Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 35, 2 Kepakemapa 1865 — Page 2
This text was transcribed by: | Brendan Von Oelhoffen |
This work is dedicated to: | William von Oelhoffen |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
“O ka uahi maka weo ia o Lihue,
O na Puulanahu mahiki a Hao,
O kaea a Kalona---Kalani,
Hiki au o Kuihewa,
O Kaihikapu a Kuihewa.”
O ka hana nui a Kalaimanuia i ka wa o kona noho ana Ai-aupuni ana me ka makuahine. O ke konane, a o ka inu awa---Ke waiho nei kana papa konane me ke kanoa awa.
Ua loihi ko laua Noho Alii ana i ke Aupuni.
I ke kaapuni ana o Lupe e hooponopono i ko laua aupuni, o ke kanawai kapu ka aihue. O ka aihue i ka puaa, alaila ninau mai kela i ke kanaka aihue. Heaha kau mea i aihue ai?
Olelo mai ke kanaka aihue, “he puaa ka’u mea i aihue ai.”
Alaila, olelo aku la keia i kana poe kauwa, “E kii e kalua i ka puaa a ke alii.” Ae mai la na kauwa, a kii aku la i ka puaa a ke’lii, a lawe mai la i ke Alii ia Lupe. Alaila, hanai aku la o Lupe i ke kanaka aihue puaa a piha ka opu a hiki ole ke hookomo iho. Alaila, kauoha ke Alii i ke kanaka aihue, “Auhea oe? mai noho oe a aihue hou o make; oia ke ke Kanawai o ke Alii o ka aihue. O ka mea aihue, hookahi uku o ka holeholeia o na iwi.”
No ka lokomaikai o ke Alii, ua lilo kana mau olelo i mea aloha ia e na makaainana.
Ua lilo ke Alii i makua, a o na makaainana he mau keiki e like me ka wa ia mailikukahi---Ke Alii aloha i na makaainana.
Oia ka hana a keia Alii e kaapuni ai a puni o Oahu, o ka mahiai, o ka lawaia, o kana Oihana nui ka lawaia. O ka lawaia aheloa.
“O Kailaio alii o manuia o Oahu,
Nona ka moku waiho na lani.
Waiho na kapu i o Laa,
He Hoolaa he lau kamahele ka lani,
He pua no ka hanai nole nei alii,
E lakou---e,
He mau huli wae mokohikapu,
He wae-ku no ka lalani,
No ke kahua o Hakai,
I kanuhia i Puukahonua,
I ka haiki wai loi mapuna,
He hapunawai Kalani,
Na Lonokawai i hanau---ea,
I hanau lia i Waihilia Kalani,
He kino la kekahi aoao,
He kauhua la---he la la,
He la hoi o Laulihewa,
Na kapu nako nahe wale no,
Na ia Alii he pewa-no Auakahinu,
He-ha-no Auakamea,
Nona ia puka ka maka,
O Kemaio, o Kaululena,
He maka no Luaiakalani;
He Lani no Kaulueelani,
Iloko o ka hanai Lupekapu,
O Lupekapukeahoinakolii
E Lupekapu
E Lupekapu e Maohilauhua,
E ka ohi pua o Holanii.”
O Paumakua Kaiani a Lonohoonewa,
O ke Kumakaha o Ahukai a Luahiwa,
O ka nalu i haki kakala i ke kapu,
I haki kualua mai ka nalu o Kuihewa,
I hoomo mai i ka hua kapu he pali loa alii,
He pali he wela he iu na’Lii nui,
O Naluehiloikeahomakalii,
Ka nalu opuu---
Ka nalua i haki palala i ke kapu,
I poi mailoko mai o Pukokoulo mai Kahiki,
O hoee ke kai a Kahiwakaapu.”
Ua loihi ko laua Noho Alii ana a kau ko laua mau hulu elemakule---me ke kanikoo.
I ka manawa i kokoke ai e make o Kalaimanuia, kauoha oia i kana mau keiki a pau---Ma Kalauao i Kukiiahu.
Kauoha i ke Aupuni i ke keiki makahiapo ia Kuamanuia; oia maluna o ke Aupuni.
O kaihikapuamanuia, o ke akua kona o Kukalani o Kuhooneenuu.
O ko Hao kauoha, o Ewa kona me Waianae---malalo o ke kaikuaana.
O ko ke kaikuahine, o Waialua me Koolauloa, ia Kuamanuia o Koolaupoko me Kona. O na’lii a pau me na makaainana, malalo aku lakou.
O na aina ia Kaihikapuamanui, o Kalauao, o Aiea, o Halawa, o Moanalua, mahalo o ke kaikuaana a me ke Akua.
