Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 43, 28 October 1865 — Kumumanao. [ARTICLE]

Kumumanao.

Ile mea maikai loa ka imi ana i na mea i haule a nalaioale o nh mea kahiko o Hawaii 7iei ; a ke imi nei kakou e loaa mai me ka pololei, a e hlo ia i loaiwai na na hanauna mahope aku nei i ka wa pau ole. Waialua, Lanipili, ) Okatoba 18, A. D. 1865. \ O Mose, o £zera, o Mataio, o Luka, a me kekahi poe e ae i kakau poomuku mai i na mookuauhau ma ka Baibala. Aua hiki ia kakou ke hookuikuki aku e lawa pono ai na mookuauhaĀ oka honua. Oka Baibala ke alakai. O ka Mookuauhau Alii e Hawaii nei mai Hawaii a Kauai; ua kulike ioa, aole paha ewaewa, ma kekahi mau inoa ka aui. Ma ka Mookuauhau o Kumuhonua a hiki ia Haloa ; a mai a Haloa a hiki ia Ulu ia Nanaulu ia mahele ko Kahiko Mookuauhau; a malaila ko Bolapola, a me ko ka pae aina o Nuuhiva e kuauhau nei i ko lakou mau kupuna; a hoomana ia Ku, ia Kane, ia Kaneoa a me 010 i mau akua. Mai a Ulu a hiki ia Punaimua, a me ke kaikaina o Hema. Oko Hawaii ame ko Maui kupuna o Hema, a lakou e kuauhau ai. Ma o Punaimua, ua malama ko Oahu a me Kauai i ko lakou Mookuauhau kupuna. Mai Punaimua a hiki ia Laulialaa ia Ahukimalaa a me Kukonaalaa, kaawale o Oahu ma'o Laulialaa, a kaawale o Kauai ma o Ahukinialaa me Kukonaalaa. Mai a Laulialaa a hiki ia Kakuihewa. Mai a Kakoihewa a hiki ia ko o Oa.hu Mookuauhau kupuna Alii i ka A. D. 1783. , Mai a Ahukinialaa me Kukonaalaa a hiki ! ia Kawelonuiapeekoa. Mai a Kawelonuia- | peekoa a hiki ia Kaumualii ko Kauai kupu- | na Alii i ka A. D. 1824. Mai a Hema a hiki ia Hanalaanui me Ha- ' naiaaiki; kaawaie ko Hawaii ia Hanalaanui, kaawale ko Maui kuauhau Alii ia Hanalaaiki. Mai a Hanalaaiki a hiki ia Piiiani. A i mai a Piilani a hiki ia Kalaikupule i ka A. D. 179&. Mai a Hanalaanui a hiki ia Umi a Liloa. Mai a Umi a Liloa a hiki i ka noho ana Moi o na Kamehameha. O ke ao ana i ka Mookuauhau mai Hawaii a Kauai, ua akamai loa ko Kauai i ko Hawaii poe Alii, me ko o Oahu i»ko Maui, a pelā ko Molokai i ko o Oahu—pela ko Lanai iko Maui. Pela ka poe i aoia eko lakou mau kupuna Aiii kuauhau.

