Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 41, 14 October 1865 — Page 4
This text was transcribed by: | Deborah |
This work is dedicated to: | MR. GRAYSON @ CRITTENDEN MIDDLE SCHOOL |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII
KaNuepepa Kuokoa
Ka Moolelo o Heneri Opukahaia.
HELU 6.
Kona hiki ana i Amerika a noho oia ma Nu Havena (New Haven) a ma Torinifoda (Torringford.)
"Aole o'u makemake e noho hou me ke Kapena, a ke makemake nei au e noho ma kau wahi e aku, ma kahi e loaa'i ia'u ka wa e ao ni i ke kakaulima a me ka heluhelu. Hele aku la au ma kahi o Mi Duaite, Kuu makamaka lokomaikai, a hoike aku la au i kuu mau iini a pau ia ia. I aku la wau ia ia, he makemake au e' loaa ia'u kahi e loaa ai ia'u ka hele ana ma kekahi kula, a hana lima hoi i kekahi manawa. Alaila, i mai la oia ia'u, e noho wau me Peresidena Duaita (President Dwight). He mea oluolu loa iho la no ia ia'u, a hele aku la maua ma kona hale. Noho iho la au me keia ohana haipule no Kekahi mau manawa, a hele wau i ke kula a ke kanaka nana wau i ao mamua. O ka mua keia o ko'u huipu ana me ka ohana e haipule ana i ke kakahiaka a me ke ahiahi. O ko'u mea pilikia nae, o ka hoomaopopo ole i ka mea i oleloia ma ka pule; aka nae, aole o'u kanalua i ko lakou pule ana no'u, i ko'u wa i noho pu ai me lakou; a ike iho la wau i ko'u naaupo i ko ke Akua ano, a me ko kuu Hoola. Lohe pinepine au i ke Akua i ko'u noho ana me keia ohana, a manaoio iki no wau. Ia'u e noho ana me Kauka Duaita, hele aku la wau ma kuu keena kula i kekahi ahiahi, a ike aku la wau ia Mr. Samuel J. Mila, he keiki hoi oia na Rev. Samuel. J. Mila o Torinipoda, e noho pu ana me Mr. Duaita kuu kumuao. A kena mai la o Mr. Duaita ia'u e ike ae ia Mr. Mila. O ko'u hele aku la no ia a lululima pu me ia. Ua noho o Mr. Mila ma Nu Havena no kekahi mau malama. Ia maua nae i launa pu ai, o ko ia la koi mai la no ia ia'u e hoi pu me ia ma kona wahi; me ka i mai he makuakane maikai kona, he makuahine, he kaikaina, he kaikuahine. O keia koi ana, he mea oluolu loa ia ia'u, a o ko'u ae aku la no ia. Haalele iho la wau ia Nu Havena, a hele pu aku la maua me ia ma kona wahi. Hoomaka wau i ka noho me keia ohana i ka makahiki 1810. He keu aku keia poe kanaka ma ka naauao a me ka lokomaikai. Launa pu wau me lakou me ke aloha maoli - (aole nae wau i ike i ka mea nana wau i lawe mai ilaila, no ka mea, ua naaupo loa wau ia Ichova, ka mea nana i haawi mai ia'u i na makamaka he nui ma keia aina). Me he mea la o ko'u wahi ponoi ia. He pinepine ko'u hookauhale ana malaila. He hiki no ia'n ke kamailio a nui no lakou, aka, aohe no nae he mea nui e ae a'u e hana ai, aka, o ka hoomanao wale no i ka nui o ko lakou lokomaikai ia'u. Ia'u nae e noho pu ana me lakou, ua hoomau no wau ma ka hooikaika ana i ka hookuikui, ka heluhelu, a me ke kakaulima ana ia Mr. Ieremia Mila, ke kaikaina o Mr. Mila, ka men hoi i launa mua me a'u i kinohi. Maanei wau i ao ai i kekahi mau ano o ka oihana mahiai, oia hoi ke oki wahie, uuolooa, oki mauu, a me ia mea aku a ia mea aku; ma ka nana wale aku no nae i ka hai hana mai, a hoohalike aku la."
"I ka loaa ana ia Opukahaia ke kauwahi kokua mai a Mr. Mila mai no kana hana, a hoopau koke iho la oia ma na hana e pili ana i ka mahiai. A he hana hou keia ia ia, a ike ia iho la oia e oi ana ma na mea ana e lawelawe ai me kona mau lima. Alo e oia i ka hai hana mai, i ka mea ana i makemake ai mumua o kona makaukau ana e lawelawe, a ua hana no oia me ke akamai i kela ano hana keia ono hana.