I ka pau ana o ke kauoha a Kalaimanuia, make iho la ia i ke kanaiwakumamakahi o kona mau makahiki, i ke kanaonokumamalima o kona Noho Aupuni ana.
Haunaele o Maui Hikina.
` Lanakila na hana haunaele ma Hana, o Koolau. Nui loa ka inu uala, pinika, ohia,maia, a pela’ku. He hula, a me ke ao Lua, huliamahi na kane a me na wahine, a me na kamalii ma keia mau hana ino.
Ua ike ia ke kumu o keia haunaele no ka elemakule o ka Lunakanawai, ua palupalu loa, e hiamoe ana paha aole ala a ku iluna, a hoomalu i pio keia haunaele.
Eia ka lua, ua hui pu me na makai iloko o keia mau hewa i haiia maluna. Nolaila, lana haakei lo aka manao o kanaka ma keia apaua.
Eia ka mea minamina o ka maluhia, ke ku nei ke Kahunapule e kinai, e pio ana paha aole paha, e kauoha ae na Lunakanawai kiekie i ka Lunakanawai o hana, e kinai i keia ahi.
Koolau, Maui, Aug 29, 1865
Ka Nupepa Kuokoa.
Honolulu, Sepatemaba 2, 1865.
No ka lilo ana i Keonimana.
O ka hauolelo Beritania, Keonimama, elua no ano o ia huaolelo.
Elua a ekolu paha keneturia i hala aku, ua aneane like loa kea no o keia huaolelo ma ka olelo Beritania, me ka loaa ana o na hana a ke Alii; ke ano oluolu o ka noho ana, ka ike ana i ka manawa e kunou ai, a i ka wa e wehe ai i ka papale. O kekahi ano keia e malama mau ia nei i keia manawa. Ua manao iho kekahi poe, ina e loaa ia lakou na lole maikai, me na lole pilipono i ke kino, a me ko lakou ike ana i ke kahi i ko lakou mau lauoho, a me ko lakou hoope ana ia lakou i ka wai ala, ua ilio lakou i poe Keonimana. Aole no hoi oia wale no, o ko lakou ao ana kekahi i ka paa maikai ana o ke kookoo, me ke kau ae i ka pka kika ma ka waha me he mea la, ua makaukau lakou ma ia mea; a ina lakou e hele ana e hui me kekahi poe maikai me ko lakou hoopilikia ole ia mai, a ina he hiki ia lakou ke inu i ka waina, a me ka inu ana no ke ola o kekahi, a me ka hoopuka aku i na leo nahenahe i na wahine. Oia poe kanaka, ua kapaia e kekahi poe, he poe Keonimana, oiai he poe ona rama lakou, he poe moekolohe, he poe hoopunipuni, a he poe olelo ino.
Aka, ke olelo nei makou, aole he pomaikai nui o ia mau mea. He mea pono no kou ike ana i kou ano, i lilo ole ai oe i mea ino imua o ka poe e manao nui ana ma na mea o ke Keonimana. He kupono io no ke ao ana i ike ai i ke aloha ana, a i ka wa e kunou ai a pela’ku. Aka, ina mawaho wale no kea no Keonimana o ke kanaka e like me keia, he wahi mea uuku loa ia. Ina he kanaka hoopunipuni, aihue, a moekolohe ia, e lilo ana no paha ia i Keonimana ma ke ano o keia huaolelo, eia nae, he kanaka lapuwale ia, aole ia i kupono e lilo i hoahanau no na kanaka maikai. Ua oi aku ka hanohano o ke kanaka kuaauna naaupo mamua ona.
Aka, he ano okoa no nae kekahi o ka huaolelo Keonimana. Ma keia ano o ke Keonimana, he kanaka ia i like ko loko me ko waho, a oia ka mea non aka manao maikai. O Keonimana maoli, he kanaka ia i hana’ku ia hai e like me kona makemake e hana ia mai, a ua hana iho ia me ka oluolu a me ka maikai. O keia Keonimana maoli, ua hana iho i na mea maikai a pau a ke Keonimana hoopunipuni e hana ai, a ua oi aku no. he gula maoli keia kanaka, a o kekahi hoi he hoohinuhinu ipu laau wale iho no.
Ina he ilihune kekahi kanaka ma ka lole, a maikai ma ka naau, alaila he Keonimana oiaio maoli ia. He nui wale ka poe lopa i oi aku mamua o kekahi poe waiwai a hanohano hoi ma keia ano Keonimana. Ua halawai iho makou me kekahi mau kuaaina o Hawaii nei me na kanaka i oi aku ko lakou ano Keonimana mamua o na kanaka hookano a hoomahie hoi o Honolulu nei, ka poe hoi i manao iho o lakou wale no ka poe Keonimana.
