Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 41, 14 ʻOkakopa 1865 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KA NUPEPA KUOKOA

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE IV.  HELU 41.      HONOLULU, OKATOBA  14, 1865.

NA HELU A PAU 202.

"KA NUPEPA KUOKOA,"

HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00 no na mahina he

UMIKAUMAMALUA,

$1.00 no na mahina eono.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

Na OLELO 11 @ ara - aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuaa hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama. $2.00.  E uku mua ia mai ke dala o na olelo @ laha a pau e hoouna@ ana mai e pai.

K @  KAI -  he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leia, oia ho@ 4 keneta no ka lalani hookahi - penei: he 25 lalani. $1.00; 50 lalaani, $2.00; a pela ku.

E@ NA OLELO HOOLAHA - ka uku pepa, a me ka uku o ka Kanikau.  e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa. @  a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.

NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO - aole e kaula ka inoa i kekahi haole a kanaka maoli paha.  ma ka inoa o ka p@ lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua.  E pono he huip@ ia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia p@pa.

AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA - ma ke kihi hema o ka l@ H @ kapa Laina (Sailor's Home.)  O na hora hana, oiai  @ eiwa o kakahiaka. a i ka ha o ke ahiahi.

L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)

"KA NUPEPA KUOKOA."

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY.

$2 00 per annum, or $1.00 per six

months, in advance.

@  not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00;

@  $1.50: and $2.00 for one month; all advertise @ be paid for in advance.

@  be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.

@ FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus,

@  e paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may

@  d in a letter to the Publisher.

@  ptions must be PREPAID.  No names, either of

@ or natives, will be inserted on the subscription

@ until paid for.  This rule must be strictly adhered to,

@ ant of the low subscription price

@ THE KUOKOA is in the South corner of the Sailor's

@ office hours from 9 A. M. to 4 P. M.

                                                           L. H. GULICK.

                                                            Publisher.

@ ame I, II and III of the KUOKOA, bound, for sale.

@

@ having complete sets of the above, can have

@ paying $2.00 each.

JOHN H. PATY!

Mea Hooiaio Palapala,

HONOLULU, PAE AINA HAWAII.

AIA KONA KEENA HANA MA KA HA@

@  k  Bihopa ma.                               196 - 6m

KA BUKE UNUHIOLELO A ANERU!

UA @ PAA KA BUKE NEI. E HOIKE ANA I

@  olelo Hawaii. a ke kuai ia nei ma ka

@ Ka@  o Wini.  Elua ano o ua Buke la ma ke kuai

@  ko Kekaii.  SG Dala o kei uuhi.  Ell@

@  na kuinaiaiwa aoao iloko o keia BUKE

@  pha i a i ka momona o ka naauao.

                                   H. M. WINI.

                                   Mea Hoopuka.

 @  22, 1865.

S. KUPANEA.

J. W. KEAWEHUNAHALA.

Loio! Loio!

KU HOOLAHA IA'KU NEI I NA KANA@

@  Aupuni, ua makaukau na mea nona na

@  Kokua.  a e lilo hoi i LOIO no na mea a

@  hia, a e pale ana no kekahi hihia imua

@  keia Aupuni  He@m i @ a lua i aoia

@  AUA @ ke Kulanui o LAHAINA@

@  a ka OIHANA Kanawai, a me ke kakau

@  kai, ano keia ano, eka Mea Hanohano

@  'IKANA.)  A o ko laua Hale Oihana,

@  oa o ke Alanui Hotele a me Maunakea

@

@  1865.                                   167  y

HALE PAI KII.

@ PU HALEPAI KII MA KA HALE

@  ka Haio Leia, maluna'e o ke Keena Pai o ka

"Ka Nupepa Kuokoa,"

@  ku o na kii.

@                  H. L. CHASE (Keiki.)

@                     Mea Pai Kii.

Hale Kuai Hou.

- A ME NA -

LOLE HOU!

