Ka Nupepa Kuokoa, Volume V, Number 7, 17 February 1866 — Page 2
Ka Nupepa Kuokoa.
No na Makuahine mea
Keiki.
Ma na aina haole ua make he hookahi hapalima o na keiki mamua o ke ola ana a hala ka makahiki hookahi. Aka ma Hawaii nei ua oi aku paha na keiki i make e, mamua o ka hapalua o na keiki i make e mamua o ke ola ana a hala ka makahiki. Aole nae keia make ana no ka hoowahawaha o na makua i na keiki, e like la me ka hana ana i ka wa kahiko, ma ke umi wale ana i na keiki i mea e pau ai ka luuluu o na makuahine; no ka naaupo i ka malama ana. Nolaila, ke manao nei makou e hoike aku i kekahi mau oleloao no keia manao.
Ua nui wale na keiki i make no ka hookina ana i ka ai, A he nui no hoi na keiki i make no ke kupono ole o ka ai. A make no hoi kahi poe keiki, no ka malama ole ia ma ka mea e mehana ai.
Nolaila eia ka pono i na wahine e hapai keiki ana, e hoomaka koke e malama oiai e hapai ana ke keiki iloko o ka opu ; no ka mea i ole e malamaia, e pili e no auanei na mai he nui i na keiki, ia lakou e noho ana iloko o ka opu o na makuahine. I ka hanau ana mai, ua omaimai a nawaliwali hoi na keiki, a he nui na keiki o ia ano, o ke kumu o ia mea, o ke kuulala ana o na makuahine, a malama ole hoi i na wa e hapai keiki ai. No ka mea, o kela hana, keia hana a na makuahine e hana'i, oiai e hapai ana, e loaa loa ana no ia mau hana i ke keiki iloko o ka opu. Aole malama nui ia o keia mea iwaena o na makuahine o Hawaii nei.
Eia no hoi kahi mea kupono i na makuahine hapai keiki, e, malama loa, mai huhu wale a hakaka puha, o ku no auanei ia mau ano i ke keiki. Ina no e olelo pelapela na makuahine, o ka loaa no ia i na keiki, a nunui na keiki o ka poweko mai la no ia o ka waha i ka nuku a pela'ku. Pela no hoi ina e moekolohe ka makuahine i ka wa e hapai ana ke keiki iloko o ka opu, alaila e oi aku no auanei ke kalohe o na keiki, ke ole e malama nui ia.
Ina i hapai ka wahine ma ka moekolohe ana, e lilo no auanei ia keiki i kanaka moekolohe. Pela e hahai ai na hewa o na makua i na keiki a hiki i ka hanauna kuakolu, a me ke kuaha.
Aka hoi, ina ua malama loa na makuahine i ka mea pono, a hoopiha mau ia lakou me ke aloha, ka oluolu, ke akahai a me na mea ano like i na wa hapai, alaila e ku no auanei na keiki. Ina he noho malie ka makuahine, noho malie no ke keiki. Pela no no hoi ma he huli nui iloko o na buke hoonaauao ka makuahine oiai e hapai ana i ke keiki, alaila lilo no ia keiki i keiki noiau.
Pela no hoi, ina ua hooikaika ka makuahine i ke mele ana i ka wa oiai ke keiki iloko o ka opu, alaila e puukani no ke keiki i ke mele ke lilo lakou i poe kanaka makua, pela no ma na hana ike a pau i hanaia e na makuahine.
Ma kekahi mau mea aole pela, no ka mea ma kekahi wa aole kakou i ike i kekahi mau hana. Aka ma ka hapa nui ua maopopo loa ka oiaio o keia mea. Nolaila he pono ia kakou a pau loa ke malama loa ka poe hoi e manao ana e lilo i mau makuahine.
O ka lilo ana i makuahine, he mea nui ia . He mea hanohano hoi ke lilo na makuahine e alakai ana i na kamalei i ke ola mau. Alaila palekana na keiki mai ka moekolohe ae a me na hana hua ole o ka po. O ka mare, ua mahalo ia ia mea, a loaa mai na keiki mailoko mai o na makua i mare ia, he pomaikai nui ia. Nolaila e na makuahine mai nana maka wale mai i keia mau olelo ao e pono ai na kamalei o ko Hawaii nei pae aina.
No na Makua mea keiki.