O ka amara, ke kamana, o ke kanaka mahiai, a me ke kanaka luina, e lilo no lakou i Keonimana ina e maikai ka lakou hana, a he nui no o lakou he mau Keonimana oiaio. Ua pili ke Keonimana i na oihana a pau. Nolaila, ke kau leo aku nei makou i ka poe heluhelu o ke Kuakoa e hahai aku mahope o ia ano. E kokua aku no makou ia oukou. Mai kuhihewa oukou, o ka lole maikai a me na piki lima maikai, o na puapuamoa, papale piwi he mea ia e Keonimana ai. Aka, e hoomanao oukou o ka oiaio maoli keia, aole ia o waho. Aole o ka mea hinuhinu mawaho o ke kanaka e like me ke Koheoheo ke komo iho a wehe ae. O ke kanaka Keonimana maoli, he Keonimana ia i na manawa a pau o ka po a me kea o, ma ke kulanakauhale nei a ma kuaaina, a iloko o na hui maikai a pau, a mawaena o kana wahine ponoi me kana mau keiki.
O ka lilo ana i Keonimana ma keia ano, aole ia he mea e lilo ai i Keristiano, aka, oia nae ka mea e ukali koke aku ana. Ina hoi he Keonimana, a he Keristiano kekahi kanaka a keiki paha, alaila, ua hololea. He Keonimana Keristiano anei oe?
Ko Hawaii nei ku ana i ka wa.
Iloko o ko kakou pepa o kela pule aku nei, ua pai iho makou i kekahi manao nona ke poo “He Ninau;” a ua pane ia mai nei e kekahi o na nupepa o ke Aupuni; he pane nae i'ku ole i ka pomaikai o ka lehulehu.
O kona lele paukiki ana mai nei, ua huhewa loa, oia hoi ko lakou pane ana mai, aia no makou ke ku nei ma ka aina o Amerika, aole ka makou he mau kupa Hawaii, no ko makou olelo ana i ka nawaliwali o keia Aupuni a me ka hiki ole ia kakou ke hooakakuu aku i ko ka honua nei. Ke aloha nei makou ia Hawaii nei, oiai ua nawaliwaliia; a i kumu nona e pomaikai ai, ke makemake nei makou e hoopau i kona hahai ana mamuli o na hana ino o kekahi mau lahui e ae, a e eleu aku ma ka hahai ana ma ka lakou mau hana maikai.
Ma ka olelo kuahaua alii o ka la 26 o Aug. makahiki 1861, ua hoolaha ia peneia. “Ke hoolaha aku nei makou, o ko makou ku ana I ka wa mawaena o na aupuni e paio ana.” Ma ka manao pepa o ka nupepa Polynesian, o ka la 14 o Sepatemaba, 1861, ua oleloia, “ma keia mea ke hahai nei ka Moi i ka hana hanaia mai e Enelani, Farani, Sepania, Belegiuma, a me kekahi mau Aupuni e ae.” O ka hopunaolelo e ka-ua ana I na kanaka o Hawaii nei aole make hui me na kipi, eia no ia ke mau nei, a ua pono mau no.
Aka, o na pauku hope o ka Olelo Hoolaha Alii, me he mea’la he mea i hoohalahala mau ia e ke Aupuni o Amerika Huipuia, a he oi loa aku nae i keia manawa, oiai ua pio ke Aupuni kipi. E papa ana kekahi pauku i ka hooponopono ana i na moku pio maloke o ko kakou mau palena; a o kekahi pauku hoi e olelo ana, o na pono o ka hookipa ana aole i haawi ia aku i na moku powa, a i na mea i pio ia lakou o na aoao a i elua, koenae ka loaa ana i ka poino, a me kekahi mea e kau-a ana paha ia lakou no ke ino paha o ka makani, a no na pilikia paha o ke kai, a me kekahi mau kumu e ae e like me ka mea i hooponopono ia ma ka Olelo Aelike o ke kuikahi ana.
O keia mau mea i haawi ia aku i ke aupuni kipi e Enelani, Farani, a me kekahi mau aupuni e ae iloko o na makahiki eha i hala aku nei, mamuli o ka lakou mea i manao ai he pono, oia hoi ka hookipa ana mai i na moku kipi ma ko lakou mau palena, he mau malama wale iho nei no ka hooleia ana e ia mau Aupuni Nui. Heaha ke kumu o ko Hawaii nei hoomau loa ana?
Ina paha I pio mai ka moku Kenadoa i kekahi moku Amerika, e papaia anei oia i kona lawe ana mai i kona waiwai pio iloko nei o Honolulu? Hiki no anei i ke Kenadoa ke komo mai iloko o ko kakou mau palena nei, ke makemake oia? He kumu kupono anei kekahi o ka haawiia ana aku o “nā pono hookipa” iaia? Aole i kau nui ko makou manao no ia mau mea, aka, heaha ke kumu o ko kakou aupuni nei i makemake ai i ka pono ku i ka wa i olelo mua ia?
