Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 38, 23 September 1865 — KA MOOLELO O KAPEPEEKAUILA. [ARTICLE]

KA MOOLELO O KAPEPEEKAUILA.

Eia he walii mea hoakaka'ku mamua, Aole he kuokoa o ka Moolelo o keia kanaka ; nia a kamailio pu ia me kekahi mea e ae, aluila, ilaila iho la ka Moolelo o keia kanaka. O Keahole ka inoa o ka makuakane o Kapepeekauila, o Hiiakanoholae kaj inoa o ka makuahine ; hanau mai ka laua keiki, oia o Kapepeekauila. Aole maopopolea ko lakou nui, oia wale iho no paha ka laua keiki, he nui aku no paha ? Aole no hoi i maopopolea kana hana i kona wa kamaiii. Eia hoi; ua oleloia mai, he kanaka huluhulu o Kapepeekauila, oia hoi ke koa 9 luna o Haupu, he puu ia aia ma Koo;lau o Molokai; oia kahi e noho ai oua Knpepeekauila nei. Hele mai la o Hakalaniiewa lana me Hina ka makuahine o Kana a hiki lakou nei i Pelekunu i ko Kapepeekauila wahi; aole nae i ko Kapepeekauila wahi ponoi, no ka mea, o Pelekunu ka inoa nui o laila, ma kekahi wahi e ae oia wahi i oleloia inaluna. Malaila laua nei i noho ai; a lohe ua Kapepeekauila nei ke Kupueu 0 Haupu ua hiki mai ke kaikamakine puukani o Kaiahiki, ke na'e la keia i na kamalii oia nei e kii ia Hina. Kii aku la no lioi na kamalii oīa nei a olelo aku la ia Hina; "I kii mai nei makou ia oe 1 wahine na ke Alii, he makemake ke Alii o makou ia oe." " I aha ? " wahi a Hina. "I wahine oe," wahi ana kamalii. He mea oluolu no hoi ika manao o ke kaikama/iine .puukani o Kalahiki. Ae aku la oia i ka manao o ke Alii i haliia mai e kona poe kamalii. Olelo aku la keia i na kawelii o Kapepeekauila, " E hoi oukou a ke Alii, e.oleio aku oukou, oia ke kane a owau ka wahine."

Lohe ua kanaka nei o Kapepeekauila, kena keia i kekah'. kanaka e holo ma Kona nei, holo no hoi ke kanaka ma Kona, mai Keonekuina a Kalamaula. O ka liana a na kanaka mai Keonekuina a hiki i Kaiamaula, he ka i ka Alaa, he laau ia, no ka mea, ua lohe ae nei kakou maluna, iie kanaka huluhulu ; oia keia laau i kapaia mai ka Alaa. Ka na kanaka a nui ka Alaa. O na kane /ue na wahine ka poe nana i ka. Ka lawe aku !a no ia 0 na kanaka i ka Alaa a hiki i Koolau ; moe iho la ua Kapepeekauila nei, hukihukiia'e la ka huluhulu, a pau ka huluhulu oia nei i ka hukihukiia ; hoao iho la laua ia manawa ; a hoi ae ia laua iluna pono o Haupu. Uwe-iho la o Hakalanilewa ke kane a Hina i ka lilo o ka hoa pupuuanu o na po loloa o ka Hooilo, a me na po ua kilihune o ke Kau. Aole no e loaa ua wahine nei ia no ka mea, he Puu kupu o Haupu i ka lani. Uwe keia a kaa pea ae la na lima i ke kua. Hele ina kela aina keia aina e imi 1 na kanaka ikaika i mea nana e kii ka wahine aia nei. Loaa ia ia nei ke kanaka mua ; o Kamalalawalu ka inoa, he kanaka ikaika a me ke koa hoi keia. Ninau mai la ua kanaka nei iaia nei, " He waimaka aha keia o kuu makuakane?" Kamailio mai ia o Hakalanilewa, " Ka makuahine 0 oukou ua lilo! " " Lilo ia wai ?" " Lilo ia Kapepee," " Kapepee hea ?" " Kapepeekauila," " Kauila hea ? " " Kauila koa o Haupu," " Aole e loaa ka wahine e kuu makuakane, o ka kaua laau auanei ke hahau aku, pa i ka ohuku lepo, ka ia la laau ke hahau mai, pa no i ke poo. £ia o Haupu la 8 ka mano a. Hoolei ae la keia i ka pohaku nui iluna o ka lani, no ka mea, o ka ikaika ia o keia kanaka o ka hoolei i ka pohaku iluna; hookahi aoao pohaku o keia kanaka, hookahi aoao kanaka. Pa aku la ua pohaku 1 nei iluna o ka lani, a hauie hou mai Ja ilalo i ka honua. Hoohualala ae la keia i ka aoaō pohaku oia nei, uke ae la i ka pa ana i ka pohaku. Nana ae la ua kanaka nei o Hakalanilewa, ka mea hoi nana ka wahine i lilo i ke Kamaeu o Haupu, me ka olelaiho, " Aohe ikaika." Hele aku la no keia me ka uwe paiauma i ka lilo o ka»hoa kuka oka wah'me. Ike mai la hoi kēia kanaka iaia nei me ke kulu pu hoi o ko iā nei waimaka, no

