Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 51, 23 Kekemapa 1865 — Page 4
Ka Nupepa Kuokoa.
Ka Nupepa Kuokoa.
Kanikau no Vidoa Kaaikaula.
1 Kanikau la he aloha,
Nou e Kaaikaula.
Ua hala e aku oe,
I ke ala hoi-ole mai,
Noho iho nei makou,
Me ka u me ka minamina.
2 Kanikau la he aloha,
Nou no la e Kunane,
Ke uwe helu aku nei,
Ou mau kaikuahine,
I ka la welawela — la,
O Kakaako nei,
3 Kanikau la he aloha,
Kuu pua lei a-i,
Ke uwe haalipo nei,
Mama no he makua,
No kou wehe ana mai,
I ka pili a olua.
4 Kanikau la he aloha,
No kuu mea laha ole,
Ke lei nei no au,
Ke aloha o kaua,
Eia'ku nei paha oe,
I ka Paretaiko.
5 Kanikau la he aloha,
Nou no e Vidoa,
Ua haalele mai oe,
I ka pili a kaua,
I ka ua kilikili hau,
Oia uka anuanu.
ELISABETA KAAINOA.
Kanikau no Puukoe.
KA'U AHANA KAOHA I MAKE AKU NEI, I NAUE AKU NEI MA HAWAII FE.
He ue kanikau kaoha,
No oe no o Puukoe,
Kuu ahana kaoha i nao aku nei,
I kokihi aku nei ma Hiikau,
I ke keakea'pa o ka po,
Pau na maka pau ka ike ana,
Pau ka ike ana i ke kino enaka,
Hee aku nei oe i Hawaii fe,
Mano kini kuho i paeo ko eia poe,
Noho na kupuna me ka ui na kama na moi,
O oe ko'u hoa auau i Waikopii,
E pa ekaeka ai i ke awa o Nuinuikua,
Kuu hoa kaukai o na feau hanupanupa,
Kaokia e kaua ke anu a me ke koekoe,
Kuu hoa o ke kono eo e,
Ka pono hookahi a kau i luhi ai,
Maamaama e amai kaua na anu au,
Anu no i kaua aoe i koaa,
Weawea no i ka omaki aoe i koaa
Koaa oe ia'u mai hea,
Mai ke opu maamaama o Solomona,
Kaoha oe i kikii mai nei ia maua,
Make ia aina makua koe.
Mrs. KEAUOHO. Honolulu, Dek. 11, 1865.
No Maikonisia Mai.
KA HALAWAI MAKAHIKI MA APAIANA.
Ua hoomaka ia ke kukulu ana o ka halawai makahiki o na Misionari o Gilbert I, ma Apaiana nei. Aug. 12, 1865 hora 4 P. M. Ua akoakoa mai na hoa o ka Aha, Rev. J. H. Mahoe, Rev. W. B. Kapu, Rev. J. W. Kanoa, G. Haina, D. P. Aumai.
Ua noi na hoa o keia aha e noho mai o Rev J. S. Emesona a me Rev. B. G. Snow (Kano,) i mau hoa no keia Aha, ua hooholoia. Ua heluhelu mua ia ka palapala a ka luna kakau leta o Honolulu i na Misionari o keia pae aina, a ua hooholoia, na J. H. Mahoe e heluhelu, a pau ka heluhelu ana, ua lohe makou o Mr. Maka a me kana wahine, he mau Misionari i hoouna ia mai ma keia mau pae aina, ua olioli nui makou ia laua, e lilo i mau hoa paahana pu ma keia hana. A ma keia palapala ua loaa ia makou na kumu e hana ai.— Ua noi ia e keia aha e noho mai o Rev. J. S. Emesona i Luna Hoomalu, a o W. B. Kapu i kakauolelo.— Ua hoomaka ia ka hana me ka pule, a pau ia. Ua kuka keia aha no kekahi kihapai hou e noho ai na Misionari, a na hooholoia he pono ke hoonohoia na misionari ma Butaritari.
