Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 50, 16 Kekemapa 1865 — Moolelo o Aferika. [ARTICLE]

Moolelo o Aferika.

Ka poe kalai-k.ii a me ka poe kokulu HALE O AIGL'PITA. Ua pohihihi loa ka nioolelo kahiko o Aigupita a i keia \va via piha i na kaao kupanaha. A ma ka ike ia ana, o na men nui i hanaia e ko Aigupita, ma ia uiau mea 1 nmopopo ai he mau miliona kanaka ma keia uina mawaena o 3,000 makahiki a mc ka 4,000, a he mau kulanakauhale ano e. O Tebesa ke kulanakauhule nui loa i ko na kulanakauhale e ae i ka wa kahiko, a i keia \va. Ua kapaia, o ke kulanakauhale he hanen puka-pa. He hiki i na kanaka he nui loa, ma kela. puka keia puka me na kaa kaua 200, a nie na koa 2,000 ke puka iwaho i ka wa Kaua. Hiolo keia kulanakauhale, i ke au e nohoalii unn o Kamebusc i alii no PereRia, ka mea i ola i na makahiki he 2,400 mamua'ku nei. Ke koe nei ke koena ok« mea » hiolo, he 27 mile ke palahalaha o kahi i paa i na mea i hiolo, ma kein »oao keia aoao o ka muliwai Nile.; O ke anawaena o kahi mau k»a ne 11 kapuai. . ' Kauoha ae kekahi alii o Aigupita, i kona poe kanaka, e eli iloko i 45 mile ke anapuni, a o ka hohonu, aneane no e like me ka hohonu o ka moana. O kekahi alii hoi kukulu no i hale pohaku m&pele. 3000 keena, 15,00 iloko o ka lepo. Ma kf keena inna o keia hale, he wahi no Ua moo Kelokedile, akua a me na hploholona e ao i hoomanoia e ko Aigupita, waiho hoi ke lii o Aigupita ma iie keena mnlalo iho o ka ili honuo. O nn hale kuoapau kahi mea kupanaha o Aigupita, kalaiia ka pohaku a līio i pahu a waiho ia na kopapau malaila, n i ka loaa ana'ku nei mamua, rae he mea la no o ke kanu ana iho, i ke ino olea popo ole, heie n \yikani, he mau kupapau in i make i na tausani makahiki ekolu mamua loa'ku nei. Ua ialoa iaj kein mau kupapau. a i kn hweia ana'el

[ i Araerika ua manaoia e ko «laila poe, he 3,000 makahiki niai ka make ana. I Ona puremida o Aigupita eia no lakou ke ku nei o hiki i keia la, ma na kapa oka muliwai Nile. Ona hale nui loā 500 kapuai ke kiekie, he 11 eka aina e paa i ka ha)e hookahi. A no ke kahiko loa 6 keia mau puremiela, nolaila aole maopopo loa o ka wa i kukuluia'i, a me ka mea nana i kukulu. Aka hoi, manaoia no na ke'lii kahiko no o Aigupita i hana i mau hale kupapau no lakou, me manao ana e kaulana mau aku lakou ma ia mau mea. Aole popopo iki ia mau puremida. aole i Joaa, na inoa o na'iii. Ma ke kula e kokoke ana i Tebesa eliia mau kii pohaku, he mau kii ano kanaka no, ua like kuhi me he wahine )a, a o kahi hoi ua Jike me ho knne Ja. He 50 kapuai ke kiekie o keia mau kii. - O ka "sphinx" he kii no ia, o ke kirro he kino liona, a o ka maka he maka wahine, a o keia mea kekahi mea ano e loa ma Aigupita, o lalo ua kanuia iloko o ke one. Oka ai me ke poo'wale no koe maluna o ka lepo, o ke kiekie o keia he 27 kapuai. Me he wahine ihu pepe la' ke nana'ku i kahi loihi i puka ae mailoko ae o ke one. Oka hiolo ana o Luikora oia kahi mea ano nui he wahi no ia e kokoke ana i Tebcsa. O na Luakini i pau ika hiolo oia kahi mea knulnnn. Ua nui ka nuauao o ko Aigupita i ka wa i kukuluia'i keia mau hana kupanaha. He nui nae na manao lapuwale. Oke akua nui o Isisi, a ine Osirisa. Ilaiia nō lakou i mau kii no keia mau akua, a hoomana'ku ia laua. Ka poe Palolemi a me ka Moiwahine Keleaopatera. (Ja ike kakou ma ka moolelo o ka poe īudaio, i ko lakou hooluhi ia ana ma Aignpitn, ame ko'lukou pakele anii. A mahope |oa mai lilo o lernsalcmn i kekahi Alii o Aigupila, o Sisaka (Shishak,) a hao wale ia eia ka luakini o St>lomoria.

