Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 34, 25 ʻAukake 1866 — Page 1
KA NUPEPA KUOKOA
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE V. HELU 34. HONOLULU. AUGATE 25. 1866. NA HELU A PAU 247.
"KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00 no na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono. ME KA HOOKAA MUA MAI.
NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai. KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.
NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)
KA "NUPEPA KUOKOA."
I s published in Honolulu.
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six months, in advance.
A DVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00;twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance. KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, ma y be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M. L. H. GULICK.
Publisher.
Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each. Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.
HE MOKU HOLO MAU
No Lahaina, a me Makena.
O KE KUNA KALEPA PAA
maikai,
"Ka te Lee."
O Fountain ke Kapena,
E HOLO MAU LOA ANA A HIKI WA
no hoi ma na Awa i olelo ia maluna. No na ukana a me na ohua, e nina i ke Kapena ma ka moku, a i ole ia ia
228-tf C. BREWER &co. (BURUA MA)
No Hilo.
KA MOKU KUNA
"MELE HILO,"
O Pilipo ke Kapena.
E HOLO MAU ANA KEIA MOKU I KE
Awa maluna, no na ukana ame na ohua e ninau ia
No Hana, Kaupo, a me Maliko,
KA MOKU KUNA
'MANUOKAWAI,'
O Merchant ke Kapena.
E HOLO MAU ANA KELA MOKU I NA
Awa i haiia maluna. No na ukana a me na ohua, e ninau ia C. BREWER &co. (BURUA MA)
Olelo Hoolaha
- A KA -
AHAHUI HOOHOLO MOKUAHI
- A -
MOKU MAOLI KULOKO
- O KO -
Hawaii Pae Aina.
KA MOKU KUNA MAIKAI
Ala bani,
161 tona, e holo ana i Kawaihae, a me Kona, ma ka Poaono, a mamua ae paha, la 10 o keia malama.
O KE KUNA KALEPA
O Neti Mela
E holo mau ana i Lahaina, a me Maalaea. No na mea i koe, e ninau ia Kapena Mokina, a i ole ia, ia JANION GREEN & CO.,
222- tf A. H. M. K. H.
J. W. KEAWEHUNAHALA.
Loio! Loio!!
O KA MAKEMAKE I LOIO E KOKUA ma ka Hoopii ana, a pale ana ma ke Kanawai imua o o na Aha Hookolokolo o keia Aupuni, e kii koke i ka mea nona ka inoa e kau ae la maluna ; a e loaa no oia ma kona Hale noho i
Kikihale,
ma uka o kahi o J. KAHAI Esqr., a i ole ia, e loaa no ma ka Hale Hookolokolo i Honolulu, Oahu.
Honolulu, Feb 9, 1866. 219-1Y
Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.
Eia na buke kuai, a me ke kumukuai. Baibala nui no na Awai o na Halepule, $4 00
" Ohana, ano nui, me na kii, 2 50 a me na Moohana, 5 00
" Ohana uuku iho, me na Moohana,
ili ulaula, 1 00
" Ohana, me na Moohana wale no, 62 1/2
" Okoa, 50
Kauoha Kahiko, i paiia i ka M. H. 1838, 25
Kauoha Hou, me ka pepa lahilahi o waho, 12 1/2
Kauoha Hou, hapa haole (Haw. Eng.) 25
Haiao, 25
Hele Malihini Ana, 25
Wehewehehala, 26
Li ra Hawaii, 25
No ko ke Akua Ano, 25
Li ra Kamalii, 25
Kumumua Hou, 12 1/2
Moolelo Ekalesia, 50
Hoike Palapala Hemolele, 25
Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834, 25
Ninauhoike, 12 1/2
Ui Kamalii no na Kula Sabati 12 1/2
Kumu Leomele 12 1/2
Eia na buke i haawi walei a.
Haawina Baibala.
Ui.
Na Dawida Malo Kumumanao.
Ko Olelo Ao Liilii.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.
L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio
o Hawaii.
Ka Nupepa Kuokoa.
Wa-ha Ra-ma o-e.