E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :— Ua lana mai ko'u manao e kamailio me na makua mea keiki e noho nanea mai nei me ka hooikaika ole i ke ao i ka lakou mau keiki ma na olelo maikai, aole ma na olelo ino, ke kuamuamu i na mea lapuwale, e like me na kaikamahine ma Hilo nei, ua lilo ka hapanui o ko lakou manao ma na olelo inoino me he la i ao ia keia mau kaikamahine i ko lakou mau makua, ma na olelo maikai, i ka nana'ku aole no i ao ia. Ina pela, auwe oukou e na makua o keia Lahui Hawaii i ka akeukeu ole mai a papaana mai e ao i ka oukou mau keiki ma na mea maikai. Nolaila ke minamina nei au i kekahi mau kaikamahine o kekahi mau wahi e aku, o hoohalike mai auanei lakou me keia mau kaikamahine o Hilo nei, ke ao ole ia e ko lakou mau makua, ai ole, he ku mai no i ko lakou mau makua ke kikoi o ka olelo, e kuhi ana paha he makemake ia kekahi o ka lakou olelo lapuwale, aohe wahi hoihoi iki o na keiki o Akika Haulani ia mea o ka wahakole i na mea ino, na mea e kupu mai ai ka makona, a me ka ukole.
Eia ko'u manao hope, e ao mai oukou e na makua mea keiki i na keiki a oukou, ma ma na mea maikai, i loaa ka makemake ia e ka poe maka ike i ka nani. a me ka maemae, ke hooko aku nei au maanei ua lohe ae la no lakou, mamuli o ike lea iho ko lakou mau maka, a noonoo iho ka naau o nei mea he ao ole ia. A nau ia e lawe aku ma na paka hale o na makua mea keiki, i pau ka minomino o ka hupo a luli mai ma ka maikai. Me ka mahalo. ULUIHI. alai , Hilo , Feb. 9, l866.
Ka Nupepa Kuokoa.
HONOLULU , FEBERUARI 10, 1866.
Mai Hana Pela.
He nui wale ko makou ike ana i ke ano kuhihewa o kekahi poe o kakou no na mea e pili ana i na Palapala Sila Nui o na aina. A mamuli o ka manao kuhihewa, ua hookomoia ka inoa o kekahi poe iloko o na Palapala Sila Nui, i ka wa e make ai ka poe nona na inoa i hookomo pono ia ma ua mau Palapala Sila Nui la, a, ma ia komo ana o ko lakou mau inoa, ua manao koke iho lakou, no lakou ponoi ia aina, no ke komo ana o ko lakou mau inoa ma ua mau Palapala Sila Nui la. He manao kuhihewa loa ia , a oia hoi ka panepoo o ke kiekiena o ka lalau a me ka hilihewa, a me ke kue maoli no hoi oia mau hana i na Kanawai o keia Aupuni. Nolaila makou i manao iho ai e pa-pa leo me ko makou mau hoa o na kai ewalu a me na makani eha, ka poe i lulumiia e ia mau manao kuhihewa, me ka manao e hoao e wehewehe i ka pono ole oia hana a me ke kuleana ole, a me ke kue i ke Kanawai o ka poe i hookomo i na inoa hou iloko o na Palapala Sila Nui, a me na Palapala Hooko—A penei no makou e hana'i ia mea:
Ina paha no Waialua ke kuleana aina, a make aku oia, hooili mai i ka aina no Waianae, a ma ia hooili ana, lawe ae la o Waianae, a hookomo i kona inoa ponoi ma ia palapala kuleana, alaila, ua hewa oia ma ke Kanawai Karaima o keia Aupuni, no ka mea, aohe kuleana o kona hookomo ana i kona inoa ma ia Palapala, aka, aia wale no ka loaa pono oia aina i hoiliia mai e Waialua no Waianae, a hookoia, e kekahi o na Aha Hooko Kauoha o keia Aupuni; na ia mau Aha wale no ka mana e hooko pono i na aina i hooiliia mai e ku poe make—aohe mana e ae iloko o keia Aupuni nana e hoolilo pono i na aina oia ano i ka poe i hooiliia mai ai ia mea, a, aohe no hoi he wahi pono iki o ka okomo ana mai i ko hai inoa maloko o na Palapala Sila Nui i haawiia no hai.
Pela no hoi ma ke kuai ana i ka aina; o kekahi poe, aole lakou i hana i na palapala kuai kupono, aka, ua hookomo ka mea nana i kuai aku i ka aina i kona inoa ma kahi o ka mea nona ka inoa nona mai ka aina, he mea ole wale no ia hookomo ana i ka inoa ma ka Palapala Sila o ka mea nona ka inoa i hoopaaia ina ia Palapala Sila, ua kue ia i ke Kanawai no ke apuka, a he Karaima nui no hoi ia hana ana.