Ua kuka hou makou no na misionari e hele a e noho ma Butaritari. Ua hooholo koke makou, he pono ia Mr. A. Maka, a me Rev J.W. Kanoa, e hele koke a noho ma Butaritari. Hoopanee ia ka halawai a ka poakahi.
Poakahi, Aug. 14, hora 4 P. M. Ua hoomaka ka hana me ka pule, a pau ka pule. Ua noi mai o Haina e hoapono keia aha i kona hoi ana i ka pae aina Hawaii, no kona nawaliwali maanei, a e noho kona wahine maanei me na keiki, a loaa iaia ke ola o kona kino, alaila hoi hou mai oia a hapai i ka hana. Ua hoapono makou i kona hoi ana i Hawaii. Ua kauoha keia aha ia J. H. Mahoe, e palapala i ka luna kakau leta ma Honolulu, no ke aloha o na hoa o keia aha iaia, a me ka ae i kona hele ana. Ua kuka hou makou i ka pono o ka hoomahuahua hou ana i ke ola o ka poe mea keiki, ua nui ke kuka ana no keia mea, a ua hooholoia ka manao e waiho i ka noonoo ana na ka Papa Hawaii.
Ua kuka hou keia aha no ka moku Hoku ahiahi no ke kupono no ka oihanana misionari ma keia pae aina. Ua nui loa ke kamailio ana no keia mea, a ua akaka lea ka pono ole o keia moku ma keia pae aina, no ka maopopo ole o ka holo ana ma ka moana. A no na kai ino, a me na au ikaika o keia mau kowa. Nolaila, ua manao keia aha he pono ke kuai aku i keia moku no na dala he $1,000 a oi aku, a e kuai hou aku i keia mau dala i mau waapa, a e waiho ia ma kela wahi keia wahi i noho ia e na misionari o keia pae moku, alaila, ua makepono o Hoku ahiahi no ka oihana misionari.
Ua kuka nui makou i ka pono o ka hele ana mai o kekahi makua misionari i keia pae aina, i kela makahiki keia makahiki. Ua hooholo koke makou he pono loa ke hele mai kekahi makua i kela makahiki i keia makahiki.
A ua kuka hou makou no kahi pono e halawai hou ai i ka makahiki 1866, a ua akaka lea, ua oi ka pono o ka halawai ana ma Tarawa mamua o na wahi e ae. No ka mea, i ka holo ana mai o ka moku mai Honolulu mai, he pono e ku mua ka moku ma Butaritari, a hoolei i ka ukana, a hooili mai i na misionari, a pela no ma Apaiana, a holo ma Tarawa, a halawai malaila, hoi mai ka moku a kalewa ma Apaiana, Butaritari, a holo loa aku.
Aug. 5, hora 8 1/2 E. M. Ua hoomaka ia ka hana, me ka pule mua, a pau ia, ua heluhelu ia ka moolelo o ka la i hala, ua apono like ia. E hoomakaukau ia na hana o ka halawai ma Tarawa.
Ua kuka like makou no ka hana i ka makahiki hou, a ua ae like makou e hoike mai kela kumu keia kumu i na hana o kona kihapai imua o ka halawai makahiki hou ma Tarawa, ua apono ia. Ua hoopanee ia ka hana, a hiki i ka makahiki 1866. Pule o Rev. J. S. Emesona, a o ka pau no ia o ka hana.
W. B. KAPU. Kakauolelo.
NA D. AUMAI MAI.
Aole paha he mea ano nui hou a'u e hai aku ai ia oe, eia wale no o ka hana a ka haku maanei, elua ano o keia lahui, o kekahi he aloha ia Iesu Kristo, a o kekahi he aloha ole ia Iesu Kristo.
O ka poe aloha ia Iesu ke hoike mai nei ma ka lakou hana ana, hele mau mai i na halawai Sabati, halawai Poakolu, pule mahinahou, kokua mahina hou, a me na mea like.
