Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 10, 10 Malaki 1866 — Waa make ma ka moana. [ARTICLE]

Waa make ma ka moana.

E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE: - E hookomo iho oe i keia wahi mea hou iloko o kou wahi kaawale, a nau ia e lawe hele aku ma na kai ewalu, a loaa aku na kinikini o kaua e noho mai la, mai ka la puka i Haehae, a hiki aku i ka welona o ka la i Lehua, oia hoi kela hua e kau ae la maluna, "Waa make i ka moana." E holo ana keia waa mai Aleamai a pae i Ulaino, oia ka palena 0 Hana, a me Koolau, malaila ka ukana o keia waa e hoouka ai, he awa ka ukana. E alo ana lakou i keia apukoheoheo no na uhane o ka puulu kanaka ma Wailuku, i ka la umikumamakolu o Feberuali o keia makahiki no. Puka aku lakou e holo ana mai ke awa aku o Ulaino, o ka nui o ka poe i holo maluna o keia waa, elima lakou. Eia ko lakou mau inoa pakahi, o Kunewa no Aleamai, o Pake no Kipahulu, o Moae no Paauhau, o Waha no Honomaele, o Kahawae no Honolulu mai, a noho oia ma Honomaele i keia makahiki i hala iho nei, o laua nei ka mea nana ka awa. Ia lakou e holo hoolai ana mawaho ae o na palikahakai o ka pali Koolau, aole lakou i ike i ka pilikia e hiki mai ana ia lakou ia manawa, ua noho nanea wale no lakou maluna o ka waa, e like me ka ia i hoohei ia i ka upena, aole lakou i ike o ko lakou manawa ia e make ai. Pela no keia poe e holo nei maluna o keia waa, e kau ana ka ihu o ka waa i ka lae o Mokumana, a hala ia wahi mahope o lakou, hiki lakou mawaho ae o Keane a me Nuaailua, loaa iho la lakou i ka pilikia, hiki mai la ka alele a ka make he makani. Alaila, ninau mai la na keiki o ke kai, oia hoi na ale, mahea hoi au, aohe wahi pii ole o na ale, kupikipikio ae la na ale o ke kai, a ike iho la lakou a pau ua hiki mai ka pilikia maluna o lakou, nana ae la lakou iluna, ua poele mai la ka lani i na ao, ua huna ia aku la ka malamalama o ka la. Poha koke mai la ka leo o ka hekili, anapu mai la ka uila, haule mai la na pakaua mai ka lani mai. Alaila, kahea aku la o Kunewa ia Waha, e kuu iho oe i ke o o ka pea, kuu koke aku la no o Waha, a hemo mai la ke o o ka pea, kahea hou aku la o Kunewa, e hoopaa mai oe i ke kaula o ke o i ke kia, aole nae i loaa pono aku i ka lima o Waha, no ka ikaika loa o ka makani e ka ana i ka pea, o ka nee koke aku la no ia o Kahawae iwaena konu o ka iako, o ka ikaika o ka makani i ka pea e poho ana a me ke kaumaha ia Kahawae, o ka napoo aku la no ia o ke aina, o ka huli iho la no ia o ka waha ilalo, oili ae la lakou mailoko ae o ke kai, "hamohamo ana lakou o ke kua la o Puna, haalele koawaa i koakanaka, a hai ae la ka lana i na iwi auwae," akoakoa like ae la lakou a pau ma ka aoao o ka waa e lana ana, c kamailio ana i ka mea i pilikia ai lakou, e hoike ana kekahi i kekahi no Kahawae ke kumu i pilikia ai kakou, mahope o keia walaau wale ana o lakou, hoohuli ae la lakou i ka waha o waa iluna. Alaila, kahea mai la o Kunewa i kona mau hoa, i mai la, pau ka pono, aohe pono i koe, no ka mea, aole au i ike i ka hoolana ana o ka waa, i na paha i make ko'u waa mamua loa mai, ina ua ike au i ka hoolana ana o ka waa, aole, akahi wale no a make ko'u waa. Alaila, pau ka Kunewa olelo ana mai, hoohuli ae la lakou i ka ihu o ka waa iuka, e hoau ana me ke kai o ka waa, e manao ana lakou o Makaiwa kahi pono e komo ai, ua hapalua paha kahi i hala ia lakou ia hoau ana. Alaila, huli hou mai la ka makani ma uka mai o ka aina, manao lakou aole pono i koe, haalele iho la lakou i ka waa, au aku la iuka pono o Keapuka. Hiki aku la lakou a kokoke i ka poina nalu, loaa hou ia lakou ka pilikia, he wai e kahe ana mai uka mai, a me na piha-a a ka wai e lawe hele mai ana maluna o ka ili o ke kai, a me na nalu e poi ana me kona ikaika. Komo aku la no lakou iloko o keia pilikia me ka hoomanawanui, ke aneane mai la o Kahawae e pilikia, no ke poi mau ia e ka nalu, ua paupauaho loa, kokua aku la o Waha iaia e paa ana ma kona lima, no ka ikaika loa o ka nalu i ka lumilumi ana ia laua, hemo aku la o Kahawae mai ka lima aku o Waha, a make iho la oia i ka lumilumi ia e ka nalu. Pae aku la o Kunewa a me Waha iuka, o Pake a me Moae he okoa no ko laua wahi i ou ne ai, poeleele pae o Pake, make iho la o Moae no ka opili, auwe! Aloha ino laua, ke waiho nei ko laua mau kino kupapau maloko o ke kai, ma na pali kaha kai o ka pali Koolau. E na makamaka o Kahawae e noho mai la i Honolulu, ke ike iho la oukou maloko o keia olelo hoolaha, ua hala oia i ka make. Aole oia i ike o kona la hope keia, e na makamaka a pau mai Hawaii a Niihau, e hoomanao kakou "o ka la o ka Haku me he aihue la i ka poe kii mai ana i ka waiwai a lawe aku," pela no ka make ke kii mai ia kakou. Eia nae o ka la a me ka hora i manao ole ia e kakou, oia ka la a me ka hora e kii mai ai ka Haku a lawe aku ia kakou mai keia ao aku. E hoomanao kakou i ka Makua, a me ke Keiki, a me ka Uhane Hemolele, e hoomanao i ka la e make ai, e hoomanao i ka Ia hookolokolo, i ka luaahi kahi weliweli, e hoomanao i ka pomaikai maluna. Eia kekahi, o na kamaaina o uka o ia wahi, ke ku mai la lakou maluna o ka pali, ke nana mai la me ka menemene mai, e manao mai ana lakou e kokua mai i ka poe

popilikia, aole nae e hiki mai no ka pilikia i ka waikahe o kahawai, a me ka nalu o ke awa kahi e puka aku ai ka waa, o ke aloha wale mai no ka mea hiki ia lakou ia manawa, ke oki nei au maanei. Me ke aloha i ka Lunahooponopono o ke Kuokoa. DANIELA PUHI. Hana, Maui, Feb. 26, 1866.