@  WEHEIA ANA MA KA POAKOLU

@  28 o Iane.  ma ka Halekuai ma ke Alanui

@  kokoke aku ana i ka Halekuai o Mika Von

@  a LOLE KINOHINOHI, na KAMAA BU

@  KAMAA HAAHAA, me na KAMAA OPEA

LIO, me @  AKA MANAO E IINI AI A KA

POE IA NAKE @  ai nei no ia e ka moku

POLYNESIAN mai @  a e kuaiia ana keia mau

mea a pau loa make @  loa.

C. FRED PFLUGER

@  12, 1865.                    189  3m

Na Buke i Pai ia e ka Papa Hawaii.

Eia na buke kuai, a me ke kumukuai.

B@  aia nui no na Awai o na Halepule,      $ 4 00

       "     Ohana, ano nui.  me na kii, }        {  2 50

              a me na Moohana,              }        {  5 00

       "     Ohana uuku iho, me na       }            1 00

              Moohana, ili ulaula,            }

      "      Ohana, me na Moohana wale no,        62 1/2

      "      Okoa,    -      -       -       -          -           50

Kauoha Kahiko. i paiia i ka M. H. 1838.           25

Kau@ a Hou, me ka pepa lahilahi o waho,       12 1/2

Kaaoka Hou, hapa haole (Haw. Eng.)               25

Haiao.  -    -     -      -      -      -       -       -           25

Hale Malihini Ana,   -    -      -       -       -           25

Wehewehehala,      -       -     -        -       -          26

Lima Hawaii.         -        -      -       -       -          25

No koke Akua Ano,       -       -       -       -          25

Lima Kamalii,        -        -      -       -       -          25

K @  mua Hou,     -        -       -       -       -          12 1/2

M @  lelo Ekalesia,        -       -       -       -          50

Hoike Palapala Hemolele,      -       -       -          25

Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834,   -         25

N @  ahoike,        -        -        -       -        -         12 1/2

Ui Kamalii no na Kula Sabati        -         -         12 1/2

Eia na buke i haawi walei a.

Haawina Baibala.

Ui.

Na Davida Malo Kumumanao.

Ka Olelo Ao Liilii.

Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.

L. H. Kulika.

Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka

Ahahui Euane lio o Hawaii.

Ka Nupepa Kuokoa.

Lononuiakea, Lonoikaoualii, a

me Lonoikamakahiki.

  Aole no he oioio o na kano i na la mua iho nei; ua haiia aku, ua haku waleia na kaao i mea hoowalea no ka poe palaualelo, a no ka nui o na kaao, no ka poe hooipoipo, no na kane, a no na wahine hoomahie.

  O Lononuiakea, a me Lonoikaoualii, he mau akua laua no loko o ka poe akua, a ua pili o Haumea ilaila.  Aia lakou i Pokinikini, i Pomanomano; aia ka Haumea ohana hanau wawa ilaila.

  Ma ke mele o Kaikioewa, i hakuia e Kauloaiwi, oia hoi o "Owela ka lani," a ua kapaia o Papa, aka, ua hoopuka kanakaia mai ma o Papa la, oia no hoi o Hoohokukalani.  A ma o Haumea la, ua hanau kino pae-e ia kana mau opua, a ua oleloia o Namakaokahai, he hapa kanaka a he hapa akua, ma ka nui o na mooolelo o na kupuna o kakou e lohe waleia nei.

  Pela no hoi ma ka mooolelo o Ku, Lono, o Kane ma laua o Kanaloa.

  Ma ka lua o ko kakou mau.  waha olelo e puka'i ka kakou mau mapuna olelo, ke palamimo, a palanehe ke kai o ka huai ana, a oleolehala; aole no kuhikuhi puuone nana e loiloi mai, aka, ina ua kekee kau lihi lou e paa ai, alaila, e hiki mai no keia wahi olelo:

  " Ke kahua ia ia ke kilokilo,

    Ke kilohi, kaalawa, ka nana,

    Ka opi, ka pai, ka olohu, hualala kekee,

    Ka wili, ka puu, ka puali,

    Ke ana, ka poha, ka haina o ke keele,

    Ke kuamoo, ka ihu, ka pala.