O keia wahi leta malalo nei a Mr. Mila mai, ua hoakaka mai oia no ke ano o Opukahaia, e i ana penei: "Aia kekahi mea ano e ia Opukahaia. O kona hoolohe, ke maalo nei mamua ona, a o kona lawelawe ana, he kali a maopopo loa ia ia. Aole loa no oia i ike i ke oki mauu ana, a palaoa paha mamua o kona hoi ana mai a noho me a'u. Hoolako aku ka'u keiki ia ia me ka pahi loloa oki mauu. He ku ka ia la hana e nana ai i ka hana ana a pau, alaila hana aku. A mahope mai, ike ia iho la oia e kekahi kamaka ma ka mala; aohe e loaa elua mea oki palaoa e oi ae mamua ona ma ia mala. Ma keia mau mea, a me kahi mau, mea e ae, ua maopopo loa he keiki nui o ke akamai."
I ka wa a Opukahaia e noho ana me ka ohana o Mr. Mila "o kela hooikaika ana keia hooikaika ana, ua loaa mai no ka uku ma ke ano hou ana o kona manao; a o kona holo mua ana ma na mea ike, he mea ia e manao ai ka poe nana i ao ia ia, aole i poho ka lakou mau hana. Hiki wawe kona ike i ka hookuikui i na mea oloko o ka Buke Ao Sepela; a he mahina wale no, o ka hiki no ia e heluhelu i ke Kauoha Hou. Ma ia wa no, o ka loaa no ia o ka ike ia ia ma ke kakaulima ana. E like me ka hiki wawe o kona ike ana ma ka heluhelu, pela no kona hikiwawe ma ke kamailio ana ma ka olelo Beritania. A i ka hiki pono ana ia ia ke kamailio i kona mau manao ma kela ano keia ano, a hoakaka no oia i kekahi mau ano o na kanaka o kona aina."
Hoao iho la o Heneri Opukahaia e hoomaka ma ke kakau leta ana. O kana leta mua nae, ia Toma Hopu ma Nu Havena, a o ka leta alua, ia Mr. Duaita ke kumu mua ana. O ka leta hope loa, ua malama ia, a no ke kupono e waiho aku i ke akea, nolaila, ke hookomoia nei maanei. He wahi kope oiaio keia.
"Torinipoda,
Mar. 2, 1810.
MR. E. DUAITA, ALOHA OE.
Eia no wau ma keia wahi i keia wa - he nui ko'u hauoli e ike aku ia oe. He akaaka ko'u ia Toma Hopu (Tom. Hoboo), i ka i ana, "Ua kakau mai anei o Opukahaia ina mea nau? Aole au i kakau. He makemake wau ia oe, e hai aku oe ia Toma, ua i mai o Mr. Mila, ina e lilo io ana maua i mau keiki maikai, alaila, e loaa no ona mau makamaka no maua. A ua ike no hoi paha oe i ke kakahiaka a'u i komo aku ai ma kou keena, ma ka hale o ke kula nui, a olelo mai oe ia'u e heluhelu - a niuau no hoi oe, pehea ka puana ana i na hua c, a, p? Alaila, i aku ai no hoi wau, c, a, p. pig. I keia wa, ua hiki ia'u ke hookuikui i na huaolelo eha mahele, a eia wau i ka ui. He nui ko'u makemake ia oe i ko kaikaina, a me Mr. Deana (Mr. Dean). He makemake no hoi wau ia oe, e kakau mai i leta na'u, a e hai mai no hoi i ka Toma hana.
HENERI OPUKAHAIA."
"O Mrs. Mila, oia ka wahine a Rev. Mr. Mila, he wahine lokomaikai, a oluolu loa, manao nui oia ia u, me he mea la o kana keiki ponoi wau. Ao oluolu mai no oia ia'u i ka ui.
"He nui no na kumu (kahuna pule) i hele mai ia Rev. Mr. Mila, nolaila wau i ike ia ai e na kumu he lehulehu. A no kuu ike ole i ke ano o ke Akua maloko o kuu naau, nolaila, aole o'u oluolu ma ka hoolohe ana aku i ka lakou kamailio mai ia'u. Aole no hoi o'u makemake i ka noho pu ma kahi a lakou e noho ana; aole no hoi o'u makemake iki e hookokoke aku i kekahi kumu no ke kamailio mai ma ke ano o ke Akua; he mea uluhua loa ia'u ke hoolohe aku. Hahai mai lakou ia'u i ko ka lani a me ko ka po, aole nae o'u hoolohe aku i ka lakou olelo mai, no ka mea, ma kuu manao ana, ua like no ka pomaikai o ka mea ike ole i ko ke Akua ano me ka poe i ike. A i kuu hoomaopopo ana i ke ano o ke Akua, eia ka he manao ino ia o'u, a he manao kuhihewa weliweli loa ia."
Ka hoomana Kahiko
HELU 23
Na Oihana hoomanaa i ka hanau ana o na keiki o Hawaii nei i ka wa kahiko.
Aole i pau loa na keiki a pau i hanau mai, i ka hana hoomanaia e na makua, ua koe no kekahi.