ka mea, ua hana pono ole ka puuwa» * kana hana. Hiki aku la keia i kahi u un kanaka nei, oia o Niuloihiki, ka lua keiu o na kanaka ikaika i ioaa iaia nei. Nio&U mai la ua kanaka nei iaia nei, " Vlc ww« m:ika aha keia o kuu " " He waimaku a!ta ka hoi kau, ka uiikuahine hoi paha o oukou ua lilo," wLilo ia wai? " 4i Lilo ia Kapepee," " Kapepee hea ?" " Kapepeekauila/* " K««ila hea ? " " Kauila koaoHaupu," "Aohe e loaa ka wahine la e kuu onakuak*ne : ka kaua laau auanei ke hahau mk 1 »; pa no i ka puu \epo, ka ia la \aau ke Kahau moi, pa no i ke poo. Eia o Haupu la he 8 ka mano a" He)e aku ia no keia me ka hoomanawanui i mea e loaa'i ka wahine. IWo mai la keia kanaka koa, oia hoi o Kaulu, 0 ke ko\u keia o na kanaka koa i loaa i* ia nei. E like me ka ninau a na kanaka mua, pela 110 hoi ka ia nei, a ua hoao iho la ua Kaulu nei i kona ikaika. Olelo aku la o Hakalanilewa ia Kaulu, " Awaa ia," e uumi iho ana keia i ko ia la ikaika paa kahaw&i. Olelo iho la no keia, " Aohe ikaika." O ko ia nei hele aku la no ia me ka heleiei o na waimaka, a halawai hou aku ia keia me keia kanaka koa, o Lonokaeho; o ka hu hoi ia o na kanaka ikaika i \oaa iaia ne\. Ninau mai \a o LonoWaeho ia Hakalanilewa, " He waimaka aha keia o kuu nmkuakane ?" Ka makuaI hine o oukau ua lilo." E like me ka ninau a na kanaka mua, pela no hoi ka bana a keia kanaka. He poe kanaka ikaika keia, aolo nae he mea nana e hooko 1 ka makemake o Hakalanilewa. Pau na koa ikaika. Hiki aku la ka lohe ia Niheu, i kapa» mai o « Niheu kulohe." Na kekahi kanaka paha i olelo aku iaia. *' He makuakane no oukou, e hele ana e huii i kanaka ikaika i mea e loaa'i ka wahine ana." " Auhea ua makuakane nei o'u ?" wahi a Niheu. " Ua hala aku la mauUa, ; ' wahi a kanaka. " Make ia ia'u, aole e oia ana." Ko ia nei holo aku la no ia maniua mai, ko ia nei kulai iho la no ia i ka laau mamna pono oia nei. O i pii aku ua makuakane a pau ke aho, kani iho ia ke ahu, no ka mea, ua hele keia a luhi. Hopu aku la ua Niheu nei i ka makuakane, hoi aku la laua nei a ka hale. Ninau aku ua Niheu nei, " Heaha hoi ko inea i he\e ioa'i, aohe hoi ou heie a« i ka hale o Niheu ? " " Heaha mai ka hoi kau, ka i noa hoi he kumakuia i ka inakuahine o oukou ua iilo." " Lilo ia wai lM " Lilo in Kapepee," " Kaj>epee hea ? " " Kapepekauiia," " Kauiia hea ?" 14 Kauila koa o Haupu," " Aole e loaa ka wahine la e kuu makuakane. E aho paha e pii knua iuka i ka hanai a Uli, a k« Ihupi a ka Ihunana, a ka liioha** a ka Manohae." Ko laua nei hele aku la no ia. Holo e aku ia o Niheu i o Kana la,a oielo «k« la ia Kana, " Ke heie mai nei o Hakaknilewa, ua lilo ka wahine ana. Ua pau makou i ka hohe." " Auhea } " wahi a Kana. "E i ae no ke hele inai nei mahope." I nana aku ka hana o ua o Kaoa, ka makau no ia o Hakalanilewa i ka aa o na maka o Kana. Pane mai la o N»heu, " Nana e ia'ku la hoi e oe ka makuakane o kaua, ke hoi hou la." Ke ktkoo aku ia no ia o ua Kana nei, i ka hale no ke kino oia nei, ka loaa'ku la no ia o ka makuakane ; lawe mai la keiaa kau iluna o ka uha. Uw« iho la o ua o Kana, pane mai o Niheu, « E uwe ana oe manao ana i ko makuakaoe o Opili." Hoolale ua Kana nei ia Niheo e hoa i ke ahi, no ka mea, ua like loaka waimaka o Kana me na pakaua lanipi nui o ka Hooilo e hoomau ana i na kuk panoe o ka honua. Pane aku o Kana i ka " E olala hoi paha i ke ahi a mahaoa kai ka huaolelo." Ka hoopumehana iho k no hoi ia o ka makuakane a mahana. Nk nau no hoi o Kana, " He waimaka aha . keia o kuu makuakane ? " " Ko ookoa makuahine ua lilo," »Lilo ia wai ? ** "Lilo ia Kapepee," " Kepepee &ea ? " ; " Kapepeekauila koa o Haupu." I mai ' o Kana, 11 Aohe hoi ke wa o kefc kino a | o ka make waie aku ao koe } ioaa e bo« | ka hoapaio." I Hooiaie ae la o Kana i ke kaikeffea ! Niheu c kalai i ka waa. Kahi *o bo»

