Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 10, 10 March 1866 — Auwe! Ke Akua Lele e! [ARTICLE]
Auwe! Ke Akua Lele e!
Heaha ia ? He akua lele hoi paha, nana aku, welowelo lua i lele ae nei. Nui ke poo, wiwi o bope; makai inai nei i lele mai nei, a haule aku la i uka. £ na hoa, ua lohe piaepine paha oukou i nei mea he akua lele ; a ua ike io no paha oukou i ka lele ae; a e olelo raai no paha oukou he akua io no. Owau no kekahi i lohe pinepine i ka olelo ia he " akua lele a ua haiia raai au he mea hana mana ia na kekahi poe kahiko o Hawaii nei. Penei ko'u wahi lohe iki: " Ina e raakeraake kekahi elemakule anaana e make kekahi kanaka, lalau aku ia i kona akua kii, ina o Kalaipahoa. a wau i ua kii la, alaila ka iele ua akua lele nei, a ike aku ai kakou i ka leie ae. Aia wale no i ka po e ike ia ai ke "akua lee a he " akua hana" kekahi inoa o ua akua lele la. O oukou aku paha kai maopopo Joa i ke ano o ka hana ia ana. Ea ! ea l auhea oukou ! nani ka mea maikai he akua lele. Eia no ka hoi kekahi mea lele ia kakou Hawaii, huna ia mai hoi; o na kao lele a na haole ka kakou e pipili ai. Hiki mai na la nui o na haole, olioli lakou la, kani na pu, lele na kao. A hiki mai hoi ko kakou mau ia nui, aohe hoi hoolele ae o ua poe hapauea nei i na kao lele a lakou; 0 ua mau akua lele la. Ea, heaha hoi ka mea i hoolele ole ia ae ai ua poe akua lele nei i na po nui o ko kakou aupuni ? Hoouluulu ae ka poe akamai i ka hana akua lele a luna o Puowaina ; wau ae ia i kana, wau ae ia i kana; lele kela, kohu kao a na haole. Kani ka piiia uwa, olioli, huro, akaaka, a kaulana na ia nui o ko kakou aupuni no ke akamai o Hawaii nei i ka hana kao lele. A 1 ole no hoi, e waiho no a ka po hanau o ko kalīou Moi, a ia po e hoolele ai i ua mau akua la. Noho kahi poe iluna o Leahi, noho hoi kahi poe iluna o Puowaina, iluna hoi o na pali kahi poe. Lele mai mao, lele inai hoi mao, haualaoa kela; a he mea hou ia, a hanohano hoi la ka ike nna'ku i na mea kupanaha e hana ia ana ī ka po hanau o ko kakou i\loi aloha. E o'u mau hoa opiopio ; e ku iki kakou, a e halo, a e makaikai hoi. E nmau iho kahi ī kahi, he akua lele io no anei ? He mea hana mana anei na ka |foe hapauea o Hawaii nei ? E ao kakou o puni i ka wehahee a na kupuna o kakou. He wa naauao keia, he wa noonoo, he wa hoi e ao ia nei o Hawaii nei ; a ua īke no kakou i ka kakou mau mea i ao ia mai ai. E ku kakou mamuli o na mea i ao ia mai, a mai puni wale aku ia lakou la ; o Hawaii akamai no nei i ka haku kauo. Me he mea la i ka nana'ku he wahahee, aohe mea hana mana na ka poe kahiko o Hawaii nei. lna he oiaio, alaila he mana io ka na kanaka o Hawaii nei. A ina he mana, heaha la hoi ka mea e make mai nei o kahi poe ? A heaha la hoi ka mea i hooulu ole ai i na Lahui Hawaii, a piha ka aina i na kanaka ? Kai no hookahi wale no mea iaia . ka mana o lehova, eia no ka ia Hawaii nei ea ? Ua kuhihewa a wahahee na kanaka Hawaii i nei mea he akua lele ; no ka mea, wahi a lakou, he mea wau ia, a lele aku." Ina pela, he mea waw ia no ka paha na hoku oūiili a kakou e ike nei i ka po ? A ina # noi o na hoku oiliiH no ua mau akua lele la ; nani ka wahahee i ke kapa aku he mau mea i wau ia e na elemakule. E olelo iho paha uanei lakou la ; he okoa no ka hoku oiliili,' he liilii ia, a he nunui pohukuhuku ke poo o ke ahMele. Alia, e nana ae kakou i na hoku oiliili o na aina naauao i kapaia ma ka inoa " shooting stars," a o kekahi hoi " meteors." Ma ka Ia 12 a me ka la 13 o Novemaba, 1533, he nui loa na hoku oiliili i ike ia'ku. Ua like kekahi o lakou me he mahina piha la. 1 ka M. H. 1*799, ua ike aku o Humboldt i kekahi inau hoku oiliili he nunui iauna ole. Ma ke ahiahi o ka la 18 o Mei, 1539, ua ike ia'ku kekahi hokukle e lele ana 'ma ka lewa ; a ua hoomaopopo aku o Prof. Loomis ī kona anawaena he 1320 ia, oia hoi he ekolu hapaha miie. Ua moe aku he moaii maamaaina mahope e hke me ko ke ahi kao. Ma ka malama o Aperila, 1832, ua ike iā kekahi hoku Ule ma Torehuta, i Inia, ma ka wanaao. Ua kohu popo ahi ke ano, a hookahi kapuai kona anawaena. He huelo loihi hoi mahope tne he welu abi la ; a palowale aku la me ke pahu ole. . He noi wale na mea i ike ia ; aka aohe i leapa aku na haoie be mau akua lele. Ina paha o na kanaka Hawaii kekahi maiaila, o ke kapa aku no paha ia he mau akua iele. O ka uwa ae pnha ia, " ke akua iele e! ke akua lele eī!" Hu mai paha ka aka o na haole i ka lohe mai i ke kapa ia he mau akua leie. Nolaila e na opio Hawaii, mai puni aku i ka wahahee a na kahiko. In% no nae ua ike io no oukou, e wau ia ana, a lele io no; e pono e hooiawa iike ae n mea ia kakou i loaa ona mea paani oa kakou ma na kapa alanaū Lele mai ka na haoie, lele aku hoi
ka kakou ; loaa ka mea walea o na po lai o ko kakou Kaona nei. E oki wan maanei me ka leo henehene, " Auwe! ke akua lele e!! n Aioha auanei. j D. M. CoLL£uIATE. j | Kain Tuahine Hut. Feb. 2S, |