Eia malalo nei ka olelo kuahaua a ka Moi Kamehameha IV, i unuhi ia mai e makou mai loko mai o ka nupepa Polynesian i hiki ai i ka lehulehu ke hoomaopopo i na mea i kakauia maluna ae.
Olelo Kuahaua.
Kamehameha IV., Moi o ko Hawaii Pae Aina.
E ike auanei na kanaka a pau ma keia mea, Owau o Kamehameha IV., Moi o ko Hawaii Pae Aina mamuli o ka hoikeia ana mai Ia’u ke kaua nei ke Aupuni o Amerika Huipuia me kekahi mau Mokuaina i kapa iho ia lakou o “Na Mokuaina i Hoohuiia o Amerika,” ma keia mea ke hoolaha nei au i ko’u ku ana i ka wa mawaena o keia mau aoao elua e kaua mai nei.
O Ko’u ku ana i ka wa e ikeia no ia mea ma na palena a pau o Ko’u Aupuni, a o na mea i lawepioia a pau me na mea i hopuia a hanaia e like meia, aole i ku i ke kanawai, a i ka uhaiia ana o Ko’u mau pono ma ke ano Moi.
A e hoomaopopo loa ia, ke papa ikaika nei au ma keia mea i Ko’u mau makaainana a pau, me ka poe a pau e noho ana, a i ole, maloko paha o Ko’u Aupuni ma ka hui hikiwawe ana a lohi paha ma ka powa ana aku i na moku a i ka Oihana Kalepa paha o na aoao paio a i e, ua, a me ke kokua ana aku i kekahi mea i hanaia o ia ano; a o na kanaka a pau i ku-e i keia, e hoopaiia no ia ma ka uku hoopai i kauia e ke kanawai o na lahui, a e like no hoi me ka hoopaiia ana e ke kanawai o keia mau Mokuaina i oleloia, aole no e loaa ia lakou kekahi kokua mai Ia’u aku e pakele ai lakou mai ka hoopai ana.
E hoomaopopoia, aole e ae ia ka hooponopono ana i na moku pio maloko o Ko’u Aupuni nei, aole no hoi e ae ia ke kuai ana i na waiwai kuai a me na waiwai pio e ae.
E hoomaopopoia, aole I haawiia na pono o ka hookipa ana i na moku powa a i na moku pio o na aoao paio a i elua, koe wale no ka loohiaia ana e ka poino a me kekahi mea e kaohi ana paha ia lakou, no ke ino paha o ka makani, a no na pilikia paha o ke kai, a ma kekahi mau mea e ae e like me ka mea i hooponoponoia e ka Olele Aelike o ke Kuikahi ana.
Hanaia ma Ko’u wahi noho ma ka Ae-kai o Kailua, i keia la 26 o Augate, M. H. 1861, a i ka Hiku o Ko’u Noho Alii ana.
Kamehameha.
Na ka Moi,
KAAHUMANU.
Na ka Moi a me ke Kuhina Nui,
R. C. WYLLIE.
I na Makamaka o ke Keena Kuokoa:
ALOHA OUKOU. Me he koloa aea la wau o ka noho ana i Maui i keia mau la. Aohe no ka makamaka ole; he nui na makamaka, a he maikai ko’u hookipaia’na. he keu wale no ko Maui nei poe kamaaina ma ka hookipa maikai ana i na malihini, wahi a ko’u ike. A pela no hoi ka ike a kekahi poe malihini mai Oahu mai. Mai olelo nae oukou iloko o keia mau pono o Maui nei, ua oki pau ka noho ana. Aohe; me he koloa aea la ka noho ana o. ko “Oahu makewaewa” ia nei, he okoa o Oahu a okoa o Maui. Okoa na helehelena, okoa na alanui, okoa na mauna, okoa kela mea keia mea. O ko Makawao nei wai, he wai lua, aole o ko Oahu wai o Nuuanu. Aka, o ka noho ana maanei, he maikai no ke maa iho ia nei.
Iloko o ka pule i hala ae nei, ua holo aku au i Waikapu, Wailuku, Waiehu, a me Waihee. Aole o kana mai ka nui o ke ko ma ia mau aina. Me he ulu ko nui la ke la aoao o Maui Komohana, mai Waikapu a hiki aku i Waihee. Maikai loa ke ko paa e hana ia nei ma Waikapu. A he akamai loa no hoi ka hana ana, a me ka hoomaloo ana. Uuku kahi malakeke, a nui ke ko. Ua hai main a Ona o ia mala-ko i ke poho o ko lakou malakeke. Aole ka loaa ka mea nana e kui aku.