A oiai e hoomau ana ko kakou nei nupepa ke Kuokoa, a me ka oluolu o ka Luna Hooponopono no kela a me keia mau kaina moolelo no kakou, a he mea waiwai a waiwai ole paha, a no ka mea, ua nui mai na hoa kaua paio palapala no ua mau hoomana nei, a oia wale no ia e ku mai la me na moolelo a kela a me keia ae o ia ano hookahi no, a e kue ae ana i ka aoao mua e noho nei, a e hapai mai ana i ka pono hiluhilu loa, oia ka ka hoomana Peleula.
3. Nola la na wehewehe ana mamua ae nei, i mea e maopopo io ai e like me ka ia la ka hala ole o ua aoao la, no ka mea, ua ikea'e no hoi ma ka nupepa Pakipika kona hoole ana, i ka i ana. Aole loa i haawiia mai ka oihana kahuna i ka aoao mua nana ka hoonaauao ana. A no ia mea, aole ua Bihopa la i makemake e hui pu mai ma ka halawai a wai o kela a me keia ekalesia o ka aoao mua. A oia iho la no hoi paha, aia no iaia ia wahi, a pela e ikea'i ka haina ku like, me ka ia la paha, aka nae, e imi kakou i ka like io ana ma Mareko 9:37, 38, 30, 40, 41 ; pela e maopopo ai ia kakou he mau hoike oiaio keia a ekolu no ua Kaimiola nei, o ka Isaia aku la, a o ka Hoikeana mai hoi, a me ka ia nei ae la hoi.
Noi ana ia Kaimiola, E pono oe e nana iki mai i ka hala ole o ua Bihopa nei au.
4. Ma ka la 2 o Ianua ri, o ka A. D. 1863 mai, pela ka haumana no ka hoopaapaa o ka Moi me ke kahu o lakou, no ka mea, ua hoopuka ae ka ua kahu la no ke kupono ole a me ka ole loa o ka ua Bihopa la kau ana i kona mau lima ma ko na Moi mau poo, no ka mea, ua hala na wa kupono e hana'e pela i ka Moi. A he me kupanaha ko ka Moi kulou ana iho ma na kapuwai o ua Bihopa la, a he lohe wale nae hoi, ua hana no ka hoi me nei la kekahi alii ma na aina Pope, nana i paa ke kaula waha o ka lio o ua eepa la, wahi a ke kahu o ua Moi aloha la, a ua mahalo loa makou i ka ke kahu mau haina, i na nae ua oiaio.
5. Ma Iune mai, oia makahiki no, ua hoopaapaa hou no ka laua, no ka makemake o ka Moi e lilo ua Bihopa nei i kahuna no Kawaiahao, a ia laua ka e kukakuka maikai ana i ka aoao oiaio, a no ka mea, ua paa ka manao o ka Moi o ka aoao Bihopa ka aoao oiaio, a i ae ka hoi ke kahu, Aole pela ka'u ia oe, o ka aoao nana oe i alakai oe i ka naauao, oia ka oiaio. A i mai ka ka Moi. O keia aoao ka oiaio. Eia ka hoi ka kekahi, Ina o ka oiaio na i kou manao, a o ka oiaio hoi nei i ko'u, a auhea la ka mea oiaio o laua i kou manao? I mai la ka ka Moi, Auhea hoi ? A i aku ka hoi kekahi, E imi mau oe ma ka Baibala, a malaila oe e ike ai i ka oiaio maoli. Aohe no o'u manao nui i keia aoao, nolaila, aole au e koi aku i kela a me keia mea e hele mai ma keia aoao, aka, no ka manao nui o ka Moiwahine, malaila wale aku no au, wahi ka a ka Moi. E ao o like auanei me Akaba ke alii o ka Iseraela, na ka wahine kona opea ana, wahi a kekahi o laua.
I ka wa nae ka o ka hoomaka ana o ka laua kamailio ana, ua hoopuka aku kekahi o laua i ka makemake o Mr. Rev. Corwin, Rev. Damon, no ka halawai a wai, ua hoole loa mai ua Bihopa nei ia mea. Aka, kupanaha maoli ia mau kanaka, ua lohe no nae au e like me ia, wahi ka a ka Moi.