O ka lua o na poe, he poe aloha ole, makona, paakiki, maliu ole mai, nanakee mai, hoomaewaewa, hoohenehene, kuamuamu mai, a pela wale aku, aole nae he make o ka manao, aole kanalua, ua paa ko'u manao e holo ana no ko Iesu Kristo Aupuni ma keia mau kihapai, ke launa mai ka uhane o Iesu Kristo no ka makou hana. Ua mahele makou i kela mahina keia mahina, a penei no ia.
Hookahi mahina no Kanoa, e kaapuni ai i keia mokupuni, pela hoi o Kapu, a pela no hoi au. A pela makou e mahele like ai a pau ka makahiki, ua like me 12 kaapuni ana i ka makahiki hookahi, oia hoi eha kaapuni ana a ka mea hookahi i ka makahiki hookahi. Penei ke ano o keia kaapuni ana, e komo ana makou maloko o na kauhale, e hai aku i ka ke Akua olelo, a me kona Akua ana, oia hookahi ke Akua, aole he Akua e ae, oia hookahi wale no, o ka poe manaoio aku iaia he ola mau loa kona.
Eia keia, o ko makou alii o Tekaiea, a me kana wahine, he mau hoa hana maikai e kokua mai ana ia makou ma na hana a ka haku, me ka oluolu o ko laua noho ana, a he mau haipule io.
Mai a Rev. J. W. Kanoa mai.
BUTARITARI, MAIKONISIA, }
Augate, 21, 1865. }
REV. L. H. KULIKA, ALOHA OE.
Ua haalele aku nei makou ia Abaian ma ka la 15, a ua hiki mai ma keia aina ma ka la 18 o Augate nei. Ma ka la 19 ae no hoi, holo makou i uka e ike i ke alii, aole nae ke alii, o ke kaikaina wale no. Aia ke alii ma Makin. Noonoo nui makou me Rev. J. S. Emesona, a me Mr. Tino, a me ke Kapena. A o ko lakou hoouna no ia ia'u e kii i ke'lii mai Makin. Ua hele wawae no au a pau na mile he umikumamalima paha a oi aku, alaila loaa ia'u ka waa. O ko'u ee no ia a holo aku i Makin. Ua loaa no ia'u ke alii, a ua hoi mai no maua ma keia la 21 o Augate nei. Ua halawai pu me Rev. J. S. Emesona, a me Mr. Tino, a me ke Kapena. Olioli no hoi makou no ka ae oluolu ana mai o ke'lii e noho makou i kona aina. O kona inoa o Te Kaiea. Ua makana o Mr. Tino, Rev. J. S. Emesona, a me ke Kapena i kekahi mau mea waiwai no ke alii o makou. A e haawi hoi mai ana ke Kapena o Hoku Ao, he $10.00 no ka aina o makou. Apopo paha e haawi mai ai, pela mai kana olelo mai ia'u.
Ua paipai nui mai o Rev. J. S. Emesona, a me Mr. Tino ia makou, no ke ano a makou e hana ai. Ke noonoo nui nei hoi makou, aka, aia no i ke Akua ka mea e holopono ai o ka makou mau hana maanei.
E kuu kaikuaana o ka olelo hoopomaikai a Kristo, e pule nui oe no makou, no kana poe kauwa hemahema nei ; a e noi nui aku no hoi i na hoahanau aloha a pau o kaua mai Hawaii, a Niihau.
Aole no hoi makou e manaka ana, a hiki wale i ka wa e lanakila ai o ko Iesu Aupuni ma keia mau aina. O ka nawaliwali ma ke kino no ka mai, oia wale no ka mea e emi ai. O ke kolu keia o ka'u mau aina i noho ai, aole nae i manaka, aole no hoi i paupauaho, aka, he lana loa no ka manao e hoouka, a e hoouka no me ka hoihoi o ka manao. He kihapai nui no keia, a he ano hoihoi ko kanaka i keia mau la, pela wale ma ka ike ana aku i ko lakou mau helehelena mawaho, aka, o ke Akua ka mea ike ma ko lakou mau naau.
Ua nui loa na kumu niu ma keia mau mokupuni elua, a ua nui no hoi na kanaka, a ua nui na kumu ulu a me ka ape, a me na kau o kela ano keia ano. Ua luhi loa wau i keia mau la no ka imi ana i ke alii. A e pau ana no nae.