Ma Maui a Molokai a Lanai a Hawaii, aole au i ike, a i haiawai a kamaiiio pu i ke j kuauhau— ka Mooolelo Alii, no ka mea i ike ole no paha. O Davida Malo wale no i ka A. D. 1837. Ma ka Mookuauhau o Kalahumoku no Akahiakuleana, a ua kulike kana me ka'u—-A o lakobo Maio i ka A. D. 1842, i ka Ahaoleio ma Luaehu, no ka mea, o maua kekahi mau hoa o ka Ahaoleio. Ma ka Mookuauhau o Nanauiu, ua kulike no me ka'u. O Ulumeheihei Hoapili, o maua o S. Dibela ka i hooponopono i ka Mooolelo Hawaii mua, a he Alii makaukau io no ia ī ka mooolelo o na'Lii kahiko, ua ike pono au ia ia. O Kalaiheana, ua lose au i ka Mookuauhau o Haioa ia ia, he hauleule nae ka nui, aole pololei loa, ua like me ka Kepookulou Mookuauhau o ke kane me ka wahine wale no, aole na keiki; a ua hemahema ia. Pela no nae ka hapa nui o ka poe ike i ke kuaubau; ua kaawaie na keiki, a kaawaie na makua. O A. Unauna, ua iohe au ia ia no kona ike i ke kuauhau, a ua makaukau no ia. Ma na Mookuauhau nui; ua likepu no, aoiekue kana i ka'u, ua iike no. Ma na Mookuauhau liilii iloko o na Mookauhau nui. Malaila ka like ole o kekahi me kekahi. Ua kaawale ka Mookuauhau o ka Papa o na Moi me na'Lii oia Papa. A o na hanauna alii me ke keiki o ke kuaaina. Aia a ninau ia e na'Lii—O ka wai keiki keia ? O ka mea-—Alaila, imi mai la na'Lii i kona kuiana, a me na kupuna, a loaa mai ia he hoahanau no ke Alii, he Iwikuamoo, he kahu. Alaila, ua kupono ia keiki kuaaina, he hoohaahaa, aole piikoi, nana'Lii e ike iho. Oia keiki ka i hoolohe i ka oielo a na makua. O kekahi keiki o ke kuaaina, he hoohukihuki, a piikoi, a hookiekie, a hoohoahanau aku i ua'Lii, ma ke kuauhau ana, haule ino. Pela ka poe kuauhau, he poe piikoi, a hapai no i kona kupuna a kiekie, a hoohalike no i kona kupuna a iike me ko ka Moi, me ka olelo iho, 44 O ko'u kupuna, oia ka mua a ~ itiea, a o ka hope mai ko meu ma. ' E noho ana hoi kekahi kanaka akamai i ke kuauhau kupuna, nana hoi e ohikihiki ae. O mea no kahi kupunawahine no ka Laemamo. A o kahi kupunakane no na Palihulaana ; a ha ! Haule ino. Aka, o ka poe i ao i ka Mooolelo, a Moo. kuauhau me ka naauao a me ke akamai i kela mea i keia mea, ke kakaolelo me ke kalaiaina, oia ka poe i kapaia he poe akeakamai io. A ua naauao io lakou e like me Kauakahiakahaoia a me Kalaikuahulu. Aka, aole o'u hemahema i ka Mookuauhau, ua lako ia iloko o ke poo—Ua hiki ke hoopiha ia ko ka Mokupuni o Hawaii i na Mookuauhau, a peia ko ka Mookuauhau o Kauai. O ka Mooieio o keia aiii o keia alii, ke alii maikai o ke Aupuni, ke aiii hookaumaha. E like me kekahi mau Alii o Hawaii i Ai Aupuni—a pehea ko lakou Aupuni ? A -me ko lakou Mooieio ? PeheaoEhu? Ehunuikalmalino? Laeanuikaumanamana ? Kalaikikiiaalae ? Kahinukele ? Palakaakahukolea ? Kaihualaea ? Kawailokoalii? Laapuweiuulā ? Kaluuaiaa ? Huanuikeehilani ? Kaiewahua ? " Koihalahua ? Kohaikalani ? Kalamkamao ? Imaikaiani ? Keai ? Ikawahi ? Keawekuikekaai ? Kaaloaaikanoa ? Paiena ? Luahiwa ? Paia ? Pehea Kuhelani ? Hakalanileo ? Kana ? Kanapooiio ? Kaauia ? Paepae ? Kuhaimoana ? Kukahauula ? Pae ? Hoeapae ? Pehea hoi kekahi mau Aiii Ai Aupuni o Kauai ? Kamahano ? Luanuu ? Kukona ? Manokalanipo ? Kaumakamano ? Kahakuakane ? Kuaiupaukumoku ? Kahakumakapaweo? Kalanikukuma ? Kahakumakaliu ? Pehea hoi o Kukona ? Lauhau ? Nihau ? Kulaikini ? Lehia ? Kuwaiehia ? Kamaioa ? Pualu ? Keliihanaole ? Lono ? 110 ? Pehea hoi o Kakapunuiahoaoo ī Mulealohakia ? Pipa ? Kealohikanakamaikai ? Keaiohiapeekoa ? Kealohikikaupea ? Kapulau* ki ? Kuluiua ? Lono ? Pehea hoi o Laninuiokalani ? Kahakuaioa ? Kapoukahi ? Kawe\oma\*amahaia ? Kawelomakua ? aniki ? Kaweioe i me Keakakanaioa ? Luahiwa ? Owai na'Lii me ka poe naauao a me" ka poe kahiko i koe, e hiki ke hai mai i ka Moooleio o keia poe Aiii; a e huipu me a'u i ka noonoo i ko kakou Mooleio Hawaii. Ina ua ike oukou, e hele ae no ia L. H. Kuiika ma i ka poe nana ka Nupepa no ke ola. Aole nae o kahi ike poopoomuku, he pakoiekole.he puapuaneinei ia, .he hiukahi ia. Aia nooka hiulua e kau ana. i ka piko ka puali, he kaunu no ka waiia, no kahi alii ia kanaka. * Ua hemahema au i ka nui o ka Moolelo,

ua pau kuu Hale i ke ahi i ka la 16 Dec. A. D. 1856 ma Waihee, a ua pau oa pono a pau loa, a koe iho i ke ftoo. Oia ike ka'u e hoolaha'ko nei imua oko oukou mau maka; aia no hoi ia oukou ka ike iho ika pono ole. Ina ua hewa, e hai iho i ka Mooolelo me ke kuhikuhi pono iho i ke ano i kupono, i hiki ia*u ke ae aku. U hilinai au ma ka pono a ko'u poe kupuna kahiko, a me na'Lii naauao i na mea kahiko. Ua imi iho o D. Malo i na Mooolelo o na 'Lii ma Hawaii, ma Maui, ma Lanai, ina Molokai, ma o Oahu ; aole nae i loaa ia ia, ua hoolaha'ku ma ka Elele Hawaii, i ka poe akamai e hai mai, i hele aku oia e huip» me ia. Aole paha i nele loa oia. Aka, ua makemake ia e loaa a nui. Aole loa oia poe i keia wa. CJa loaa ke kuauhau, o ka Mooolelo o kela alii keia alii, ua paakiki loa, aole e loaa wale. S. M. Kauakau.