6. Ma ka malama o Iulai, ua haohao mau ka Moiwahine i ka noho loa o ka Moi Kane ma ka hale o ua Bihopa la, mai ka hora 8 a ka ho ra 9 o kakahiaka, hoi ma ko laua hale, pela i na po e luana mau ai peia me na kiaha, a no ia mea, ua haalele na Moi i ko laua hale, a me he mahuka la ka a noho ma ka hale o Kamaikui, mamua o na la hope o ia malama i ahaaina hauoli ai ma Kawa o ia makahiki.
A mailaila mai ka hookaokoa ana o ka Moi iaia iho mai ona'e la, a oiai oia e mahi ai ana ma ko laua hale hooluolu ma Nuuanu. A i ka wa e hiki aku ai oia malaila, aohe makemake o ka Moi e ike iaia, o ka Moiwahine wale no ka ike mai iaia a hiki i kona wa e hoi mai ai i kona wahi. Pela no kona nele ana i ka ike maka i ko ka Moi kino ma ka po o ka la 28 o Novemaba mai, a e hele hoaa ana ma ka lani o Ihikapukalani Hale, a o ke Kiaaina o Kauai kona hoa kamailio, oiai e piha ana ka rumi luana o ia hale ia po, e punana ana lakou mamua o ka hele ana'e maloko o ka Hale Alii, e like me ke ano mau o ia la, a o ka Moiwahine
ke poo o ia po nui, a no ka mea, ua kau nui ae la ka mai ikaika i ka Moi. O ka hoomaka ana mai ia o kana waiho mai i kana ukana makamae, o ka ike aloha i ka lehulehu o kona poe makamaka aloha, na poo aupuni ona a pau, a me na poo aupuni o na aina e, a me ka poe i akoakoa mai o ke Kaona Alii ia po, pela ka lohe nui ia mau la.
7. O ke kumu o ka mai ana, o ka inu mau i ka rama, i na ka e loaa iaia he mau wana, 5 alelo no ka wana hookahi, pela no na kiaha pakahi no kela a me keia alelo wana i ai ia mahope o kela a me keia kiaha rama ana e inu ai, a pela'ku. A i na paha pela io ka hana a ua Bihopa la, alaila, e mahalo io ae no kakou i ka I. Kaimiola mau weheweke ana no ka hala ole, a oia wale aku a oia wale aku, a nui wale aku ka me o ka maikai wahi hoi ana.
8. O ke kamailio hoino ole ma na aina e, a ua Bihopa la, oiai aku nei oia malaila, eia no kana olelo i hai aku ai malaila, o na olelo ao a paipai a kela a me keia kahu ekalesia o ka aoao hoomana ana no na ino a me na kolohe a me na hewa kuloko, o ka waiho mawaho i ka mea i kue i na kauoha a ka Haku no ka hoahanau i maliu ole mai i ka ka ekale sia ao ana ; a e hoihoi mai i ka mea mihi, a pela wale aku no kela a me keia mau mea ino a haumia, aka, lilo aku nae ia ia la ka hopu mua i kahi waiwai o ka lepa. I ka pakela a ka mahaoi ole ka hoi wahi a I. Kaimiola.
9. O ka mahalo nui o ko Ame rika Huipuia, a me ka Peresidena, a o Mr. Seward, a o na kokua ana ka me ia, oia ka mea e maopopo loa ai he hoomana oiaio loa ka uu Bihopa la. A wahi maoli ae no a I. Kaimiola. E pono e hooiaio ae paha kakou i ka ia la, i na ua mahalo ia kahi poe Amerika, a o ka makua paha ia, a o ka Peresidena, o ke keiki paha ia, a Seward ka uhane hemolele paha ia. Kupono io no ka hoi.