Ke wikiwiki ino nei au i wahi leta na oukou a pau na makua, a me na kaikuaana. Ua kakau no wau i mau palapala na oukou a pau, aka, aole nae i hoi mai ka Hoku Ao maanei. Aloha no.
Ka Haiolelo o ka La 31 o Iulai maluna o ka moku " Hokuao " ma ka moana.
Ka haiolelo a Mr. E. Maka imua o na haole a me na kanaka Hawaii maluna o ka moku Hokuao, i ka La 31 o Julai, 1865. Ma ka Latitu Akau 3o 20', ma ka Lonitu Komohana 171o 20'.
E ke Kapena a me na haole hanohano, a me na kanaka kupa o ke Aupuni Hawaii, ma keia moku i keia la :
Ua olioli au e hai aku ia kakou na kanaka Hawaii, a me na haole i hookupaia, no keia la 31 o Iulai nei. O keia la, he la nui keia e hoomanao mau ia nei e ko kakou Aupuni i na makahiki he iwakalua a keu i hala ae nei, a e mau aku ana no ka hoomanao ana no keia la no na hanauna o kakou mahope aku. Heaha la ke kumu o ka hoomanao ana i keia la ma ko kakou Aupuni ? Ke hai pokole aku nei au ia kakou i keia la. O ka la no keia i hoihoi hou ia mai ai ko kakou " Hae Hawaii" e welo nei ma ke kia hope o ko kakou moku ; a i loaa hou mai ai ka Ea o ko kakou Aupuni, mai ka lima mai o Lo Keoki, Kapena o kekahi manuwa Beritania ; ma ka malama o Feberuari, o ka makahiki 1843. Ua lawe oia i ke Ea o ko kakou aina, a ua hoohaule no hoi i ko kakou "' Hae Hawaii" ilalo, a ua paa hoi ko kakou Aupuni i ka poho o kona lima, malalo iho o ka malu o ka Hae Beritania, me he pio la i hopu ia e ka lanakila.
Mai ka malama mai hoi o Feberuari a hiki i keia malama o Iulai nei, o ka makahiki 1843, ua loaa mai ke kauoha mai ke Aupuni Beritania mai, malalo iho o Adimarala Toma, i hoihoi ia mai ai ke Ea o ke Aupuni Hawaii e like me mamua. Nolaila, i keia la a'u e kamailio nei ia kakou, oia no ka la i hapai houia ai ko kakou hae iluna o na pahu-hae o ko kakou Aupuni, a i loaa hou mai ai na pono kuokoa o ke kanaka Hawaii. Nolaila, e na kupa Hawaii, o keia la, he la kupono keia na kakou e hoomanao ai ; ka la i loaa mai ai ko kakou mau pono a pau, a i loaa mai ai hoi ia kakou ka pomaikai like me na aupuni e ae o keia honua, i hiki ai hoi i ko kakou aupuni ke hooponopono nona iho, aole na hai mai.
Ua oi aku anei ka pono o na aina i noho malalo o kekahi aupuni, mamua o na aina i loaa ka hooponopono kuokoa no lakou iho ? Ke olelo aku nei au me ka wiwo ole, o ke aupuni i hooponopono ia ia iho, me ka noho ole malalo o ka malu o kekahi aupuni, e like me ke Aupuni Hawaii la. Oia no kekahi o na aupuni poo ma keia honua, aohe huelo. E nana aku no hoi kakou i na aina nui o ka honua nei e noho panalaau nei no Beritania, e like me Nu Zilani, aole e hiki ia lakou ke hana i na pono kuokoa no lakou iho, me ka ae ole o ka Aha Kau Kanawai o Beritania Nui, aole loa. A nolaila mai no hoi ka hakaka ana, a me na kaua kuloko a pau ma ke ao nei.