Eia no hoi kekahi mea e akaka ai, o ka naaupo o ka poe e hana ana pela. O na Palapala Sila Nui, a me na Palapala Hooko Kuleana aina a pau o keia Aupuni ua hoopaa ia iloko o na Buke o ke Aupuni, a ua waiho ia ma ke keena o ka Oihana Kalaiaina o ke Aupuni, A, ina i hookomo wale kekahi poe i na inoa o lakou ma na Palapala Sila Nui, a me na Palapala Hooko, me ka holoi i na inoa o ka poe i haawiia inai ai ua mau Palapala Sila Nui la, a mau Palapala Hooko paha, alaila, ua hikiwawe loa ka ikeia o ko lakou apuka ana ma ia mau buke a e hiki koke mai auanei io lakou la ka pilikia a me ka poino.
I kekahi la o ka pule i hala iho nei, ua ike iho makou ma ka Aha Hooko Kauoha imua o Hon. G. M. Lopikana, i kekahi mau Palapala Sila Nui, i hookomoia ka inoa o kekahi mea e ae, a ua maopopo ua hewa loa ka hana ana pela, a ua kue maoli no hoi i ke Kanawai; aka, o ka helehelena o ke kanaka nana i hoike mai i ua mau Palapala Sila la, me he mea la he ano naaupo no.
He mea pono i na makamaka a pau ke hoomaopopo iho i keia mea, o ka hookomo ana i ka inoa e maluna o na Palapala Sila Nui, a me na Palapala Hooko, no ka mea, he hewa nui loa kela, a he mea no hoi e pilikia ai i na Kanawai o keia Aupuni.
Penei wale no oukou e pono ai ke hana; ina ua haawi mai kekahi i aina ia oukou, aole e lilo ia oukou ke hookomo oukou i ko oukou mau inoa iloko o ka palapala Sila; aka, aia ka lilo a hanaia i palapala hoolilo, i hooiaio ia imu o kekahi o na poe hooiaio inoa, a imua paha o kekahi na Lunakanawai o ka Aha Kiekie, a o kekahi paha o na Lunakanawai Kaapuni. A ina paha he aina i waiho ia mai, a i loaa ia oukou mamuli o ka hooili ia mai, alaila e pono e hooiaio ia ua mau palapala'la imua o kekahi o na Aha Hookolokolo i haawi ia ka mana e hooiaio i na palapala kauoha, a na ia Aha e hooko mai i ua waiwai la no ka mea i hooili ia mai ai, ina ua oiaio ua palapala kauoha la, pela wale no e pololei ai ka hana ana o na waiwai o hai mai, aole no ka oiwi ponoi. Pela wale no hoi e loaa ai ke kuleana Kanawai o kela mea keia mea, iloko o na aina i haawiia, a i hooili ia mai paha e hai.
Ua ka kau makoa i keia mau haina pokole, me ka manao e ka-ua i ka haua kuhihewa o kekahi poe , ka poe i ike ole i ke ano maoli o ka hana ana e pono ai. Me oukou ke aloha e na makamaka;—me makou hoi ka haihaili.
LA MAKAHIKI HOU O NA PAKE:—Ua malama ia ka Poaha iho nei o keia pule e na Pake ma ke ano makahiki hou, wahi a lakou. Ua pani ku ia na hale kuai o na Pake kalepa a pau o ke kulanakauhale o Honolulu nei.
Ahahui Euanelio o Oahu .
E hoolaha ana makou ma keia pule ae i ka moolelo o ka halawai o ka Ahahui Euanelio o Oahu . Ua halawai ia Aha ma ka Halepule ma Ewa i ka la 13 iho nei o keia malama. Elua la o ka halawai ana, iloko nae o ia mau la he nui ka hana i hooholoia. Ua lokahi maikai na manao o na lala a pau, oia kekahi mea i holo maikai ai na hana.
Ua hooluoluia ka manao o ka poe i launa mai iloko o keia halawai o ka Ahahui i ka ike ana i na hoike nana i hoomaopopo mai e ola ana na ekalesia Euanelio o Oahu nei. Aole i pio ka pono ma keia mokupuni. He la ua nui ka Poalua, oia ka la i hoomakaia ai na hana o ka aha ; iloko no nae o ia ia ua nui, ua hiki mai na Kahu ekalesia a pau o Oahu a me na Luna me na lala e ae o ka aha, koe wale no elua, a i kekahi la ae ua hiki mai laua. He mea maikai ia, a he hoike no ka makaala o ka poe nana ka hana ; aole hohe wale i ka ua me ke ino o na alanui.