    Ka hope o ka waa,

    Nanaia i kupono."

  Ua loaa ae nei ko kakou maka hema, oia hoi Ke Au Okoa.  Mamua, hookahi no maka iwaena o ka lae kahi i kau ai, a ua kuene pono ia iho nei i elua maka.

" Malamalama Kahiki,

   Ahuwale ka aina ka pae,

   I kea ka pae humu, ka pae kii a Kane,

  Ka pae opua onohiula a Lono,

  Ka punohu ku i ka moana,

  Ka uakoko, ka alewalewa,

  Ke kahaeaula i ka lani,

  He anuenue ku a Kanaloa,

  Ke kupu eu nana e hele ka aina,

  O Lanikele o ka wahine o ka nalu."

  Ma ka Helu 20, Aoao 4, o ka la 4 hoi o Sepatemaba, penei:  "O Kalani ka makuakane, o Haumea la makuahine, hanau mai o Lonoikamakahiki, a hanai ia iho la e Hauna o Kaikilanialiiwahineopuaa."  Ua oleloia hoi oia ke kaikuahine i Lono, na ka mea nana i kakau keia mooolelo.

  Ina he mea pono ke kekee, e pono e hahai aku ka mea kekee, aka, ina e makemake aua ko kakou mau ahailono, e imi ana i loaa ka oiaio o ko kakou mau mooolelo kupuna, e pono e hoalu mai na kaula li.  A maanei hoi au e hoakea'e ai i pau pono ka li ana o  na pea, oiai ke ole nei no na moopuna a Lonoikamakahiki me kakou, a ua hoowahawaha mai paha lakou i ke paewaewa o ko lakou mau kupuna.

  E pono hoi i ka poe e makemake ana i na "Kaao" e hookomo ana i ko kakou mau ahailono, e hoololiloli a kupono i na kupuna ke kupono ke kaao i ke kuamooalii e like me keia kaao.

  Elua no Lonoikamakahiki, hookahi no Maui, ke keiki a Kaoao a Makaku, o Pueopokii ka makuahine, ke kaikamahine o Makakaualii, ka makuakane o Koo laua o Kaiuli, o Kaupo.

  O Lonoikamakahiki o Hawaii, o Keawenuiaumi ka makuakane, a o Haokalani ka makuahine, o Kanaloakuaana ke kaikuaana, o Koihalawai kona makuahine, o Umiokalani ke kaikaina, o Hoopiliahae ka makuahine, o Kapohelemai ke kaikuahine; o Kamalanuiaumi ka makuahine.  O Iliilikikuahine ke keiki a Keawenuiaumi, a laua o Umi a Liloa, o Hakaukalapuakea ka makuahine, ka moopuna a Hakau a Liloa.  Oia iho la no ma keiki a Keawenuiaumi.

  O Kaikilanimaipanio ka wahine a Lonoikamakahiki, ke kaikamahine a Kaeilanui, o Kauluoaapalaka ka makuahine, he moopuna na Laeanuikaumananiana, a na Ehunuikaimalino, a na Ehu, a na Kuaiwa, a na Kalaunuiohua.

  I ka hoao ana o Lonoikamakahiki me Kaikilanimaipanio, a hanau mai ka laua mau keiki, o Keawehanauikawalu, a me Kaihikapumahana.  Noho aku o Keawehanauikawalu ia Akahiakameenoa, a hanau mai o Keaweikekini; a na Keaweikekini mai na keiki a me na moopuna, a loaa mai hoi ko kakou Poohina Nui - o Kaimihaku ma, o Kaupekamoku-la-ea.