Hookahi mea i koe a'u e hai aku ia kakou, alaila, pau keia kamailio ana, oia hoi keia : Heaha la ke kumu o ka noho kuokoa ana o keia Aupuni, (ke aupuni Hawaii o kakou) he Aupuni nawaliwali ko kakou, aole papu, aole mau moku manuwa, a he mau wahi kauna koa uuku ; aka, ua loaa nae ia kakou ka noho kuokoa ana e like me na Aupuni ikaika o keia honua ? He mea kupono ia kakou ke hoomanao, i ka wa i lawe ai e Lo Keoki i ke Ea o ko kakou Aupuni, iloko o na malama elima paha ; aia no na haipule o Kristo e noi ana, e haawi mai i ka maluhia no ke Aupuni. Ua ko no e like me ka makemake o ka poe makee pono a pau ; a malaila wale no e loaa ai ka pono kuokoa o ke kanaka Hawaii, aole ma ka mea e ae, nolaila, he pono ia kakou ke hoomanao mau i ko kakou mea nana e kokua o ko kakou Haku o Iesu Kristo, i mau loa ai ka welo ana o ko kakou " Hae Hawaii" ma na ae kai o ka Pakipika nei, a hala aku i na kihi o ka Atelanika. " E OLA E HAWAII I KE AKUA."
NAMRIK, MAIKONISIA, }
Iulai, 10, 1865. }
REV. L. H. KULIKA :— Aloha oe, a me kou ohana a pau, a me na hoa kauwa iloko o ka oihana a ka Haku, a me na hoahanau a pau.
KA HANA A KA HAKU.
Ma na la Sabati ko makou lawelawe nui ana, a ma na la noa, aole he launa nui mai o na kanaka, ua lilo nui lakou i na hana lima a na'lii, a me ka lakou iho no hoi, a huipu me ke ano mau o na aina naaupo, aole he makemake i na hana maikai. O ka hele wale iho no, a o ke kamailio wale no ia wahi aku a ia wahi aku.
Pela no na keiki kula, aole no o lakou akoakoa mai i na la noa ; noho kekahi me na makua, hele wale iho no hoi kekahi, aohe nae he ikaika e hiki ai ke koi aku, a kena aku hoi, aia wale no mamuli o ka mana o ka olelo oiaio, " No ka mea, he ikaika, he mana hoi ko ka olelo a ke Akua, he oi nui kona i ka pahikaua oi-lua, e o ana a kaawale ke ola me ka uhane ; o na ami a me ka lolo, oia ka lunakanawai no ka noonoo a me ka naau." Hebera 4 : l2.
Ma ka halekula makou a hoi mai la ; akoakoa mai na haumana he iwakalua a keu aku.
Ma na la Sabati wale no ko lakou launa nui mai ; a malamaia ke Kula Sabati mahope o ka pule nui. Olioli no ka naau no ka ike aku i kekahi poe o lakou e malama ana i keia la ku hao iwaena o na la e ae. O makou kekahi poe ke hana i keia la. Oluolu ko lakou mau maka ke launa mai, a hoolohe no i ka olelo. Olioli ka mea lulu, no ka mea, ua makaukau na kihapai, aka, oia mau nae iwaena o ka poe mahiai a pau ; waele, a hoomaemae, a lulu, ulu ae no na nahele ooi, uhuki no a hoomaemae, oi-oi ka enemi a lulu ae i kana waihona hua kanu make. O na hoohihia a me na mea keakea, aole ia he mau mea e keakea ai a pio ka oiaio, " He aha hoi i manaoio ole kekahi poe, e hiolo anei ka oiaio o ke Akua i ko lakou hoomaloka ?"
E elieli nae a kipulu, a hookahekahe i ka wai, me ka oia mau o ka nana ana o na maka i ka hua ohaha o ka honua, ke kamumu mai ke kuaua hope. " He mea ole ka mea nana e lulu ; he mea ole ka mea nana e hookahekahe i ka wai ; he oiaio ke Akua ka mea nona ka hooulu ana."
