Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 19, 12 May 1866 — Page 4
Ka Nupepa Kuokoa.
Ka Nupepa Kuokoa.
No. 1.
Na Home Hawaii.
1. Mai na home kahakai,
Mai na wahi pomaikai.
Hui kakou keia ia hauoli no;
Na keiki o Hawaii.
Me na kumu akamai,
E hoomaikai a hiilani pu kakou.
Hui :- Ku, ku, ku, e oli kakou !
Ku, ku, ku, a naue ae !
A malalo o ka hae
Hele olioli ae
Mai na home, mai na home o Hawaii.
2. Mai na home mauna nei,
Mai na home laelae e,
Hui kakou keia la hauoli no;
Poe ilihune, ku,
Me ka poe waiwai pu,
E hoomaikai a hiilani pu kakou.
HUI:- Ku, ku, ku, --a pela aku.
3. Ma ka luakini nei,
Ma na wahi hui e,
A kakou i kula'i a ao maikai,
Ke loaa nei ia makou,
I ka mane lani no,
Mai ko kakou home lani ma ke ao.
Hui:--Ku, ku, ku,-- a pela aku,
Palapala Hoike
O KA PAPA OLA, I KA AHAOLELO o KA MAKAHIKI 1866.
E na 'Lii a me ka Poeikohoia :
E like me ke Kanawai i hooholoia ma ke Kau Ahaolelo i hala ae nei, i kapaia He,, Kanawai e Kaohi ai ka laha ana o ka Mai Lepe ra," ko hoike aku nei ka Papa Ola, penei:
Mahope iho o ka hooholo ana o ia Kanawai i olelo mua ia, ua hooakoakoa mai ka Papa e ke Kuhina Kalaiaina o ia wa, i mea e noonoo ai i na mea nui i waiho ia na ka Papa o hana. Mahope o ke kuka pono ana, ua hooholoia, e kuai i kekahi apana aina e waiho ana ma Palolo, Mokupuni o Oahu, i wahi e kukulu ai i Halemai, e like me na olelo o ka Pauku 4 o ia Kanawai. Aia nae i ka lohe ana i keia hana o ka Papa, e ka poo mea aina makai o Palolo, e pili ana hoi ko lakou mau aina i ka muliwai i kahe mai, mai o Palolo mai, o ke kue iho la no ia o lakou, no ka mea, i ko lakou manao, e inoino ana ka wai, a he mea hoi ia o hoopilikia ai ke ola o kanaka. I ka manao o ka Papa, he mau kumu kupono keia, nolaila, ua imi aku lakou i wahi e ae, e hiki ole i ka poe mea aina o waiho kokoke ana ke hoohalahala mai. Aolo nae i loaa koke ka aina kupono, no ka mea, o ka wai maoli, oia ka mea e manao nui ia ana. Mahope o ka huli nui ana, ua loaa kekahi kahua ma Kalihi, e pili ana i ke kahawai, a ua kukuluia malaila na hale kupono e hoonohoia ai i na mai Lepera he 60, a me na hale e ae, oia hoi ka hale kuke, na hale auau, a me ka hale o ka luna. Ua akaka ka pono oia wahi no keia oihana, no ka mea, ua kaawale mai na hale e ae o kanaka, a ua kokoke no hoi i Honolulu ; ua maikai mau ka makani, aole hoi he loihi ka hele ana'ku o na hoa o ka Papa me kona mau Luna a me ke kauka no hoi, ka mea nana e malama i ke ola o na mai.
Oiai ua hoonohonoho ka Papa i keia Hale no na mai Lepera, e nana ia lakou, a e hoao hoi e hoola i ka poe akahi no a loaa i ua mai la, ua hoomaka nae ka Papa e kukulu i kekahi wahi noho no ka poe Lepera, ma ka aoao akau o ka mokupuni o Molokai. O ka Peresudena o ka Papa e noho nei, elua ona hele ana malaila, a ua kuai mai na kuleana aina a pau ma na awawa o Waikolu a me Wainiha, a ua hooliloia ia mau kuleana no ka Papa. No ke Aupuni ka hapa nui o ia aina, ua hoolimalima mua ia nae e kekahi poe hui, a i keia wa ua hooliloia mai no ka Papa.