Eia na keiki i hoomanaia e na makua, ke hanau mai, o na keiki mea makua, a o na keiki hoi i hanau kupanaha mai; oia wale no na keiki i hana hoomanaia e kekahi mau makua o Hawaii nei i ka wa kahiko. A penei ka hana pili hoomana ana, ina he mau makua hanohano, a koikoi hoi, a pilipili alii paa, a me na mea like, alaila, ina e hanau mai ka laua keiki, ua kapu loa, aole e ike aku ka ni, a me ka lehulehu o na makua, o na mea pili loa'ku i na makua o ua keiki la, oia na mea ike aku i ke kino o ke keiki, a o na mea e ae, ua kapu loa.
No ka hoolaa ana o ke keiki na ke Akua. A hanauia mai ke keiki a kekahi mau makua koikoi a hanohano hoi, alaila olelo iho la na makua penei, (ina he keiki) molia ia Lilinoe, i ke alii wahine kiai mauna o Haleakala; e kapu ko kino, aole e pa i ka lapa, aole e pa i ka mukaainana, aole i ka wahine kauwa, i ka ai iole, i ka pee pao, i ka maka wela i ka aea haukae, i ka naunau lepo, i ka paa ipu kuha, i ka paa kahili, a me na mea e aku.
Aka, e pili ko kino me ke kaikamahine alii, punahele, i ola na iwi o kou mau makua nei la, i ola i kau pulapula, i hanau alii, i noho Haku; nolaila e ike mai e Lilinoe, e ke akua alii wahine o ka mauna, eia ke kane e ola ia maua, a i kana mau pulapula a mau aku.
Pela iho la ka hoolaa ana a kahi mau makua la i ka lakou keiki i ke akua. O Lilinoe oia ke akua wahine o ka mauna, a noaila ke kahea ana ia Lilinoe, i ike mai ka ia Lilinoe la, alaila na kona mana e hoo i ia keiki nei me ka wahine alii, a wahine punahele hoi. Ina hoi he kaikamahine, penei ka hoolaa ana i ke akua. E ke kukulu o ka hikimoe, e ka paa o luna e ka paa o lalo, eia ka oukou waiwai la, e molia i ke kane i ku i ka moku, i ke kane ai ahupuaa, i kane alii i ola kou mau makua i kau pulapula i kukulu hale nou, i paapu nou, i kahumu, i lawaia, i mahiai, i kukulu hale; e kapu ko mai, a na kau kane e ike, aole e pa mai ka peepao, ka makawela, ka ai iole, ka naunau lepo, a me kahi mau mea i oleloia mamua'e nei. Nolaila, e ike mai oukou i na Aumakua i ka po, e malama mai i ka oukou keiki, a na oukou e hoomoe i ke kane alii ku i ka moku, ai ahupuaa, i ola ia maua i na makua, a i kau pulapula.
NO KE KAPU O UA KEIKI LA.
I ka malama ana i ke kapu o ke keiki, he kapu loa, a aole e aahuia e kekahi poe e ae, aole loa, oia hookahi wale iho no, ke aahu a biki i ka nahae ana, a ina e nohae ua kapa la, a weluwelu hoi, aole lawe wale ia ua weluwelu la, e puhi koke ia i ke ahi, a lilo i ole; aole no hoi e kau ia kahi kapa okoa iluna iho o ua kapa nei o ke ke ki, he kapu loa no. Ina he pa-u, aole e kakua ia e kekahi mea, aole loa no. Ina hoi he malo, aole hume ia e kekahi mea e he kapu loa no ia mau mea.
NO KA AI A ME KA IA.
He kapu loa no hoi kana ai, a me kana ia, he malamaia i ai maikai, i ia maikai, me he ilio la i hoomomonaia no ke kalua ana. Ina e ai ua keiki nei i ka ai, a ia hoi, a koe aku ke koena, ua kapu no ia koena, aole ai ia e ka poe e, ina he hakina ai, ko paha, maia, uala, a me na mea ai e ae, he kapu loa no; ina e koe ke koena mea ai a ke punahelu, a i i hoi, kiola loa ia, aole hanai ia i ka puaa a me ka moa pela iho la ka malama ana ma ka mea ai.
Ua hookapu ia ia mau mea, ma ka hoolaa ana i ke akua i ke kino o ua keiki la, ina he keiki kane, a ina he kaaikamahine.
NO NA KEIKI I HANAU KUPANAHA.
Oia na keiki i hanau eepa mai, aia hoi, he keiki moo, keiki enehu, puhi, loli, mano, a me na mea like, o na keiki i hanau mai me ia ano, ua hoomanaia no, a ua malamaia na kapu e piii ana i ke ano o ua mau keiki la.
