Ka Nupepa Kuokoa, Volume IV, Number 28, 13 July 1865 — KA MOOLELO. o HAWAII NEI. [ARTICLE]
KA MOOLELO. o HAWAII NEI.
HELU 5. No KE KaaPUNI MaKAIKAI I NA WAHI KAULANA A ME NA KUPPA, A ME NA'LII KAHIKO MAI HAWAII A NIIHAU. Holo e aku la keia mamua, a eli iho la i'wahi lua, a kupou iho la, o ke poo malalo, a o ka elemu maluna, hoomohaluhalu ae la i ka makani, a pu makani 'ae (a. O ke kaikuaana mamua, ike oia i ke kani o keia mea, holokiki oia; me ka i iho a ma ka'u pu. A puhi iho la keia i ka oleinu, e puhihio makani ae ana kela; e okaoka, hanahana rae he lau la no ka pilo ia. Olelo mai )a kekahi, he pu h»u, ua pala nui. E ohikihiki i ka laau, i pau ka pala o loko, alaila pau ka pala o loko kani ke puhi iho, alaila kii akula kekahi i ka iaau, a hooponopono iho e ohelo, e f.e ana o Poiake* E aha ana oukou i ko'u olemu, ka-haha ! o Paiake no ka. Hu a ka aka i Kahaukomo. (Inaoukou e makemake e ike i ka pu a Poiake, na ka poe e noho maila i Kahuailanawai e kuhikuhi aku, i ka puka ana o Kahaukomo ma ka aoao ma uka o ke alanui kahiko.) I ko'u ku ana e nana ia Waipuilani, e iho haaheo mai ana kona mau kulu wai i opiopī ia e ka welelau o ka makani; me he Ihuoho piipii la i hoanuunuiiia la, anoho hoohiehie mai i ka pane poo o Lanihuli. Huli ae au e nuna ia Waipuhia, ua moni ia kona mau huna wai e ka makani; me he lauoho kalole la i luhe i ka makani, i kiaweawe makalii i ka lau o ke kawelu, ka puaki i ka pua o kaahihi o Malailua., Hu mai la ko'u hoomanao i ko'u ike ana i ka mea huna. O ke ku mai a keia laau nui i nani kona mau lala, i luhē maikai kona laii, ua hoonua ia oluna e kona mau pua, a ma kona kumu he loko i hoomanao ia. lloi mai la au a Nioiopa, huli ae la nu i ka aoao hikina, a ike aku ia au i ka pohaku i pili ai o Kapuni, i kii mai i ka pu (oia' hoi ka pu i kapaia o Kihapu.) E hoonanea iki kakou no kona wahi mooleio. (E waiho iki au i ke kumu mai o ka pu; aia no ma Lahaina, aia a hiki kakou ilaila.) He keiki o Kapuni na Kauhola. Ua olelo ia oia he Alii i hanau i'kaia hookahi. a hele no, a nui no, a kanaka makua no, a elemakule no, a make no i ka la hookahi. Ma Waipio kahi i hanau ai, a ua waiho ia iloko o Pakaalana o ka Heiau, a ua hooiilo ia i akua. Hele mai keia mau akua, o Kaakau me Kaohuwalu mai Puna mai, A luna o Hakalaoa; nana ia lalo o Waipio. E lele ana o Kapuni iluna, a pa i ka lala kukui; hauie no ilaio, lele no iluna, a pa no i ka omuku kukui, haule no ilalo. Olelo aku 0 Kaakau ia Kaohuwalu, e kii kaua ia Kapuni i hoahele no kaua, akahi uo ikaika, o ke kaumaha o na kawau, oia ka mea i hiki ole ai ke lele, ae no hoi o Kaohuwalu, ia wa no ku ana iaua nei ilalo. Hoolako laua nei e lele, a leie no, a haule i lalo. Olelo hou aku o Kaakau, e lele hou. Ia leie ana o Kapuni, e oki ae ana o Kaakau i na pohaku i kaumaha ai o na Opea, aole o kana mai o ka lele, 01 lele-a-hiki i ka lani, hoi hou ilalo. Oielo aku o Kaakau, pehea oe ? " olelo mai o Kapuni. Ua mama au i ka lele." Olelo aku o Kaakau, e hele kakou i ka makaikai, ae mai la o Kapuni; ae. Huele aku la lakou i kukulu o Kahiki, a hoi mai lakou nei a Kauai; Lohe lakou nei i ke kani o ka pu a ke akua o Waolani. Olelo aku o Kapuni, heaha ta keia mea kani. Olelo mai la o Kaakau he pu na ka poe eepa o Waoiani, aia i Oahu. Makemake ino wahi a Kapuni. Aole anei e loaa ia kakou, olelo mai la o Kaakau; e loaa ana paha, aole paha, he nui ka poe kiai, mai Kahookane a ka nuku o Nuuanu. Mai Hononumi a Peapeakuaha. Aia ke alanui makai o Kalia, a ma Mamala ae, a ma ka Puuone aku no hoi, hiki i Leleiwi. Hoi mai lakou nei mai Kauai mai, a luna o Kahakea, noho lakou a po. Lele mai lakou a kela pohaku pili ilaila foiakapili o Kapuni), aia ka Heiau e kani ai o ka pahu iluna aku o