Ua kupono loa kela aina no ka hana i manaoia. Ua hakalia ka pae ana 'ku mai ke kai mai no ke kuanalu : a aohe no he alanui e hiki aku ai i na apana e ae: elua no kahawai e kahe mau nei; ua akea na aina kalo; ua mau no ka makani kamaaina malaila; ua nui a akea no hoi na wahi kupono no ka hanai holoholona; a ua makai ka lepo e hooulu ai i na mea kanu o kela ano keia ano. Ke waiho la keia mau aina ma kekahi lae, ua hoopuniia e ke kai ma na aoao ekolu, a ma ka aoao hema he mau pali kiekie, hookahi wale no ala e hiki ai ilalo o ua wahi nei, oia hoi ma kekahi pali he 1,800 kapuai ke kiekie.
I ke kuai ana i na kuleana ma ua wahi la, ua hoolilo aku ka Papa ia Mr. R. W. Meyer i luna no ia hana, a ke mahalo aku nei lakou ia ia no kona hooikaika e hooko i na hana i hoomanao ia. Ua ukuia no kekahi o ia mau aina me ke dala maoli, (a ua hoikeia no ia mau dala ma ka papa helu i hookui ia ma keia palapala hoike,) a o kekahi mau aina ua kuai kuapo ia no kekahi mau aina o ke Aupuni. Iloko o keia mau la iho nei, ua kuaiia a hooliloia mai no ka Papa, kekahi aina nui i kapaia o Makanalua, oia hoi kekahi o na aina o L. Haalelea i make aku nei, ua pili loa ua aina nei i ka aina i hooliloia no na mai Lepera. A i ke kuai ana mai o ia mau aina, ua lilo no ke Aupuni ka hapa nui o na aina ma kela lae, a ua kaawale loa ka poe kanaka he kakaikahi e noho la ma ke awa o Kalaupapa mai kahi e noho la na Lepera, nolaila, aole he kumu e launa aku ai me lakou, a e hiki no ke hoahewa i ka poe e hoolauna ana pela.
Ua loaa ka luna nana e hooko i na hana i manaoia e hooluolu kino ai ka noho ana o keia poe i minaminaia : aia no ia ma ka aina kahi i noho ai, a ma ona la e hoomaopopo ai ka Papa no ka noho ana o na Lopera.
Ma ke kauoha a ke Kuhina Waiwai, ua hoike mai na Luna Helu, o kela me keia apana, mai Hawaii a i Niihau, ka nui o na kanaka i manaoia ua loaa ia lakou ka mai Lepera. A eia uo ia :
Hawaii........................................... 75
Maui, Molokai a me Lanai........... 112
Oahu.............................................. 80
Kauai a me Niihau..................... 7
Huina....................... 274
No ka mea, ua hoomakaukauia a ua hookahikoia ka Halemai ma Kalihi, nolaila, ua hoomakaia e ka Papa ka oihana nui, oia hoi, o ka wae ana a me ku hoihoi ana aku ilaila i kela a me keia kanaka i olelo ia he mai Lepera kona.
Ua kauoha mua ia na Lepe ra e noho ana ma ka Mokupuni o Oahu, e ukali ma ka Halemai. Mamua, ua manaoia kue nui ana na kanaka i ka hooko io ana o keia Kanawai, aole loa no nae i kue ia mai pela, me he mea la, ua makemake ka poe i kapaia he Lepera e noho malalo o ua kanawai nei. Ua oi aku ka nui o ka poe mai i hele mai manuia ae o ka poe i kauohaia, a mamua no hoi o ka papa helu a na Luna Helu o na Apana i hoike mai ai. E ikeia no ka nui o lakou ma ka Mokupuni o Oahu, ka poe no hoi i hiki aku i ka Halemai Lepera, a i nanaia e ke Kauka, ma keia mau olelo i kopeia noloko ae o kana olelo hoike imua o ka Papa, ma ka la 2 o Maraki, 1866, a penei no ia :
" Mai ka hoomaka ia ana o ka Halemai iloko o ka malama o Novemaba i hala iho nei, ua hiki mui a ua nana ia e a'u 165 kanaka; he 68 o lakou i hookuu ia, no ka mea, ho mai okoa, aole he Lepera, a 104 ua hookoe ia e lapaau. Iloko o keia 104 ua hoihoi ia'ku he 47 ma Molokai e like me kau kauoha: ho 28, he mau mai kakani o ka ili, i like ka nanaina me ka Lepera, aole nae he Lepera maoli, nolaila, e like me kau kauoha ua hoopaaia lakou ma ka Halemai a ua lapaau ia, a ano paha e ola loa, a hoouna ia'ku i ko lakou mau wahi ponoi, mo ka laau pu kekahi. He 26 e noho nei a e lapaau ia nei ma ka Halemai, oia hoi ke koena no ka Mokupuni o Oahu mai."