Oia mau no ka manao ana e lanakila no ka oiaio maluna o keia mau uhane i alakai hewaia e na pohaku a me na laau, na i-a hoi a me na mea a pau i hoo'kuaia e lakou, na mea hoi a lakou e aloha nei. Ke hahi, a ke kui palu nei makou i na pohaku, a ke haihai ae nei hoi i na lala o na laau. Papapau lakou nei i ka eeke i ka mea o ka makau. O nalowale ka aina i ke kai ; o pau ka ulu ; o make hoi na'lii ; o holo mai kekaki mau aina e kana mai.
Iune 19. Noho iho la au me kekahi kanaka elemakule, e ua ana, a e puhi ana ka makani me ka ikaika, olelo ae la kela, " Ka ! Aloha ka ulu, kalohe e mai auanei ka makani a pau i ka helelei ilalo, aohe a kakou ai, no ko oukou kalohe i na'kua, ina pohaku, a me na laau, nui no ko oukou kalohe." Olelo aku la no hoi wau, " Na lakou i hoouna mai nei ka makani a me ka ua ?" Aohe nae oi'la pane mai, inoino iho la nae kona mau maka. A pane hou aku wau i kekahi olelo i maa ia lakou no ka ua a me ka makani. " Malia paha he lani waa ?" Ae mai la kela, " Ae, he lani waa, he wahiki koe, ku mai o Monija," (Hokuao) Aka, iho la wau i ka loli wale o na manao ulu ano ole, nui aku na olelo a maua no na'kua o lakou, me ko'u hoohenehene pu aku. Olelo mai nae kela, " mai hana oe i ka hewa."
Ke aua mai nei no kekahi poe o lakou nei pela i keia wa, aole nae he hoopuka nui mai, no ka maka'u ia makou i ka hoole aku, a me ke kii aku e hana ino.
Kakaikahi na la kula iloko o na mahina i hala ae nei, no ka akoakoa nui ole mai o na haumana.
E o'u hoa lawehana mai o a o, a me na hoahanau pu, a me ka poe a pau e aloha ana i na uhane ilalo o ka lua ; e ku, a e eu, a e hoike i ko kakou aloha. E nonoi nui aku i ke Akua no makou, i launa mai na pegana me makou, i holo lanakila ka inoa o ka Haku ; aole nae no makou wale no, aka, no kela aina keia aina kahi hoi i hoounaia aku ai ko ke Akua lokomaikai, a me na aina i wehe ole ae ke alaula. Oia ! oia mau ke kukonukonu o ka eleele o ka pouli, i loaa ai ona hoku o ka aina hoku ole, i malamalama no ka aina pouli.
Aole i kupaa iho na wawae i ke kahua, ke lewa nei no, a ke kakali nei no ke kokoke mai oia la, e launa ai me na hoa paaua, a e okioki ai hoi na haawina, ke ae mai ke Akua pela.
E nui aku paha ko oukou lohe ma o Mr. Kaelemakule la.
Owau a me ko'u ohana, he oluolu no makou iloko o na mahina i kaahope ae nei. Pela no hoi o Mr. Kaelemakule a me kona ohana.
Ke aloha aku nei ka'u wahine ia olua, a me na hoahanau a pau.
Me oukou a pau ke aloha a me ka malu o ko kakou Haku. Oiaio.
D. KAPALI, Pokii aloha.
Hookahi makahiki a me umi la maluna o kekahi mokupuni
waoakua kanaka ole.
O kekahi moku Beritania Invercauld, Kapena Keoki Dalagano, ma kona holo ana mai mai ke awa mai o Melabona e holo ana i Kalio, aia hoi, ma ka po o ka la umi o Mei, loaa iho la ua moku nei i ka makani ino mai ke kukulu akau mai, a hooiliia'ku la ia ma na kua-au o ka mokupuni Aukalana. O keia mokupuni, aia no oia ma ka Latitu Hema 53o , a ma ka Lonitu Hikina 106o . Iloko o ka hapalua hora, nahaha iho la ua moku la. O ka nui o na kanaka o luna o ka moku i haiia mai ai, he iwakaluakumamalima, aka, he umikumamaiwa wale no o lakou i a-u aku i kapa o ua mokupuni la, me na wahi kapa wale no e paa ana i ka ili.