""Waolani, iluna o ka puu, o Fftkaa)una ka inoa o ua Heiau la. Olelo aku o Kapuni ia Kaakau ma, t noho olua ia nei, i kali olua ia'u a i wehe ke alaula; ua make au. £ hoi oiua, aka i hoi mai au, alaila ua loaa ka pu. O ko ia nei hele aku la no la apih i ka pae humu o waho o ka Heiaa, pili keia a paa loa. Kakali keia oka hiamoe oioko a kiekie iluna o Humu ma, pii moi o Keoe, a kiekie iluna, punai o Nuuanu a kiekie iluna, pau ok>ko ika hiamoe, o ko ia nei komo aku !a oo ia iloko a loaa ka pu. Oko ia nei iele mai la no ia a loaa o Kaakau wm. O ko lakou lele aku la no ia a ka Kae • Kalaau; pa ua pu nei i ka ale, kaoi ua pu nei, lohe ke akua o Hla ka n>> ika aihue. Aohe manawa pmpu ana ke kai o Kaiwi. Peeaeaaē o Kupuni ma iloko o ka ale. Huli wale ke akua aole loaa, hoi okoa ana. Lele aku lakou neia ka moana o ui me Hawaii, pa ana ua pu nei t ka puu ale, nnha ke kihi, a hiki i ke kua» hiwi o liawaii; a luna o Hainoa kahii kukulu ai oka Heiau, a maiaila kahi o na akua o Hawaii i akoakoa ai. 0 Kiha ke Alii o Hawaii ia manawe, e noho ana oia ma Waipio, o ka mahiai kana hana, o ke kanu awa, a o ke kuku> lu Heiau no kona mau akua. i ka manawa e kakai ai ka aha, ua lilo wale. 1 ka manawa i noho ai o Kiha ma Ka~ waihae ike kukulu Heiau. Ike kap« ana ika Heiuu; ua lele wale ka a(U. Nolailn, pilikia ka manao o Kiha,a ioii iho lu o Kiha i ka mea e loaa ai o ka p«. NO PUAPUALENALENA. He ilio imi kahu o Puapualenalena mai Niihau mai, a loaa ke kahu i ke kaha o Hawaii. O keia ilio ka oi i ke akamai i ka aihue, i ka waiwai, i ka puaa, i ka moe, i ke kapa no ke kahu. Olelo aku la ke kahu, o ua ilio nei e kii i ka awa kapu a Kiha i lalo o Waipio. Hoomaka iho la ke kii o ua ilio nei i ka awa. Noke ia ka awa a pau o na pali o Waimanu a hiki i lalo o Waipio, a kokoke e pau ka awa. No laila, kauoha ke Alii e kiai ia ka awa e na kanaka, i loaa ka mea nana e aihue nei ka awa. I ka hoomaka ana e kiai a kokoke e ao ka po, a laila loaa ka aihue. Eia ka he Ilio ka aihue, oia ka mea i pau ai o ka awa. Ua alualu ia e na kanaka ka aihue, a loaa i kekaha iloko o ke ana, a ilaila ke kahu o ka ilio ua mahuna i ka awa. A ua lawe pio ia ke kahu a me ka ilio i mua o ke Alii o Kiha, a ua paa ka manao o ke Alii e make ke kahu a me ka ilio ke loaa ole ka pu. Oia ke Kanawai i holo i ka manao o ke Alii. NO KA LOAA ANA O KA PU. Ia manawa olelo iho ke kahu oka ilio. Eia ka oielo paa ake Alii ia kai» ina e loaa ole ka pu a ke akua ia kaua. A hookahi hope e ioaa ia kaua o ka ma» ke mainoino, e hoieh'ole ia oa iwi, i uku no ko kaua aihue ana i ka awa a ke AliiH(rike mai ia ka iiio i kona ano e laaa* kila no oia maluna o ke akua ke ku e aihue i ka pu. I ka uhi ana a ka po, i ka wa a ka po~ lolei ame ke kahuli e hookani mai ai i ko laua leo mele, me ka leo winiwini uahenahe. Aia manawa i hookani ia mt ai na ano pu a pau. Aka, i ke ano ana o ka leo; ta aaaaawa kani mai ai ka leo o Kihapu. " Kani o Kihapu kahea i KaoaL' Kukulu a ka hale i Kamauliaola, . Ola aku la ka noho ana akKuuiani, O ka lani o Waka ka kai laila, O Wak4 oka wahine ika pukui« Ola kapakapa-kaua lii, Haina 'ku e ka la i loooia." la manawa aia ka ilio mawaho oka hiku oka anuu oka pa. Ika wa ibkali loihi ai, a kokokee ao; ahila, hiamoa 4 ka poe kiai, alaila nihi aku ta ka iho a komo iloko, a wehe i ka pu a heoo» ala» ila iioomakaukau ka ilio iaia iho, a lele aku la oia mai loko aku o ka Heiau e 000 humu a o ka hiku o ka humu owaho,—pa iho la, a kan( ae la ua pa nei. A afc ae la ke akua, alualu aku )a, aka, bo)o ka iiio a pee i ka wai o Hiilawe; iotb ao ana pau koke ka imi aaa. Ua lawe ka ilio i ka pu imua o Kib, oia ka Moi o Hawaii. Ua punaheie ke kahu ame ka CJa kapaia ka inoa o ka pu macra& o ka inoa o ke Alii o Hawaii o Kiha Pa. Ua maiama ia keia po e o Ha> waii, mai kahiko mai V hlki i ka wa ia Kamehameha I, ame Kwnehaiueha II!. ' A aia paha ma Hakaiii i ke& wa, Ona iwi o Kapuni, ua hoomaaa ia i akua, a hiM i ke au ainoa» a aia Kaawaloa.