Aole i pio ka pono ma Ewa. Ua oi ka nui o na kamaaina i hiki mai i na halawai, mamua o ka mea i manao wale ia e hiki mai ana. He malamalama no ma Ewa, o ka hoa koe a nui. He poe hookipa maikai ko laila poe kamaaina ; aole he wahi pilikia iki o na malihini i ka noho ana ilaila ma na mea hookipa. He pono ke haawiia ka mahalo i ko laila poe no na hana maikai. No ka Mea Hanohano J. Ii no hoi kekahi mahalo, no ka bipi momona ana i haawi mai ai i ia no na malihini, oiai lakou e noho ana ilaila.
He pono no hoi ke mahaloia ko Ewa no ko lakon hana hou ana i ka Halepule o lakou a maikai. He maikai ia hale i keia wa a ua paa i ka pa o waho. Aole o ka hale elemakule a makou i ike ai i na makahiki mamua, he hale kao ia. He halepule maikai i keia wa .
Ua hoi ae na mea a pau i ko lakou mau kihapai me ka mahalo i ka Makua a me ka hauoli o ka naau ; no ka mea, ua ike ia aole i pio ka pono, aole hoi i make o Ewa. No kolaila Kahu kekahi mahalo, a me ke aloha no koaa ahonui. Ke hoomanawanui nei oia iloko o na pilikia he nui.
Na Opua o Paliuli.
Ma keia ahiahi e himeni ana Madame Anna Bishop. (Ana Bihopa) ma ka Halepule ma Kaumakapili, me kona kokua ia e kona kokoolua Mr. Charles Lascelles. Me manawa kupono keia e lohe ai ka poe punihei himeni i keia mau mea akamai a lea no hoi i ka himeni. O Madame Ana Bihopa, oia kekahi wahine lea loa o ka Pakipika nei, ma ke mele ana i na mele maikai loa, a ua mele no hoi oia imua o na Alii Aupuni a pau o Europa. Ua ane hiki no hoi ia ia ke hoohalike i kona leo me ka leo o na manu leo lea o ka nahele. Nolaila e na hoa, e hele ae oukou ma keia po, i lohe oukou i na mele, a me ka leo lea o na mea i kapaia, o "NA OPUA o PALIULI."
Ua manao makou na Luna o ke Kuokoa, aohe he mea no kakou e ahewa ia ai, ke komo aku e hoolohe i kana mele ana, oiai he mea no ia e hoolanalana ai i ko kakou mau manao ma ka lohe ana i kana mau mele hou i lohe ole ia e kakou mamua ma ko kakou nei mau kaiaulu. A no ko makou ike ana no hoi i kana mau mele ana i kela mau po iho nei, aohe i ku i ka mea e hoahewa ia mai ai, nolaila, ke koi nei makou e komo aku no e hoolohe no oukou iho.
He manao lana ko makou e ike ana kakou i ka noho malu ana o ke anaina i keia po, me ka haunaele ole, me he anaina haole la. Aole e ae ia ana ka walaau a me ka haunaele.
He emi loa no ka uku komo. He $1.00 no na noho o mua, a he hapalua dala no na noho e ae.
Na Mea Hou o ke Alo Alii.
Ke mau nei no ka oluolu o ke ola o ka MOI Kamehameha V Kapuaiwa, Aliiolani. I ka auina la o ka Poaono i hala'ku nei, ua hoi aku oia ma kona Home noho Ae-kai ma Waikiki-kai.
O ke ola o ka Hooilina Aupuni, Kalohelani V. Kaahumanu, he omaimai i keia mau la iho nei, aka, aohe no nae he pilikia.
Ua palekana ka Moiwahine kane make Hakaleleponi K. Kalama. Ua oluolu kupono loa oia, a o ko makou ake nui no hoi ia o ka maikai o ke ola ana o ka ohana alii. Ka Mea Kiekie Mataio Kekuanaoa, he oluolu maikai loa, aohe ona nalo i na maka o kanaka, oia, ke ike pinepine ia nei kona lauoho hina e keokeo mai ana iloko o ka Halepule ma Kawaiahao i kela Sabati keia Sabati.