Ina he keiki mano, e olelo auanei na makua aole kukou e pilikia ke hele ma ke kai, no ka mea aia malaila ka makamaka ke kokua, ka mea nana e hoopale na pilikia ma ka moana. Ina he keiki puhi a loli hoi, aole ai ia laua, ua kapu aku la, a o ka hana a na makua, o ka malama i ke kapu o ua mau keiki hanau kupanaha la, e manao aku ana i ua mau keiki hanau apiki la, he mau A.
E. KEKOA.
He Kaao no ka Ahahui Hoolewaiona o na Holoholona.
HELU 3.
KA OLELO HOIKE A NA KOMITE NO KA WAINA.
Kahea ia'ku la ke Zebera e noho malie, no ka mea, oia kekahi i haiolelo, aka, aole nae makou i hookomo mai i ka haiolelo ma ko kakou kaao. Alakai ia aku la ia a ma ka noho e noho malie. A i kona makaukau ana e hai hou aku i kekahi kumu, haunaele hou iho la ka halawai ma ka holo aluke ana mai o na holoholona he nui wale, me na leo nui e uwa ana, a hoohenehene wale aku la no i kekahi mau holoholona. Ia manawa, nui loa iho la ka hakaka ana o na hoa o ka Halawai.
Ma waena o keia poe holoholona hoohaunaele o Babuna ke alakai, a o Oposamu ka mea hahai mai mahope ona, ka mea hoi i hele aku e hakaka me ke Galatona (Glutton) aka, aole nae i ike ia ka lanakila o kekahi maluna o kekahi. O ka mea hope mai hoi, o Moohuelokani e holo-ke ana mamua o na holoholona e ae, me ke kepa aku o kona huelo, a hoeha aku hoi i na holoholona be nui. Mahope iho komo mai na puulu nalo e lele ana ma na wahi a pau, a kikokiko iho la i na holoholona, a hoomaka ae la i ka walaau, e kani honehone ana imua o ka Halawai. Mahope iho, koklo aku la ka Babuna a ma ka noho o kona hoahanau o Orana Otana, a hooho ae la, "E ka Peresidena, ua makaukau na komite e hai mai i ka lakou mea i ike ai no kawaina."
Ia wa, ku koke ae la ka Zebera, a olelo ae la, ua ike no au o ka poe holoholona no keia i kohoia'i, hookahihora mamua iho nei e hoao i ka ona o ka waina a ka Orana Otana i haawi wale mai ai, malaila oia i hookiekie ae ai i kona leo, a olelo aku la, "E na Keonimana, ua manao au, ua hai mua mai nei la na komite, a ua wehewehe maikai mai la i ka inu ana o ka waiona, e like me ka lakou mea i ike ai mawaena o ua holoholona. Ma Amerika Akau kahi a'u i lawe hele ia ai, ua ike au i keia mau mea he nui wale i hanaia mawaena o na haneri kanaka. Maia wahi, he wahi okoa ko lakou i hookaawale ai, oia hoi na Hotele, oia hoi, he hale hooluolu, a he wahi ia a makou e hoohala ai i ko makou mau po. O ka mea mau, o ke ala mau i na po a pau, e himeni ai, lealea, walaau a hakaka kahi poe kanaka. Maia poe hotele, ua hookaawaleia he wahi okoa a lakou i kapa ai he wahi kuai rama (Bar room) malaila hoi kahi e waiho ai na ano waiona a pau e kuai aku ai "e like me ke kanawai." Maia wahi lakou e huihui ai me na waiona a pau me ka walaau ana. Ua hele au ma na wahi a pau a na holoholona e noho ai, a ua ike hoi i ko lakou noho ana pelapela, aka, aole au i ike i kahi ino paumaele e like me kahi kuai waiona, (Bar room) kahi e piha mau ana i ka mahu o na waiona, uwahi paka a me na olelo ino a na kanaka. Ina o kahi neia a ka poe naauao e hoomaamaama aku ai mawaena o na holoholona, a e alakai aku paha, alaila, ke olelo nei au, ua alakai ia kakou iloko o ka hoinoino loa ia."
KA HAIOLELO A KA ELEPANI LAKA.
I ka pau ana o ka Zebera olelo ana maluna ae nei, ku koke ae la ka Elepani Laka, a olelo ae la, o ka mea e oleloia nei, a me ke kumu i hanaia iho nei, aohe pololei oia hahai ana. O na mea i ikeia i hoikeia e na Hoike he nui a kakou i hoouna aku ai a me ka olelo kualehelehe a ke Zebera, aole noia he mau kumu na kakou i hilinai ai, a e manao ai he oiaio, no ka inu ana i na waiona. E na hoa maikai o keia Aha, he mea ono no keia he waiona, aka, o na mea i wehewehe nuiia imua o oukou e na komite a me kekahi mea e ae, aole ia o ke kumu a kakou e manao ai he ino loa keia mea he waiona. E hewa no awanei ka poe inu ole ke noho mai iwaena o kakou, ke ae aku kakou ia lakou e noho maia ano; ke manao nei au, aole lakou e hewa ina ua noho malie no lakou e like me ko lakou makemake. A o ka poe makemake e inu, aole no lakou e hewa, no ka mea, ua ike no lakou i ko lakou mau pono iho.