  O Kaihikapumahana, noho ia Aila, a hanau mai ka laua mau keiki, o Kainaaaila, o Kaweloaaila.  O Kaweloaaila kai noho aku ia Kauakahiheleikaiwi o Holau no Mokuleia.  Na Holau o Kekauhiwamoku, a na Kekauhiwamoku o Kauhiwawaeono, a na Kauhiwawaeono o Kaouawahine a Kuakini o Hawaii.  A na Keoua me Kaoiliku o Pauahi, a na Pauahi o R. Keelikolani-la-ea.

 "O wau e hele i ka loa o Apua,

  Ke kuhi aku la he ale;  ai ko Maukale.

  He pali mai Holei na ka ua,

  He ua ka ka waimaka e kulu nei,

  He milimili na loko o kuu aloha e-a,

  Aloha i ka liko ohia o Puulena,

  I ke ea hanu o na makani o kulua,

  Ua loa Kauanahunahu i ke anu,

  E anu la i ka nui o ke aloha,

  Ua pelepule ua mauna i kuu aloha - ea."

  Ua akaaka paha ia oukou keia, a ua wehewehe kumuia'ku i maopopo ai, a i malama ai kakou i ka mea pololei a nu kupuna i ao mai ai.

  Ma keia mele o Lonoikamakahiki.  O ke kumu o keia mele a Ohaikawiliula:  "O Kahikaelelua ka'u kama"  a no ka makemake o Kamehameha I e lilo inoa nona, nolaila, ua haku hou ia ke kumu a me ka welau, a ua nui na mea i hookomo hou ia.  Ua hookomoia o Kuehoopiokala, me Waialeale i ka mauna, me Lililehua koaipapai, a pela aku a nui wale.

  Aia ma Huelo i Hamakualoa, he wahi kanaka o Mahoe, oia ka mea nana e hea ka inoa o Kamehameha.  Ina makemake e ninau ia ia, e ninau aku i ko laila.

  Eia hoi, e nana kakou i ke kumu e hoomaopopo ai, he mele hou wale no hoi keia, Aia ma ke kumu penei:

  " A Kualoa i ka pali kapu,

    Koi Kealohiki kaupea."

  " He akua he lani,

    A kauakahi, a Kauakahi."

  He palikapu o Kualoa no Kauakahi, a oia hoi o Kauakahi a Kahoowahaokalani, ko Kualii makuakane.  Aole lakou i hanau i ka wa i hiki mai ai o Lonoikamakahiki i o Oahu nei, no ka mea, o Kakuihewa ke alii o Oahu e noho aupuni ana, a o Kamalalawalu hio ko Maui, a o Kealohikanakamaikai ko Kauai; a o kana mau keiki, o Kealohiapeekoa, a me Kealohikekaupea.  He aluka na'lii o Hawaii i ka wa i make ai o Keawenuiaumi.  Nolaila, e na hoa heluhelu o na mea hou a me na mooolelo o ko kakou mau kupuna, e hoomaopopo iho.  No oukou no hoi kekahi ahoi.                                                                     S. M. KAMAKAU.

    Mokuleia, Waialua,  Sept. 24, 1865.

Na hana a Poka ma Nuuhiva

  Nui loa mai la na ihe a me na pohaku maa, a emi aku la mahope o ka huakai na kamaaina Tai.  He ikaika ka wai, he aa no hoi, a he paliku na kae o ua wahi muliwai nei.

  Ki mua lakou i na pu ma kela aoao i pau i ke auhee a kaawale kahi e hele aku ai, ka au aku la no ia o na haole me na huro ana ekolu a hiki ma kela kapa me ka poino ole mai.  He hapaha mile o kahi pohopoho mai ka ae aku o ka muliwai, a he paahu loa ke alanui i ka nahelehele.

  I ko lakou hiki ana aku i kahi o ka pau ana mai o ka lepo nenelu a me ka hihia nui o ka nahelehele, hoea ae ana ka pilikia hou.  Aia hoi e ku pono mai ana he pa kaua pohaku ikaika, ehiku kapuai ke kiekie, a me na welelau a elua o ka pa he ululaau hihia ma kahi lepo nenelu.