A i keia wa ke hoolei wale nei lakou i ka malakeke. Ke ninini ia nei ka malakeke mawaho ma ka lepo. Auhea la ka poe kokua i ke puhi rama. Ua olelo lakou, ina e ae ia ka hana ana i na wai ona, he kumu ia e poho ole ai ka malakeke me na koena ko o na mala-ko. Ua kukulu ia iho nei ka hale puhi rama ma Honolulu, a eia nae ko Maui poe ke oinini wale nei i ka malakeke ma ka lepo, no ka mea ole nana e kuai. Pehea la keia? No ka nui ole paha o na hale puhi rama, ea?
Ma ka wili ko o Waikapu, ke hana ia nei ekolu tona ko paa I kela la i keia la, ua like ia me 6.000 paona a keu i ka la hookahi. Eia kekahi mea au i hoomaopopo ai i kuu makaikai ana i na wili ko o Maui nei. O ka hana naaupo loa o ka poe paahana; a mamuli o ia naaupo, ua ili mai ka pilikia maluna o kekahi poe. Ma Waikapu no ka hana naaupo o kekahi keiki, ua komo kona lima iloko o ka wili, a ua palupalu loa a hiki i ka poohiwi. Iloko o ka pule i hala ne nei keia. Ina e hele ikaika ana ka wili, ina ua wiliia a okaoka ke kino holookoa o ua keiki la. Ua oki ia ka lima o ua keiki la e ke Kauka, ma kahi e pili ana i ka poohiwi. Aole nae Akaka kona ola, no ka hoolohe ole i ka ke Kauka olelo. Eia hou kekahi. Mauka nei o Makawao keia pilikia. Ma ka mala-ko o Mika Peka, ma Kaluanui, e baila ana lakou i ka wai o ke ko i mea e lilo ai ia i ko paa. A i keia la ua haule kekahi kanaka iloko o ka ipuhao ko, ua hele a welu. Ua aneane moa ua kanaka nei. Aole paha e hiki iaia ke ola. Aole kumu e ae o keia mau pilikia, o ka noonoo ole no. Aole loa he kumu e pilikia ai ka poe hana iloko o na hale wili ko, ke hana iho lakou me ka noonoo a me ke akahele pono. He pono e hoonaauao ka poe hana. O Maalaea ke awa ku moku no Waikapu. Malaila kahi i hooili ia ai o ke ko a me na waiwai e ae e halihali i Honolulu.
Mai Waikapu aku holo au i Wailuki. Ua oi aku ka nui o ke ko ma Wailuku i ko Waipahu. Oi loa ko Wailuku. No Mika Peka o Honolulu ka wili ko e ku nei malaila. Ua pau nae ka wili ana no keia kikina; nolaila, aole au i ike i ka hana ana o ke ko malaila. Ke kukulu nui nei kekahi haole Farani i wili ko hou ma Wailuku. Maloko ponoi o ke awawa keia wili hou e kukulu ia nei, mauka ibo o ke alanui. Makau ole ka ona o ia waiwai o lilo i ka wai. E kukulu ana no hoi a Mika Bele me kana keiki i wili ko no laua. Ua holo aku nei o Bele makua i Kalefonia e kuai i ka wili me na lako a pau e pono ai. Ua hiki mai kekahi o ia mau mea, a o ka hoi mai koe o Mika Bele me ke koena. Onoai paha ua ku mai iloko o keia mau la ma Honolulu.
He wili paloa kekahi e ku nei ma Wailuku; na ia wili e hoomaikai nei i ka huita i ka poe mahiai o ka poe o Makawao me Kula. He ehiku dala ke kumukuai o ka palaoa ma ka pahu.
Ua eo o Lahaina ia Wailuku. O ko Lahaina waiwai, me kona hanohano, me kona akamai, ke hoi nui nei a pau i Wailuku. Ma keia hope aku e helu ia ana o Wailuku ma ka papa akahi, a o Lahaina ma ka papa elua. O Wailuku ke kulanakauhale nui o Maui nei. O Kahului kona awa ku moku. O Moi me Moikeiki na moku e ku pinepine nei. A ke ku nei no hoi kekahi o na moku ae.
O Waiehu me Waihee koe. He mau aina ko nui laua, a he nui na mea e pilo ana i kela mau aina, aole e pau iloko o keia palapala, Ma keia pule ae e kai hou aku ai au. Me ka mahalo.
H. H. P
Makawao, Maui, Hikina, Aug. 21, 1865.
HUNAHUNA MEA HOU O HAWAII NEI.