10. O ka ae pono ana mai o ka Moi o Beritania Nui, a o ke kuka pu ana ka o na Bihopa o laila i ka A. D. 1861, ma ka palapala a ke Kuhina o ko na aina e mai anei aku, ma ke kauoha a ka Moi ia wa. A pela ka i hoouna ia mai nei. A keia mau mea a I. Kaimiola e hai laula nei, o ka mea no paha ia o ka ka Moi kauoha, aohe aku, aohe aku paha? A ma ka lohe wale nae, ua kuka mua ka Moi ka me ka Peresidena o ka Papa Hoonaauao, ua hoouna ua Papa Hoonaauao la he palapala ia Rev. Elika (he mea oia i kamaaina maanei mamua i ka wa ka o Kamehameha II., a o kona kahua hale ka ma ka huina alanui alii mauka me alanui Puowaina kona mau hale i noho ai;) a ua loaa iaia ua palapala la, a ua hiki mai no ka hoi kana palapala, ua make e ua Peresidena nei o ka Papa Hoonaauao. Penei ka ke ano o ia palapala, " Aloha oe, ua loaa mai kau palapala, e hai mai ana i ka makemake o ka Moi i kakunapule Enelani no kona ohana iho. A ke hai aku nei au ia oe, ekolu ano hoomana maanei, o ko kakou aoao 1, o ka aoao ekalesia kiekie e hui mai ana me kakou 2. A o ka aoao o ia ano e pili pu ana me ka ekalesia Roma 3. Auhea la ka ke alii aoao makemake ? "
A i na paha ua oiaio ia mau palapala, a no ia mea, me he la ua kuka pu ia ma ia hope mai, a nolaila, ua hele kino pu aku kekahi mai keia wahi aku i o lakou la, a no ia mea, ua komo mai keia apua pale leo a ka Haku Iesu, i mea hookuee ai a haakei, a piikoi launa ole maoli no hoi, a hoopoino i ka Moi a me kana keiki. A no ka mea, " Mai hoohiki wahahee oe i ka inoa o Iehova o kou Akua, no ka mea, aole loa e hoapono o Iehova i ka mea hookiekie wahahee i kona inoa," aka nae, ua kali loihi ka Moi no ka pabetiso o ke keiki a hiki mai ua Bihopa nei, ea mai nae o na ope kana e ike, a ma ka aoao mua no nae ia piia'i i ka wai maemae mamua o kona make ana, aloha wale ia mea, e like no me ka pua ana o kona makuakane ia mea, aloha wale laua.
11. O ka make ana o ka Moi ma ka la hope o ua malama la, aole malaila ua Bihopa la ka, me ia ka nana ia ana, ke Kuhina o ko na aina e ka i pule ma ka buke pule o ia aoao. A i na paha pela io, a no keaha ae la hoi kona ike ole ana ma ia wa pilikia? No ka laau a Peleioholani. " O Hoolehelehekii," no ka mea, o kana hana hoi ia i hele mai ai he oihana kahuna no ka Ohana Moi. Aka, no ka lohe ole paha, ma ka lohe wale auanei ka pono e kaukai ai, ma ka ike ae no paha kahi i ka nawaliwali maoli. Malama paha na ike no i ka launa ole ae ia ia o ke Alii. Pela io paha, aka nae hoi, he mana nui hoi kona ma ka la 28 o Novemaba, A. D. 1862. Ae hoi, pela hoi ka nana nui o ia mau la, he mea kupanaha io no ia hana ana, kau ana na lima ma ko ia la noo. O kahi mea kupanaha no hoi ke Alii, kulou wale aku no ka ma na kapuwai o ua Bihopa la e kukuli ana, aha la hoi, pela ka oleloia, a me he Akua la ka hoi ia kanaka okoa mai luna a lalo. Aka, i mea e ko io ai ka Paulo mau haina, "Me he Akua la iloko o ka luakini e hoike ana ia ia iho he Akua."
12. O kahi mea kupanaha no ka hoi o ke kaena okoa ae, i ka maikai o ke kino make o ka Moi, me he mea ola okoa la me ka hanohano ano Alihikaua, me kona kahiko kaua a pau ka moe mai me he ano kanaka ola la ka maikai. A ma keia e noonoo ae kakou, ina ua oiaio ia kaena ana, alaila, e pono paha e manao wale ae kakou penei, me ia ka paha ke ano o na manaoio i ka Haku ma kana aoao hoomana, aole paha. pela ka ! he kaena okoa hoi. Aka, " O ke kino uhane ole ua make no ia,"pela ka Paulo, pela ko kakou, o ka ia la nae ua okoa, ae, ua okoa ma kona manao i ahona'i oia ma ka olelo, a ia nae ma kona naau ke kaumaha nui. Ua oiaio paha ia, a no ka mea, ua lohe wale au, ua ili ae ka ke kaumaha nui maluna o ke Kuhina o ko na aina e i ka la i make ai ka Moi, aohe ka he haalulu a koe aku o kona kino okoa mai luna a lalo me ka pihoihoi o ka olelo, no ka lohe ole o na'Lii. A ia ia e heluhelu ana i ka buke pule me ia haalulu no ka paa ana ka. A heaha ke ano o ia haalulu ana ?