O na mai Lepe ra a pau i ike ia ma ka Mokupuni o Oahu, ua nanaia a ua lapaau ia, aka, ua manao ia he mau mea ua pee, a ua hunaia e na makamaka. Ke huli nui ia nei lakou.
He 69 mai Lepe ra no Maui mai, a ua manaoia ua pau mai na Lepera o ka aoao Komohana; o ka aoao Hikina koe, a ke lawe ia mai nei lakou. Aia a pau o Maui, alaila e hapai i ko Hawaii, a ke laua nei ka manao o ka Papa e pau pono ana keia hana iloko o na malama eha a elima paha o hiki mai ana.
Ka huina nui o na kanaka i nana ia e ke Kauka ma Kalihi a hiki wale i keia manawa he 234 : he 79 o lakou i hookuu ia no ka Lepera ole ; he 57 i hoouna ia'ku e noho ma Molokai ; o kekahi mau mea ua akaka ko lakou mai ano e, aole he Lepe ra; a o ko koena i koe aia no lakou ma ka Halemai o Kalihi kahi e nohi nei, e lapaau ia'i.
Mamuli o ka noonoo pono ana o ka Papa, ua kuai mai lakou he mau bipi, hipa, kao, a mea e ae, no ka poo e noho la ma Molokai, i mea e lilo ole ai ke dala ma keia hope aku.
Ke hoike ia'ku nei me ka olioli, he oiaio no, ua hoopomaikai nui ia keia poe ma ko lakou hoihoi ana'e na ke Aupuni e malama. Ua maikai ko lakou ola, a ua oluolu ka noho ana; no ka mea, mamua ua hoonohoia lakou ma na hale liilii, ua nana ole ia, a ua hilahila hoi ke hele iwaho. I keia manawa nae, ua hele i ke akea ma ke kulanakauhale. Ua hai ia mai makou o ka poe i hele aku nei e noho ma Molokai, ua maikai ko lakou mau manao, a o ka poe i kino ikaika, ke kukulu nei he mau hale noho, a ua hoomaka hoi ka mahiai me ka manao e noho paa malaila, ke olelo nei no lakou, ua hoihoi a maikai ko lakou manao e noho malaila, a pela io no ma ka nana aku. Ua ae ia e hele a noho pu kekahi poe makua me na keiki, a o na wahine a kane paha me kona kokoolua.
Ua kauoha o Kauka Hilebarani, oia hoi ke Komisina a ka Moi ma Kina, e hele aku a e nana pono ia na Halemai Lepera ma na aina a pau ana e hele ai, a e hoike mai imua o keia Papa, no ke ano o ka hana ana a me ka lapaau ana ia mai ma kela mau aina. Ua hookaawale $1,000 e uku aku ai i na lilo o ke Kauka. Ua hoike mai kela ma ka palapala, kana mau mea i ike ai, aole nae he ano e, ua like me ka kakou e ike nei no keia mai, no ka mea, ma ia mau aina, aole no i nana ia a malama ia paha na mai Lepera.
Ua makemake ka Papa e kuai a e hoolimalima paha i kekahi moku e lawe aku ai i na mai, aole nae i loaa. A mahope, ua hoolimalima ia ka moku kialua " Wa rwick," no na dala he 250, no ka mahina hookahi ; aka, no ka lohi o ka holo aku holo mai malalo o ka hoolimalima, nolaila ua kuai maoli ia a lilo mai kela moku no ka Papa : $800 ke kumukuai, a ke lana nei ka manao e holo pono ana ka hana ma keia hope aku.
O kela aina i kuai ia ma Palolo, no ka Papa no ia, aka, e hoolilo ia ana no kekahi oihana e ae e ke Aupuni.