Ka Mea Kiekie W. C. Lunalilo, ke ike ia aku nei ia e noho ana me ke kino maikai o ke ola. Ma ke Kaona iho nei oia i keia mau la iho nei, a i ke kau ana mai no o ke ano ahiahi, huli aku ana ke alo a hoi i Kawehewehe ma Waiki-kai.
Ua hoopanee ia na Hunahuna Hawaii a i kela hebedoma, no ka pilikia o na Lunahooponopono i ka hana o ka Ahahui Euanelio o Oahu .
HIOLO KA HALE PELE.—Ua poloa, ia mai makou, ua hoohioloia ka hale pele ma Manoa, iloko iho uei o na la i hala. Aole nae i poino ka pele .
No na Mahiko o Hawaii nei.
Ua Iawe mai makou malalo nei i ka nui o na tona ko e manao ia nei e loaa ana no kela mahiko keia mahi ko o Hawaii nei no keia makahiki, mai loko mai o ka nupepa a H. M. Wini, a penei ka hoonohonoho ana :
No HAWAII .
Mahiko o Kaupakuea - - - 600 tona.
" " Onomea - - - 500 "
" " Kohala - - - 800 "
" " Amauulu - - - 300 "
" " Kaiwiki - - - 600 "
" " Paukaa - - - 200 "
" " Mika Haka - - - 200 "
" Kau (hou) - - - 200 "
No MAUI .
Mahiko a Kapena Ki, - - - 1,400 "
" o Haiku - - - 650 "
" " Maui Hik. - - - 250 "
" " Hana - - - 350 "
" " Wailuku - - - 1,100 "
" " Waihee - - - 1,000 "
" " Waikapu - - - 600 "
" " Kopena (Hobron) 700 "
" " Lahaina - - - 600 "
" " Paionia (Pioneer) 600 "
" " Bal & Adamu - 300 "
" " Mika Eele - - 200 "
No OAHU .
Hale Hoomaemae ko o Honolulu 800 "
Mahiko o Nuuanu - - - 30 "
" " Kaneohe ( hou) - - 60 "
" " McKeageu - - - 40 "
" " Kaalaea - - - 60 "
" Waialua - - - 100 "
" " Halawa - - - 200 "
" " Oahu - - - 350 "
" " Heeia - - - 50 "
No KAUAI .
Mahiko o Koloa - - - 350 "
" " Lihue - - - 250 "
" " Hanalei - - - 500 "
" " Toma - - - 70 "
KA NUI O NA MAHIKO AME NA TONA KO :
Ma Hawaii 8 Mahiko ka nui o na tona 3,400 "
Maui 12 " " " " " 7,750 "
Oahu 6 " " " " " 1,690 "
Kauai 4 " " " " " 1,170
Huina 33 " " " Huina 14,010
Na waiwai o Hawaii nei i laweia aku i na Aina e.
O ka papa hoike malalo nei, ua hoomakaukau
mua ia no ia e ka Luna Due Nui no na waiwai a pau o Hawaii nei i laweia aku i na Aina e i ka makahiki i kaahope iho nei.
Ka nui o na paona ko paa, 15,318,097
" " galani malakeke, 534,937
" " " " mai-kai loa, - - - 7,882 Ka nui o na paona Laiki, - 154.257 " " " Kofe, - 263,705 " " tona Paakai, - - 120 1/2 " " paona pepeiao
laau , - - - - 223,979
Ka nui o na pahu palaoa, - - 11 3/4 " " poi, - - 478 " " ahui maia, - - 1,211 " " pahu bipi, - - - 110 " " paena pulupulu, - 11,780 " ili kao, - - 54,988 " " paona ili o na holoholona, 131,806 Ka nui o na paona aila hololio-
lona , - - - 179,545
Ka nui o na paona pulu, - 221,206
" " " hulu-hipa, - 144,085
" " galani aila kohola, 111,421
" " " " paina, 2,280
" . " paona iwi kohola, 33,716
" " " kulina, - 28,853
Ka nui o na dala no na waiwai
i laweia aku i na aina e i ka makahiki 1865, $ 1,808,257.65
Pilikia na malihini ma
Kaluaopele.
E KA NUPEPA KUOKOA E ; ALOHA OE :
I ke ku ana mai nei o ka manuwa Amerika, i ka wa a na haole i pii ai i ka makaikai, e ike i ka wahine o ka lua. Oia ka wa i hoopilikia ia ai na malihini. I ko lakou pii ana a hiki ma ka lua, oia hoi o Kilauea . Ia wa ua kaki aku na kamaaina i na lio o ka poe malihini elua dala ($2.00) no ka lio hookahi i ka la hookahi, a pela aku, a pela no hoi na kanaka i pii aku e lawe i ka ukana a na haole, ua kaki pu ia no lakou e na kamaaina, a ua pilikia maoli na malihini. Ua kaki ia ($2 ,50 ) no kela haole keia haole, a he ($1.00) ko na kanaka maoli e lawe ukana ana na na haole.