I kekahi la ae, malie iho la keia ino nui, a manao ihola lakou e kii aku i kekahi mau mea o luna o ka moku ili e lawe mai. O na wahi mea i loaa mai ia lakou mai luna mai o ka moku ili, he elua wale no wahi paona palena paakiki a me kahi io puaa uuku. O na kanaka a pau, aohe kamaa, hele wale no na wawae, a o ka mea hoomanawanui ia lakou, o ka nui o ke anu o ua mokupuni la, a aohe no hoi he laau ulu maluna o ua mokupuni la, e loaa'i la hoi kahi wahie e hoaa'e ai i ke ahi, a hoopumehana mai i ko lakou anuanu. No ka nele i keia mau mea, nolaila ua pue iho lakou i ke anu a me ke koekoe.
O na kumu laau ilalo o ke one a me na opihi e kakau ana ma kahakai, oia wale no na mea i loaa ia lakou, he kupono no ka ai. Aka he nui loa no nae ka wai hou ma ua mokupuni la. O ka wai, oia ka ke Kapena ai i hanai iho ai i kona ola no na pule eono, no ka mea, aohe ona ai i na kumu laau a me na opihi.
Mahope iho o ko lakou noho ana maluna o ua mokupuni nei, he umikumamalua malama a me umi la, aia hoi, iloko o ia manawa, pau loa iho la na kanaka a pau i ka make i ka ke anu a me ka pololi, koe nae ke ola o ke Kapena, malama-moku a me kekahi wahi luina. I ka manawa i noho kokookolu iho ai lakou nei maluna o ua wahi mokupuni nei, hoea mai ana he moku Peru, o Iuliana ka inoa, mai Makao mai a e holo ana i Kalio. O keia moku, ua liu a ua komo mai ke kai, aka, i ko lakou kokoke ana mai i kahi a ka poe olulo e noho nei, hoouna mai la lakou i ka waapa me ka manao e loaa ana ke kokua nana e hana ka poino o ka moku. Aka, aole nae i loaa ka makemake o ke Kapena. I ka wa a ka waapa i hoi aku ai i ka moku, laweia aku la na wahi olulo ekolu o ka moku nahaha.
I ka ike ana mai o na kanaka o luna o ka moku i ka lehulehu loa o na kanaka o luna o ka waapa, haohao iho la lakou. Aka i ka hiki ana'ku o ka waapa i ka moku, hahai aku la na olulo i ko lakou moolelo o ka pilikia ana, a ia manawa koke no ua hookipa oluolu loa ia lakou ma na mea a pau o keia ola kino ana, a holo loa aku la ka moku i Kalio. Pela iho la i pakele ai ke ola o keia poe ekolu.
He kahoa ia Iosepa Nawahi.
E Iosepa Nawahi e ; Ua ike au i kau olelo kauoha a papa mai ia'u " Mai olelo hou pela."
Eia ke ano ma ka noonoo ana. He olelo ua olelo mua ia ma ka waha paha, a ma ke kakau lima ana, a i paiia paha.
I ka heluhelu ana, ua ikea he olelo mua ma ka waha imua o kekahi mea, a mau mea paha, a eia ua olelo mua nei, wahi a ka mea papa mai.
Ua hoi aku ka mea kokua i ke Kahukula Nui, a haanui, a kukahekahe aku, ua paa ia ia na kumu o ke Kulahanai o Hilo.
E ku'u hoa oia hana, i ku like kau hana e hana la ; e like hoi ia me ka'u e hana nei, oia hoi ka hoonaauao aku i ko kaua Lahui opiopio, ke hoole oiaio aku nei au aohe a'u pane iki pela, no ka mea, owau nei kekahi hua o loko mai o ia kihapai, malaila wau mamua, a malaila au i ao ia mai ai, o R. D. Laimana oia ka'u kumu, a pehea au e keehi aku ai i ko'u wahi i hoea mai ai, a i kuu makua hoi ?