keia i k;i waa, o i noke keiā i kc kalai i ka waa a luhi; kani ke uhu, me ka olelo iKo,"" <ir 3i6fie'hcj kau Re līana h'e ' h'ooliihi. lukn no oe e noho ai, o ko wawae ke hehi mai i ka waa." Kuhikuhi aku la ua Kana nei ia Niheu he pii laaii, he Nioi ua pu laau nei, " E l»emo no ia oe keia pu iaau ia ? " " Ae." wahi a Niheu, no ka mea, un ike aku la keia he pu laau uuku wale no, nolaila, hoano iho la keia e hemo ana no. Huhuki no hoi ua Niheu nei; o i noke keia i ka uhuki a hihi, aoie hemo iki o ua pu laau nei.

Pane mai o Kana, "Aohe e make ko hoa paio." No ka paakiki loa no hoi kekahi o keia laau, o i uhuki wale iho nei a aohe no ka hoi a hemo iki mai, uhaki okoa ia iho nei e a'u. Helu iho ana na lima. o ua Kana nei, o kekohi lima no ma kahi aoao, pau kekahi waa, pela no hoi ma kekahi aoao, loaa no lioi ia waa. O ka inoa ona waa, o ''Kaumueli." Hapaiia aku la ua mau waa nei a puka i kai, hoonoho keia i na hoe, a makaukau hoi na hoe, hoonoho keia i na hoe waa, oia hoi o Moeauia, Imoemau, Mamua, lapepeinua, lapepehope. Kaikaina owna kauhi i Waialua, Waianae, Keawaiuku, Makuaweaikai, kaikaina o Niuouilani, o Nalehuaikamoi, Kapualeleipa, Puaanohopa, fapapr.{ua o Kona, Nakeiliipuaihaena, o Nana la oi ina wawae o Luaa. Oia ka inoa ona hoe-waa o Kana. Ua makaukau na waa, o ka holo wale no koe. Kau ae la no hoi o Kana me na hoewaa, a o Niheu mamua o ka ihu o ka waa me kana laau o Wakailani. Oko lakou nei holo aku la no ia, e kii ana keia e kaua ia Kapepeekuuila. A ma keia holo ana a lakou nei, ili iho hoi na waa ī ka papaku, oia hoi na koa mua 0 Haupu. I aku o Niheu ia Kana, " O ka moe no ka kau e Kana, ma ma make kakou la." Pane mai hoi o Kana, <{ Heaha hoi ka mea e make ai, kai no hoi o na koa ia o Haupu ; iwaho ka papaku na kahalelo na kaaaka, haua ko laau o Wakailani." Hahau iho ana keia ika laau a ia iiei. heīelei liilii ke a, a o ka hemo no ia o na waa. O ko lakou nei holo mai' la.no ia, a ia Nilieu no ka ike, pane mai la no ia, " O ka moe mai no ka kau e Kana, ma ma inake hou no kakou, akahi 110 ka ke kanaka liiamoe nui wale ia oe ! " " Make Ike aha ? " Wahi a Kana. He pali nui ho» paha, ina kakou e komo iloko, o ka hiolo iho noia pau kakou i ka make. Pela mai o Niheu. Pane aku o Kana, " O na koa no na o Haupu iwaho, o Kanaloku na. o Kanaloalo, hahauia ko laau." Ia hahau ana aku no a ia nei, puali ka nalu, iieino na waa o lakou nei. Ko lakou nei holo mai la no ia, o Molokai «10 hoi ka ihu, a ia Niheu no hoi ka ike, pane ae la o ia, " Make hou no kakou, eia keia mea nui ke hele mai nei, haule no la pa papau kakou i ka make." t mai hoi o Kana, " E nana pono aku oe, a hala ae kahi oioi imua, alaila, hahau aku oe iko laau." Eia ka auanei he I-a keia mea nui, ili ua I-a nei iluna o na waa he mea ai. la kau ana aua I-a nei īluna o na waa, hele ke kai a ka makaaha o na waa, i ka ua mea he nui launa ole o ua I-a nei. i (Aole i pau.y ī