E! auhea oukou e na makamaka malihini e manao ana e hele ma kalua o Pele. He pilikikia ka hele ana malaila, a heaha mai nei la hoi nei o oa aina nei Olaa i hanaino ai i na malihini ? No ka lilo ana paha o ka aina Olaa i ka hoolimalima, nolaila paha i kaki ia ai na holoholona o na malihini. He pono anei ia hana ana o na kamaaina Olaa ? I keia aina hoolimalima wale no ke kaki ia o na lio o ka poe e manao ana e hele i ka makaikai, a ua kaki pu ia me na kanaka malihini o ka aina e. A he mea hou ia ia'u, aole pela i na la i kaa hope ae nei, a i keia makahiki hoi, ahu ana ke pau. He lohe olelo wale hoi, a kahi a ike pono i kepau oha o laa. Ke hele la a pili ka manu, no ka malie no o ia pule. Aole pela na aina hoolimalima a pau e ike ia nei a puni ka honua, a i keia aina hoi ia Olaa nei, akahi aike ia kepau oha ke pili ia. Auhea oukou e ka poe e heluhelu ana i ke Kilohana Pookela o ka lahui Hawaii ; Ua pono anei keia aole paha ? Ina ua pono, oia iho la, ina aole pehea la ? Me ka mahalo.
J. W.K. H.
English Column.
Foreign News.
By the Onward, which arrived on the 15th, after a passage of 26 days, we received Washington news to the 15th of January.
Gen. Grant, under order from the President, is with drawing all troops from the Southern States, except the garrisons of important Forts.
Congress has not yet effected much. The Republican party will stand with President Johnson. Gen. Grant is preparing a new M ilitary Bill. Gen. Sweeny has been dismissed from ihe American service for attending the Fenian Congress without leave of absence. The President has signed a patent granting 45,000 acres of land to the Central Pacific Railroad. About 30 commanders of vessels destroyed by the Alabama have been summoned as witnesses against Semmes.
NU HOU O NA AINA E MAI .
Ma ka lokomaikai o H. M. Wini, ua loaa mai ia makou he puu nupepa no Nu Zilani. He kupanaha loa ka mahuahua ana o ia Panalaau o Enelani. Ua hele nui aku na kanaka o Kikane ilaila e eli gula ai. O ke kulanakauhale nui o Aukalana, ua oi ae kona nui a me kona waiwai i ko kakou kulanakauhale o Honolulu nei. Aka, o ke kaua me ka poe nika ma ke kapakai o ka Hikina, ke mau nei no, a me he mea la, aole e pau ke kaua ana a hiki i ka wa a ka poe nika e pau ai i ka make mai ka aina aku.
O ka poe e noho ana ma ka mokupuni mawaena o Nu Zilani, oia hoi ka poe e kamailio nui nei no ka hookaawale ana ia lakou mai ka mokupuni mai ma ka Akau, a e hookaawale ia i mau aupuni kaawale elua. Aia ma keia mokupuni mawaena, i loaa nui ai ke gula, a malaila hoi, he kakaikahi wale no na wahi nika e noho ana me ke kaua ole. O keia wahi aina he panoa, a he nui loa nae ka hipa a me ka pibi i hanai ia malaila. O keia aina, he nui loa na makani ino, a he papaa la no hoi. He nui loa ka la ma Ausetaria i keia wa . O kekahi kanaka hanai hipa malaila, ua pau i ka make he 30,000 o kana mau hipa. O kekahi mea hanai hipa e ae, ua pau i ka make he 30 hipa i ka la hookahi.
Ka holo ana o ka Manuwa Beritania Curacoa.