Aole no i akaka a hiki wale i keia wa. no ke ano o keia mai, ina he mai lele paha, a ina aole. Eia na olelo a ke Kauka e pili ana i keia :
" Aole no i maopopo lea ia'u no ka hiki a hiki ole paha e hoola loa i na mai Lepe ra, no ka mea, ua hoihoi ia'ku lakou ma Molokai e kaawale ai mai ka lehulehu ae, aka, e pono no ke waiho mai kekahi o lakou ma Kalihi, o hoomaopopoia keia mea. Aole no hoi i akaka lea ke ano o ka mai, ina he mai lele paha, aole paha. Iwaena o ka poe i komo mai ma ka Halemai o Kalihi, ekolu wale no o lakou i ae maoli mai, ua loaa no iloko o ka ohana ka mai Lepera. A ke manao nei no au, aole keia he mai lele, ke ole e noho pili loa kekahi me ke kanaka mai Lepera."
Iloko o keia mau makahiki elua, aohe mai ahulau ma keia Aupuni. Ua hoikeia mai no kekahi mau mea i manao wale ia he mai puupuu liilii ko lakou, aka, i ka nana pono ana aole oia.
Ua malamaia ka oihana o lima, a ua kohoia ma kela wahi keia wahi ka poe kupono e hapai ia hana. Ua kakaikahi paha ka poe i o ole ia ma ka mokupuni o Oahu, no ka mea, ua hooko pono ia kela hana e M r. Doiron, (Apale.) ka luna o lima no ia mokupuni.
Ua hoolilo ia'ku na laau lapaau ma kela wahi keia wahi kahi i nonoi ia mai, ma ka lima hoi o ka poe i ae e haawi wale aku i na mai ilihune, a ua manaoia, ua pakele ke ola a ua hooluolu ia ka noho anua o kekahi poe ma ia hana ana.
Ma na palapala hoike a ke Kauka e malama nei ka waihona laau lapaau o Honolulu, kahi e lapaau ia'i ka poe wahine i olelo ia ma ke kanawai, " E hooemi ai na ino," a pela aku, ua hoomaopopo ia no ua emi mai ka nui o na wahine i hele mai iloko o na makahiki elua i hala ae nei, mai ka wa i hooholoia a i hookoia ai hoi ke kanawai no ka palapala ae holo. Ua emi no hoi na kaikamahine e hele mai ana ma Honolulu e hookamakama ai. O kekahi poe wahine o ia ano, ua lapaauia lakou ma ka hale paahao, ua pono no nae e hana i halemai okoa no ia poe.
O ke kukulu ana i Hale Malama Pupule, oia kekahi hana i pili i ka oihana o ke ola o ka lehulehu. Ma ke kanawai, ua haawiia na ke Kuhina Kalaiaina e hooponopono ia mea, aka, ma muli o kona noonoo ana iho, ua kuka oia me na hoa o ka Papa, a ke hoike aku nei lakou me ka hoihoi o ka naau, ua loaa he wahi aina akea, a kupono no hoi, ma kahi kaawale e kukulu ai i keia hale, a ke kukuluia nei no. Ua lana ka manao aohe e liuliu a paa ka hale a e hoonoho ia'ku malaila ka poe pupule. I keia wa ua malama ia lakou ma ka Halewai a me ka Halepaahao, he mau wahi kupono ole hoi e malama maikai ia'i na poe i loaa i ka mai menemene o ka pupule, he mea no hoi ia e oi aku ai ka pupule ana. Ke lana nei ka manao o ka Papa, e wae mai ana ka Ahaolelo i puu dala no ka Hale Malama Pupule, me ka manao manawalea Karistiano.
E OLA KA MOI I KE AKUA.
No ka Papa, F. W. HUTCHISON, Pe residena o ka Papa Ola.
NA LILO O KA PAPA OLA ILOKO O NA MAKAHIKI ELUA I PAU AI MARAKI 31, 1866.
E hoemi ai i ka laha ana o ka mai Lepe ra penei:
Aina ma Palolo.......................$1,002 50
No na lilo o Dr. Hilebarani..... 1,000 00
Aina ma Molokai......................... 3,471 75
Kalihi, Oahu................................. 665 00
Ka hale. pa, a pela'ku, Kalihi........ 3,702 03
Na kahiko hale ma Kalihi............ 764 50
Kela a me keia lilo no ka Halemai ma Kalihi, oia hoi no ka uku o ke Kauka, ka Luna, na laau, ka poe paahana a pela'ku, mai ka la 12 o Nov. 1865, a hiki i Maraki, 31, 1866.....................................282 75
Na lilo no ka mea ai a me ka lole ma Kalihi.........................1,039 15
Na lilo no ka mea ai, lole, laau, mea paahana mahiai, waa, upena, kaa, bipi, a pela'ku, no ka poe e noho ana ma Molokai...............................1,801 43
Hooliloia no na holoholona, e waiho aku ma Molokai - bipi, hipa, kao, a pela'ku.............450 00
Uku o ka Luna ma Molokai, 4 mahina.....................................133 37
No ka hoolimalima ana i ka moku Warwick........................1,000 00
$16,012 48
KELA LILO KEIA LILO O KA PAPA.