  Ike aku la lakou nei i kahi e akoakoa nui ana o ka poe Taipi i ka nui o ka hooho ana a me ka lele ana mai o na pohaku maa.  Ehiku mau Taipi i ku i ka pu ia Poka a me kekahi mau luna koa ona elua mahope mai o na laau.  Manao ae la o Poka e pii maoli aku no iloko o ka papu, aka ike iho la oia ua pau ka pauda a me ka poka a ka poe koa.  Kaumaha ihola ka manao o na mea a pau i ka ike ana iho la i neia mea, no ka mea, ina i nele i ka poula a me ka poka ua lilo i mea ole na pu a lakou i na mea kaua a na Taipi.

  Ano pono ole maoli ko lakou noho ana.  Hoouna aku la o Porter ia Lieut Cambil me na malina eha i poula a i poka hou iluna o Essex opio.  Koe wale no he iwakalua kanaka makaukau.  Ua pau aku la i ke auhee na koa makau wale ona koe wale no o Mouina e koi ikaika mai ana ia lakou nei e hoi i hope me ka hoopuka ae i na hua "mate koe ee mate oe."  Hoomaka iho la o Kamadoa Poka me he la ua holo imua, a huna ae la i na kanaka mahope ona ma kahi i paapu i ka nahelehele.  Puni na Taipi, holo mai la lakou mahope mai o na pa me na leo nui weliweli, me ka manao e pau ana na haole i ka make ia lakou, a i ko lakou hele ana mai a kokoke loa hookahi no kani ana a ka pu pau i ka make, a i ke auhee i-o a ia nei me ke koe iho no o na mea i make.  Aohe i hahai aku o Pota ia lakou, aka, hoihou mai la o Pota a ma kekahi aoao o ka muliwai me na mea ona i eha.

  Hiki lakou nei i ke kahakai ua hele a maloeloe, a aneane pau he aho a me ke emi loa iho o ko lakou hoowahawaha mua i na kanaka.  Hoolo ihola ko Porter manao e haalele i neia wahi, a e kali ke kaua a kekahi manawa kupono e ae.  Aka, no kona manao o manao ia mai ia e na kamaaina ua hoolilo aeia ia ia iho me hela ua lanakila nui ia ma ka hoouna ana aku i kekahi olelo hookiekie i na Taipi e kauoha aku ana ia lakou e ae mai i kana mau mea i olelo aku ai, a i ole ia e hoemu ia lakou mai ia kahawai aku.  Ua like ka hookiekie o ka lakou pane ana mai me mamua.  I mai lakou, ua heluia na waapa ona a me na kanaka a ua ike lakou i ko lakou ikaika, a aa mai iaia e hele mai.  Aole i liuliu kona kau ana iluna o ka moku hoi hou iuka i na Taipi ua kii mai la i na waa o na Tai a me na Hapa.  Aole i emo pau ana i ka holo, me ka haalele iho i kekahi mea make o lakou i na Tai, a na lakou i lawe ae me ka hauoli nui.  Aole nae i puni na Hapa i na haanui a Poka.  E olelo ae ana lakou, ua holo la haole i na Taipi.  Ua ano naueue ka hui ana o na Aupuni, a ua ike ia aole e hakalia ka hui ana o na Hapa me ka aoao ikaika.  A e koi ikaika mai ana ka lanakila a me ka hanohano o ka noho Alii ana o na Amerika i hoopai koke ia neia anoano kipi o na kamaaina.

  I ka hoi ana mai o ka Eseka opio i ke awa o Taiohae, ua hoomakaukau malu ia na lako a pau e kaua hou aku ai.  Ohi ia ae la he mau kanaka elua haneli o na luina o na moku, i mau mea e holo aku ai mauka a loaa ka poe Taipi, i ko lakou wa e noho nanea ana mai ko lakou lanakila.