Ka manuwa Beritania Curacoa, ua haalele iho ia ia Kikane i ka malama o Iune i hala, a holo aku mawaena o na mokupuni liilii o ka Pakipika Hema. Ua makaikai aku lakou ma Panoporo i ka mokupuni o Iutuila, oia hoi kekahi o na poe moku o Sanoa, a holo aku no hoi i Ahia, ma ka mokupuni o Upolu , a malaila oia i noho ai no na la elima. Mahope iho, holo akula lakou i Konakapu ma Kona, a i ka wa a Kini Keoki i holo ai iluna o ka manuwa, ua hookipa ia oia ma ke ano hanohano, e like me kekahi mau Alii e ae. He kanaka nui o Kini Keoki, ua like me Kamehameha Mua ma kekahi mau mea. Malaila aku, holo aku la keia moku ma Piki, ma kahi i kapaia Mebau. Malaila, holo aku la ka Moi Wakomabona a me na'lii nui e ae maluna o ka moku, a o ka Moi wahine no hoi kekahi i holo pu aku. He wahine nunui oia a ano puhalalu no hoi. Ua ki aku ka manuwa he 21 pu aloha no ka Moi, a i ka hoi ana o ka Moi, ua ki mai he wahi papu uuku nona na pu kuniahi eha. Mai laila aku, holo aku la ka manuwa i Ianna, he wahi mokupuni oia no New Heberide, ua noho ia ia mokupuni e na kanaka eleele ai kanaka. A no ko lakou hanaino loa ana i kekahi kanaka Beritania i pae malaila, ua puhi aku ka manuwa i na hale o lakou i ke ahi, me na waa, a pepehi aku no hoi i kekahi poe o lakou. I ka la mahope iho o ka holo ana o ka manuwa, ua loaa i kekahi poe kamaaina, he poka pahu iloko o ka nahelehele. Ua pakuikui iho lakou me ka pohaku me ka manao e ike i na mea oloko, a ia wa pahu ae la ka poka, a make iho la eono o lakou. Malaila i halawai ai lakou me ke kuna misionari Alaula. Ia wa aku, hele akula lakou i Eromanga e hoohaunaele ai, a ki pu mai la na kamaaina i ka hale o Mr. Hanale, he kanaka kuai laau ala oia. A holo loa'ku la lakou mawaena o na mokupuni Solomona, i ukali ia hoi e kekahi kuna misionari e ae Southern Crop, mai Nu Zilani mai. A holo makaikai aku la no hoi lakou ma Catedonia, a ua hookipa ia lakou me ka maikai loa e ke Kiaaina Farani, a me ka poe e noho ana. Ua holo aku ke Kiaaina Farani ma kekahi mau kapakai o ke Komohana o ia mokupuni, a o ka hoi ana iho no ia. I hele ilaila e hoopai ai i na kamaaina no ka pepehi ana a me ka ai ana i kekahi poe Panini henui wale. Mai laila mai hoi aku la ka moku i Kikane.
KA NU HOU HOPE LOA.
Ma ke ku ana mai o ka moku Onawada i ka la 15 iho ; ua loheia kekahi mau mea hou, aole no he ano nui.
Ke halawai nei ka Ahaolelo o Amerika Huipuia. Aole nae i hooholoia kekahi mea ano nui. E manao like ana ka hapa nui loa o na makaainana, me ka Peresidena no na mea e pono ai ka Hema. Ua haawiia he 45,000 eka no ka Hui Alanui Hao mai ka Moana Atelanika a i ka Pakipika. Ua kaheaia he 30 mau Kapena o na moku i powa ia e ka Alabama , i mau hoike kue ia Sema.
Ka Moolelo o Europa.
NO ALEKANEDERO, A ME KA MAHELEIA ANA O
KONA AUPUNI.
I ka hookau ana o ka mai o Alekanedero ke Alii o Helene, a huli hoi ke alo iluna ninau aku la kona poe iaia, no kana mea e hooili aku ai i ke Aupuni, a kukui ae la ia lono, mai Helene aku a hiki loa i Inia. A penei kana i pane ae ai; " I ka mea oi aku o ke kaulana."
Eia nae, aole he kanaka oi aku o ke kaulana, a ina no paha he kanaka oi aku o ke kaulana, aole no e ae na kanaka e haawi i ka nohoalii. Nolaila, ua mahele ia ke aupuni o Alekanedero iwaena o kona mau lana nui he 33.
A o ka luna i oi aku ka ikaika o keia poe luna a pau, manao no e oi aku kona haawina; a i ka makahiki 312 M. K. lilo ae la ke aupuni i kekahi mau luna eha o ua poe nei. O ka 11 ia o na makahiki mai ka make ana o Alekanedero. A pau kona mau keiki, a me kona mau pilikana i ka lukuia e kona mau luna puni hanohano.