Uku no na Luna, ka pale ana aku i ka mai puupuu liilii, a me na mai e ae, a no kela lilo keia lilo............................ 1,357 34
Waihona laau lapaau ma Hawaii, me ka uku o na luna...... 1,372 00
Waihona laau lapaau ma Maui a me Molokai, me ka uku o na luna.................................... 785 50
Waihona laau lapaau no Oahu, a me ka uku o na luna ...... 2,500 00
Waihona laau lapaau no Kauai, a me ka uku o na luna........ 690 37
Ka o lima ana, me ka lilo no ka palahehe.............................. 474 50
No na Aha Koronero................ 51 50
$7,231 21
Koena dala aole i hooliloia..... 6,756 31
$30,000 00
HE KANAWAI
E AE ANA E HOOPUKAIA NA BILA DALA E KA OIHANA WAIWAI O KE AUPUNI.
E hooholo ia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Poe Aina, i akoakoa iloko o ka Ahaolelo kau Kanawai o ke Aupuni:
PAUKU 1. Ma keia, ua ae ia ke Kuhina Waiwai mamuli o ke aponoia ana e ka Moi iloko o ka Aha Kuhina, e hoopuka i mau Bila Dala, aole e oi aku ka nui mamua o na Dala he e hookaa ia kela mau Bila i ka mea e lawe mai ma ka Waihona Dala Aupuni ,me ka ukupanee ole; a eia no ke ano o na Bila, Hookahi Dala, Elua Dala, Ekolu Dala, Elima Dala, Umi Dala, a he Iwakalua Dala ; a e laweia iwaena o ka lehulehu ma ke ano he Dala maoli.
PAUKU 2. Na ke Kuhina Waiwai e hoomakaukau a e kakauinoa ia ua mau Bila Dala nei, me ka inoa pu no hoi o ka Luna Buke Helu Dala o ke Aupuni ; na na Kuhina la no e malama maloko o kekahi Buke okoa i papa helu no ka nui o na Bila Dala i hoopukaia e like me keia Kanawai, ka la i hoopukaia'i a me ka nui o na Bila Dala i kakauinoa a i hooiaioia ma ke kakauinoa e like me ka olelo o keia Kanawai.
PAUKU 3. E laweia kela mau Bila Dala ma ka hookaa ana i na koi a pau o ke Aupuni.
PAUKU 4. Ma keia, ke hoohiki paa loa nei, e uku auku no ke Aupuni o ka Moi no kela mau Bila Dala, ma ke Dala maoli, i kela a me keia manawa i lawe ia mai ma ka Waihona Dala o ke Aupuni.
PAUKU 5. Ua ae ia i ke Kuhina Waiwai, mamuli o ke aponoia ana e ka Moi iloko o ka Aha Kuhina, e hoopuka i mau Bila Dala, aole e oi aku ka nui o na Dala i ka a o kela a me keia Bila Dala aole e emi malalo o na dala he iwakalua : he ukupanee no hoi maluna o ia mau Bila Dala, a i kela a me keia makahiki e houluuluia ka ukupanee a e hoihoi ia me ke kumupaa ; he keneta no ka makahiki, oia ka ukupanee. E uku ia ke kumupaa a me ka ukupanee pu i ka pau ana o na makahiki he umi, ke koi mai pela : a ke hoohiki paa loa nei ke Aupuni o ka Moi e hookaa koke ia kela mau Bila Dala, ma ke dala maoli, i ka manawa i oleloia maloko o ua mau Bila Dala la.
PAUKU 6. E hoike pololei aku ke Kuhina Waiwai imua o ka Ahaolelo no ka nui o na Bila Dala i hoopuka ia e like me keia Kanawai, e hai ana no kela ame keia ano o na Bila i hoopukaia iloko o na makahiki elua i hala, me ka nui o na dala o ia ano i hoopukaia aku mai ka hoomaka ana. E hoike pakahi oia no ka nui o na Bila Dala mamuli o ka ukupanee a me na Bila Dala ukupanee ole. PAUKU 7. Ma keia na ae ia'ku ke Kuhina Waiwai e uku no na lilo no ke kaha ana a me ke pai ana i na Bila Dala i olelo ia ma keia Kanawai, noloko ae o na Dala ma ka waihona, i hoolilo ole ia no kekahi hana e ae.