A malama paha o ka wa iho la no ia i loaa mai ai ia ia ka manao eehia maluna ona. Ina he manao eehia kona, alaila, e hiki paha ke manao wale ia, ua hana i kekahi mea pono ole e kue ai i ka pono K ristiano. Pela io paha, he kanaka paio la hoi i ka aoao hoomana mua, oiai e ola ana o Limaikaika, a i ka wa no hoi e ola ana o Rikeke, he maikai wale no kana mau olelo. Aia nae hoi a hala lauala i ka laua 'la huakai, o ke ka okoa ae la no ia a hoopuka mai ana i na hua olelo awahia i ka aoao ana i hoomaikai ai he ino, a he pono ole, a o ka laulaha ae la no ia, i kipi ua aoao pono ole i kela wa, ua ino nae i keia wa, oiai ua hala kela mau kanaka. A pela i alakaiia'i e hoowahawaha poino loa i na'lii ka aoao a ko lakou mau kupuna i paulele ai.
Aka, o ke kipi nae oia aoao i oleloia, ua hiki paha ke manao waleia'e, aka, o ke kipi o ia poe okoa a pau, ua hewa ia manao, no ka naau hewa ia ano, aka nae hoi, he mea mau no ka hoino ia o keia aoao, mai ka wa akahi mai ia Iesu ko kakou Haku mai ; no ka mea, oia no ka maka mua o ka make o keia aoao, alaila, hoomaka alua ia ia Setepano, a pela mai ke kikiholo ana o ka make maluna o na lunaolelo a me na haipule, a hiki mai no i keia wa. Aka, ma keia pae aina nae, ua maluhia na haipule, aole pepehi wale ia, no ka mea, ua hookipa maikai na'lii i na malihini mua i pae mua mai, koe nae o Lono i kona hapai ana ma ke ano kaua, aka, o ka poe nae mamua aku ona a mahope mai, a i ka pae ana mai o na misionari mua a keia wa, aole i ike ia na hana ino ia kekahi o ia poe, a o ka hoino ia ma ka olelo ana no lakou, he mea mau no ia, a me ko lakou hoopiiia a ma ka hana ana puka no. A he poe makamae a'u no, a noho no malalo o na'lii i ka wa kanawai ole, oiai ua paa ma ko lakou naau na kanawai a me na kauoha hemolele mai ke Akua ka Makua, a me Iesu ka Uhane Hemolele pu. A nolaila, ina kakou e hoohalike me kekahi mau aoao e ae, aole no e like. Aka, o ka aoao Enelani hilinai ma ka Baibala, aole lakou i kue i keia aoao, no ka mea, ua lokahi ko lakou manao o Iesu ko lakou poo, a oia poe kai ike pinepineia ma nei Kaona, aohe a lakou kii maka lapua. Pela no hoi o Hawaii nei, aohe mau kii akua i koe, ua pau.
Aia ka hoi a pau na kii akua o keia pae aina, lawe hou mai no ua mau kii. A nawai ole no hoi ke kipakuia e Kaahumanu o ia aoao akua ole , uhane ole no hoi, a he ole loa no. (Aole i pau.)
Ka Moolelo o ka Baibala Enelani.
HELU 3
Ka la Sabati, Feberuari 11, 1526, he la nui ia ma La dana : a o ka hana i hanaia ia la, he mea ia e hoakaka mai ana i ke ano o ka Ekalesia i Katolika Roma. he anaina nui kai akoakoa mai ia la ma ka Luakini o Sana Paulo. Na kuewa, na Iopa, na konohiki, na hakuaina, na Kuhina a me na Luna Aupuni, ua hui lakou a pau iloko o ia anaina hookahi; a ua piha ia lakou ka Luakini a moe ka pa o ka Luakini, a me na alanui o ke kulanakauhale e kokoke mai ana ia wahi.