No ia make ana o Alekanedero, manao no na kanaka e hooikaika i loaa hou ko lakou noho ku i ka wa ana. Aka ua makehewa ko lakou hooikaika ana, a lilo ke Aupuni ia Kasanedera (Cassander), he Kenela oia no ka puali kaua lio o Alekanedero. Aole no hoi i liuliu kona nohoalii ana o ka make no ia . Ma ia wa mai o ke kuee wale no ka mea nui ma ka moolelo o Helene.
KE KOMO ANA O KA POE GAULA ILOKO O
Helene E KAUA AI.
I ka makahiki 278 mamua o kn era Kristiano, ke kaua ana o ka poe Gaula. O keia poe , he poe naaupo, na lakou hoi i hookumu ka aina e kapaia nei o Farani. O ka inoa o ko lakou Kenela o Berena (Brennus), a o ko lakou nui he 165,000 kanaka.
A no ko Berena iini nui i na mea maikai o loko o ka luakini kaulana o Apolo, nolaila manao oia e kai me kona mau koa ma De-lapo kahi hoi ia i ku ai ka luakini, a penei kana olelo. " O ke Akua e like la me Apolo, aole ona makemake i keia mau mea. Aka owau nei la he kanaka wale no, a he nui ko'u makemake i keia mau mea."
No ia mea, ua alakai aku oia i kona poe koa hupo ma ka luakini. O keia luakini ua hanaia a nani loa. Ua manao ia kahi hemolele o Helene, malaila no hoi i hoike ia ai na wanana kupanaha i hoopuka ia ai e ka poe haiolelo. He wahi iki no hoi koe a hiki o ua o Berena me na kanaka ona, o ka wawa nui ae la no ia o ua poe hupo nei a holo moku aku la i ka luakini. Ia wa koke no o ka pa mai la no ia o kahi makau ikaika, kui ka hekili, ia wa o ke olai mai la no ia, haalulu ka honua, o ka makau no iho la no ia.
A ku mai la ko Helene poe koa e kaua me ua poe Gaula nei, i pakele ai ko lakou luakini. A ike mai la ko Helene i ka hemahema o ke kulana o ka poe Gaula, o ka hoouka aku la no ia o ko Helene i ke kaua me na pahikaua, mai ke ao a poeleele, a nalowale ka ili o kanaka, a noke iho la no ua poe hupo nei i ke kaua ia lakou iho a pau nui i ka make. O ko Helene lanakila nui hope ana keia maluna o kona poe enemi wahi a ka poe haku moolelo; a ho kanalua no hoi kahi poe no kekahi mau mea nui i olelo ia ma ka moolelo o Helene.
KA HOPENA O KA NOHO KUOKOA ANA O KA POE
o HELENE.
Mamua aku o ke kaua ana o Helene me ka poe Gaula, he nui ka makemake o na kanaka i ke kuokoa o ko lakou aupuni ma ka imi ana i na mea e kaulana ai lakou, aka mahope mai ua emi mai ko lakou makemake, i mea e maopopo ai keia, e nana mai ka moolelo o Agisa (Agis), ke 'lii opio o Separeto.
O keia Alii, ua manao nui oia ma ka mea e hanohano ai ko Separeta, a no ia mea ua ake nui oia e hoala hou i na kanawai a Lakuregu i kau ai.
O ka hopu iho la no ia o na kanaka a Agisa, a hoopaa ia iloko o ka halepaahao. A hooholo na kanaka e make o Agisa; a i ka hele ana aku o ke Kailamuku e lawe i kona ola, a ike aku la ia Agisa, kulu iho la kona waimaka, pane mai la o Agisa penei; "Mai uwe oe ia'u, ua pomaikai wau, i ko kuu poe kumakaia."
A mahope iki mai o ka pepehi ia ana Agisa, lele mai la ka makuahine a me ke kupunawahine ma ka halepaahao e ike iaia no ka mea, aole laua i lohe ua make. I ka laua hele ana a hiki, a alakai ia aku laua i ka mea nana i pepehi o Agisa iloko o kahi hoopaa ia ai o Agisa, a pepehiia iho la ka makuahine, a me ke kupunawahine, a kiola ia aku la ko laua mau kino make maluna iho o ko Agisa.
Ko NABI NOHOALII ANA.
I kahi manawa mai mahope o keia hana lokoino ana, loaa ke Alii o Separeta o Nabi. He 'lii lokoino no hoi keia, mehela ua koho ka lani iaia i Alii hoopai wale no i ka hewa o kanaka. Ma ka halealii o keia 'lii he kii me he wahine la nana, ua hoaahu ia i na lole kupono i na'lii wahine: a nani loa no