PAUKU 8. O kela me keia kanaka, a mau kanaka paha, nana e hana me ka hoopunipuni, a kena paha e hana pela, a hoololi paha, a kokua aku paha ma ka hana hoopunipuni ana hoololi ana, a me ka hoopuka wale ana aku hoi, i kekahi Bila Dala i hooliloia'ku mamuli o keia Kanawai; a i ole ia, ua lawe ia mai iloko o keia Aupuni mai na aina e mai kekahi Bila Dala ia ano me ka manao e hoolilo, e hoolaha, a e kuai paha i ua bila dala nei, i mea e poino ai a e hoopoho ai i kekahi poe hui, a poe Aupuni, a poe e ae paha, alaila, o kela a me keia kanaka i hana pela, e manaoia ua hana oia i ka feloni, a ina e ahewa ia ma ka hookolokolo ana, e hoopaiia i ka uku hoopai i na dala aole e oi aku i na Tausani Elima, a me ka hoopaahaoia ma ka hana oolea aole e oi aku i na makahiki he umi, e like hoi me ke ano a me ka nui o kona hewa.
PAUKU 9. Ma keia ua ae ia'ku ke Kuhina Waiwai, ke aponoia mai oia e ka Moi iloko o ka Aha Kuhina, e hoaie aku na dala ma ka Waihona, na dala hoi i oi aku i ka mea kupono a hookaa ai na Bila Dala i oleloia ma keia kanawai, a me na lilo e ae o ke Aupuni, i kela a me keia kanaka e makemake ana e hoaie mai i ke Aupuni, ke loaa nae ka moraki maikai, a no ka manawa hoi aole e oi aku i na malama eono.
KAI KUPONO NO KA LAWAIA ANA !
E KUDALA IA ANA E KA MEA NONA KA inoa malalo nei, KE KAI O MOLOKOHANA, ma ka Poaono, Mei 19, 1866, i ka hora 12 o ke awakea. Aia ua kai la ke waiho nei makai mai o ka Halepaahao, no na makahiki hoolimalima elima, mamua aku nei. O ka uku no ka makahiki hookahi, he $65, e haawi mua ai. W.H. SEVERENCE, Luna Kudala. 4-1t
OLELO HOOLAHA.
E KUAI KUDALA IA ANA NA LIO 2, MA ka Pa Aupuni ma Waiawa, Ewa nei, ma ka Poalua, oia ka la 15 o Mei, 1866, Poaha la 17 1 Lio ke ano me ka hao malalo iho. 1 Lio kane ulaula, lae keokeo, no Mokulehua. 1 Lio wahine ulaula; kiko keokeo ka lae, hao akau D, hema T hao ma ke kua, V akau X, ua hoolaha mua ia iho nei keia Lia mamua, ma Ke Au Okoa, a me ka nupepa haole, a no ka ike hou ia ana o kekahi hao hou ma ke kua, nolaila, ke hoolaha hou nei au, a i kii ole mai ka mea nona keia Lio, alaila, e kudala no au ma ke akea, e like me ke Kanawai Kivila. J. KAHAUOLONO, Luna Pa Aupuni. Waiawa,Ewa, Mei 7, 1866. 4-1t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOI IA MAI AU, KEKAHI o na Lunakanawai Kaapuni, e E. S. T. Kaaea, ka wahine mare o J. H. Kaaea, i make kauoha aku nei ma Kona, Hawaii, e haawi i la no ka hooiaio ana i ka palapala hooilina hope loa a J. H. Kaaea. Nolaila, e ike auanei na kanaka a pau, ke pili, o ka Poaono, oia no ka la 26 o Mei, 1866, i ka hora 9 o ke kakahiaka, oia no ka manawa i olelo ia no ka hoolohe ana i keia hoopii, me na mea pau i hoole. Aia ma kuu keena ma Onouli Nui S. Kona, kahi e hana ai. C. F. HART, Lunakanawai Kaapuni o Kona a me Kau. Onouli Nui, S. Kona, Aperila 17, 1866. 3-3t
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NONOI IA MAI KA MEA nona ka inoa malalo, e Puhi (k..) e hooponopono ia ka waiwai o Lohi (k..) no Kalukalu, Kona Hema, Hawaii, i make aku nei. Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau, ke pili o ka Poaono, oia ka la 26 o Mei, 1866, ma ka hora 9 o ke kakahiaka, oia ka la a me ka hora e hoolohe ai ka oiaio o keia nonoi ana, ana ma Onouli Nui, S. Kona, kahi e hana'i. C. F. HART. Lunakanawai Kaapuni o Kona a me Kau. Onouli Nui, S. Kona, Hawaii, Apr. 28, 1866. 3-3t
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU, KE nana mai i keia Hoolaha, ua haalele, me ka haawi a hoolilo loa mai o HAEHAE (k.,) KAIPO (w.,) a me MU (w.,) i ko lakou kuleana a pau iloko o ka waiwai o KAHILIKU (k.,) ka'u kane mare i make aku nei, noi no POLANUI (w.,) a ua hooiaioia keia hoolilo ana ma ka Buke o ke Aupuni. POLANUI. Honolulu, Mei 1, 1866. 3-1m
OLELO HOOLAHA.