Aole no anei i ike kekahi mau holoholona e noho mai nei i ka maikai o keia mea he waiona? Aole no anei i ike kekahi mau holoholona naau haaheo e noho mai nei i ka ono o keia mea e oleloia nei, ina pela, alaila e ala ae lakou mai ko lakou hiamoe ana, a e hoolohe mai i ka'u wehewehe ana. Ke manao nei au, o na Galatona Oposama, Moohuekokani a me na Nalo, aole lakou i ike i ka pono o keia mea e oleloia nei, oia hoi ka inu waiona ana. Pehen kou manao e ka mea e noho mai nei ma ka Noho o kein halawai, na Kakauolelo Hanohano o keia Aha a me kekahi poe e ae e noho mai nei? Ua kau-o pu ia mai anei oukou iloko o ko'u manao ana he pono keia mea? Ina aole oukou i kono io mai e ka'u mau olelo i hai ia ae la maluna, alaila, e kukulu hou aku no au i kehua hou no ka'u olelo ana. Ua ike no kakou, ua hiki i ke kanaka ke noho ma na wahi anu, a ina aha he wahi wela, aka, o kakou na holoholona, aole i maopopo ke ola ana ma na wahi a pau. Aka, ma ka inu ana i keia mea he waiona, e hiki no auanei ke hana'ku i na mea a pau e makemake ana ka manao e hana, a he mea no hoi keia e hoohoihoi mai ai i ka manao o na mea a pau, a ma keia kumu, ke manao nei au, he mau olelo kupono loa keia na kakou e noonoo ai, a e mahalo iho ai no hoi i ka pono o keia mea, he waiona. A nolaila, ke waiho aku nei au i ka'u mau olelo imua o oukou, me ka haawi aku i ko'u mahalo no ko oukou ahonui no ka olelo loihi a'u. He nui loa na holoholona i hoolohe pono loa i keia olelo, aka, ua hoohaunaele kokeia'e hoi e ka Elepani
Ia manawa, olelo koke mai la ka Ilio, "e hahai no au i ke kanaka ma na wahi a pau me ka hoomanawanui i na aahu no ko'u kino. No ko'u makemake anei i ka inu i na waiona? Aole: Ua ike no au no ka hewa loa e hiki mai ana maiana o ko'u Haku. Aole no ko'u makemake e hoonele aku i ko'u Haku ma ka lawelawe ana iko i wahi mea inu uuku nona, aka, no ka malama aku iaia. Mawaena o na miliona o ko'u hanauna, aole au i ike, aole no hoi i lohe, ua hooweliweli ia kekahi mea e inu i keia waimake." "E hoike mua mai ke kanaka i hiki iaia ke noho ma na Kaei Anu me ka malama i ka Alacahola, e like me a'u nei, ka mea hiki ke noho ma na Kaei Anu me ka lalau ole aku i ua wai ona la," wahi a ka Bea Keokeo o na Kaei Anu.
Ia manawa, nana huhu mai la na maka o ka Elepani me ka hoolohe ole aku i na olelo a ka Ilio. Ua hooikaika loa ia i ka wehewehe imua o ka Halawai no ka pono o ka inu ana i ka waiona, oia ka mea e nui ai ka ikaika o ke kino o na holoholona a me ka ulu mai o na manao maikai a ikaika hoi. Ua lohe pono ia, mawaena o na kanaka inu wale no i ka wai maoli, he nawaliwali ko lakou mau kino a me ko lakou mau manao, a he nawaliwali ma na hana e ae, aole e like me ka poe pa-kiaha waiona, ka ikaika o ke kino.
KA A-A ANA E HAKAKA KINO.
I ke komo ana'ku o na olelo hope loa iloko o ka naau o na holoholona, ua hoopiha ia mai lakou e ka makau a me ka weliweli ni, a manao iho la kekahi poe holoholona e pepehi wale ia mai ana lakou e na holoholona ikaika, no ka mea, he poe nawaliwali kekahi (ka poe e makau wale nei) a malulelule me he mea liilii la imua o ka makani.
Ia wa, ku koke mai la ka Elepani hihiu imua o lakou, ka mea hoi i ao ole ia i keia mea he inu waiona, a hele kohana mai la imua o ke anaina, me kona mau maka i hoopihaia e ka ulaula huhu, a hohola mai la i kona ihu i lalo o ka lepo, eku ae la ka ihu o ka Elepani, a kahea ae la i ka Elepani laka e hele mai e hookuku hoi i na ikaika. Ia wa no ana (ka Elepani hihiu) e ku ana, kawele ae la ia i kona ihu ma kekahi kumu laau, hookahi paha kapuai ke ana waena, owili ae la ia, a lele mai la ke kumu laau iluna. Ku emi aku la ka Elepani Laka a hina aku la mahope, no ka mea, ua ike noia i kona makau wale, ke ku mai kela holoholona nui me he kii nui la (giant.) Ua noi aku ka Elepani Laka iaia, me ka olelo aku e hookuu mai iaia mai ka hakaka ana, no ka mea, ua ike aku la noia i ka hiki ole iaia ke ku aku e hakaka imua ona, aohe no hoi ona manao e lanakila ana oia imua o kela Pilijua launa ole mai i ka nana'ku.