KULA HANAI O HILO:--Ua lohe mai nei makou ua piha unu loa ke kula hanai ma Hilo. He kanaooo a keu na haumana. Ke manao lana nei nae makou e makaukau lakou ma na ala kikeekee o ka naauao.
AHAAINA MA KIKIHALE:--Ua poloaiia mai nei makou e W. N. Pualewa, i ka ahaaina ana iho nei o ka “Ahahui Manao Hauoli” ma Kaumakapilo. O ka nui o na dala $75.
Ia oe e Kauahikaua o Wailuku, Maui, ua ike no makou I kau palapala nho ka “Pule Unuhialoha,” ua kapeia e makou ma kuono no ka pomaikai ole e loaa i ka lehulehu.
HE LONO WALE:--Ua lohe wale iho makou e hoolewa ia ana ke kino kupapau o Mrs. Lusia Muolo Moehonua i ke Sabeti alua o keia malama o Sepatemaba.
KAIKAMAHINE UA NALOWALE:--Ua kakau mai nei o Wahanuu, o Kawainui, Hilo, Hawaii, i ka nalowale ana okekahi kaikamahine nona ka inoa Emele Kalaukapu. Ua manao wale ia ua mahuka no ke kiiia mai e na makai e hopu ma ka lohe wale ia he moekolohe. Ua nalowale ia a hiki i keia la, ke noho nei kona nui me ka u a me ka helelei o na waimaka kaumaha. Ua huna ia paha, aole paha, a ke lalau wale nei kona makuakane no ke aloha iaia.
KA LUNAKANAWAI O KAU:--Ma ke ku ana mai no ka mokuahi Kilauea i ke poaono iho nei, ua e-e mai ko makou makamaka o Toma Martin, a eia oia ma ko kakou kulanakauhale welawela nei.
KA UAPO MA MAEMAE:-- I keia mau la ke hanaia nei ka uapo ma Maemae, aole o ka uapo maoli, aka, o ke kahawai. Ua hookaheia ka wai ma kahi e ae, a ua kipapaia i ka pohaku, a hamo ia iho i ka puna. Nani maoli ke nana iho.
MAU LUNAKANAWAI HOU:-- Ua haiia mai nei makou ua hoonohoia o S. P. Koko i Lunakanawai no Kohala Akau, ma ko Naiapaakai wahi, a o J. W. Iaukea ma ko S. P. Kuko wahi, ka Lunakanewai no Hamakua. Pela mai neo o Halemanu, o Waipio, Hawaii.
HE LEO KAHEA:--Ke kauohaia aku nei ka poe i lako i na Buke mua o ka Hoku Pakipika. Ua makemakeia i elua buke o ka helu mua, a e uku ia no ke lawe mai ma ke Keena o ke Kuokoa.
MAKAU OLE:--I ke ahiahi Poaono iho nei i ka hora 5, ua holo aku ka Mea Hanohano Ioane li me kaua wahine i ke kaapuni ma ka pali o Nuuanu ka hele ana, maluna o ke kaa lio; a i ka hora 9 o ka po, hiki i Kaneohe. He keu no a ka makau ole i ka hele i ka po malona o ke kaa ma kahi ino.
KUHINA KALAIAINA:--Ua lohe mai nei makou ua hiki aku ke Kuhina Kalaiaina ma Hamakua, Hawaii. Ua hele aku ia e nana i ke awa o Honomalino, a ua ae aku ia e hanaia i awa, e like me ka puu dala i hookaawaleia e ka Ahaolelo. Pela mai nei o Halemanu, o Waipio, Hawaii.
NO KA MOKUAHI KILAUEA:--E holo ana ka Mokuahi Kilauea i ka la 4 o Sepatemaba, i ka la 11, ka la 18, a me ka la 25 i Hawaii; a iloko o na pule ana e ku ai maanei, e lilo ana kona wahi i ka mokuahi Annie Laurie. Ma keia hope aku, i ka la 5 o Okatoba, e holo ana o ua o Kilauea i Kauai.
HOOIKAIEA O MIKA KOANA:--Ua hoi mai o Mika Koana mai Puna mai, a aia oia ma kona home mau ma Hilo. Ua lohe mai nei makou he 13 poe imi i lilo i poe hoahanau; a o ka loaa ma ia hookupu ana, elua haneri me kanahiku dala. Elua Halepule e kukula ia nei ma Puna i keia wa, a hookahi halepule i paa, aole nae i maopopo ia makou kahi i ku ai.
KA MOOLELO O OPUKAHAIA:--I keia pule ae e hoopuka aku ana makou i ke moolelo o Opukahaia, noloko mai o kekahi buke i paiia ma Amerika. O Opukahaia ke kanaka i holo mua i Amerika, a oia no hoi ke kanaka i koi aku i ko Amerika poe kumu e holo mai e hoolaha i ka pono ma Hawaii nei.