0 keknhi Alii kaulan?» lna o Aigupitn, oia no o Amenopi. I konn kau i kukulu ia ai kekohi lunkini me kekahi kii nui, a ke koe nei keknhi o in mea rna lebc.sa. Ua oleloia he hiki i keia kii ke kahen me ka lēo hauoii i ka hiki nna o ka ia, a he leo uwe i ke kapoo ana o ka la. Ua hoike mai no hoi kekahi poe hele makaikai, i ko lakou lniie ana i ka leo. 1 ka makahiki 5*25 inamua o Kristo, pio o Aigupita ia Kamebuse, ke Alii o Peresia,.. A liipaku ia eia o Fasamenitu ke alii o Aigupita e hēle e inu i ke koko o ka bibi. Ua hana ia a like me he iaau make la, a o ke kumu ia o kona make. A 332 makahiki mamuao ka era Kristiano, pio o Aigupita ia Aleka-nedero ka Nui, ke Alii o Makedonia. A kukuluia malaila kēkahi kulanakauhale kaulana loa, i kapaia o Aledanederia, oia kekahi kulanakauhale nani loa iloko ona Keneturia he nui i hala aku, a hiki mai i keia wa. I ka make ana o Aleiyinedero, kanuia no ia ma Alekanederia, iloko o kekahi lua. i pao ia iloko o kekahi pohaku nui; a ua lawe ia ae keia mea ma J,adana i keia wa. Marhua nae o kona make ana, ua koho oia ia Potolemi kekahi o kona mau Kenela, e lilo i Lunakanawai no ka aina. A mai a Potolemi i laiia ae ai he hanauna Alii, a pau loa na 'lii i ke kapaia o Potolemi. Noho Alii lakou no Aigupita no na makahiki he 294. O ke Alii hope loa o Ajgupita o Pololemi Dionua, oia hoi ka mea i kaua ia e kana wahine. Hooikaika ua kane nēi e holo; aka make e iloko o ka muliwai o Nile. Lilo kana wahine.o Kefeopatera i Alii no Aigupita. Oia kekahi o na wahine maikai loa o ia wa, a e like me kona nani, pela no hoi ma kekahi mau mea. Aka hoi ma kekahi mau mea lie wahine hewa loa. Eia kekahi mea ana i hana ai o kona hanai ana i ka laau makei kona kaikunane ponoi nona na makahiki he 11. Pela i hoomaopopo ai ko ka honua nei iaia no kona kalohe maoli, palupalu ka poe koa ikaika i ka hoowalewale ia e konā nani lua ole. Aia hoi kekahi luna koa o Roma o Mjareko Anetonia, kaua aku Ia oia ia Beruta a me Kaisua ma Pilipi i Helene, me ke kokua ana nae o Keleopatera, no ia mea kauoha ae la oia ia Keleopatera, e hele ae i kilikia, ma ka hikina akau o Kai Waenahonua, me kona manao opai aku iaia, no kona kokua ana ia Beruta. I ka ike koke ana o Keleopatera. i ka olelo a Mareko Anetonu, hooko koke iho 1« oia. ' A e-e aku la oia malu-