  Ua hanaia keia mau mea a pau me ka hai ole ia aku i na kamaaina koe wale no o Keaka nui.  Alakai ia ua poe kanaka nei e na kamaaina iluna o na kiekiena o ke kualapa, mawaena o ke kahawai ma na ala ino, maluna o na palo kuninihi a maloko aku o ka nahelehele hihia.

  Ua nui ko lakou nei akahele ana o ala auanei kanaka o kauhale o ka poe Hapa, a lohe nua ka poe Taipi i ko lakou hele aku.  I ke aumoe lohe aku la lakou i ke kani mai o na pahu a me na oli ilalo o ke awawa o na Taipi, a ike ia aku la ka maaloalo mai o na lamalama ma kahi e akoakoa nui ana na kanaka.  Olelo mai na kamaaina e hauoli ana na Taipi i ko lakou hauoli ko lakou lanakila ana, a e pule ana i na akua o lakou e haawi mai i ka ua ka mea e poino ai o na pu.  Iluna loa o ke kuahiwi he wahi ala e holo ana ilalo e ke kahawai ma ka pali piiku, malaila he ino maoli no ka iho ana i ke ao, he oleloa aku hoi i ka po-  Ia lakou e kali ana i ka maainaaina pauhia o Poka i ka hiamoe, hikilele oia i kakahi kamaaina e kuhikuhi ae ana iaia i ke ao eleele a e olelo ae ana "ke ua, ke-ua, mate buhi kani ole ka pu."  Aole o kana mai o ka nui o na Taipi o lalo o na awawa, i ka ike ia ana o ka ua hakui ke kani o na pahu ma na wahi a pau, a ua lohe na akua i na pule a lakou.  Aohe no hoi o ka ua a koe aku, moe malie iho la na haole iluna o ke kualapa nihinihi o ka pali me ka hiki ole ke eu ae no ka pakika o ka pali a me ka hoomanawanui i ke anu o ka makani, me he mea la e o mai ana ia loko.

  Malama loa lakou nei i na pu a me ka poula a lakou i pulu ole ai i ka wai, i ka maamaama ana ae nae ua like a like keia pulu.

  Kahea ne la kamaaina, ua lilo iho la i mea ole na pu e hoi hou i hope.  Oia io no ka pono, aka, aole e lilo loa i mea ole na pu a lakou i ka manao o na kamaaina, olelo ae la o Poka i na haole ona e ku ae a e ki aku i na pu a lakou ma ka welau o ka pali.  Nakolo na pali o lalo o kahawai o na Taipi.  Loheia ka leo o na pu leho kaua ame ke kani o na pahu, a me na u-a mai o a nei o ke kahawai.  Hamumu ae la ka walaau o ka nu o na puaa, e hoamu ia aku ana i na wahi huna o ka leo pae o na wahine i ka makau, a me ka u-a o na koa e hoomakaukau ana i ke kaua, mahope iho o ke ki ana a lakou i na pu a lakou, hoi iho lakou i lalo i ke kulanakauhale o na Hapa e kali ai a mao ae ka ua.

  Ua lohe mua ae ke Alii i ka hiki mai o na haole, a ua hookaawale ia ae no lakou kahi mau hale e pili ana me ke kahua waiho wale ma waena.  Iloko olaila kahi i komo ai o na koa a mahope iho o ke kukulu ana o na kiai hoi lakou nei i moe.

  Ike koke ia ilio la ka manao ino o na Hapa.  Ua olelo mai hoi lakou ia Poka ehoolako mai aole i ka hale wale aka i mea ai no hoi kekahi, aohe nae he mea ai i hoea mai.

  Noi aku la o Poka i moena e moe ai a i wahi kapa e aahu ae ai a maloo kona wahi kapa, a liuliu wale ke kali ana aole nae i hiki wawe mai, he ano hoololohe ke ano i ka nana aku.  Ua paa nae ka hilinai nui o na haole i na kamaaina

  A hala ae la ka manawa aole nae i hoea mai ka mea ai, a poaipuni ia ae la lakou nei e na Hapa me na iho, nalowale honua wale aku la no na wahine.  Olelo aela na Tai o ka poe e noho pono ana a e noho oluolu ana me na haole e makaala lakou i ke kalohe ia mai.