HOOMAINOINO MAOLI:--I ka Poakolu i hala iho nei, ua laweia ae i ka Aha Hookolokolo kekahi kanaka hoomainoino i kona lio, o Aiu kona inoa. Mai Waimanalo mai kona holo ana a hiki ma Honolulu nei, a ua kukulu iho ia i kona lio i na la elua me ka po hookahi me ka ai ole i ka ai. Ua hoopaiia oia $5.00 me $1.00 koina. He keu no a ka manaonao ole, ua ike no ua puka ke kua o ka lio, holo ana no; aole hoi oia wale no, o ka hai-na ana hoi i kona lio ka mea ino loa.
BIPI KUPANAHA:--Ua hai ia mai makou e Samuela o Kau, Hawaii, i ka ike ia ana o kekahi mea kupanaha iluna o ka bipi a kekahi kanaka, ola hoi eha ona mau pepeiao hao. Elua mau hao e like me na bipi mau, a elua mau wahi hao liilii maluna o ka lehelehe ma na aoao no a i elua. Ua like paha me ehiku iniha ka loihi, a ina e ulu ua mau hao nei e hookui no, aole nae e hiki ke ai i ka ai.
I KA LA 31 O IULAI NA WAIKAPU MAUI:--Ua poloai ia mai nei makou e S. N. H. Kapea o ia wahi i ka malama maikai ia ana o ua la la ma Waikepu e ka Ahahui nona ka inoa Ahahui hoomanao i na la nui. Ua ku i ka maikai a me ka hauoli na mea i haoaia, me he mea la ua kupono i kona inoa ia ha na anu. He haiolelo ma ia la na Kahauolopua, a ua mahalo ia no.
KA HELE MALIHINI ANA MAI KOHALA AKAU AKU A HIKI i HAMAKUA:--Ua loaa mai nei ia makou ka J. S. Kekoa palapala no ko lakou hele malihini ana i Hamakua, a loohia ia lakou e ka pilikia no ka uluaoa mai o na bipi hihiu, aole oia wale no, o-ka nalowale ana kekahi o ke alanui. Ia wa, ua lele iho la ia i lalo a hoomaikai aku la i ke Akua, a mahope o kana pule ana, ua wehe ia ae keia alanui no lakou.
KUMUKULA HOU:--Ua lohe mai makou, ua kohoia o Kakina i pani hakahakn no L. Aholo ke kumu i hoopau ia iho nei, a aia oia ke ke hana nei i ka hana i haawi ia aku ai iaia e hana. He haumana no oia no ua kula la i kela mau makahiki aku nei, a i keia makahiki iho nei no kona puka ana, a no kona ikeia i kona ponopono iki, nolaila, ua kau ae ia i ke a-ki. Ke ao nei oia i kona lahui e like me kona ao ia ana mai, a nolaila, ke pule nei makou nona, i kupaa iho ai ia ma ka oihana i haawi in aku ai iaia, aole hoi e like me kona kaikuaana mua i hoopau in mai nei. O ka nui o no haumana hou ma Lahainaluna i keia manawa he 31.
KA HUI ANA ME KE KAHUKULA NUI:--Ua kakau mai nei o Nalepaewalu o Kohala Akau, ia makou no ko lakou hai ane me ke Kahukula Nui ma Eleio, Hamakua, Hawaii mai Waipio mai. Ua hoike ia ke kula Eleio me ko Kapulena, me ko Kawela. Pauhau, a me Maunakia, ma ka la 4 iho nei o Aug. a ua haalele iho ia i wailua na hoe loha.
I KA POE IPUKUKUI MAHU:--Ua loaa mai ia makou ka leo ao, ina he kukui maha ko oukou, mai puhi oukou maluna pono iho o ka ipu kukui o iho auanei ka lapa o kea hi ilalo a loaa ua aila mahu la, alaila pa-hu a make kekahi poe. Ina he uuku kahi ana oloko he keu loa aku ia a ka pilikia. Nolaila, eia ka mea pono, e wili ae no oe a emi loa ilalo ka uiki a wili hou ae iluna i akaka ai ka pio io ana, a pela e hana ai i loaa oie ai ka pilikia.
KUE I KA NOONOO:--He mea mau i na awakea o na la kula, i na haumaua o ke kula wae ma Waiahao, i ka pau ana o ka lakou kula, hoi mai a mawaho e kapono ana i ka halekula ma Mililani ilaila kahi e unoko ai i ka hokio. pio, uwa, a pela wale aku, pela ia mai, oiai na haumana o ia kula e kala ana me ke kumu. E na hoa opio o ka la koehaeha o ke kaona, “ua oki ka hana ino, e ao i ka hana pono,” mai hoohalike ia oukou me na alapi wahakani, a me he poe la i ao ole ia.