I ka wa i holo aku ai a ka Bea Laka, lohe ia'ku la na leo uwa e kahea ana. He makau wale! He Kipi!! Ia wa, kupu ae la ka manao aa iloko o kela holoholona keia holoholona, a holo aluke mai la lakou a ku imus o ua Bea hihiu nei, a ma kahi hoi a kekahi poe e ku poai ana e inu ana i ka waiona. Ua makaukau like lakou a pau e kuikui aku kuikui mai, i ikeia'i ko lakou ikaika ma ka hakaka.
Ia wa e na kulu nei, kuehu ae la ka Moo Nui noho-wai (Crocodile,) a aleale ae la na kapa o ka moanawai. I kona hoea ana mai, o kana huaolelo mua, "E hookuu mai i kela Elepani, i na e makemake oia e hakaka mai me ke Kupua o ka wai maanei, alaila, e kukala aku no au imua o ke akea, aole i hoomalueia ko'u ikaika a hiki i ka wa a Ioba e kahea mai ai ia'u Levitana" (Leviathan.)
A e ka mea heluhelu, ina no paha o oe kekahi ma kela wahi halawai o na holoholona, aole no paha e nele ke komohia o kou puuwai e ka makau, weliweli a me ka haalulu i ka ike aku i na hana kupanaha a na Kupua o ka moana kai lipolipo a me na holoholona hihiu o na Waoakua kanaka ole i hoolakalaka ole ia e na lima kanaka.
Ma kahi kaawale mawaena o na Elepani elua, he wahi holoholona uuku loa no Amerika e holoholo ana, a e wiliwili ana i kona huelo huluhulu. O kana hana a me kona ano no kona makau ole i ka holoholo mamua o na Kupua Nui o na Elepani, ua lilo ia i mea nui na ka nui holoholona e makemake ai. Aka, aole mea i ike i ka mea e hiki mai ana mamuli o ka hana a keia wahi ukulii, koe wale no na holoholona o Amerika mai. Ia manawa koke no, ua ikeia'ku ka Elepani e hele mai ana mai kona wahi i ku mua'i, me kona ihu loihi e hana ana i ka lepo, a lohe ia'ku la ka leo uwa mai na wahi a pau o ka Halawai mai, e olelo ana, "Ua oki! Ua oki!! E holo no ko oukou ola!!!"
I ka haawi ia ana'ku o ka olelo papa, a noho malie like iho la ka halawai. Alakai ae la ka Liona ia Mika Mepehiti (Mephitis) hoikeike mai la imua o ka Aha, me ka olelo mai, e lawe aku iaia nei mawaho o ka halawai, a e hookuu aku. Aka, aole holoholona i manao e kii aku e hopu iaia, nolaila, ku ae la ia a hele aku la, a mamua iki iho o kona hele ana, pane iki mai la ia, "E oluolu ka Moi: O ko'u manao o ka hookuu aku i ka Elepani, ka mea nana i hoohaunaele i ka Aha, a ulupa wale mai no hoi ia kakou, a manao wale iho no hoi kela iaia, me ka manao ole mai ia kakou. Ua hoike kela i kona ihu, he pono ke hoomakaukau mua i na mea ola ikaika, me ka waiona ole. Aka, aole au i ike iki i ke kumu kupono o'u e kipaku ia nei mai ka kakou halawai aku. Ua hoomanawanui hoi au i ka hele mai i ka halawai i na la kulolia i kaa hope ae nei, a o ke kipaku ia mai nei no ka ia."
(Aole i pau.)
Kanaka Lelepah.
E KA NUPEPA KUOKOA E: He wahi manao ko'u ia oe no na hua e kau ae la maluna. I ka la 16 o lulai, kii ia'ku la o Kalihipa k a me Kulua w. mauka o Waiaeele. O ko laua hewa he moekolohe, a mahuka aku a noho malaila. Mai ka pa ha na'ku o L. Kaina ko laua laweia ana mai, oia ka la 17 a hiki ma Hiiaka o ko ia la holo iho la no ia a lele i ka pali, i holo mai ka hana o Moku laua o Kailihou, e waiho ana kela ilalo, aohe walaau ae o kana hana he hu, o keia mau kanaka oia na mea nana i lawe mai o Moku, Kailihou, a i ka la 18 ae kii ia e kanu. O ke kiekie o ka pali 12 anana a oi aku. Me ke aloha. K. PAE.