. na o kona moku maikai, i hoonaniia me na mea kula. Oka pea he kilika, ona kela he poe kaikamahine maka palupalu, na lakou e hoe; he mau hoe kala, o ka hana hoi a kahi poe kaikainahine, o ka hoolea ana ma na himeni. O Keleopatera h«>i, noho no oia maluna o ka papa hele, malalo ihp o ka maiu oka anini kilika. A holo malie aku la lakou ma l;a muliwai o Kudenusa. Aohe nui a koe akti oka moku o ua Alii wahine nei i ka nana'ku, a o ua Alii wahine nel hoi, ua hele wale a ai ka manu iluna. Ia Ke!eopatera ma ka muiiwai, ike e ae la o Mareko Aueton'u iaia, ma ke ala 0 na mea ola, a ka makani i lawe ae ai a. Ika luna koa. Mahope iki iho, 4ohe ae la oia i ka wawalo ona leo himeni a na kaikamahine, a me ke annpanapa mai o na hoe kala. Ar i ka ike maoli ana aku o ua alii koa nei i ka nani lua ole o ke Alii wahine, alaila, pau.ae la kona manao ino, a aohe ana mea eae e manao air Ai ko luua lialawai pu ana lilo iho la ua alii koa nei i kauwana ke Alii wahine. No keia mea, kaua ia mai la o Anetonu, e Okaviu, he luna koa no oia no Roma. A make iho la oua o Anetonu, i konn hinn ana maluna o kana pahikaua iho. ( A ike ae la o Keleopatera, e lawe ola ana o Okaviu iaia ma Roma, a haawi aku inn kanaka. Alaila, noonoo nui> iho la oia i kann hana e hana ni. A penei kana hanaann. Aia ma Aigupita he nalo nki, a hoopili ae la ua Alii, waliine nei i ua nalo nei ma kona umauma, a malaila i kau ai ua nalo nei, a hiki i ka make ana o ua 'lii wahine ui nei, a mn kona uaau he hewa loa. Ua hana ia keia he kanakolu makahiki mamua uku o Kristo.

Ma keia moolel'o o Keleopaleia, ua ike ia o ka mea a ka lani i haawi mai ai i ka ui nui, eia ka ho nmu mea e pau ai i make. KA MOOLELO O KO A 1QI!1'ITA. Mahope mai o ka make nna o Keleopater«i, lilo o.Aigupitn i panalanu uo Romn, a oia lilo a hiki mai i ka makahiki 640 mahope mni o ka era Kristiano. A pio iho la 'oia ika poe Sarekena. A oia lilo a hiki i ka hala ana o na Kene- j turia jpono. A lilo ka Noho Alii o kn poe Snrekena ika poe Mameluke. A lilo ka hoo* ; ia Aigūpita, i ua poe Mameluke nei a hiki i ka inakahiki 1517, i ko lakou pio ana ika poe Tureke. Oia lilo o Aigupita i ka poe Tureke a hiki i ka makaiiiki 1798. pio iho la o Aigupiia ia j Napolionn Bonepate, me na koa Ftirani he 40.000. A mahope iho oke kaua ana o. Napoliona Bonepate me ka poe Tureke. Hoi oia i Farani, a kau iho oia i ka hoomalu i na koa Farani ia Kelebera. 0 keia kanaka he kanaka koa loa. A i kekahi la komo ua lii koa nei iloko o ka luakini, a holo mai ana kekahi Alabia, a hahau i ka pahi kaua. 1 ka makahiki 1801, hoouna ae la ko Beritama ia Ropi Ameberemobie, e kipaku i na koa Farani mai ka aina ae o Aigupita, o Kenela Menou oia ke lii koa 0 na koa Farani, a hee oia i ke aiii koa o Beritaniai I Ia makahiki no, hoi ko Farani poe mai ka aina ae o Aigupita, a i Farani. A uwe na kanaka i ka hoiana o na Faraui. O ke kulanakauhale nui o Aigupitao Kairo. O v k_a nui ona kanaka ia wa he 300.000 kanaka. O Alekanederia hoi ka mea i kukulu ia e Alekanedero ka*! Nui, oia kahi mea nani loa, i ike ia i ka wa i hiolo ai, e like me ka mea i hai mua ia aku ai. j Aole wahi nani e ae o ka honūa nei e like la me Aigupita, wahi a ka poe hele makaikāi ika lakou ike ana. Ona mea 1 loaa iwaena o na hale i hiolo ai i ka wa kahiko, a he nui na makahiki o ka waiho ana ilalo o ka lepo, aka i ka loaa ana ua ! like loa me he mea hou la i ka mau o ka nani.