KA LA 31 o IULAI MA KOHALA, HAWAII:--Ua loaa mai nei ia makou ka E. Kekumu palapala, e hai mai ana i ke kukulu ana iho o ka Ahahui o Kohala, Akau, i ahaaina hoomanao no ka la 31 o Iulai. I ka hora 12 o ke awakea, ua akoakoa mai na lala o ua Hui la, a o ko lakou huina 200. Ua noho iho lakou ma ka papa aina i hoolakoia e lakou, a hoolawa ihola i ko lakou makemake me ka hauoli. O D. K. Naiapaakai ka haiolelo o ua la la, a ua pili loa kana haiolelo i ke kuhohenu.
UA NAKII’A:--I ka Poaha aku nei o keia pule ua nakiiia ke kaula gula o ka ma@ monio mawaena o Kimo Lemona o Kaopuaua me Meleana Wanu (Mary Ann Wond ko makou hoa kailiili o kahi mea ike, ko makou makamaka opiopio hoi nana e kanea mai “He mai.”
“Aole lua o ke ki lena i ka ua,
Lena makalena ka maka o ka lehua
Lena, polena a ki lena
I ka hoowiwoia e ka makaui,
Laau wiwo ka pua, ka pua Kamakahala,
Hala aku no oe, owau aku no.”
Mea Hou o ke Alo Alii.
Ke mau mai nei no ka pae mau ana mai o ka leo maikai mai Molokai mai. Ua maikai no ke ola o ka Mea Ilihia, a o ka lawaia kana hana e noho mai nei.
Ke mau nei no ka oluolu maikai o ka Mea kiekie M. Kekuanaoa. I kela mau la aku nei, ua o nawaliwali iki ia, aka ua maha ae nae. Aia no ia ma Papakanene kahi i noho ai.
Ua hauoli no makou i ka ahai ana mai a ka lono i o makou nei no ka oluolu maikai o ke ola o ke Kama Aliiwahine, me he mea la:
“Ke paki-hi la kai o Huia,
O ka hui maka wale no ka makou,
O ka honihoni ana i ke uiuiwi.”
Ua pawapawa wale ka Mea Kiekie W. C Lunalilo, me he mea la:
“Ua nahaha i ke ania e ka makani he puulena
He makani kahiko ia no Puna,
No puna ke hala me ka lehua,
Ke kui ana e ke ani lehua
Ke kaoo la i aka moani.”
Ma ke ku ana mai nei o ka moku Kilauea ua hoihoi mai ke Kiaaina J. O. Dominis i Ke aliiwahine opio Likelike, a eia oia ke noho nei ma ka pa kula o na Virigine. Ua lohe mai makou ua oluolu maikai ke ola o ke Aliiwahine Lilia Kamakaeha, aia no ia ma ka Lai Ulu o Lele.
Ua nawaliwali iki no ke Aliiwahine kanemake H. K. Kapakuhalii, aia no ia ma Haimoeipo kahi i noho ai me ke alii opio Albert Kunuiakea.
Ua maikai ke ola o ke Alii D. Kalakaua I ka Poaha iho nei, ua naue ae ia ma Kilauea, a i ko makou nana'ku, me he mea ia “ua hai malule i ka ua a ka naulu.”
Ua holo aku ke Kiaaina J. O. Dominis i ka Poakahi iho nei me ka Loio Kuhina ma ka moku Kilauea.
Aha Hoomalu.
Aug. 25, Kaailaau aihue i ka rama o Gerina, a ua waiho ia a ka Aha Jure. Naone, oia hiahia hookahi no, a ua waiho ia ina ke kau Jure, a pela no o Makanui, ua waiho ia no a ia Aha. Kimona, haalele i kona haku hana , ua hoihoiia no. Naloloa, oia hihia hookahi no, a ua hoihoi ia no me ko ia ua haku hana me Kauka.
Aug.26, Ailaau, aihue i ka rama o Gerina, ua hookuuia.
Aug.29, Kaili (k) moekolohe, ua hookuuia. Kapaku, (w) moekolohe, ua hookuuia Kaauamo, (k) moekolohe, ua hookuuia. Kaai, (w) moekolohe, ua hookuuia. Mathew Canvan, aihue i na dala he $28.00 a ka Pake o ka moku Domitila, a ua hoopai ia oia. Eono malama e hana ai ma ka hana ooioa, me na dala he umi, a me ke dala koina hookahi. Aiu, hanaino i kona lio, ua hoopaiia $5.00 me 1 dala koina.
Aug.30, John Brynt, hakaka, ua hookuuia.