NO KA MEA, UA NOI IA MAI AU E GEORGE E. Sherman, e koho ia ia i Luna Hooponopono no ka waiwai o Kuaana (w.) Nolaila, ke hoike ia aku nei i na mea a pau, i pili o ka Poaono, oia ka la 2 o Iune, 1866, ma ka hora 9 o ke kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka aoiaio o keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma Onouli Nui, Kona Hema, Hawaii, kahi e hana ai C. F. HART, Lunakanawai Kaapuni o Kona a me Kau. Onouli Nui, Kona H., Hawaii, Ap. 25, 1866. 3-3t
OLELO KAHEA.
KE KAHEA IA AKU NEI KA POE A PAU I lele i ke Kowali, ma KAULUWELA, HONOLULU, e hele mai i ka Ahaaina i ka la 16 o Iune e hiki mai ana, ke kau ha pu ia aku nei hoi ka poe i hookaa ole mai i ka lakou mau hapaha, e hookaa mai i keia mau pule, aole lohi, e loaa ana no ka Puuku ia oukou ma kona wahi e noho nei, a i ole e loaa no ma kona Home ma Kauluwela, e kau hou ia ke Kowali i ka la mua o Mei e hiki mai ana. Ma ke kauoha a ka Puuku. NAWELU, J. I. W. KAOLIKO. Kakauolelo. Kauluwela, Honolulu, Aperila 28, 1866. 2-6t
OLELO HOOLAHA.
E IKE IA MA KEIA, KE PAPA LOA AKU nei na mea nona na inoa malalo nei, a ke hookapu loa aku nei hoi maua, aole e hele wale na holoholona o kela ano keia ano, maluna o ko maua mau kuleana, maloko o ka Ili Aina o HALELENA, MA MANOA, OAHU. Ina e komo kekahi o na holoholona ma ua mau kuleana la o maua, e hoouku no maua i $5.00 pakahi no ka holoholona hookahi, a ina e uku ole mai, e lawe no maua i ka Pa Aupuni. A ke papa pu ia aku nei no hoi, aole e komohewa kekahi mau kanaka a mau wahine paha, ma ua Ili Aina la. A o ka poe kue i keia, e hoopii no maua ma ke Kanawai. KUIKUIKAHI. KAMAHIAI. Manoa, Aperila 28, 1866. 2-1m
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O KEKUANUI (K.) No ka mea, ua loi ia mai ka mea nona ka inoa malalo, e Kamakana (k.,) e hooiaio ia ka palapala kauoha a Kekuanui (k.,) o Makapala, Kohala Akau, Hawaii, i make aku nei. Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau, ke pili, o ka Poalua, oia ka la 15 o Mei, 1866, i ka hora 10 kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i keia noi ana mai, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ko'u wahi noho mai Kapaau, Kohala Akau, kahi e hana ai. D. K. NAIAPAAKAI. Lunakanawai Kaapuai o ka Apana Ekolu. Kohala Akau, Aperila 26, 1866. 3-2t
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O KAMAKANI (W.) No ka mea, ua noiia mai ka Mea Hanohano G. M. Robertson, Lunakanawai o ka Aha Kiekie e J. Kahai (k.,) no ka hooiaio i na palapala kauoha o Kamakani (w.,) no Honolulu, Oahu, i make aku nei: Nolaila, ua hoikeia i na kanaka a pau loa, ke pili, o ka Poaono, oia ka la 19 o Mei, i ka hora 11 o kakahiaka, oia ka la a me ka hora i oleloia no ka hoolohe i ka oiaio o keia palapala kauoha, a me na mea hoole i hoikeia, aia ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, Oahu. WM. HUMPHREYS, Hope Kakauolelo o ka Aha Kiekie. Honolulu, Mei 4, 1866. 3-2t
OLELO HOOLAHA.