Ma ka puka komo o ka pa Luakini, maluna o ka papahele, ua kukuluia he noho alii nani, a o ka mea i noho ma ia wahi hanohano, oia o Ka dinela Wulese, ka Luna Elele Pope, a me ke Kuhina Nui o Enelani. Ua kahikoia oia i ke kapa ula i hoonaniia i ke gula a me na pohaku makamae. He 36 poe Bihopa a me na Abota, a he lehulehu wale na Kahuna a me na Moneke i pii pu me ia maluna o ka papahele. Ma ke alo o kona noho alii, a ma ka lepo, elua mea i ikeia, he paila wahie, a he mau hinai nui i piha i na buke.
I ka makaukau ana o na mea a pau, alaila, haawi aku la ua Kadinela nei i ke kauoha, a ia manawa no, hooleiia'e la na hinai bake iluna o ka paila wahie, a puhiia'e la i ke ahi. O keia mau bake i puhiia i ke alii, oia na Kauoha Hou a Tinekale i pai ai. Kalohe maoli keia poe Kahuna Pope, ua koho lakou i ka la Sabati i la e puhi ai i ka ke Akua palapala i ke ahi.
Penei no ke kumu i loaa'i ia Ka dinela Wulese keia mau Kauoha Hou. No ka hoolohe ole o na kanaka i kana mau olelo e papa ana i ka Baibala, nolaila, ua manao oia a me Tunakale ka Bihopa o Ladana, o ka mea pono loa, oia no ke kuai i na Kauoha Hou, a puhi ia lakou i keahi. Mamuli o keia manao, ua hoouna aku laua i ko laua poe elele, me ka puu dala nui a ua pau ia lakou na Kauoha Hou i ke kuaiia. Ua lilo keia hana i mea e lako loa ai o Tinekale i ke dala, no ka mea, ua hoopiiia ke kumukuai o na Kauoha Hou. Me na dala i loaa mai ia ia, hookaa koke ae la o Tinekale i kona mau aie, a mahope mai, pai hou oia i ke Kauoha Hou a mahuahua loa. Hoka ae la o Wule se a me kona poe hoa Pope : a o kela ahi a lakou i ho-a'i i ka la 11 o Feberruari, 1526, me ka manao e hoopio i ka ke Akua olelo, o ka mea ia i laha hou ai. Nani ke akamai o ke Akua, a me ka hohonu o kona mau manao!
Ua paa ia ia ka poe akamai maloko o ko lakou maalea iho. 1 Kor. 3 : 19.
I ka pau ana o ke Kauoha Hou i ke paiia, hoomaka ae la o Tinekale e unuhi i ke Kauoha Kahiko, a ua hoomanawanui oia i ka hana iwaena o na pilikia he nui wale i ili mai maluna ona, i ke alualu ia ana e na elelele o ka Pope mai kekahi kulanakauhale a i kekahi kulanakauhale.
I ka M. H. 1530, i paiia'i o Kinohi, Pukaana, Oihanakahuna, Nahelu a me Kanawailua ; ma Mabura (Marburgh) i pau ai.
Mahope iho o keia, nee aku la o Tinekale i Anetewapa (Antwerp) e noho ai. A i ka M. H. 1534, hopuia iho la oia e kekahi poe kiu a ka Pope, a hooleiia iloko ka o ka halepaahao; a i ka Poalima, la 6 o Oka toba, 1536, ua alakaiia mai oia iwaho, a ua puhiia i ke ahi. Mamua nae o kona make ana, leha ae la oia i kona mau maka iluna, a pule iho la i ke Akua penei: "E ka Haku, e hookaakaa ae oe i na maka o ka Moi o Enelani."
Ka Moi o Enelani ia wa, oia no o Henere VIII.
I keia wa pilikia o Tinekale, ua hoomaauia no ke pai aea i ka Baibala malalo o ka hooponopono ana a Ioane Rokeke, (John Rogers), a i ka M. H. 1537, i pau ai ka Baibala holookoa i ke paiia. Ma Anetewapa, Lupeka, a me Hamapuka i pai hele ia ai, a ua hoolahaia ma ka inoa o Toma Mataio, (Thomas Matthews), aole ma ka inoa o Tinekale.