Puna. Hawaii, Oct. 2, 1865.
Ninau Helu!
E waiho ana kekahi papa ma ke kula o Kaapoko, Waikane, Koolaupoko, he 15 kapuai ka loa, 9 kapuai ka laula, aka, he makemake nei hoi ka mea nona ka inoa malalo iho e olo i papa huinahalike, he 12 kapuai ka loa, he 12 kapuai ka laula. A eia hoi ka ninau. Pehea la e olo a@ i lilo ai i papa huina-halike?
Me ka lana no nae o ko'u manao, e e loaa ana no i kuu mau hoa o ka imi naauao, e noho mai la i ka ua lani pili o Hilo, a me ka poe e noho ana i ka puu panoa o Paupau, i ka lai o Lele, a hiki wale mai i ka la welawela o Honolulu, a puehu loa aku hoi ma Waioli, i Kauai. Ia oukou aku no ia, ke hoi nei au a hoolono, o ka ia la awala mai.
S.E. K. PAPAAI.
Waikane, Koolaupoko, Ock. 6, 1865
LAAU LAPAAU!
AIA MA KAHI O
KAKELA ME KUKE.
Ma Honolulu.
J.T. GOWER. - Makawao, Maui
J.D. HAVEKOST. - Wailuku, Maui.
C.H. WETMORE. - Hilo, Hawaii.
J.W. SMITH - Koloa, Kauai.
HE LAAU KAHIKO, A HE MAOPOPO
NO HOI.
Laau hoopau Naio me na Koe,
A DR. JAYNE.
HE NUI NA PILIKIA O KAMALII I KA Nalo a me ke Koe, a pela hoi na kanaka makua. O ka hope oia mau mea kolo, oia ka lolo. Oia mau mea kolo hope oia ka lolo, a o ka make hoi i kekahi manawa, a nolaila mai io mai e ae kekahi, e eke me ka lepo paa, ulaula, pehu, ule ulepa me na mai e ae.
O ka Laau no keia e pau ai ua mau mea ino nei.
Eia hoi kekahi. O ka laau ku pono keia i ka oe pilikia i la wela o ka houpo i ka ono ole i ka ai; i ka nawaliwali o ke kino, i ka mai pehu, i ka nalulu hoopailua: i ka pono ole o ka moi wahine,a me na mea like.
Penei no e lau ai i ka Laau hoopau Naio me na Koe:
Ina no kamalii, e hanai aku i hookahi hapakolu o ka punaki, i ka manawa hookahi no ke keiki malalo iho o ka makahiki hookahi. Mai ka makahiki hookahi a hiki i na makahiki ekolu, elua hapakolu o ka puna ka pono. Mailaila'e a i na makahiki eono, hookahi no puna okoa ka pono, a mailaila aku a i ka wa kanaka makua, e hanai i elua, a i ekolu paha puna i ka wa hookahi. I ka wa e inu ai, e hui i ka laau me ka pa ha o ka wai maoli. Oia hoi, ina hookahi ka puna laau, alaila, e huila me na puna wai maoli eha; a pela no e inu ai ma ke kakahiaka, awakea a me ke ahiahi. Aka, i nui ka pilikia, alaila, pono no elima inu ana i ka la, penei; kakahiaka, kiekie ka la, awakea, auwi ka la ahiahi. E inu mamua o ka ai ana, aole kokoke mahope iho.
Laau hoopaa Hi a Dr. Jayne,
JAYNE'S CARMINATIVE BALSAM.
He laau maikai a oluolu hoi keia no ka Hi, ka Nahu, Nalulu, Wela o ka Houpo, Haoa, Hoopailua wai e, Luai, Luai moku,ono olo i ka ai. Nahu me ka uwe no hoi o na keiki uuku, a me na mai like he nui.
Emo ole ka oluolu o ua mau mai nei i keia laau.
Penei e inu ai, i ka inu ana hookahi. Ina he keiki akahi paha ona malama, a ehia paha, he umikumamalua paha kulu a hiki i ka iwakalua ka pono.
Ina he keiki mai na malama eono a hiki i na malama ewalu, he hapalua puna ki ka pono. Mai ka makahiki hookahi a hiki i elua, e inu no ia i puna ki okoa. Mai ka hiku a i ka walu o ka makahiki, elua puna ka pono, a no kanaka makua, he puna nui ka e inu ia i ka manawa hookahi.
A inu ea, e hui me ka wai maoli uuku, (a like a like ka wai me ka laau,) a pela e imua ae ai. Ekolu, eha elima paha iau ana i ka la hookahi, e like me ka nui o ka pilikia.