  Kauoha aku la o Poka i ke Alii e hele mai, a nuku aku iaia no kona hookipa pono ole, aolelo aku i na Hapa e haalele iho i na mea kaua a lakou.  A i ko lakou hoolohe ole ana i keia olelo a Porter ua uhaki pu ia iho na ihe a lakou mamuli o kana kauoha imua o na alo o lakou, a hoouna aku o Poka i na haole ona i-o a ia nei e pepehi i na puaa a kua i na niu na ulu a me na maia.

  I neia hana oolea a Poka komo ka weliweli iloko o na Hapa, holo mihi koke mai la lakou a lawe nui mai la i na mea ai o na ano a pau i pakele na kumulaau hua a lakou, a i ka napoo ana iho o ka a ua ano maluhia no.

  Ia manawa hoi na Hapa koe iho na Tai, ua akoakoa ae a puni na wahi kiai.  I ka po okoa no ua maha iho hoi lakou nei, ia wa hoomakaukau mua lakou nei i na pu a lakou, a mahele i kahi poula a me kahi poka a me kahi mea ai a hoomaka ka huakai.  I ka hiki ana aku i ke kiekiena a lakou i noho ai i ka po me ka pilikia ku lakou i kahi hookahi e nana i ka nani maoli o ka waiho mai o ke awawa o na Taipi imua o lakou.  He palanaiki, heaneane e like me ke kahawai o Waipio, he wahi kawaha ma ke poo o ke kahawai, a nolaila mai kahi muliwai uuku e maawe iki ana ka anapanapa i waena o ka uliuli nui o ke awawa.  E waiho ana mao a maanei na kulanakauhale liilii a me na mahinaai i pa ia i na pa pohaku a puni, na uluniu a me na kumu ulu, a o ka moana e waiho mai ana i kahi e, oia ka hoopau ana o na mea a ka maka e ike aku ai.  Hoopuka ae la o Poka i kona minamina nui i kona noonoo ana iho o ka manawa keia ana i lawe aku ai i ka make a me ka poino iloko o keia kahawai nani, a minamina no hoi ia i ke kaua aku i keia lahuikanaka manao kiekie, a hooikaika ma ke kaua ana i mahaloia.

  Pii pakahi ae la lakou a iho la ilalo a hoohehee aku la ilalo ma kahi pali ku.  O Mouina no ka mua e like no me kona ano mau oia no mamua o ka huakai,  He mau koa Taipi kekahi ma kela aoao mai o ka muliwai kahi o akoakoa ai e huli pono mai ana i kumupali, a mahope aku o lakou he kulanakauhale ua paia i ka pa a puni.

  Aole lakou nei i liuliu iho kau ana ma kela aoao o ka muliwai, oiai no hoi e kaua ikaika mai ana no kela aoao, a ua lilo ia lakou nei ke kulanakauhale i paa i ka pa.  I neia hoouka ana make ke Alii nui loa o na Taipi a me kekahi alii iho.  a ua lehulehu na mea i eha.  Mai keia kulanakauhale aku i hoouna ia aku ai na mea ma kela aoao a ma keia aoao e hoemu aku i na mea e pee ana iloko o na ululaau.

  I neia mau hana, aole komo ka moku iloko o na Hapa.  Holo mihi koke mai lakou a lawe nui mai i na mea ai o na ano a pau i pakele na laau hua a lakou, a i ka po a na iho, me he mea la ua hoi hou mai ka maluhia iwaena o lakou.  Alaila, hoi aku na Hapa, a noho no na Tai me me ka akoakoa a puni na ahi kiai a na kia.

