakou no ka hui pu ana a me ke oli pu ana me ka poe oli ma ka lani, na haipule, na anela, na serupima, a oli pu me lakou penei; "no ko kakou Akua ke aloha, a me ka nani, a me ke akamai, a me ka hoomaikai, a me ka hanohano, a me ka mana, a me ka ikaika, ia ao aku, ia ao aku, Amene?" L. L.
LAAU LAPAU!
AIA MA KAHI O
KAKELA ME KUKE
Ma Honolulu.
J. T. GOWER. - Makawao, Maui. J. D. HAVEKOST.- Wailuku, Maui C. H. WETMORE. - Hilo, Hawaii. J. W. SMITH. - Koloa, Kauai.
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO NO HOI.
Laau hoopau Naio me na Koe, A DR. JAYNE.
HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Naio a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai na mai e ae kekahi, e like me ka lepo paa, nalulu, pehu, uleule, a me na mai e ae.
O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.
Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka poe pilikia i ka wela o ka houpo; i ka ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino; i ka mai pehu; i ka nalulu hoopailua; i ka pono ole o ka mai wahine,a me na mea like.
Penei no e inu ai i ka Laau hoopau Naio me na Koe:
Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka punaki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila'e a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku a i ka wa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e huiia me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono no elima inu ana i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la, ahiahi.
E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.
Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,
JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.
He laau maikai a oluolu hoi keia no ka Hi, ka Nahu, Nalulu, Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wale, Luai, Luai moku, ono olo i ka ai. Nahu me ka uwe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.
Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a ehia paha he umikumamalua paha kulu a hiki i ka iwakalua ka pono.
Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e inua ae ai. Ekolu, eha elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ma ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.
Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua; a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka laau ma ka opu.
Aohe a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na Laau Kunu a Kauka Jayne, hoike aku ai i ke ola o na mea a pau i hoakakaia no kana mau aau. Ua hoola, a e hiki ana no ke hoola i ka mai KUNU, NAHU, a me ke ANU, a me na mai e ae no hoi he nui wale, a o na mai HOKII no i ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou o ka poe i mai ia. HE KUHA KOKO ANEI KOU? HE KUNU ANEI KOU? HE EHA ANEI KOU KANIA-I? HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE? AOLE ANEI OU MAI KUNU? AOLE ANEI OU MAI NAENAE? AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma? AOLE ANEI OU KUNU KALEA? AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola i ka LAAU KUNU a Kauka Jayne.
NA MAI HOOPAILUA.
Mai o ke Ake!
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)
He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, ola no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka Huaale Ola a Dr. Jayne.
Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hanaia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.
DISIPEPESIA.
(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)
O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka lhooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua oihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu puia ka Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko a hoopau NAIO me na KOE, A Kauka JAYNE, like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau. NO NA MAI MA KE AKE, MAI LENA, MAI MA KA OPU HANAWAI, NA MAI WELA, KA HAALULU, KA MAI O KA ILI, KOKO INO, MAI NALULU, PAA O KA LEPO, MAI KUNA, MAI WAHINE, ame ka MAI HOOPAILUA.
Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau o Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai PUHA, ALAALA, KAOKAO, PUUPUU, PEHU, KUNAKUNA, Hanene, Lolo, na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino ma kana LAAU HOOMAEMAE KOKO. 214-1y.