I akaka nae. Ina he nui ka wela, a ma ua komo kekahi ai pono ole iloko o ka opu, e aho e moni e mamua i mau Hu'ale Ola, a i ole, e inu i wahi paakai, a i wahi aila paha, i hemo e Ola, a lele, e inu i waha paakai, a i wahi aila paha, i hemo e ka mea ino oloko, alaila e inu i keia Laau hoopaa hi.
Ina e luai ka mea mai, mahope o ka inu ana i ka Laau a pau a i ka luaiia, e hanai hou aku no e like me mamua a pela no a pinepine, a oluolu hoi ko loko, a waiho malie no hoi ka laau ma ka opu.
Aole a makou mea e noi aku ai i ka lehulehu, hookahi wale no o ke kauoha aku ia lakou e HOAO PONO i na
Laau Kunu a Kauka Jayne,
hoike aku ai i ke ola o na mea a pau i hoakakaia no kana mau laau. Ua hooia, a e hiki ana no ke hoola i ka mai
KUNU, NAHU, a me ke ANU,
a me na mai e ae no hoi he nui wale: a o na mai HOKII no hoi i ola nui, na mai i oia ole i na laau e ae. E aho e hoao oukou e ka poe i mai ia.
HE KUHA KOKO ANEI KOU?
HE KUNU ANEI KOU?
HE EHA ANEI KOU KANIA-I?
HE KUNU UMII ANEI KOU me ka NAE?
AOLE ANEI HE KUNU OO OU? AOLE ANEI OU MAI KUNU?
AOLE ANEI OU MAI NAENAE? AOLE ANEI OU EHA MA KA umauma? AOLE ANEI OU KUNU KALEA? AOLE ANEI OU HU MA KA iwiaoao?
A ina ua loaa ia oe ia mau mai, alaila, e ike oe i ke ola i ka LAAU KUNU a Kauka Jayne.
NA MAI HOOPAILUA.
Mai o ke Ake!
Mai Nalulu a me ka mai Dyspepsia.
(O ka nawaliwali o ka puu hoowali ai, iloko o ko kakou mau waihona ai.)
He pono ke ai koke i ka laau a Huaale Ola a Kauka Jayne, he laau oluolu, a he ola no hoi. Aohe no he mai i nele ke makemake i na laau hoonaha; a mai nui no hoi ka poe e ola ana, me ka oluolu no hoi, ina e hoomaopopoia, a e inu ia no hoi ua mau laau la. Aole no e oluolu pono kekahi mea, oiai e inoino ana oloko o kona kino; a ua ulu nui ae no hoi ka mai, a i kekahi manawa aa make no, a ina e malama pono ia a e inu hoi i na Huaale Naha, alaila, oia no. No ka hooiaio ia ana mai o keia mau mea, nolaila, ke hoolaha ia aku nei ka Huaale Ola a Dr. Jayne. Me ka hiki ke hooia'ku i ka maikai, a na ka hoao ana i hoike maopopo mai i ka oi o ke ola o keia laau mamua o na laau e ae, a me ka maikai no hoi o ka inu ana, a me ke ola maoli no hoi. A ina no e inu ana ia laau, aole no he mau mea i hookapuia, oia ka ai ana a me ka inu ana. Aole e ino ke waiho loihi, no ka mea, ua hanaia no a maikai loa. A ina e inu ia ua hikiwawe loa ka hehee iloko o ka pou waiho ai. Ma ka inu ana ma ka haawina liilii, he maikai loa no ka naha ana, a he oluolu no hoi, a me ka holoi pau i ke ino oloko o ka opu.
DISIPEPESIA.
(Oia ka mai ono ole o ka ai i kekahi manawa, a me ka hoowali pono ole ia hoi o ka ai iloko o ka puu moni ai.)
O keia Huaale Hoola a Kauka Jayne, he maikai loa no ka hooikaika ana ia mau oihana o ko kakou mau kino. Ina ua loihi loa ka mai ana, alaila, e hikiwawe ke oia ke inu puia ka
Huaale me ka Laau Hoomaemae Koko
a hoopau NAIO me na KOE,
A Kauka JAYNE,
e like me ka mea i kuhikuhiia mawaho o ka wahi o ka laau.
NO NA MAI MA KE AKE
MAI LENA,
MAI MA KA OPU HANAWAI.
NA MAI WELA,
KA HAALULU,
KA MAI O KA ILI,
KOKO INO,
MAI NALULU,
MAI KUNA,
MAI WAHINE, ame ka MAI HOOPAILUA.
Ua maopopo loa ke OLA o keia mau HUAALE. A o ka mea wale no i koe i ka lehulehu o ka hoao pono ia mau hua. A he maikai no hoi na laau o Kauka Jayne, no ka hoola ana i na mai
PUHA.
ALAALA,
KAOKAO, PUUPUU, PEHU,
KUNAKUNA, Hanene, Lolo,
na mai wahine, a me na mai e ae, no ke KOKO a inoino mai no i kana
LAAU HOOMAEMAE KOKO.
88-1y.