E IKE NA KANAKA A PAU KE NANA MAI, ke papa, a ke hookapu loa aku nei au i ke Ahupuaa o KAOHE ka inoa, e waiho la ma KONA HEMA, HAWAII, i na Lio, Bipi, Hoki, a me na holoholona a pau loa, a o ka holoholona hele hewa e hele ana maluna o KAOHE, e uku lakou pakahi dala, no ke poo hookahi; a o na kanaka komohewa a pau, e uku lakou elima dala, ina e kue mai, e hoopiliia no lakou, e like me ke Kanawai. A o ka poe makemake e hoolimalima, e hele mai no e kamailio pu me a'u, a i ole ia, i ko'u hope paha ma Honolulu nei. MR. KAOPUA. Honolulu, Oahu, Mei 1, 1866. 4-1* or
LAAU LAPAAU
AIA MA KAHI O KAKELA ME KUKE Ma Honolulu.
J. T. GOWER. - Makawao, Maui.
J. D. HAVEKOST.- Wailuku, Maui
C. H. WETMORE. - Hilo, Hawaii.
J. W. SMITH. - Koloa, Kauai.
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO NO HOI.
Laau hoopau Naio me na Koe, A DR. JAYNE.
HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Nalo a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai io mai e ae kekahi, e eke me ka lepo paa, ulaula, pehu, ule ulepa me na mai e ae.
O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.
Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka oe pilikia i la wela o ka houpo i ka ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino, i ka mai pehu, i ka nalulu hoopailua: i ka pono ole o ka mai wahine,a me na mea like.
Penei no e lau ai i ka Laau hoopau Naio me na Koe:
Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka punaki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila'e a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku a i ka wa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e huila me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono no elima inu ana i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la, ahiahi.
E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.
Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,
JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.
He laau maikai a oluolu hoi keia no ka Hi. ka Nahu, Nalulu, Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wai e, Luai, Luai moku, ono olo i ka ai. Nahu me ka uwe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.
Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a ehia paha, he umikumamalua paha kulu a hiki i ka iwakalua ka pono.
Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e imua ae ai. Ekolu, eha elima paha iau ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ma ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.
Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka laau ma ka opu.
Aohe a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na Laau Kunu a Kauka Jayne, hoike aku ai i ke ola o na mea a pau i hoakakaia no kana mau aau. Ua hooia, a e hiki ana no ke hoola i ka mai KUNU, NAHU, a me ke ANU, a me na mai e ae no hoi he nui wale: a o na mai HOKII no hoi i ola nui, na mai i oia ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou e ka poe i mai ia. HE KUHA KOKO ANEI KOU? HE KUNU ANEI KOU? HE EHA ANEI KOU KANIA-I? HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE? AOLE ANEI OU MAI KUNU? AOLE ANEI OU MAI NAENAE? AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma? AOLE ANEI OU KUNU KALEA? AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola i ka LAAU KUNU a Kauka Jayne.
NA MAI HOOPAILUA.
Mai o ke Ake!
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)
He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa aa make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka Huaale Ola a Dr. Jayne.
Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hanaia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka pou waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.
DISIPEPESIA.
(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)
O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke oia ke inu puia ka Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko a hoopau NAIO me na KOE, A Kauka JAYNE, e like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau. NO NA MAI MA KE AKE, MAI LENA, MAI MA KA OPU HANAWAI, NA MAI WELA, KA HAALULU, KA MAI O KA ILI, KOKO INO, MAI NALULU, PAA O KA LEPO, MAI KUNA, MAI WAHINE, ame ka MAI HOOPAILUA.
Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau o Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai PUHA, ALAALA, KAOKAO, PUUPUU, PEHU, KUNAKUNA, Hanene, Lolo, ina mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino mai no i kana LAAU HOOMAEMAE KOKO. 214-1y.