Ua laweia aku kekahi o keia mau Baibala i o Karanema (Cranmer) la ka Bihopa nui o Enelani ia wa. He kanaka manao akahai o Karanema, aole no oia i hookiekie e like me Walese, a i kona hoomaopopo ana, ua unuhi pono ia ka Baibala e Tinekale, noi ae la oia i ka Moi, e ae ia ka hoolaha ana i ka Baibala ma Enelani. A ua ae no ka Moi i kana noi.
Ua pau ka pili ana o Enelani me ka Pope i keia wa i aeia'i ka hoolaha ana i ka Baibala. O ke kumu keia i loaa mai ai i na makaainana keia pomaikai nui.
Iloko o keia wa, o Mile Kowakale (Mile s Coverdale) kekahi i unuhi i ka Baibala, aole nae i like kona makaukau ma ia hana me ko Tinekale. I ka M. H. 1535 i paiia'i kana Baibala, a ua kapaia mamuli o kona inoa. Aole nae i akaka kahi i paiia'i, ma Konone paha, ma Tarenepura paha.
I ka M. H. 1539, ua pai hou ia ka Baibala a Tinekale e Rikeke Tavena, (Richard me ka hooponoponoia o kau wahi.
O Ka ranema, kekahi i komo iloko o keia hana maikai. I ka M. H. 1540 i paiia'i kana Baibala. A penei kana olelo hoolaha no ia Baibala:
"O na mea a pau, na kane, na wahine; ka poe opiopio, ka poe elemakule; ka poe naauao, ka poe naauao ole; ka poe waiwai, ka poe waiwai ole; na Kahana a me ka poe Kahuna ole; na hakukane, na hakuwahine; na luaakia, na lopa, na kuewa; na virikini, na wahinemare, na wahinekanemake; na loio, ka poe kalepa, na kahunahana, ka poe mahiai, a me na kanaka a pau o kela ano a me keia ano maloko o keia Buke e ike ai lakou i ka mea e pono ai ia lakou ke manaoio, ka mea e pono ai lakou ke hana, a me ka mea pono ole, o na mea o ke Akua Mana Loa, a me na mea e pili ana ia lakou iho." (Aole i pau.)
KOLOA, KAUAI,
Au gake 10, 1866.
RE V. L. H. KULICK: ALOHA OE :-- Ua halawai iho nei ka "Ahahui o na Ekalesia maoli o Kauai me Niihau." Elua la ka halawai ana Ua maikai na hana aka Aha, a, ua hololea me ko oluolu, me ke ake, a me ka iini nui i na kulu wai o ka Uhane Hemolele.
Ua like no na hana me na hana mau a ka Aha.
Ehiku ka haina o na Ekalesia ma ko lakou mau Kahu; oia hoi, ekolu Ekalesia kahiko; hookahi aole Kahu. Ekolu Ekalesia me na Kahu Hawaii, hookahi E. haole me kona Kahu. E kokoke ana e hookaawaleia o Hanapepe i Ekalesia okoa, a e hoonoho ia hoi o S. V. Naumu i Kahu no lakou.
Elua mahele ana ko makou Aha 1. Na Lala; oia na Kahu me na Haiolelo, 2 Na Elele, ua kapaia mai keia, o na hoa o ka Aha." Ma na hoike Kihapai o na Apana, ua ikeia, ke moe nei na Ekalesia i ka hiamoe manao, aka aole i hooneleia na paahana, i na mea e hana ai ka manao o ka paahana.
NA MEA ANO NUI.
1. Ke koho Lunahoomalu, ma ka balota.
2. 1/2 hora haipule o ka Aha i na halawai ana.
3. Na hoike o na Kihapai, ma ka palapala, ka hoike ana.
4 Na haawina.
5. Ka hoolohe i na palapala hoopii.
6. Na olelo hooholo.
7. Ke Komi te hoomakaukau i na hana no ka halawai hou ana &c.
8. Ka haawi i na kumumanao no ka halawai hou ana—I Anahola e halawai ai ko makou Aha i ka Poakolu elua o Feb. 1867.
Me ka Mahalo,
E. HELEKUNIHI.
Ma Lihue ka halawai ana la 8, 9 o Feb.