  Aole i maamaama lea ae, hoolale hou ua wahi puali kaua uuku nei i na mea kaua a lakou, oiai ua pau ae la ka luhi, a ua ikaika hou mai la na kino; mahele ia ho la ka poula a me ka mea ai a lakou.  a hoomaka ka huakai.  I ka hiki ana i ke kiekiena a lakou i moe ai i ka po me ka pilikia nui, ku iho lakou nei e nana i ka nani o ka waiho maikai mai o ke kahawai o na Taipi.

  He wahi kahawai palanaiki wale no he like loa no hoi me ke kahawai o Waipio, a he wahi wai lele nani ma ke poo o ke kahawai, a oia ke kuma o kahi muliwai e kokoke ana, me he maawe aiai la iwaena o ka uliuli nui o ke kahawai.  Ku ma-o a maanei ke kulanahale,  me na mahina'i, na ulu nui, a me na kumu ulu, me ka ike mamao ia'ku o ka moana.

  Hoopuka ae o Poka i kona minamina nui i ka hiki koke aku o ka poino.  a me ka make iloko o keia kahawai nani a ka launa ole mai; a uwe iho la ia no kona hiki ole ke waiho malie aku me ke kaua ole aku me keia lahui ana i mahalo nui ai no ko lakou koa.

  Pii pakahi lakou nei a i-ho ma kahi nihinihi ma kela aoao, a o ka mea wiwo no, o Mouina i kana hana mau i ka hele mamua o ka huakai.  Ua akoakoa nui na koa Taipi ma kela aoao o ka muliwai, ma kahi o ka muliwai e holo ae ana a pili i kumupali.  Mahope aku o lakou, he kulanakauhale ua hana papu ia me na pa pohaku paa.

  Aole i emo, hiki ana lakou nei ma kela aoao, a lilo ke kulanakauhale papu, oiai no hoi e keakea nui mai ana kela aoao.  Iloko o keia hakaka, make ke Alii Nui a me kahi alii iho o Taipi, a lehulehu na mea i e-ha.

  Mai keia wahi aku ka hoouna ia ana o na puali kaua liilii e hoemu aku i ka enemi e mumulu mai ana iloko o ka laalaau a puni.  A liuliu iho no hoi ka kakaka ana, lilo hou mai he mau wahi papu i ka poe Amerika. A ia wa, hui ae la a akoakoa na Taipi, a lele mai la e kaua i ka papu me na ihe a lakou.  Hele mai la a kokoke, a hiki ke ki ia'ku me ka pu panapana, alaila, ki ia mai la ma ka aoao, ku iki iho la lakou, alaila, pau loa aku la i ke auhee.  Iloko o keia mau hana, ua pau aku la i ke auhee na kokua kanaka maoli o lakou nei, o na Tai a me na Hapa.  Hoomano no na Taipi i ka o i na ihe a me ka hailuku i na pohaku maloko mai o ka laalaau ma na aoao a pau. Hoouna ia'ku ka elele iwaena o lakou, e ae aku ana e waiho ia me ka hoopoino ole i ka waiwai o lakou, ina e haalele lakou i ke kaua mai, aole nae o lakou pane mai.

  Alaila, lilo ia Poka ko lakou kulanakauhale nui, a pau na hale o lakou i ke puhi ia i ke ahi me na kii laau pupuka, a he mau waa kaua kuai hou kahi i pau i ke ahi.

  Pau i na hoa kanaka maoli o Poka ka waiwai i koe iho i ke alii i ka hoa ia.  He poino wale no ka mea i waiho iho mahope o ke ala a na Amerika i hele aku ai a hiki i ka wai lele.  A pau na hora eha, hoi hou lakou nei i ka papu i lilo mua ai ilaila, i waiho na mea o lakou i e-ha.  Iloko no hoi, alikealike o ke kahawai ua papu nei.  Ia nei, hoomaha na koa o Poka no ka luhi loa hoi o ka hoi hou maluna aku o ka pali; koho ae o Poka i ke ala a-hona iki ma kahakai.  Ma keia ala, pau i ka hana ino ia ia mau kulanakauhale.  Olokaa ia iho na poha

 

.