E nana i ka'u hoike ma ka moolelo o ka hele kaapuni ana me ke Kahukula Nui a oia ka oiaio maoli, mai ka mua o ka hele ana a hiki i ka pau ana akahi au a olelo ae ; aole mamua'ku e like me kou lohe. Aloha no oe. G. W. POEPOE. Honolulu, Dek. 4, 1865.
LAAU LAPAAU
AIA MA KAHI O KAKELA ME KUKE Ma Honolulu. J. T. GOWER, — Makawao, Maui. J. D. HAVEKOST. — Wailuku, Maui. C. H. WETMORE, — Hilo, Hawaii. J. W. SMITH, — Koloa. Kauai. HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO NO HOI. Laau hoopau Naio me na Koe, A DR. JAYNE.
HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Naio a me ke Koe, a pela hoi na kanaka. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila ma ia mai e ae kekahi, e like me ka lepo pou, nalulu, pehu, uleule, a me na mai e ae.
O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.
Eia hoi kekahi. O ka laau ka pono keia i ka pau pilikia i ka wela o ka houpo: i ka ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino, i ka mai pehu; i ka nalulu hoopailua; i ka pono ole o ka mai wahine, a me na nea like.
Penei no e inu ai i ka laau hoopaia Naio me na Koe.
Ina no kamalii, e haawi aku i hookahi kupakolu o ka paua ki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki eono, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila'e a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku a i ka na kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ka o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e huiia me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono oe elima inu ani i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la, ahiahi.
E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho. Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne, JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.
He laau maikai a oluolu hoi kela no ka Hi, ka Nahu, Nalulu. Wela o ka Houpo, Haoa, Huapailua wale, Luai, Luai moku. ono olo i ka ai, Nahu me ka awe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia hana.
Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a ina paha he umikumamalua paha kela a hiki i ka iwakalua ka pono.
Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a akaa a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku. (a like a like me ka wai me ka laau,) a pela e inua ae ai. Ekolu, eha, elima paha inu ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ina ua kumu kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau hua'ale Ola. a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i kumu e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia laau hoopaa hi.
Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau, a pau a i ka luaiia, e hanai hoi aku no e like me mamua; a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka laau ma ka opu.
Aohe a makou mea e noi aku ai i ka ka hui uku hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na Laau Kunu a Kauka Jayne, hoike aku ai i ke oia o na mea a pau i hoakakaia oa kana mau laau. Ua hooia, a e hiki ana no ke hooia i ka mai KUNU, NAHU, a me ke ANU, a me na mai e ae no hoi he mai wale ; a o na mai Hukii no ho i ola nui, na mai i ola ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou o ka poe i mai la.
HE KUHA KOKO ANEI KOU? HE KUNU ANEI KOU? HE EHA ANEI KOU KANIA-I? HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE? AOLE ANEI OU MAI KUNU? AOLE ANEI OU MAI NAENAE? AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma? AOLE ANEI OU KUNU KALEA? AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola o ka LAAU KUNU a Kauka Jayne. NA MAI HOOPAILUA. MAI o ke Ake! Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)
He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne. he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe ae ke mai i nele ka makekemake i na laau hoonaha ; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino ; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa ua make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, ola no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka Huaale Ola a Dr. Jayne.
Me ka hiki ke hoola'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hanaia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka puu waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu. DISIPEPESIA.
(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.) O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke ola ke inu pu ia ka Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko a hoopau KAIO me na KOE A Kauka JAYNE, e like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau.
NO NA MAI MA KE AKE, MAI LENA, MAI MA KA OPU HANAWAI, NA MAI WELA, KA HAALULU, KA MAI O KA ILI, KOKO INO, MAI NALULU, PAA O KA LEPO, MAI KUNA, MAI WAHINE, a me ka MAI HOOPAILUA.
Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he
maikai no hoi na laau a Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai PUHA, ALAALA, KAOKAO, PUUPUU, PEHU, KUNAKUNA, Hanene, Lolo, na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino mai no i kana LAAU HOOMAEMAE KOKO.
162-1y